Kantorenmonitor Limburg. De Limburgse kantorenmarkt in beeld

Transcriptie

1 Kantorenmonitor Limburg De Limburgse kantorenmarkt in beeld 215

2 Colofon Provincie Limburg Postbus MA Maastricht Tel.: +31 () Fax.: +31 () postbus@prvlimburg.nl Internet: Limburglaan GA Maastricht drs. R.J.P.J.B. Creemers Provincie Limburg, afd. Economische Zaken Etil BV Postbus BA Maastricht Tel.: +31 () Fax.: +31 () info@etil.nl Internet: Wilhelminasingel 68C 6221 BK Maastricht Roger Vaessens Etil, Ruimtelijke Economie & Vastgoed (RE&V) Bronverantwoording: CVR Limburg 214: - BAG (Basisregistratie Adressen en Gebouwen) - WOZ-monitor Limburg (monitor Waarde Onroerend Zaken) - VRL (Vestigingenregister Limburg) - BOG-monitor Limburg (monitor Bedrijfsonroerendgoed) Publicatiedatum: 19 juli

3 De Limburgse kantorenmarkt in beeld Maastricht, juli 216

4

5 VOORWOORD De Provincie Limburg heeft in het kader van haar ruimtelijk-economische regiefunctie de taak om de programmering en planning van kantoren en kantoorlocaties te sturen. De benodigde beleidslijnen wil de provincie uitvoeren in samenspraak met de vijf belangrijkste Limburgse kantoorsteden, te weten: Venlo, Roermond, Sittard-Geleen, Heerlen en Maastricht. Daartoe is inzicht nodig in de kantorenvoorraad in Limburg en welke ontwikkelingen in die voorraad optreden. Naast inzicht in de kantorenvoorraad en de ontwikkeling daarvan is het voor een totaalbeeld van het functioneren van de kantorenmarkt ook noodzakelijk dit met de marktdynamiek aan de aanbod- en vraagzijde te completeren. Dit is in deze monitor gedaan aan de hand van informatie uit de BOG-monitor Limburg, waarin gegevens over het aanbod en opname van kantoorruimten is opgenomen en informatie uit het Vestigingenregister Limburg (VRL) betreffende de gevestigde bedrijven en werkgelegenheid. De basisgegevens voor het monitoren van de kantorenvoorraad in Limburg zijn samengebracht in de 'Kantorenmonitor Limburg'. De voorliggende monitorrapportage '' gaat in op de provinciale ontwikkelingen in 215 en de stand van zaken per 31 december 215. Naast deze jaarlijkse rapportage, wordt ook ieder jaar een kantorendatabase samengesteld; het 'Kantorenregister Limburg'. Dit voorraadregister betreft een compleet bestand van het kantoorvastgoed op adresniveau in Limburg. Naast informatie over de omvang van de kantorenvoorraad, is ook informatie over de voorraadontwikkeling, leegstand, (vraag/aanbod), planvoorraad, gevestigde bedrijven en bijbehorende werkgelegenheid in de monitor opgenomen. De rapportage wordt daarbij beeldend ondersteund met grafieken en tabellen. Op basis van deze monitorrapportage is een jaarlijkse herijking van het Limburgse kantorenbeleid mogelijk. Op te merken is dat niet alleen specifieke kantoorobjecten, maar ook praktijkruimten en kantoren van uitzendbureaus in de kantorenvoorraad zijn opgenomen. In de kantorenmonitor wordt namelijk uitgegaan van de functie van het vastgoedobject en niet zo zeer de economische activiteit van het gevestigde bedrijf. Kantoorruimten in woningen en in overige bedrijfsobjecten (zoals fabrieken en logistieke centra) worden overigens niet als kantoorobjecten gezien. Ook dit jaar heeft weer een initiële controle plaatsgevonden van de onderliggende kantooradressen. Het kantorenregister is door Etil samengesteld op basis van het door haar ontwikkelde "Centraal Vastgoedregister Limburg" (CVR Limburg). In dit centrale register zijn alle 63. adresobjecten in Limburg geregistreerd. Op basis hiervan zijn in het kantorenregister ruim 4.3 kantoorobjecten afgebakend. Uniek van deze werkwijze is dat niet alleen inzicht gegeven kan worden in de grootschalige kantorenmarkt, maar ook in de kleinschalige kantorenmarkt (midden- en kleinbedrijf). Om inzicht te krijgen in de verschillende vestigingsmilieus wordt ook gebruik gemaakt van de provinciale monitor 'REBIS' (bedrijventerreinen en kantoorlocaties) en de Etil-monitor 'CiK' (Centrumgebieden in Kaart betreffende de winkel- en stationsgebieden), zodat een geïntegreerd en compleet beeld van de provinciale kantorenmarkt geschetst kan worden. De rapportage 'Kantorenmonitor Limburg' is op een korte en bondige wijze vorm gegeven, waarbij wordt ingegaan op de kantorenmarkt in Limburg en in de vijf Limburgse kantoorsteden, en de te onderscheiden kantorenlocaties in het bijzonder. A.M.G. Beurskens Gedeputeerde Economie en Kennisinfrastructuur Provincie Limburg 1

6 2

7 INHOUD VOORWOORD 1 INHOUDSOPGAVE 3 SAMENVATTING 5 INLEIDING 9 Rapportage Kantorenvastgoed Limburg 9 Kantorenregister Limburg 9 1 KANTORENVOORRAAD 11 Provinciale kantorenvoorraad 12 Kantoorsteden 14 Kantoorlocaties 15 Indicatieve leegstand 16 2 VOORRAADONTWIKKELING 19 Nieuwbouw 2 Sloop 21 Functieverandering 22 3 AANBOD VAN KANTOORRUIMTE 23 Aanbodontwikkeling 24 Samenstelling 25 Kantoorsteden 26 Kantoorlocaties 27 Vraagprijzen 28 4 VRAAG NAAR KANTOORRUIMTE 29 Vraagontwikkeling 3 Samenstelling 31 Kantoorsteden 32 Kantoorlocaties 33 5 KANTOREN; BEDRIJVEN EN WERKGELEGENHEID 35 Kantoorvestigingen 36 Werkgelegenheid in kantoren 37 6 PLANNEN 39 Provinciale planomvang 4 Kantoorsteden 41 Kantoorlocaties 42 BIJLAGEN 43 Bijlage 1: Kantorenvoorraad regio's en gemeenten 44 Bijlage 2: Kantoorsteden en kantoorlocaties 45 Bijlage 3: Kantoorparken 46 Bijlage 4: Plannen 47 Bijlage 5: Bronregisters 48 Bijlage 6: Onderzoeksverantwoording 49 3

8 4

9 SAMENVATTING De Limburgse kantorenmarkt; 'de rode draad' Hoewel in Limburg een aantal grotere landelijke en zelfs internationaal opererende kantoorgebruikers (zoals CBS, APG en Vodafone) zijn gevestigd, is de Limburgse kantorenmarkt vooral regionaal van aard. De kantorenmarkt is grotendeels geconcentreerd in de vijf "kantoorsteden": Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Venlo en Roermond. Van de in totaal 3 mln vierkante meter kantoorruimte in Limburg is 2 mln vierkante meter hier te vinden. De kantorenmarkt in de rest van Limburg is voor het overgrote deel lokaal van aard. Dit uit zich in het feit dat een groot deel van de kantorenvoorraad kleinschalig van aard is; 73% van de kantoorobjecten heeft een omvang van minder dan 5 m² vvo. De Limburgse kantorenmarkt wordt dan ook grotendeels bepaald door het midden- en kleinbedrijf. Dit is ook in de vraag naar kantoorruimte te zien; zo betrof bijna driekwart van de vraag vorig jaar transacties onder 5 m². De laatste jaren is sprake (geweest) van een vastgoedcrisis, welke zich ook op de kantorenmarkt uitte. Alhoewel de kantorenmarkt landelijk gezien met name in de Randstad is geconcentreerd, heeft de vastgoedcrisis ook invloed op de Limburgse kantorenmarkt. In de jaren negentig en in het eerste decennium van de 21ste eeuw werden gemiddeld jaarlijks bijna 6 kantoorobjecten, oftewel 48. m² vvo aan de kantorenvoorraad toegevoegd. In deze periode was in Limburg, zoals ook landelijk, sprake van een snel groeiende kantorenmarkt. Ter vergelijking in de periode werden jaarlijks gemiddeld circa 4 kantoorobjecten (31. m² vvo) aan de markt toegevoegd. In de afgelopen jaren is de nieuwbouw echter nagenoeg tot stilstand gekomen. Zo werd in de periode jaarlijks 2. m² vvo aan de kantorenvoorraad toegevoegd en in 215 zelfs 'slechts' 5. m². De vastgoedcrisis uitte zich ook in een toenemende leegstand; een verdubbeling zelfs sinds 25. In 215 lijkt echter sprake van een trendbreuk in de leegstand; stabilisatie rond de 13%. Na jaren van toename is de kantorenleegstand in Limburg (voor het eerst sinds begin van de meting in 25) zelfs beperkt afgenomen; met 12. m² (van 13,9% naar 13,2%). Ook landelijk laat de kantorenmarkt in 215 een licht herstel zien; bedrijven huurden meer kantoorruimte en voor het eerst sinds jaren nam ook landelijk de leegstand iets af. Niettemin staat eind 215 in Limburg nog ruim 4. m² vvo leeg, hetgeen gelijk is aan ruim 13% van de totale kantorenvoorraad. Deels is de leegstand incourant, zo wordt 57% van de op de Limburgse kantorenmarkt aangeboden kantoorruimte al langer dan twee jaar aangeboden. In 28 was dit nog eenderde deel. De verwachting is dan ook dat dit percentage de komende jaren nog verder zal toenemen en zodoende ook de incourantheid van een deel van de aangeboden kantoorruimte. Voor dit deel van de kantorenmarkt is een transformatieopgave nagenoeg onvermijdelijk. De vastgoedcrisis uit zich tenslotte ook bij de kantoorgebruikers. Alhoewel het aantal (met name kleinere) kantoorgebruikers nog wel ieder jaar toe neemt, was in 215 wederom sprake van een afname van de kantoorwerkgelegenheid, zij het in beperktere mate dan in de voorgaande jaren. Circa 75 kantoorbanen gingen verloren, oftewel een afname van,7% (214: -1.8 banen, -1,7%). De conclusie lijkt dan ook gerechtvaardigd dat in 215 sprake is van een voorzichtig en beginnend herstel. Het is wel de vraag of de trendbreuk ten aanzien van de leegstand de komende jaren doorzet en of de afname van de kantoorwerkgelegenheid tot staan kan worden gebracht. Vooralsnog is sprake van een hoog leegstandsniveau in combinatie met een afnemende kantoorwerkgelegenheid. De Limburgse kantorenmarkt is nog lang niet 'gezond'. Frictieleegstandspercentages van 5 tot 6% zijn nog lang niet in zicht. De lichte afname van de leegstand was namelijk het gevolg van een afname van nieuw aanbod, maar niet van een toenemende vraag (zoals landelijk wel het geval was). Programmatische sturing van de kantorenmarkt blijft noodzakelijk. De Provincie Limburg en de kantoorsteden nemen gezamenlijk verantwoordelijkheid om meer richting te geven aan de Limburgse kantorenmarkt. De kantorenmonitor biedt een basis voor het vormgeven en eventueel bijstellen van het provinciale en regionale kantorenbeleid. De belangrijkste conclusies over de Limburgse kantorenmarkt zijn hieronder beknopt weergegeven, waarbij wordt ingegaan op de stand van zaken per en de ontwikkelingen in

10 Kantorenvoorraad Limburg telde eind vorig jaar bijna 4.3 kantoorobjecten met een omvang van ruim 3 miljoen vierkante meter verhuurbare vloeroppervlakte (vvo). Het betreft vastgoedobjecten die als hoofdfunctie een kantoorfunctie hebben. Kantoorruimte in andersoortig vastgoed is buiten beschouwing gelaten. Het grootste deel van de kantoorobjecten (73%), bestaat uit kleinere kantoren tot 5 m² vvo. Het grootste deel van de verhuurbare vloeropppervlakte betreft daarentegen kantoren vanaf 5 m² (8%). Een groot deel van het Limburgse kantoorvastgoed, ruim 2 miljoen m² vvo, is te vinden in de vijf Limburgse kantoorsteden die de Limburgse kantorenmarkt domineren (Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Venlo en Roermond). Tweederde van de kantorenmeters in Limburg is er geconcentreerd. Maastricht en Heerlen steken boven de overige gemeenten uit, hier is respectievelijk 2 en 17% van de Limburgse kantorenvoorraad te vinden. Deze gemeenten worden op afstand gevolg door Sittard-Geleen, Venlo en Roermond met ieder 9-11% van het kantooroppervlak in Limburg binnen hun gemeentegrenzen. In Limburg worden verschillende soorten kantoorlocaties onderscheiden, te weten; stadscentra, stationsgebieden en kantoorparken. Circa 19% van het aantal kantoorobjecten en 38% van het Limburgse kantorenmetrage bevindt zich op een van deze formele kantoorlocaties. De grootschalige voorraad is grotendeels hier te vinden. Zo is bijna een kwart van de provinciale kantorenvoorraad, 739. m² vvo, te vinden op de kantoorparken. Qua aantal kantoorobjecten bevindt zich echter 81% buiten een van de formele kantoorlocaties. Het betreft veelal de kleinere kantoorobjecten. Verder opvallend is het grote aandeel kantoorobjecten en -meters op bedrijventerreinen. Om de leegstand 'indicatief' in beeld te kunnen brengen, wordt uitgegaan van vastgoedobjecten die in het kader van de 'Kantorenmonitor Limburg' als kantoorobjecten zijn gedefinieerd en die op de markt voor verhuur/verkoop worden aangeboden. Deze indicatieve leegstand bedroeg eind ,2%. Dat wil zeggen dat van de kantorenvoorraad ruim 4. m² vvo werd aangeboden. Dat is een afname van 2,8%, oftewel bijna 12. m² ten opzichte van een jaar eerder. Dit betekent dat in 215 sprake was van een trendbreuk; na een continue toename van de leegstand sinds begin van de meting in 25, is vorig jaar voor het eerst sprake van een beperkte afname. Deze afname is overigens niet het gevolg van een toename van de vraag, maar het gevolg van een beperktere toename van nieuw aanbod. Indien wordt gekeken naar de vijf Limburgse kantoorsteden, staat relatief veel kantoorvastgoed leeg in de gemeente Venlo (17%) en Maastricht (15%). Opmerkelijk is het hoge leegstandspercentage in Kerkrade (25%). Dit is grotendeels te verklaren doordat op de Rodaboulevard in het verleden grootschalig kantoorvastgoed is gerealiseerd, dat sinds de oplevering leeg staat. Ook in de stedelijke gemeenten Venray en Weert is de leegstand met respectievelijk 17% en 18% relatief hoog. Nieuwbouw en sloop In 215 is nog geen 5. m² vvo aan nieuwbouw van kantoorvastgoed opgeleverd. In de jaren voor 215 lag het niveau nog op 2. m². Het betrof één groter gerealiseerd nieuwbouwproject (nieuwbouw Marechaussee nabij de luchthaven Maastricht-Aachen-Airport) en verscheidene kleinere kantoorobjecten. Daarentegen is ruim 4. m² vvo gesloopt. De sloop betrof één groter kantoorobject (voormalig stadskantoor van de gemeente Venlo, Kwietheuvel) en een drietal kleinere objecten. 6

11 Sinds vorig jaar zijn ook functiewijzigingen van kantoorobjecten vanaf 1. m² in de monitor opgenomen. Het betrof vorig jaar één grotere functiewijziging. In 215 is het voormalig zorgcentrum Catharina Daemen in Brunssum omgebouwd tot hoofdkantoor voor de zorginstelling Cicero. Per saldo is de kantorenvoorraad in Limburg in 215, als gevolg van nieuwbouw, sloop en functiewijzigingen, met ruim 4.6 m² vvo toegenomen, hetgeen gelijk is aan groei van,2%. Daarmee was de toename van de kantorenvoorraad in 215 nagenoeg gelijk aan de toename van de voorraad in 214. In 216 zal de kantorenvoorraad naar verwachting sterker toenemen, met name als gevolg van de oplevering van het nieuwe stadskantoor in Venlo en de kantoorruimten in het Heerlense Maankwartier. Aanbod kantoorruimte Eind 215 werden ruim 84 objecten met 463. m² aan verhuurbare kantoorvloeroppervlakte (vvo) aangeboden. Het grootste deel betrof kantoorruimten in kantoorobjecten (82%). Het overig deel was aanbod in andersoortig vastgoed (woningen, logistieke bedrijfsobjecten, fabrieken). Het aanbod is vorig jaar met 23. m² afgenomen (-4,8%), hetgeen een trendbreuk is met de voorafgaande jaren. Ondanks deze afname, is het aanbod sinds begin van deze meting in 25 meer dan verdubbeld. Het grootste deel van de aangeboden kantoorruimten is te vinden bij vastgoedobjecten tussen 1 en 5 m² vvo. Iets meer dan de helft van het aanbod valt in deze grootteklasse. Dit komt overigens overeen met het aandeel in de voorraad als geheel. Een groot deel van de aangeboden kantoorruimten staat al langer te huur/koop; zo wordt circa 57% van het aanbod al langer dan twee jaar aangeboden. Het is de vraag of deze vastgoedobjecten nog aansluiten bij de behoefte van de kantoorgebruiker. De gemiddelde vraagprijs in 215 voor kantoorruimte bedroeg 14. Daarmee is de vraagprijs ten opzichte van een jaar geleden met 1,8% afgenomen (in 213 bedroeg de gemiddelde vraagprijs overigens nog 19). De vraagprijs in Maastricht ligt met 125 beduidend hoger dan in de overige kantoorsteden waar de prijs tussen 94 en 114 ligt. Vraag naar kantoorruimte In 215 werden 27 kantoorruimten met 121. m² aan verhuurbare vloeroppervlakte (vvo) door de markt opgenomen. Dit is gelijk aan 4% van de kantorenvoorraad. De opname in 215 is daarmee ruim 12. m² lager dan in 214 (- 9,2%). Ook het aantal verhuurde/verkochte kantoorruimten is afgenomen; -13,2%. Het grootste deel van de opname betrof kantoorruimten tussen 1 en 5 m² vvo (circa 52%). Dit komt overeen met de samenstelling van de voorraad en aanbod. Het spreekt voor zich dat het grootste deel van de opname plaats vond in de vijf kantoorsteden. Zo werd vorig jaar in Maastricht 24. m² kantoorruimte opgenomen. De opname in Maastricht ligt de laatste jaren op een gelijk niveau. Op de tweede en derde plaats staan de gemeenten Venlo en Heerlen, met respectievelijk 16. en 15. m² vvo. Opmerkelijk is overigens dat de opname in niet-formele kantoorlocaties een continue toename laat zien. 7

12 Kantoren; bedrijven en werkgelegenheid In 215 waren in Limburg circa 6.6 bedrijven in de 4.3 kantoorobjecten gevestigd. Dit is een toename van 3,1% ten opzichte van het jaar er voor. In totaal is 7% van de bedrijfsvestigingen in Limburg gevestigd in een kantoorobject. Bij bedrijven die zijn gevestigd in een kantoorobject zijn in 215 ruim 16. personen werkzaam. Daarmee betreft 21% van de totale werkgelegenheid in Limburg zogenaamde "kantoorwerkgelegenheid". De werkgelegenheid in de Limburgse kantoren is met circa 75 arbeidsplaatsen afgenomen, hetgeen gelijk is aan een afname van,7%. Vooral in Noord-Limburg, en in iets mindere mate in Midden-Limburg en Maastricht & Mergelland, nam de kantorenwerkgelegenheid relatief sterk af. In de regio's Parkstad limburg en Westelijke Mijnstreek nam de werkgelegenheid daarentegen juist met respectievelijk met,6% en,4% toe. Plannen De Limburgse planomvang (geplande netto toevoeging; resultante van geplande nieuwbouw en sloop) aan kantoorruimte bedraagt eind 215 circa 134. m² bvo, verdeeld over 26 plannen. De planomvang bestaat overigens uit een toevoeging van 165. m² en een geplande sloop van 31. m². Op te merken is dat het hier meer of minder concrete plannen betreft en zodoende dus niet om in bestemmingsplannen vastgelegde planmogelijkheden. Een deel hiervan, 56. m² bvo (42%), is te vinden in een van de vijf Limburgse kantoorsteden. Op te merken is dat van de vijf kantoorsteden momenteel alleen in Sittard-Geleen geen kantoorplannen bestaan. De gemeente met de grootste planomvang is echter de gemeente Beek; hier is circa 34. m² aan nieuwe kantoorruimte gepland. Ook in de gemeente Weert is overigens sprake van een grote planvoorraad (24. m²). De relatief geringe planomvang in Heerlen van nog geen 2. m² is het gevolg van de geplande sloop van enkele grotere kantoorobjecten in de plangebieden Schinkelkwadrant-Zuid en Schinkel-Noord. Ruim tweederde van de planomvang bevindt zich op een van de formele kantoorlocaties. Zo is eind 215 bijna 56. m² bvo (42%), te vinden op een kantoorpark en bijna 27. m² bvo (2%) in een stationsgebied in Limburg. In de stadscentra zijn amper plannen (1. m²). De planomvang betreft naast plannen voor de markt overigens ook plannen voor eigenbouw. Zo is momenteel een nieuw stadskantoor in Venlo in aanbouw dat naar verwachting in 216 wordt opgeleverd. Het nieuwe stadskantoor in Weert is overigens in 214 opgeleverd. Ook in Heerlen bestaan plannen voor een nieuw stadskantoor. Dit betreft echter geen nieuwbouw en is zodoende niet in de planlijst opgenomen. Momenteel worden namelijk een aantal bestaande (leegstaande) kantorenlocaties bekeken op hun geschiktheid. De verwachting is dat de planomvang in 216 lager zal zijn. Een aantal grotere kantoorplannen, zoals het nieuwe stadskantoor in Venlo en het Heerlense Maankwartier, zullen in 216 worden opgeleverd. Daarnaast is de verwachting dat in 216 geen nieuwe grootschalige plannen aan de planvoorraad zullen worden toegevoegd. De vraag blijft bestaan, wat te doen met de achterblijvende lege kantoorruimten. De kantorenmarkt in Limburg is namelijk vooral regionaal van aard. 8

13 Inleiding Rapportage Kantorenmonitor Limburg 'Kantorenmonitor Limburg' is de jaarlijkse monitorrapportage die ingaat op de ontwikkelingen op de Limburgse kantorenmarkt. De voorliggende rapportage '' gaat in op de stand van zaken per en de ontwikkelingen in 215. De monitor is in 212 voor het eerst uitgevoerd. De voorliggende monitor betreft zodoende de derde publicatie. In de rapportage zijn de cijfers zo veel mogelijk uitgesplitst voor de vijf kantoorsteden, te weten: Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Roermond en Venlo. Dit zijn gemeenten in Limburg met een (boven-)regionale kantoorfunctie. Het Kantorenregister Limburg De basis van de monitor en de rapportage wordt gevormd door het "Centraal Vastgoedregister Limburg" ( CVR Limburg). Dit basisregister van 63. adresobjecten is door Etil ontwikkeld en opgebouwd op basis van een viertal seperate registraties, te weten: de WOZ-monitor Limburg (Wet Onroerende Zaken), de BAG (Basisregistratie Adressen en Gebouwen), de BOG-monitor Limburg (BedrijfsOnroerenGoed) en het VRL (Vestigingenregister Limburg). Op basis hiervan is de kantorenmarkt afgebakend in het 'Kantorenregister Limburg' waar 7. adresobjecten zijn opgenomen op basis waarvan vervolgens 4. kantoorobjecten zijn afgebakend. In het register is het totale kantorenvastgoed in Limburg op adresniveau opgenomen, waarbij de inhoudelijke gegevens uit de vier seperate registers in het kantorenregister zijn opgenomen. Zo zijn voor ieder kantoorobject gegevens over het bouwjaar, de leegstand, de bruto en verhuurbare vloeroppervlakte (bvo en vvo in m²), de locatie, het gebruik (bedrijfsvestigingen), de werkgelegenheid en het aanbod bekend. Het kantorenregister is daarmee dé informatiebron voor het Limburgse kantorenvastgoed. In het register is ook de locatie van de kantoorobjecten nader afgebakend. Daarbij is gebruik gemaakt van geografische afbakeningen zoals deze worden gehanteerd in tweetal andere monitors: REBIS en Centrumgebieden in Kaart (CiK). REBIS is de provinciale monitor betreffende de werklocaties in Limburg. In opdracht van de Provincie Limburg brengt Etil sinds 1978 in samenwerking met terreinbeheerders de ontwikkelingen op de Limburgse werklocaties in beeld. Daarbij gaat het om bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen (grootschalige retail- en kantoorparken). In deze monitor worden alle terreinen op kavelniveau op kaart geregistreerd en gemonitord. Naast de ligging op bedrijventerreinen en kantoorparken is ook de ligging in stadscentra en stationsgebieden relevant. Hiervoor is gebruik gemaakt van het door Etil ontwikkelde geografisch informatiesysteem 'Centrumgebieden in Kaart' (CiK). Hierin zijn de stadscentra (en overige winkelgebieden) en stationsgebieden afgebakend. De stadscentra betreffen de centra van de zeven stedelijke gemeenten in Limburg (Maastricht, Heerlen, Sittard, Venlo, Roermond, Weert en Venray). Bij de stationsgebieden wordt uitgegaan van de gebieden rondom stations met een intercity aansluiting (Maastricht, Heerlen, Sittard, Roermond, Venlo en Weert). 9

14 1

15 Kantorenmonitor Limburg kantorenvoorraad 1 Omvang kantorenvoorraad in Limburg Limburg telde eind vorig jaar bijna 4.3 kantoorobjecten met een omvang van ruim 3 miljoen vierkante meter verhuurbare vloeroppervlakte (vvo). Een groot deel van het Limburgse kantoorvastgoed, ruim 2 miljoen m² vvo, is te vinden in de vijf Limburgse kantoorsteden die de Limburgse kantorenmarkt domineren (Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Venlo en Roermond). Ongeveer tweederde van het kantorenvastgoed in Limburg is er geconcentreerd. In Limburg worden verschillende formele kantoorlocaties onderscheiden, te weten; stadscentra, stationsgebieden en kantoorparken. Circa 38% van het Limburgse kantorenmetrage bevindt zich op een van deze formele kantoorlocaties. Zo is bijna eenkwart van de provinciale kantorenvoorraad, 739. m² vvo, te vinden op de kantoorparken (de grootschalige voorraad is grotendeels hier te vinden). Qua aantal kantoorobjecten bevindt zich echter 81% buiten een van de formele kantoorlocaties. Het betreft veelal de kleinere kantoorobjecten. Verder opvallend is het grote aandeel kantoorobjecten op bedrijventerreinen. Indicatieve leegstand Om de leegstand 'indicatief' in beeld te kunnen brengen, wordt uitgegaan van vastgoedobjecten die in het kader van de 'Kantorenmonitor Limburg' als kantoorobjecten zijn gedefinieerd en die op de markt voor verhuur/verkoop worden aangeboden. Op te merken is dat dit een deel van het totale aanbod aan kantoorruimte betreft. Een deel van de aangeboden kantoorruimten (18%) wordt namelijk aangeboden in andersoortig vastgoed, bijvoorbeeld kantoorruimte in logistiek vastgoed en/of fabriekspanden. Daarnaast staat niet alle aangeboden kantoorruimte daadwerkelijk leeg, maar komt pas op afzienbare termijn vrij. Ook wordt niet alle leegstaande kantoorvastgoed op de markt aangeboden (verborgen leegstand). Zeker bij grotere bedrijven kan het voorkomen dat een deel van het vastgoed leeg staat. Zo is bij de kantoren van het APG in Heerlen en van DSM in Sittard een deel van het kantoorvastgoed niet in gebruik en wordt ook niet op de markt aangeboden. Per saldo is de schatting dat de leegstand eerder wordt onderschat dan overschat. Het betreft zodoende een indicatieve leegstand. Ein 215 bedroeg deze indicatieve leegstand 13,2%. Dat wil zeggen dat van de kantorenvoorraad ruim 4. m² vvo werd aangeboden. Dat is een afname van 2,8%, oftewel bijna 12. m² ten opzichte van een jaar eerder. Dit betekent dat in 215 een trendbreuk heeft plaatsgevonden; na een continue toename van de leegstand sinds begin van de meting in 25, is in 215 voor het eerst sprake van een beperkte afname. Deze afname is overigens niet het gevolg van een toename van de vraag, maar het gevolg van een beperktere toename van nieuw aanbod. Indien wordt gekeken naar de vijf Limburgse kantoorsteden, staat relatief veel kantoorvastgoed leeg in de gemeente Venlo (17%) en Maastricht (15%). Opmerkelijk is het hoge leegstandspercentage in Kerkrade (25%). Dit is grotendeels te verklaren doordat op de Rodaboulevard in het verleden grootschalig kantoorvastgoed is gerealiseerd, dat sinds de oplevering leeg staat. Ook in de stedelijke gemeenten Venray en Weert is de leegstand met respectievelijk 17% en 18% relatief hoog. 11

16 Kantorenvoorraad provinciale kantorenvoorraad Kantorenvoorraad naar regio, aantal objecten Aantal In % Kantorenvoorraad naar regio, vvo in m² VVO In % Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: % % % Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: % % % Westelijke Mijnstreek % Westelijke Mijnstreek % Parkstad Limburg 9 21% Parkstad Limburg % Maastricht en Mergelland % Maastricht en Mergelland % Anders % Anders ######### 38% % % vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Kantorenvoorraad naar grootteklasse vvo, aantal objecten verhuurbare vloeroppervlakte (vvo) in m² Aantal In % VVO In % Klein Middel Groot < 5 m² 5-1 m² 1-25 m² 25-5 m² Subtotaal 5-1. m² m² Subtotaal m² m² 1. m² e.m. Subtotaal 159 4% 5.89 % % % % % 866 2% % % % % % 36 8% % % % 175 4% % 54 1% % 33 1% % 262 6% % % % Kantorenvoorraad naar grootteklasse vvo, aantal objecten Kantorenvoorraad naar grootteklasse vvo, vvo in m² < 5 m² 72,9% m² 21,% 2.5 m² e.m. 6,1% : 1,% < 5 m² 19,8% m² 3,6% 2.5 m² e.m. 49,6% : 1,% 12

17 Kantorenvoorraad provinciale kantorenvoorraad Kantorenvoorraad naar bouwjaar, aantal objecten Aantal In % Kantorenvoorraad naar bouwjaar, vvo in m² VVO In % < en jonger Onbekend % 34 8% % % 414 1% % 426 1% 117 3% 57 1% % < en jonger Onbekend % % % % % % % % % % vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Kantorenvoorraad naar bouwjaar, aantal objecten Kantorenvoorraad naar bouwjaar, vvo in m² < ,1% ,9% ,3% ,1% ,7% ,8% ,% 21 en jonger 2,7% Onbekend 1,3% : 1,% < ,9% ,1% ,1% ,2% ,1% ,3% ,3% 21 en jonger 4,3% Onbekend 1,7% : 1,% Top 15 gemeenten kantorenvoorraad Gemeente Regio Aantal VVO Maastricht Heerlen Venlo Sittard-Geleen Roermond Weert Venray Kerkrade Beek Landgraaf Horst aan de Maas Leudal Echt-Susteren Peel en Maas Stein Maastricht & Mergelland Parkstad Limburg Noord-Limburg Westelijke Mijnstreek Midden-Limburg Midden-Limburg Noord-Limburg Parkstad Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Midden-Limburg Noord-Limburg Westelijke Mijnstreek

18 Kantorenvoorraad kantoorsteden Kantoorsteden en overige gemeenten Aantal In % Kantoorsteden en overige gemeenten VVO in m² In % Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond kantoorsteden % 436 1% 44 1% % 347 8% % Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond kantoorsteden % % % % % % Overige gemeenten % Overige gemeenten % kantoorsteden % kantoorsteden % vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Kantoorsteden, vvo in m² Kantoorsteden versus overige gemeenten Maastricht Heerlen 33% Venlo 67% Sittard-Geleen Roermond Kantoorsteden Overige gemeenten Kantoorsteden en overige gemeenten naar grootteklasse vvo, aandeel objecten in % Klein: Middel: Groot: < 5 m² m² 2.5 m² e.m. Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Overige gemeenten 72% 69% 74% 68% 68% 76% 73% 18% 21% 2% 25% 24% 21% 21% 1% 1% 6% 6% 8% 4% 6% Aandeel Kantoorsteden in de regionale kantorenvoorraad Venlo. Noord-Limburg Roermond.. Midden-Limburg Sittard-Geleen... Westelijke Mijnstreek Heerlen... Parkstad Limburg Maastricht... Maastricht & Mergelland % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1% 14

19 Kantorenvoorraad kantoorlocaties Kantoorlocaties en overige locaties Aantal In % Kantoorlocaties en overige locaties VVO in m² In % Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties 449 1% 21 5% 189 4% 374 9% % % Stadscentra Stationsgebieden Kantorenparken Bedrijventerreinen Overige locaties % % % % % % Stadscentra; het betreft de stadscentra van de zeven stedelijke gemeenten in Limburg: Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Roermond, Venlo, Weert en Venray. Stationsgebieden: het betreft locaties bij stations met een Intercity aansluiting, te weten: Heerlen, Maastricht, Sittard, Roermond, Venlo en Weert. Kantoorlocaties in de kantoorsteden, aandeel vvo in % 14% 9% 44% 4% 3% Maastricht 9% 3% 46% 8% 34% Heerlen 3% 3% 25% 21% 48% Sittard-Geleen 13% 7% 9% 27% 44% Venlo 8% 15% 18% 23% 36% Roermond % 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 1% Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties Kantoorlocaties in kantoorsteden, vvo in m² Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Stadscentrum Stationsgebied Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties Top 1 kantoorparken, vvo in m² Randwyck (SD) Ceramique (SD) Zeswegen (SD) ABP Heerlen (SD) Kantorenpark Sittard (SD) Kantorenboulevard Heerlen (SD) Kantorenzone Luchthaven (SD) Centrum Noord (SD) Onderwijsboulevard Heerlen (SD) Geusselt (SD)

20 Kantorenvoorraad Indicatieve leegstand Indicatieve leegstand naar regio 213 VVO in m² In % VVO in m² In % VVO in m² In % Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg ,1% ,7% ,2% ,3% ,2% ,3% ,% ,% ,% waarvan: Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht en Mergelland J ,7% ,% ,2% ,1% ,1% ,5% ,5% ,% ,1% J2 J ,6% ,9% ,2% Indicatieve leegstand: betreft het aanbod op de kantorenmarkt van kantoorvastgoed (per 31 december), zijnde vastgoedobjecten die in het kader van de voorliggende kantorenmonitor als kantoorvastgoed zijn gedefinieerd. Leegstandspercentage: op basis van verhuurbare vloeroppervlakte. Indicatief leegstandspercentage kantoorsteden 8,5 1,3 12, 11,3 12,5 13,7 14,1 15,4 14,8 12,6 15,2 13,4 11,5 13,1 12,9 11,2 12,8 13,9 12,6 14,9 14,9 17, 17, 18,6, 4, 8, 12, 16, 2, Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Overige gemeenten 24, 2, 16, 12, 8, 4,, Indicatief leegstandspercentage kantoorlocaties 14,9 14, 14,2 13,1 19,4 18,7 17,4 16,3 13,3 12,3 12,1 1,8 21,3 2,8 16,2 18,7 1,7 11,11,2 11,4 Stadscentra Kantoorparken Overige locaties Stationsgebieden Bedrijventerreinen Indicatieve leegstand naar grootteklasse vvo, aantal objecten verhuurbare vloeroppervlakte (vvo) in m² Aantal In % VVO In % Klein Middel Groot < 5 m² 5-1 m² 1-25 m² 25-5 m² Subtotaal 5-1. m² m² Subtotaal m² m² m² e.m. Subtotaal 84 12% % 51 7% 6.1 1% 17 25% % % % % % 16 15% % 9 13% % % % 36 5% % 7 1% % 4 1% % 47 7% % 692 1% % 16

21 Kantorenvoorraad Indicatieve leegstand Indicatieve leegstand naar bouwjaar, aantal objecten Aantal In % Indicatieve leegstand naar bouwjaar, vvo in m² VVO In % < en jonger Onbekend 25 3% 39 6% 62 9% 66 1% 63 9% 98 14% % 21 3% 25 4% 692 1% < en jonger Onbekend % % % % % 7. 17% % % % % vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Indicatieve leegstand naar bouwjaar, aantal objecten Indicatieve leegstand naar bouwjaar, vvo in m² < ,6% ,6% ,% ,5% ,1% ,2% ,3% 21 en jonger 3,% Onbekend 3,6% : 1,% < ,8% ,4% ,6% ,2% ,% ,4% ,6% 21 en jonger 3,5% Onbekend 4,5% : 1,% Top 15 gemeenten; indicatieve leegstand, m² vvo en leegstandspercentage, per Gemeente Regio VVO Leegstandspercentage Maastricht Heerlen Venlo Roermond Sittard-Geleen Kerkrade Weert Venray Beek Echt-Susteren Landgraaf Leudal Stein Brunssum Roerdalen Maastricht & Mergelland Parkstad Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Midden-Limburg Noord-Limburg Westelijke Mijnstreek Midden-Limburg Parkstad Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Midden-Limburg ,8% ,3% ,% ,9% ,5% ,% ,6% ,9% ,5% ,5% ,3% ,7% ,2% ,2% ,6% 17

22 18

23 Kantorenmonitor Limburg Voorraadontwikkeling 2 In 215 is nog geen 5. m² vvo aan nieuwbouw van kantoorvastgoed opgeleverd. In de jaren voor 215 lag het niveau nog op 2. m². Het betrof één groter nieuwbouwproject (nieuwbouw Marechaussee, nabij de luchthaven Maastricht-Aachen-Airport) en verscheidene kleinere projecten. Nieuwbouw 215 (5 m² e.m.): - Beek - Vlieveldweg 52 (3.37 m²) - Venlo - Averbodestraat 2 (1.15 m²) Daarentegen is ruim 4. m² vvo gesloopt. De sloop betrof één groter kantoorobject (het voormalig stadskantoor van de gemeente Venlo) en een drietal kleinere objecten. Sloop 215 (5 m² e.m.): - Venlo - Kwietheuvel 28 (3. m²) - Landgraaf - Maastrichterlaan 8/82 (1.2 m²) Sinds vorig jaar zijn ook functiewijzigingen van kantoorobjecten vanaf 1. m² in de monitor opgenomen. Het betrof vorig jaar één grotere functiewijziging. In 215 is het voormalig zorgcentrum Catharina Daemen in Brunssum omgebouwd tot hoofdkantoor voor de zorginstelling Cicero. Grootschalige functieverandering 215 (5 m² e.m.): - Brunssum - St. Brigidastraat 3 (3.3 m²). Per saldo is de kantorenvoorraad in Limburg in 215, als gevolg van nieuwbouw, sloop en functiewijzigingen, met ruim 4.6 m² vvo toegenomen, hetgeen gelijk is aan een groei van,2%. Daarmee was de toename van de kantorenvoorraad in 215 nagenoeg gelijk aan de toename van de voorraad in 214. In 216 zal de kantorenvoorraad naar verwachting overigens sterker toenemen, met name als gevolg van de oplevering van het nieuwe stadskantoor in Venlo en de kantoorruimten in het Heerlense Maankwartier. 19

24 Voorraadontwikkeling nieuwbouw Nieuwbouw kantoorvastgoed in 215, naar regio Aantal VVO in m² Aandeel in % in % voorraad Aantal VVO Aantal VVO Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Anders % 25 %,1 %,2% % 3 %,1 %,% % 72 %,1 %,2% % 71 %,3 %,8% % %, %,% % 1 %,1 %,% % 28 %,1 %,1% % 1 %,1 %,2% vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Nieuwbouw kantoorvastgoed in 215, kantoorsteden (vvo in m²) Nieuwbouw kantoorvastgoed in 215, kantoorsteden versus overige gemeenten 3 25% 1.15 Venlo ,5% Sittard-Geleen 3 2,5% Maastricht,% Heerlen,% Roermond,% : ,% 75% Kantoorsteden Overige gemeenten Nieuwbouw kantoorvastgoed in 215, naar kantoorlocatie Aantal VVO in m² Aandeel in % in % voorraad Aantal VVO Aantal VVO Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties % %, %,% % 3 %,5 %,1% % %, %,% % 7 %,3 %,7% % 26 %,1 %,1% % 1 %,1 %,2% Nieuwbouw kantoorvastgoed in 215, kantoorobjecten vanaf 5 m² vvo 3.37 Maastricht-Airport Vliegveldweg Venlo Averbodestraat

25 Voorraadontwikkeling sloop Sloop kantoorvastgoed in 215, naar regio Aantal VVO in m² Aandeel in % in % voorraad Aantal VVO Aantal VVO Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Anders % 74 %,1 %,5% % %, %,% % 26 %, %,1% % %, %,% % 26 %,1 %,1% % %, %,% % 74 %,1 %,3% % 1 %, %,1% vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Sloop kantoorvastgoed in 215, kantoorsteden (vvo in m²) Sloop kantoorvastgoed in 215, kantoorsteden versus overige gemeenten 8 27% 3. Venlo 3. 97,4% Heerlen 8 2,6% Maastricht,% Sittard-Geleen,% Roermond,% : 3.8 1,% Kantoorsteden 73% Overige gemeenten Sloop kantoorvastgoed in 215, naar kantoorlocatie Aantal VVO in m² Aandeel in % in % voorraad Aantal VVO Aantal VVO Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties % 71 %,2 % 1,1% % %, %,% % %, %,% % %, %,% % 29 %, %,1% % 1 %, %,1% Sloop kantoorvastgoed in 215, kantoorobjecten vanaf 5 m² vvo 3. Venlo Kwietheuvel Landgraaf Maastrichterlaan 8/

26 Voorraadontwikkeling functieverandering Functieverandering kantoorvastgoed in 215, naar regio Aantal VVO in m² Aandeel in % in % voorraad Aantal VVO Aantal VVO Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Anders % %, %,% % %, %,% % 1 %, %,2% % %, %,% % 1 %,1 %,4% % %, %,% % %, %,% % 1 %, %,1% vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Functieverandering in 215, kantoorsteden (vvo in m²) Functieverandering in 215, kantoorsteden versus overige gemeenten In 215 hebben in de kantoorsteden geen functiewijzigingen plaatsgevonden. Maastricht,% Heerlen,% Sittard-Geleen,% Venlo,% Roermond,% : 1,% Kantoorsteden 1% Overige gemeenten Functieverandering kantoorvastgoed in 215, naar kantoorlocatie Aantal VVO in m² Aandeel in % in % voorraad Aantal VVO Aantal VVO Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties % %, %,% % %, %,% % %, %,% % %, %,% % 1 %, %,2% % 1 %, %,1% Functieverandering kantoorvastgoed in 215, kantoorobjecten vanaf 1. m² vvo 3.3 Brunssum St. Brigidastraat

27 Kantorenmonitor Limburg aanbod van kantoorruimte 3 Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan het aanbod van kantoorruimte in Limburg; dat wil zeggen het te koop c.q. te huur staand deel van de kantorenvoorraad. De gegevens zijn afkomstig uit de BOG-monitor Limburg van Etil. In deze monitor wordt het aanbod en opname van bedrijfsvastgoed ieder kwartaal gevolgd. Op te merken is dat het aanbod het totaal aan aangeboden kantoorruimte op de vastgoedmarkt betreft, inclusief het aanbod van kantoorruimten in niet-kantoorvastgoed (zoals kantoorruimten in vastgoedobjecten ten behoeve van logistiek, handel of industrie). Eind 215 werden ruim 84 objecten met 463. m² aan verhuurbare kantoorvloeroppervlakte (vvo) aangeboden. Het grootste deel betrof kantoorruimten in kantoorobjecten (82%). Het overig deel was aanbod in andersoortig vastgoed (woningen, logistieke bedrijfsobjecten, fabrieken). Het aanbod is vorig jaar met 23. m² afgenomen (-4,8%), hetgeen een trendbreuk is met de voorafgaande jaren. Ondanks deze afname, is het aanbod sinds begin van deze meting in 25 meer dan verdubbeld. Het grootste deel van de aangeboden kantoorruimten is te vinden bij vastgoedobjecten tussen 1 en 5 m² vvo. Iets meer dan de helft van het aanbod valt in deze grootteklasse. Dit komt overigens overeen met het aandeel in de voorraad als geheel. Een groot deel van de aangeboden kantoorruimten staat al langer te huur/koop; zo wordt circa 57% van het aanbod al langer dan twee jaar aangeboden. Het is de vraag of deze vastgoedobjecten nog aansluiten bij de behoefte van de kantoorgebruiker. De gemiddelde vraagprijs in 215 voor kantoorruimte bedroeg 14. Daarmee is de vraagprijs ten opzichte van een jaar geleden met 1,8% afgenomen (in 213 bedroeg de gemiddelde vraagprijs nog 19). De vraagprijs in Maastricht ligt met 125 beduidend hoger dan in de overige kantoorsteden waar de prijs tussen 94 en 114 ligt. 23

28 Aanbod van kantoorruimte aanbodontwikkeling Aanbodontwikkeling kantoorruimte, aantal kantoorobjecten Aanbodontwikkeling kantoorruimte vanaf 25, aantal kantoorobjecten Aantal per 31 dec Verandering Abs In % 1,1% 13,9% 7,% 4,4% 13,2% 8,2% 5,9% 4,3% -6,5% dec dec 215 Aanbodontwikkeling kantoorruimte, verhuurbare vloeroppervlakte (vvo) in m² Aantal per 31 dec Verandering Abs. In % 1,6% 18,5% 1,% 5,3% 9,4% 9,7% 9,2% 6,7% -4,8% Aanbodontwikkeling kantoorruimte vanaf 25, VVO in m² 31 dec dec Aanbod- versus opname-ontwikkeling kantoorruimte vanaf 25, vvo in m² Aanbod Opname

29 Aanbod van kantoorruimte samenstelling Aanbod kantoorruimte naar grootteklasse per 31 dec 215 Klasse in m² < > 2.5 Onbekend Aantal objecten VVO-totaal in m² Abs. In % Abs. In % 55 7% 1.77 % 87 1% 6.4 1% % % % % % % 1 12% % 3 4% % 4 % % 844 1% % Aanbod kantoorruimte naar regio per 31 dec 215 Aantal objecten VVO in m² Abs. In % Abs. In % Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Anders % % % % % % % % % % % % % % 844 1% % Top 15 aanbod gemeenten per 31 dec 215 VVO in m² Aanbod kantoorruimte: VVO in m² naar startjaar aanbod per 31 dec 215 Maastricht Heerlen Venlo Sittard-Geleen Roermond Weert Venray Kerkrade Beek Echt-Susteren Landgraaf Leudal Stein Horst aan de Maas Gennep ,5% ,3% ,5% ,7% ,3% ,% ,3% ,2% ,5% ,8% ,4% 24 23,% ,3% : ,% 25

30 Aanbod van kantoorruimte kantoorsteden Aanbod kantoorsteden, per 31 dec 215 Aantal objecten VVO in m² Abs. In % Abs. In % Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Overige gemeenten % % 77 9% % 94 11% % % % 79 9% % % % 844 1% % Aanbodontwikkeling kantoorsteden, vanaf januari Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Overige gemeenten 26

31 Aanbod van kantoorruimte kantoorlocaties Aanbod kantoorlocaties, per 31 dec 215 Aantal objecten VVO in m² Abs. In % Abs. In % Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties 9 11% % 48 6% % 98 12% % 27 25% % 41 48% % 844 1% % Stadscentra; het betreft de stadscentra van de zeven stedelijke gemeenten in Limburg: Maastricht, Heerlen, Sittard-Geleen, Roermond, Venlo, Weert en Venray). Stationsgebieden: het betreft locaties bij stations met een Intercity aansluiting, te weten: Heerlen, Maastricht, Sittard, Roermond, Venlo en Weert. Aanbodontwikkeling kantoorlocaties, vanaf januari Stadscentra Stationsgebieden Kantoorparken Bedrijventerreinen Overige locaties 27

32 Aanbod van kantoorruimte vraagprijzen De gemiddelde prijs (=vraagprijs) per m² verhuurbaar vloeroppervlak is exclusief BTW, servicekosten, goodwill en overnamekosten. Uitgegaan wordt van het totale verhuurbare oppervlak. Bij de berekening van de gemiddelde prijs worden objecten waarvan de oppervlakte en/of prijs niet bekend is, niet meegenomen. Het gemiddelde wordt vastgesteld op basis van het huidige aanbod en de transacties die gedurende één jaar voorafgaand aan de peildatum hebben plaatsgevonden. Op te merken is dat het prijsniveau niet alleen afhankelijk is van marktomstandigheden, maar ook van de kwaliteit en locatie van het aanbod. Indien de prijs wordt berekend op basis van een beperkt aantal objecten, kunnen daardoor grote schommelingen ontstaan en is de representativiteit beperkt. Gemiddelde huurprijs per m² in Gemiddelde huurprijs per m² in dec 215 Limburg 16 Limburg 14 De gemiddelde huurprijs in Limburg is berekend op basis van 861 objecten. De gemiddelde huurprijs in Limburg is berekend op basis van 767 objecten. Gemiddelde huurprijs per m² in, 31 dec 215, regio's 94 Noord-Limburg 15 Midden-Limburg 98 Westelijke Mijnstreek 94 Parkstad Limburg 123 Maastricht & Mergelland Gemiddelde huurprijs per m² in, 31 dec 215, kantoorsteden 125 Maastricht 97 Heerlen 94 Sittard-Geleen 99 Venlo 114 Roermond 94 Overige gemeenten Gemiddelde huurprijs per m² in, 31 dec 215, kantoorlocaties 12 Kantoorparken 94 Bedrijventerreinen 1 Overige locaties

33 Kantorenmonitor Limburg vraag naar kantoorruimte 4 In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de vraagzijde van de kantorenmarkt ofwel de opname van kantoorruimten in Limburg door bedrijven en instellingen. Evenals de aanbodgegevens zijn de opnamegegevens afkomstig uit de BOG-monitor Limburg. In 215 werden 27 kantoorruimten met 121. m² aan verhuurbare vloeroppervlakte (vvo) door de markt opgenomen. Dit is gelijk aan 4% van de kantorenvoorraad. De opname in 215 is daarmee ruim 12. m² lager dan in 214 (-9,2%). Ook het aantal verhuurde/verkochte kantoorruimten is afgenomen; -13,2%. Het grootste deel van de opname betrof kantoorruimten tussen 1 en 5 m² vvo (circa 52%). Dit komt overeen met de samenstelling van de voorraad en aanbod. Het spreekt voor zich dat het grootste deel van de opname plaats vond in de vijf kantoorsteden. Zo werd vorig jaar in Maastricht 24. m² kantoorruimte opgenomen. De opname in Maastricht ligt de laatste jaren op een gelijk niveau. Op de tweede en derde plaats staan de gemeenten Venlo en Heerlen, met respectievelijk 16. en 15. m² vvo. Opmerkelijk is overigens dat de opname in niet-formele kantoorlocaties een continue toename laat zien. 29

34 Vraag naar kantoorruimte vraagontwikkeling Opname kantoorruimte, aantal kantoorobjecten per jaar Aantal objecten Verandering Abs. In % Opname kantoorruimte, aantal kantoorobjecten per jaar ,6% 12,5% -11,8% -1,4% 24,% -12,% 18,6% -,6% -13,2% Opname kantoorruimte per jaar, verhuurbare vloeroppervlakte (VVO) in m² VVO in m² Verandering Abs. In % Opname kantoorruimte per jaar, verhuurbare vloeroppervlakte (VVO) in m² ,7% 13,7% -14,8% -,5% 22,1% -1,8% -,5% 16,% -9,2% Opname van bestaand kantoorvastgoed versus nieuwbouw per kwartaal, VVO in m² e kw 25 1e kw 216 nieuwbouw bestaand vastgoed 3

35 Vraag naar kantoorruimte samenstelling Opname kantoorruimte naar grootteklasse in 215 Klasse in m² < > 2.5 Onbekend Aantal objecten VVO-totaal in m² Abs. In % Abs. In % 18 7% 57 % 36 13% % 87 32% % 53 2% % 51 19% % 16 6% % 5 2% % 4 1% % 27 1% % Opname kantoorruimte in 215 naar regio Abs. Aantal objecten VVO in m² In % Abs. In % Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg waarvan: Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Anders 59 22% % 57 21% % % % 42 16% % 54 2% % 58 21% % % % 27 1% % Top 15 gemeenten, opname in 215 Maastricht Venlo Heerlen Echt-Susteren Sittard-Geleen Roermond Beek Peel en Maas Venray Maasgouw Weert Leudal Kerkrade Valkenburg Gennep VVO in m² Opname kantoorruimte in 215 VVO in m² naar startjaar aanbod ,% ,3% ,9% ,1% ,% ,1% ,6% ,% ,6% ,1% 25 3,2% : ,% 31

36 Vraag naar kantoorruimte kantoorsteden Opname kantoorruimte, kantoorsteden in 215 Aantal objecten VVO in m² Abs. In % Abs. In % Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Overige gemeenten 45 17% % 3 11% % 32 12% % 33 12% % 18 7% % % % 27 1% % Opname kantoorruimte, kantoorsteden vanaf 25 (per jaar) Maastricht Heerlen Sittard-Geleen Venlo Roermond Overige gemeenten 32