Onderwijs kan anders! Stop met zeggen wat je gaat doen, maar doe wat je zegt!

Transcriptie

1 Onderwijs kan anders! Stop met zeggen wat je gaat doen, maar doe wat je zegt! Ik ben student aan de KHLim en volg de Bachelor leraar kleuter. In 1998 studeerde ik af als gegradueerde in de orthopedagogie. Na 10 jaar werken, een man en 3 kinderen rijker, begon een droom terug te kriebelen: kleuterleidster worden. Aan de KHLim was dat mogelijk in avondonderwijs en een pluspunt aan de opleiding was E.G.O. ( Ervarings Gericht Onderwijs). De fundamenten van deze visie is dat kinderen leren en ontwikkelen in een rijk milieu, waar ruimte is voor vrij kleuterinitiatief en stimulerende tussenkomsten, waarin welbevinden en betrokkenheid de leidraad zijn voor leren en ontwikkelen. Een aanpak die zeer belangrijk is voor kinderen, die groot worden in een wereld van groeiende globalisering en anderzijds een wereld van grote verscheidenheid. Ik kende E.G.O. enkel van in mijn cursussen en boeken en van mensen die zeggen: ik werk ervaringsgericht. Of van de vooroordelen die ik erover hoor zoals Alternatief onderwijs, laisser faire aanpak, dat je weinig controle hebt over het leren en het ontwikkelen, dat het leren door ervaren is en dat doen we toch van zelf, niet dan? Ik dacht allemaal mooi. Voor ik oordeel of veroordeel wil ik deze visie inzetten, ik wil doen. Mijn leerwens: E.G.O. realiseren in een gewone school! Werkt het nu echt! Drie jaar verder, in het afstudeerjaar doen we een actieonderzoek. Dat is een interactieve manier van onderzoeken: al handelend probeert de onderzoeker na te gaan of zijn handelen het gewenste effect opleveren. Tijd om E.G.O. in de praktijk om te zetten! Waarom? Tijdens mijn werkplekleren botste ik steeds weer op het feit dat de kleuters werden klaargestoomd voor een eerste leerjaar. Schrijfvaardigheden, fijn motorische vaardigheden, taalvaardigheid, leesinitiatie, werkhouding, wiskundig denken, beeldende expressie. Waar ik op zich geen problemen mee heb, maar wel de gestuurde enge vorm waarin het werd aangeboden. Prikkelarm met weinig ruimte voor kleuterinitiatief, weinig ruimte voor creativiteit. Competenties zoals zelfsturing, emotionele ontwikkeling, logisch denken, begrijpen van de fysische wereld (W.O.) kwamen nauwelijks aan bod. Op zich geen probleem, of toch? Ik ging eens kijken naar wat belangrijk is als je gaat solliciteren of als je je leven gaat leiden in relaties met anderen en als ouder van kinderen. Ik zoom even in op stukken uit job aanbiedingen. Sociaal zeer vaardig zijn, een teamplayer. Assertief, een goede peoplemanager. Ondernemend, autonoom, dynamisch. Creatieve alternatieven kunnen bedenken met gevoel voor detail en kwaliteit in uw aanpak, beschikken over sterke presentatieskills. Als ik even terugblik zijn het juist die vaardigheden die te weinig aan bod komen. Hoofd vullen heeft prioriteit! Hart en handen zijn minder belangrijk. Kunnen we de driehoek niet keren. Want leren als je je goed voelt, en zelf doen, brengt meer op dan passief kennis te vergaren. hoofd hart handen hart handen hoofd

2 We weten en zeggen dat allemaal! Wordt het geen tijd dat het zeggen moet omgezet worden in daden. Doen dus! Ervoor zorgen dat er meer ruimte komt voor welbevinden en betrokkenheid, het sociaal vaardig worden, voor ondernemingszin en creativiteit (in de ruime zin van het woord, dus niet enkel knutselen!). Hoe! Wel ik heb ondervonden dat de E.G.O. aanpak helpt! Wat is dat dan eigenlijk vraag jij je nu af(dat hoop ik toch!) als het niet gewoon leren is door ervaren? Het symbool van E.G.O. is een tempel met drie pilaren (ook wel pijlers genoemd). Het vrije kleuterinitiatief: Het vrije initiatief beoogt het verhogen van de betrokkenheid. = is niet gelijk aan laisser faire, maar gebonden aan afspraken en regels. De kostbare inbreng van kleuters en hun interessesporen benadrukken. Rijk milieu: Er wordt een klas- en schoolomgeving gecreëerd met voor kinderen interessante en uitdagende materialen en activiteiten, uitgaande van hun interessesporen en noden van de kleuters, en niet enkel gericht op vaardigheden van het eerste leerjaar. Ervaringsgerichte dialoog: De ervaringsgerichte dialoog helpt de leerkracht om een goede relatie met de kinderen op te bouwen en hen zo goed mogelijk te begrijpen en te begeleiden. Stimulerende tussenkomsten. Het begeleiden van kinderen in leren en ontwikkelen met als leidraad welbevinden en betrokkenheid waarbij het proces even belangrijk is als het effect ervan op hen. Een handig instrument om toe te passen zijn de 10 actiepunten die je helpen het hele klasgebeuren, de betrokkenheid bij te sturen vanuit EGO. 1. de klasruimte in hoeken herschikken. 2. de opvulling van de hoeken op de proef stellen 3. nieuwe materialen en activiteiten inbrengen 4. het aanbod op kleuterinteresses afstemmen 5. impulsen geven die de activiteit verrijken 6. het kleuterinitiatief uitbreiden en in goeie banen leiden 7. werken aan een goed klasklimaat 8. de wereld van gevoelens, relaties en waarden verkennen 9. kleuters met sociaal-emotionele problemen begeleiden 10. ontwikkelingsbedreigde kleuters weer tot betrokken activiteit brengen. De 10 actiepunten van E.G.O. aangevuld met het ontwikkelingsplan, mijn leerplan van wo, met zijn negen (welke?) bestaansdimensies, die een zeer verrijkende basis zijn om verandering te brengen, om los te breken uit een spiraal waarin leerkrachten vastzitten. 9 bestaansdimensies uit het leerplan WERELDORIENTATIE Mens en levensonderhoud Mens en zingeving Mens en muzische

3 Mens en medemens Mens en samenleving Mens en techniek Mens en natuur Mens en tijd Mens en ruimte Vastzitten, hoezo? ELKE WEEK EEN ANDER THEMA! Ik botste op verschillende obstakels. In bijna elke school waar ik stage deed werd gewerkt met weekthema s, elke week een ander thema. Of het thema nu genoeg verdiept was of niet, de week daarop volgde het nieuwe thema. Af en toe werd er gewerkt aan wat de kls binnenbrachten. Welk thema moet ik volgende week weer doen hoorde ik de leidsters zeggen! Door te kijken, ruiken, voelen, luisteren naar de kls vond ik altijd interesses die uitgewerkt konden worden. Niet in weekthema s maar in kleine of grotere projecten. Waarin ik eerst ging aftasten wat de kls al wisten, konden en wat ze graag wilden weten, leren. Ik maakte plannen met ze en WE gingen aan de slag. De overgang van het ene project naar het andere was dan het moment om technieken te verdiepen, nieuwe hoeken, materialen aan te brengen, maar vooral om de kls en mezelf te laten broeden op een volgend thema of project. ENGE THEMA UITWERKING? VEEL CLICHE S Ik vind het spijtig dat thema s oppervlakkig en clichématig uitgewerkt worden, waarin weinig betrokkenheid is van de kls, buiten de inbreng van zelf meegebracht materiaal, waarmee niet veel meer gebeurt dan vrij spel. Indien thema s door de verschillende WO bestaansdimensies worden bekeken verandert er veel aan de enge kijk van kinderen en leidsters op onderwerpen. Ik nam ook de tijd om info op te zoeken om de kls de waarheid te verkondigen. En ze te leren dat ik ook niet alles weet, en ik ook dingen moet gaan opzoeken in boeken, door experts aan te spreken, of door op te zoeken op het internet. Dit namen de kls van me over. ZO EN NIET ANDERS! Ik zie ook dat activiteiten sterk gestuurd worden door een stappenplan, gesloten opdrachten, vaardigheden oefenen in enge zin, met weinig ruimte voor kleuterinitiatief, ondernemingszin, zelfsturing, creativiteit. Ik probeer van gesloten naar open opdrachten te gaan, en niet te snel over te gaan van concrete activiteiten naar abstracte. Niet te veel voor te kauwen. Kijk naar kleuters in welke fase ze zitten, experimenteerfase, verwerkingfase, constructiefase of transferfase. Geef ze ruimte hun eigen leerweg te gaan. ENGE AFSPRAKEN EN REGELS BELEMMEREN EXPLOREREN Afspraken en regels moeten er zijn, maar om gegronde redenen en niet enkel voor het gemak van de L omdat het anders misschien te vuil, te chaotisch, te rommelig wordt.

4 Er is weinig of geen materiaal in de klas beschikbaar dat het begrijpen van de fysische wereld stimuleerde (WO). vb geen vergrootglas, ontdektafel, in de knutselhoek enkel potlood, stift, wasco, slijper en schaar en papier. Door sommige afspraken worden kls soms belemmerd in hun exploreren van materialen, en technieken. Vb Elk materiaal moet in zijn hoek blijven. Ik probeer me flexibel op te stellen. Vb de zandtafel met kartonnen kokers en... stoelen om op te staan!!! om de opstaande kokers te kunnen vullen met zand. Kapla met stukken karton en auto s, exploreren van verschillende materialen uit verschillende hoeken. Verf, lijm, verschillende soorten papier, plakband... Tip! Bij de jaarlijkse bestelling van materiaal,kijk ook eens uit de catalogus van een doe- het -zelver! EN DAN NOG DIE LASTIGE DRUKKE STOUTE KLEUTERS Kijk eens rond naar de ruimte, de vier muren waar de kleuters een heel schooljaar dag in dag uit vertoeven! Is het aanbod uitdagend genoeg, aangepast aan de noden van de kls? Observeer, reflecteer en plan aanpassingen. Ga na of je lastige kls wel aan hun trekken kan laten komen! Anticipeer. Werk aan onderlinge relaties tussen kls, leef je in in de kls, probeer ze te nemen zoals ze zijn en ze graag te zien. Ik tracht kls zo weinig mogelijk te straffen. Door zo positief mogelijk in communicatie te gaan met kls en te verwoorden wat er gebeurd is en hoe ik me daar bij voel, merk ik dat kls rustiger worden. Fysiek en verbaal geweld kan niet, mag je niet tolereren. Dat maak ik duidelijk. Iets dat ik heb geleerd op een stageschool De Pluishoek is een sorry tekening maken. Het vraagt inzet van de kls, ze komen tot rust, tijd om wat na te denken, ruimte om hun uit te drukken in een tekening voor elkaar. De tekening verteld ook veel over hoe kls zich voelen op dat moment. Bij het overhandigen ontstaat meestal een positief gevoel. En geen negatief spiraal waar de L en de kls in vastgeraken. INSPECTIE WORDT LEIDRAAD VAN AGENDA! EN DE KLEUTERS DAN? Tijdens opstellen van agenda, leerlijnen en jaarplanning hing de inspectie dreigend boven mijn hoofd. Ik zag dat de kinderen niet de leidraad van de agenda waren maar de leerplannen en de inspectie. Hier loopt dus iets fundamenteels mis. In de agenda s is bijna geen ruimte voor reflectie op kinderen en hun groei en ontwikkeling, en als die er was dan waren het observaties waar weinig of geen interpretatie op was en geen plannen om gedrag, activiteit, materiaal, of aanpak bij te sturen. Bij EGO en goed onderwijs is het belangrijk dat zowel de klas, materialen, activiteiten en onderlinge relaties leiden tot een hoge betrokkenheid van ieder kind, en verdere ontwikkeling en fundamenteel leren bewerkstelligen. Een agenda moet een werkinstrument zijn, waaraan je als leidster iets hebt en niet zuiver iets voor de inspectie waar je verder niets mee doet. Mijn agenda moet zorgen dat ik een duidelijk beeld krijg van elk kind met zijn noden om daar op in te kunnen spelen. GELOOF IN JE KLEUTERS! Kunnen ze dat wel! Het geloof in kleuters is zeer belangrijk! Geef ze de ruimte en de tijd om zich materialen, activiteiten en spel eigen te maken. Stimuleer ze, prikkel ze om initiatief te nemen en oplossingen te zoeken voor iets wat niet lukt. Ga op zoek naar hun zone van naaste ontwikkeling en daag ze daarin uit. Tot slot Werd je geprikkeld? Was dit voor jou herkenbaar? Ik geloof dat EGO een verrijkende aanvulling is op het in de klas staan. Om stap voor stap verandering te brengen. Stel dingen in vraag die al

5 altijd zo geweest zijn, maar daarom niet steeds de geknipte aanpak of effect op de kls hebben. Stel ook je rol als inhoudelijk expert in vraag. Neem het kind als leidraad met als doel ontwikkelen en fundamenteel leren waarin alle competenties worden ingezet,(en niet enkel die om goed te functioneren in 1 ste leerjaar,maar kijk verder),om te ontwikkelen tot ondernemende creatieve mensen. Kom niet naar buiten met een mooie visie als je die niet nakomt. We dragen een verantwoordelijkheid!! Veel zeggen en weinig doen brengt niet veel op. Katrien Waegemans, Afstudeerjaar Bachelor leraar kleuteronderwijs, KHLim. Wereldorientatie Leerplan VVKBAO, 1998 Ontwikkelingsplan voor de Katholieke kleuterschool VVKBAO, 2002 Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs, CEGO, Ferre Laevers en Luc Dupondt,2004 Cursus WO Jeannine Schreurs Cursus Interessesporen Karlien Hermans