Het ontwikkelingsplan nieuw vormingsplan voor de kleuterschool

Transcriptie

1 Het ontwikkelingsplan nieuw vormingsplan voor de kleuterschool Kleuters onderwijzen is een boeiende opgave. Heel wat kleuterleid-st-ers zetten zich reeds jaren met veel enthousiasme in om te werken aan goed kleuteronderwijs. In 1978 heeft het Vormingsplan voor Activiteiten in de Katholieke Kleuterschool, eveneens op zoek naar goed kleuteronderwijs, een leidraad geformuleerd voor kleuterleid-st-ers in het katholiek kleuteronderwijs. Omdat er in de afgelopen kwarteeuw in het kleuteronderwijs heel wat is veranderd, drong een actualisering van dit vormingsplan zich op. Intensieve samenwerking tussen pedagogische begeleiders van de verschillende bisdommen en medewerkers van het VVKBaO heeft geleid tot het nieuwe Ontwikkelingsplan voor de katholieke kleuterschool. Dat document rolde in september van de pers. Het ontwikkelingsplan biedt 250 pagina s eerstelijnsinformatie voor kleuterleid-st-ers. Het tracht een antwoord te geven op vragen die de laatste jaren door kleuterleid-st-ers veel werden gesteld. Dat zijn vragen als: Wat is de plaats van sturend leiden of van vrij spelen in de kleuterschool? Hoe hanteer ik de leerplannen in mijn begeleidingswerk? Hoe kan het werken met leerplandoelen gecombineerd worden met procesgericht werken? Hoe kan ik voldoen aan de verplichting om een inspanning te leveren voor de decretaal bepaalde ontwikkelingsdoelen? Wat is de functie van het klasboek in mijn begeleidingswerk en hoe geef ik dat concreet vorm? Hoe past hoekenwerk binnen het werken met leerplannen en ontwikkelingsdoelen? Op welke wijze kan ik de godsdienstige ontwikkeling in de kleuterschool ondersteunen? Hoe kan het team van de kleuterschool een rol spelen in mijn begeleidingswerk? Welke schema s, lijsten of volgsystemen kunnen mij helpen om kleuters te observeren en een antwoord te bieden op hun zorgvragen? Het ontwikkelingsplan is niet alleen bekommerd om antwoorden op concrete vragen. Het biedt een eigen samenhangend concept van goed kleuteronderwijs, aangepast aan de nieuwe verwachtingen die de laatste jaren ten aanzien van het katholiek kleuteronderwijs zijn gegroeid. Dat concept geeft duidelijk de richting aan waarin goed kleuteronderwijs gezocht moet worden maar laat tegelijk voldoende ruimte voor een teamgerichte invulling, aansluitend bij het eigen project van de school. De drie delen van het ontwikkelingsplan In het eerste deel van het ontwikkelingsplan staan wegwijzers naar goed kleuteronderwijs. Het zijn sleutelbegrippen in een concept van goed kleuteronderwijs. De zoektocht naar die begrippen werd gebaseerd op het 'Opdrachten voor een katholieke basisschool' en op de eigen wijze waarop de opdrachten uit het opvoedingsconcept in het kleuteronderwijs invulling krijgen. In deel 2 wordt een praktijktheoretisch kader geschetst, gebaseerd op de wegwijzers uit het eerste deel. In het derde deel worden de verschillende aspecten van de persoonlijkheidsontwikkeling van kleuters beschreven. In het kleuteronderwijs trachten we voor al die aspecten ervaringskansen te creëren. 1

2 Deel 1: Wegwijzers voor goed kleuteronderwijs In het eerste deel worden de wegwijzers naar goed kleuteronderwijs beschreven. Het zijn de sleutelbegrippen uit het concept. Om in het tweede deel van het ontwikkelingsplan een antwoord te kunnen vinden op vragen over de concrete praktijk, moeten we immers eerst nadenken over het verhaal achter het verhaal dat het werken met kleuters zinvol en inspirerend maakt. De keuze van de wegwijzers uit deel 1 wordt bepaald door twee bronnen. Er wordt inspiratie geput uit het document Opvoedingsconcept voor het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen (VVKBaO, 2000), waarin een referentiekader voor het katholiek basisonderwijs staat uitgeschreven. Een tweede bron voor inspiratie is de specifieke aanpak uit de lange traditie van het kleuteronderwijs. Kleuterleid-st-ers hebben het onderwijs aan jonge kinderen immers altijd op een heel eigen wijze vorm gegeven. Voor de indeling van dit eerste deel van het ontwikkelingsplan worden de vijf opdrachten gehanteerd zoals beschreven in Opvoedingsconcept voor het katholiek basisonderwijs in Vlaanderen. Per opdracht worden enkele wegwijzers geformuleerd voor goed kleuteronderwijs met aansluitend 2

3 handenvol tips om in de klas naar die wegwijzer toe te werken. In de onderstaande tabel worden de 17 wegwijzers voorgesteld. 3

4 1 Een schooleigen christelijke identiteit 2 Een degelijk en samenhangend onderwijsaanbod 3 Een stimulerend opvoedingsklimaat en 4 De ontplooiing van elk kind vanuit een brede zorg 5 De school als gemeenschap en organisatie een doeltreffende didactische aanpak WEGWIJZERS VOOR GOED KLEUTERONDERWIJS 1.1 Zin geven 2.1 Ontwikkelingskansen bieden voor de totale persoon van het kind 3.1 Een positieve ingesteldheid waarderen 4.1 Zorgen voor elk uniek kind 5.1 Samenwerken en overleggen 1.2 Richting geven vanuit christelijke inspiratie 2.2 De eigen ontwikkelingswijze van kleuters ondersteunen 3.2 Samenhorigheid beklemtonen 4.2 Kinderen kennen 5.2 Professionaliteit nastreven 2.3 Werken met belangstellingscentra 3.3 Begeleiden vanuit een ontmoetende leerkrachtstijl 2.4 Zorgen voor verscheidenheid en gradatie 3.4 Betekenisvolle ervaringssituaties aanbieden 3.5 Zelfwerkzame en betrokken activiteit stimuleren 3.6 Een duidelijke structuur aangeven 3.7 Zelfstandigheid ondersteunen 4

5 Deel 2: De praktische realisatie van goed kleuteronderwijs De 17 wegwijzers uit het eerste deel vormen samen een referentiekader, een ideaalbeeld van goed kleuteronderwijs. Dat ideaalbeeld streven we in het kleuteronderwijs in kleine, haalbare stappen na. Om echt aan de slag te kunnen gaan, wordt in het tweede deel stilgestaan bij de concrete praktijkrealisatie van goed kleuteronderwijs. In het eerste deel worden immers de concrete vragen van de kleuterleid-st-ers nog niet beantwoord. Volgende vragen zijn de kapstokken voor het tweede deel: Welke activiteiten of ervaringssituaties passen het best bij de wegwijzers uit deel 1? Waarop kunnen we letten bij de voorbereiding en de organisatie van die ervaringssituaties? Wat betekenen de wegwijzers voor het uitwerken van een belangstellingscentrum? Welke functie heeft het klasboek in het organiseren van goed kleuteronderwijs? Hoe kunnen we er zeker van zijn dat elk kind gelijkwaardige kansen krijgt voor alle aspecten van de totale persoon? Wat is het belang van observeren in het licht van de wegwijzers? Goed kleuteronderwijs is situaties creëren waarin de kleuters onder bepaalde voorwaarden ervaringen kunnen opdoen. Zulke situaties noemen we ervaringssituaties. In het ontwikkelingsplan staan vier evenwaardige ervaringssituaties centraal: zelfstandig spelen, explorerend beleven, ontwikkelingsondersteunend leren en ontmoeten. We stellen deze ervaringssituaties als volgt voor: 5

6 Deze vier ervaringssituaties komen in het ontwikkelingsplan uitvoerig aan bod: een omschrijving, enkele voorbeelden en verslagen van kleuterleid-st-ers, de waarde ervan voor de ontwikkeling, de gevolgen voor het klasboek en voor het hanteren van doelen en leerplannen, de voorwaarden waaraan zulke ervaringssituatie moet voldoen, de waardering die de ervaringssituatie verdient, de consequenties voor het team van de kleuterschool, de mogelijkheden die zulke ervaringssituatie biedt tot het begeleiden van kleuters, hoe die ervaringssituatie opgebouwd kan worden, wat de ervaringssituatie betekent voor een rijk klasmilieu of hoe we over de ervaringssituatie kunnen reflecteren. In het tweede deel van het ontwikkelingsplan worden kleuterleid-st-ers en het team dus uitgenodigd om in het licht van de wegwijzers uit het eerste deel, samen na te denken over de concrete klasrealisatie. Het is niet de bedoeling om concrete methodes en werkwijzen voor te schrijven. Het team moet die vastleggen aansluitend bij het schooleigen opvoedingsproject. Het ontwikkelingsplan reikt tips en aanbevelingen aan voor de keuze van die werkwijzen. Deel 3: Werken met ontwikkelingsaspecten Het werken met ontwikkelingsaspecten staat centraal in het concept van het ontwikkelingsplan. Ontwikkelingsaspecten zijn de ruime achterliggende kwaliteiten die de kleuter in staat stellen zijn wereld in heel verschillende situaties te begrijpen en er mee om te gaan. In goed kleuteronderwijs proberen we ontwikkelingsaspecten te ondersteunen en te beïnvloeden: de basiskwaliteiten (basiskennis, basisvaardigheden, basisattitudes) en de elementen van een positieve ingesteldheid bij kinderen. Zelfs als we het kind helpen om specifieke kennis en vaardigheden te verwerven, willen we ontwikkelingsaspecten beïnvloeden. Werken met de vier geschetste ervaringssituaties is een goede context om ontwikkelingsaspecten ontplooiingskansen te geven op een wijze die geschikt is voor jonge kinderen. Doelbewust ervaringskansen inbouwen in ervaringssituaties is een hoeksteen van goed kleuteronderwijs. Als we het aanbod vooral vanuit ontwikkelingsaspecten opbouwen, is het belangrijk dat we expliciteren welke ontwikkelingsaspecten in de kleuterschool een belangrijke rol kunnen spelen. In het ontwikkelingsplan formuleren we 85 ontwikkelingsaspecten. 14 ontwikkelingsaspecten willen de positieve ingesteldheid van kleuters ervaringskansen bieden, zoals zich emotioneel goed voelen, plezier beleven, nieuwsgierig zijn of initiatief nemen. De overige 71 ontwikkelingsaspecten zijn basiskwaliteiten die we in de kleuterschool actief willen ondersteunen. Ze zijn geordend volgens 10 ontwikkelingsdomeinen: de emotionele ontwikkeling, bijvoorbeeld gevoelens bij zichzelf herkennen en uitdrukken ; de sociale ontwikkeling, bijvoorbeeld rollen spelen of zich inleven in anderen ; de morele ontwikkeling, bijvoorbeeld regels en afspraken naleven en waarderen of evalueren of gedragingen goed zijn de godsdienstige ontwikkeling, bijvoorbeeld verwonderd zijn over de schepping of stil worden ; de muzische ontwikkeling, bijvoorbeeld nadenken en spreken over eigen muzische uitingen en die van anderen of muzisch omgaan met spelend uitbeelden ; de motorische ontwikkeling, bijvoorbeeld grootmotorisch bewegen of evenwicht bewaren ; de zintuiglijke ontwikkeling, bijvoorbeeld actief exploreren met de zintuigen of nauwkeurig waarnemen ; de denkontwikkeling, bijvoorbeeld kennis en ervaringen (creatief) voorstellen of inzichten verwerven over meten ; de taalontwikkeling, bijvoorbeeld visuele boodschappen (pictogrammen) interpreteren en er gepast op reageren of ervaringen uitwisselen ; de ontwikkeling van de zelfsturing, bijvoorbeeld zichzelf behelpen (zelfredzaamheid) of (kritisch) reflecteren. 6

7 Het ontwikkelingsplan beschrijft het specifieke praktijktheoretische kader voor de kleuterschool. In de uitgewerkte lijst van ontwikkelingsaspecten vinden kleuterleid-st-ers een ruim kader om de ervaringssituaties richting te geven. Hierna wordt een voorbeeld afgedrukt van hoe een ontwikkelingsaspect in het ontwikkelingsplan wordt uitgewerkt: 85) aandachtig en geconcentreerd bezig zijn Met overgave en langere tijd taakgericht kunnen werken, zijn aandacht richten op de hoofdzaken, de essentie; niet te vlug afgeleid worden door omgevingsfactoren,... Een korte tijd bezig zijn met een activiteit langere tijd bezig zijn met een activiteit een activiteit een volgende dag opnieuw verder willen zetten op vraag van de leid-st-er een activiteit de volgende dag spontaan verder willen zetten. Snel afgeleid worden door omgevingsfactoren zo intens bezig zijn met een zelfgekozen activiteit dat je de tijd vergeet ook tijdvergeten bezig zijn met een gekregen opdracht. Zie ook 13) betrokken bezig zijn en 82) een taak begrijpen en afwerken. schrift p. 17 (20) wereldoriëntatie p. 111 (8.7) dramatisch spel p. 26 (10.3) luisteren en spreken p. 29 (Ad.16) LO 1.34 LO 1.39 Per ontwikkelingsaspect worden na de titel een aantal logisch geordende deelaspecten vermeld. In het kader daaronder worden de belangrijkste ontwikkelingslijnen beschreven die we bij dat ontwikkelingsaspect kunnen ontdekken. In kort geformuleerde bewoordingen worden de verschillende stapjes aangeduid die kleuters kunnen zetten. Het zijn mijlpalen in de ontwikkeling die inspiratie kunnen geven voor materialen, activiteitenaanbod en begeleiding. Een pijl geeft telkens de volgende stap aan. De ontwikkelingslijnen die bij een bepaald ontwikkelingsaspect vermeld worden, geven een goed beeld van de verschillende stappen die gezet kunnen worden om dat aspect te ontwikkelen, zonder daarom volledig te willen zijn. Wie nog meer wil weten over de stappen die kleuters kunnen zetten, vindt daarover meer informatie in de leerplannen. De relevante leerplanonderdelen worden in de tweede kolom vermeld. In de derde kolom tenslotte, worden de decretaal bepaalde ontwikkelingsdoelen vermeld die aan bod kunnen komen als we rond een ontwikkelingsaspect ervaringskansen bieden. Het is niet de bedoeling om met de laatste stap in een ontwikkelingslijn aan te duiden wat met de kleuters tegen het einde van de kleuterschool bereikt kan worden. De ontwikkelingslijnen geven suggesties voor het creëren van ervaringssituaties of voor het situeren van het ontwikkelingsniveau van een bepaalde kleuter. De juiste context waarin met de lijst van ontwikkelingsaspecten kan worden gewerkt, staat beschreven in deel 1 en 2 van het ontwikkelingsplan. Deel 3 kan niet geïnterpreteerd worden zonder die brede context voor ogen te houden. 7

8 Het ontwikkelingsplan: een waardevol document Het ontwikkelingsplan is een waardevol document voor eenieder die bij kleuters en kleuterklassen is betrokken. Het is een werk-plan dat ondersteuning geeft aan iedereen die aan de uitbouw van goed kleuteronderwijs in christelijk perspectief actief wil meewerken. Het is geenszins een pleidooi voor vernieuwing zonder meer, eerder een onbevangen zoeken naar de fundamenten die kleuteronderwijs de moeite waard maken en naar de kleine maar belangrijke stappen op weg naar nog betere ondersteuning van elke kleuter in zijn ontluikende menswording. 8