Werklocaties Limburg 2016

Transcriptie

1 Werklocaties Limburg 2016 Resultaten monitor Limburgse bedrijventerreinen en dienstenlocaties in 2016

2 Colofon Provincie Limburg Postbus MA Maastricht Tel.: +31 (0) Fax.: +31 (0) Internet: Limburglaan GA Maastricht drs. R.J.P.J.B. Creemers Provincie Limburg, Economische Zaken Etil BV Postbus BA Maastricht Tel.: +31 (0) Fax.: +31 (0) Internet: Wilhelminasingel 68C 6221 BA Maastricht R. Vaessens S. Knoors R. van Zandvoort Bronverantwoording: - Uitgifte: Provincie Limburg; REBIS - Restcapaciteit: Provincie Limburg; REBIS - Kavelbenutting: Etil / Provincie Limburg; VRL / REBIS - Veroudering & revitalisering: Provincie Limburg; REBIS - Grondprijzen: Provincie Limburg; REBIS - BOG-aanbod: Etil; BOG-monitor Limburg - Vestigingen: Etil; Vestigingenregister Limburg - Werkgelegenheid: Etil; Vestigingenregister Limburg - Bedrijvendynamiek: Etil; Vestigingenregister Limburg - Kantoor- en winkelvloeroppervlakte: Etil; Vestigingenregister Limburg

3 Werklocaties Limburg 2016 Resultaten monitor Limburgse bedrijventerreinen en dienstenlocaties in 2016

4

5 Werklocaties Limburg 2016 Resultaten monitor Limburgse bedrijventerreinen en dienstenlocaties in 2016 Maastricht, mei 2017

6 Colofon Provincie Limburg Postbus MA Maastricht Tel.: +31 (0) Fax.: +31 (0) Internet: Limburglaan GA Maastricht drs. R.J.P.J.B. Creemers Provincie Limburg, Economische Zaken Etil BV Postbus BA Maastricht Tel.: +31 (0) Fax.: +31 (0) Internet: Wilhelminasingel 68C 6221 BA Maastricht R. Vaessens S. Knoors R. van Zandvoort Bronverantwoording: - Uitgifte: Provincie Limburg; REBIS - Restcapaciteit: Provincie Limburg; REBIS - Kavelbenutting: Etil / Provincie Limburg; VRL / REBIS - Veroudering & revitalisering: Provincie Limburg; REBIS - Grondprijzen: Provincie Limburg; REBIS - BOG-aanbod: Etil; BOG-monitor Limburg - Vestigingen: Etil; Vestigingenregister Limburg - Werkgelegenheid: Etil; Vestigingenregister Limburg - Bedrijvendynamiek: Etil; Vestigingenregister Limburg - Kantoor- en winkelvloeroppervlakte: Etil; Vestigingenregister Limburg

7 VOORWOORD De Provincie Limburg stelt zich ten doel te voorkomen dat knelpunten optreden in het aanbod van werklocaties (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen). Het is van belang dat het door de markt gewenste type werklocatie tijdig beschikbaar is. Via het Regionaal Economisch Bedrijventerrein Informatie Systeem (REBIS) heeft de Provincie Limburg actueel inzicht in de situatie op en rond de Limburgse terreinen. Met behulp van monitoring van uitgifte en voorraad wordt duidelijk welke typen werklocaties in regio's beschikbaar zijn en welke wel of juist niet in trek zijn. Op basis hiervan kan actie worden ondernomen om op het juiste moment het juiste type terrein in een gebied te ontwikkelen. Op deze manier wordt getracht te komen tot een marktgericht aanbod van werklocaties. In 2004 zijn voor het eerst de stedelijke dienstenterreinen in beeld gebracht. Dit specifieke segment omvat terreinen die ingericht zijn/worden voor grootschalige retail- en/of kantoorontwikkelingen, eventueel aangevuld met leisure- en onderwijsfaciliteiten. In 2006 is een koppeling tot stand gebracht tussen REBIS en het Vestigingenregister Limburg (VRL), waardoor inzichtelijk is welke bedrijven er zijn gevestigd. Daarnaast is ook de BOG -monitor Limburg met REBIS gekoppeld, waardoor, naast restcapaciteiten, ook informatie over het aanbod van bedrijfsvastgoed op kavelniveau beschikbaar is. Het monitorsysteem REBIS is in 2008 uitgebreid met een zogenaamde benuttingsmonitor, waarbij het gebruik van reeds uitgegeven kavels in beeld wordt gebracht. Sinds 2012 is REBIS doorontwikkeld naar een maandelijkse monitor: mutaties worden sindsdien via terreinbeheerders maandelijks in het REBIS-systeem geactualiseerd. In 2016 heeft de website visueel en technisch een forse update ondergaan. In de voorliggende monitorrapportage 'Werklocaties in Limburg' worden de gegevens zo gestructureerd mogelijk op een korte en bondige wijze weergegeven. REBIS is dus op kavelniveau gekoppeld aan het Vestigingenregister Limburg (gegevensbron ten aanzien van gegevens over het Limburgse bedrijfsleven), waarmee een meer geïntegreerd en completer beeld van de ontwikkelingen en structuren op de werklocaties geschetst kan worden. Zo wordt meer inzicht verkregen in werkgelegenheidsontwikkelingen, bedrijvendynamiek en het aanwezige aanbod aan bedrijfsvastgoed op de Limburgse werklocaties. Uiteraard willen wij op deze plaats de Limburgse gemeenten, particuliere partijen en project - ontwikkelaars wederom danken voor hun medewerking. A.M.G. Beurskens Gedeputeerde Economie en Grondbedrijf Provincie Limburg 1

8 2

9 INHOUD VOORWOORD 1 INHOUDSOPGAVE 3 SAMENVATTING 5 INLEIDING 11 Rapportage Werklocaties Limburg REBIS achtergrondinformatie 11 REBIS-indeling 12 1 IN PERSPECTIEF 13 Omvang werklocaties in Limburg 14 Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland 15 2 UITGIFTE 17 Uitgifte in de afgelopen 10 jaar 18 Naar soort werklocatie en per regio 19 Gemeenten en werklocaties 20 Investeringsmotief en sectoren 21 3 RESTCAPACITEITEN 23 Restcapaciteiten in de afgelopen 10 jaar 24 Naar soort werklocatie en per regio 25 Gemeenten en werklocaties 26 Plannen 27 4 GRONDPRIJZEN 29 Bedrijventerreinen 30 Stedelijke dienstenterreinen 31 5 VEROUDERING & REVITALISERING 33 Veroudering - soort werklocatie 34 Veroudering - per regio 35 Revitalisering - soort werklocatie 36 Revitalisering - per regio 37 6 KAVELBENUTTING, LEEGSTAND EN BRAAKLIGGENDE KAVELS 39 Soort werklocatie 40 Regio's en werklocaties 41 7 BOG-AANBOD t/m Gemeenten en werklocaties 45 Naar soort werklocatie en per regio 46 3

10 8 VESTIGINGEN tot Naar soort werklocatie en per regio 49 Gemeenten en werklocaties 50 Werklocaties versus Limburg totaal 51 9 WERKGELEGENHEID tot Naar soort werklocatie en per regio 55 Gemeenten en werklocaties 56 Werklocaties versus Limburg totaal BEDRIJVENDYNAMIEK 59 Oprichtingen 60 Opheffingen 61 Verhuizingen 62 BIJLAGEN 63 Bijlage 1 Kerncijfers werklocaties; stand per Bijlage 2 Uitgifte in ha op werklocaties in de afgelopen 10 jaar 69 Bijlage 3 'Verouderde' werklocaties; stand per Bijlage 4 Status van revitalisering van 'verouderde' werklocaties; stand per Bijlage 5 Voorbeeld facstheets werklocaties: Tradeport West, Kampershoek en Beitel 76 4

11 SAMENVATTING De belangrijkste conclusies over de bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen in Limburg van het afgelopen jaar zijn op de eerste pagina s van deze rapportage verkort weergegeven. In het kader van REBIS wordt sinds 2004 gesproken over werklocaties als verzamelnaam voor bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen. Uitgifte in 2016 In 2016 zijn op de 270 Limburgse werklocaties (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen) 61 kavels met een totale oppervlakte van 89 ha uitgegeven. Ten opzichte van 2015 is de uitgifte toegenomen met 17 ha en ligt daarmee ook boven het tienjarig gemiddelde van circa 70 ha per jaar. De sterkste afname (-12 ha) ten opzichte van 2015 deed zich voor in de Westelijke Mijnstreek. Hier nam in 2016 de uitgifte af tot 8 ha. De regio met de grootste uitgifte was Noord-Limburg met 63 ha. Daarmee heeft de regio nog steeds de grootste absolute uitgifte en is deze regio samen met Parkstad Limburg de enige regio waarbij de uitgifte in 2016 boven het 10 -jaars-gemiddelde ligt. In de overige regio s lag de uitgifte lager: in Midden-Limburg op 10 ha (ten opzichte van 14 ha gemiddeld) en in Maastricht & Mergelland was er in 2016 maar één hele kleine uitgifte van m² (gemiddeld 4 ha). De uitgifte werd in 2016 gekenmerkt door enkele grote uitgiftes. De grootste uitgifte op één terrein vond plaats op Tradeport Noord in Venlo (3 kavels, in totaal 33 ha), gevolgd door Klaver 6A in Horst aan de Maas (11 ha). In 2016 waren de sectoren Handel (25%), Bouwnijverheid (20%) en Industrie en Zakelijke dienstverlening (allebei 13%) de grootste afnemers van kavels. Gemeten in uitgegeven oppervlakte werd het grootste deel uitgegeven aan de sectoren Vervoer en opslag (37%) en Handel (26%). Van alle kavels werd ruim 30% in het kader van de oprichting van nieuwe vestigingen uitgegeven en 23% vanwege uitbreiding. De rest van de uitgifte had betrekking op verplaatsingen. Beschikbare voorraad eind 2016 Eind 2016 was in Limburg 993 ha vrij voor uitgifte. De restcapaciteit is ten opzichte van 2015 afgenomen met 43 ha. Alleen in de Westelijke Mijnstreek nam de beschikbare voorraad iets toe, tot 256 ha. In Maastricht & Mergelland bleef de restcapaciteit gelijk, terwijl in de andere regio s sprake was van een daling. In Noord-Limburg, Midden-Limburg en Parkstad Limburg nam de restcapaciteit af tot respectievelijk 330, 219 en 124 ha. Van de beschikbare voorraad is een gedeelte terstond uitgeefbaar en deel is niet terstond uitgeefbaar; dit laatste komt voor als de gronden bijvoorbeeld nog niet bouwrijp zijn gemaakt of omdat de infrastructuur nog niet is aangelegd. Van de in Limburg per beschikbare voorraad werklocaties was ruim 79% terstond uitgeefbaar. De terstond uitgeefbare oppervlakte nam in 2016 toe met 31 ha tot 786 ha. Een gedeelte hiervan is echter via opties gereserveerd voor geïnteresseerde bedrijven (88 ha). De oppervlakte vrije kavels omvatte eind 2016 net als een jaar eerder circa 698 ha (ruim 70% van de totale restcapaciteit) 5

12 De gemeente Venlo heeft net als afgelopen jaar de grootste terstond uitgeefbare voorraad, namelijk bijna 157 ha. Dit is bijna 20% van de totale uitgeefbare voorraad in Limburg. Deze is met name gelegen op Tradeport Noord (103 ha). Andere Limburgse bedrijventerreinen die veel terstond beschikbare voorraad hebben, zijn Chemelot (Sittard-Geleen, 84 ha), Businesspark Aviation Valley (Beek, 59 ha) en Kampershoek 2.0 (Weert, 54 ha). Er bestaan in Limburg plannen voor 310 ha aan nieuwe terreinen, waarvan een groot deel in Noord-Limburg (217 ha). Op te merken is dat het voor een deel 'zachte' plannen betreft, waarvan niet zeker is of ze daadwerkelijk worden geëffectueerd. Ten opzichte van 2015 is de voorraad aan plannen iets afgenomen (-22 ha). Grondprijzen Bedrijventerreinen: De gemiddelde vierkante meterprijs van de bedrijventerreinen met restcapaciteiten in Limburg is het afgelopen jaar met 120 per vierkante meter gelijk gebleven. De gemiddelde prijsrange per regio lag eind 2016 tussen 84 en 130. De gemiddelde prijs op bedrijventerreinen is met 130 het hoogst in Noord-Limburg. In Parkstad Limburg ligt de gemiddelde prijs met 84 beduidend lager. In de overige regio's liggen de prijzen rondom het provinciaal gemiddelde van 120. Op te merken is dat de prijs in grote mate bepaald wordt door de ligging en functie van het terrein. Zo ligt de gemiddelde prijs voor een vierkante meter op transport- en distributieparken rond de 132 en op bedrijvenparken rond de 108. Stedelijke dienstenterreinen: De gemiddelde prijs voor een vierkante meter op de stedelijke dienstenterreinen lag eind 2016 op 134. Er bestaan echter grote verschillen tussen de terreinen. Zo bedraagt de gemiddelde prijs op Kantorenpark Sittard in Sittard-Geleen 163, op Kantorenpark Noorderpoort in Venlo is de gemiddelde prijs 155 en op Centrum Noord in Weert 118. Veroudering en revitalisering In Limburg zijn 66 werklocaties verouderd. Dit is gelijk aan ruim 24% van het totaal aantal werklocaties. Tussen de regio s bestaan grote verschillen: in de Westelijke Mijnstreek (15%) en Midden-Limburg (18%) is de veroudering lager dan in de andere regio s waar 29 tot 31% van het aantal terreinen verouderd is. Als naar de bruto-oppervlakte van de verouderde bedrijventerreinen wordt gekeken, bedraagt het aandeel van verouderde oppervlakte 23%. In totaal is in Limburg bijna ha verouderd. Daarbij is de urgentie het grootst in Zuid-Limburg; in Maastricht & Mergelland is 51% van de bruto-oppervlakte verouderd en in Parkstad Limburg 41%. In de Westelijke Mijnstreek, Middenen Noord-Limburg ligt dit percentage op respectievelijk 3%, 20% en 24%. Voor 36 verouderde werklocaties (744 ha) bestaan nog geen revitaliseringsplannen. Voor 30 terreinen (1.983 ha) bestaan wel revitaliseringplannen; van deze terreinen worden momenteel 8 terreinen met een bruto-oppervlakte van ha gerevitaliseerd en bestaan voor nog 22 terreinen met een bruto-oppervlakte van 780 ha revitalisatieplannen (op te starten binnen drie jaar). Daarbij dient aangetekend te worden dat Chemelot geen verouderd terrein is, maar zodanig groot (> 700 ha) dat beschikbare kavels en permanente revitalisering (op wisselende deellocaties) beiden voorkomen op dit zeer grootschalige terrein. 6

13 Kavelbenutting Van alle uitgegeven kavels is bijna 9% onbenut, hetgeen bijna 8% van de oppervlakte betreft. De onbenutte kaveloppervlakte (457 ha) is verdeeld onder kavels met leegstaand vastgoed (52%) en braakliggende kavels (48%). De verschillen tussen de regio's zijn beperkt. De verschillen bewegen zich in oppervlaktetermen tussen de 5 en 9%. In de Westelijke Mijnstreek en Maastricht & Mergelland is het benuttingspercentage het hoogst (95%). In Noord-Limburg, Midden-Limburg en Parkstad Limburg ligt het benuttingspercentage lager (91%). Aanbod bedrijfsonroerend goed Eind 2016 werden er op de Limburgse werklocaties 908 vastgoedobjecten aangeboden met een totale oppervlakte van circa m² vvo. Dit aanbod is onder te verdelen in 40 winkel- (ruim m²), 300 kantoor- ( m²) en 568 bedrijfsobjecten (bijna m²). Het grootste aandeel van het aangeboden bedrijfsvastgoed op werklocaties ligt in de gemeente Venlo (ruim m²). In de top vijf volgen verder de gemeenten Sittard-Geleen (bijna m²), Maastricht ( m²), Kerkrade (circa m²) en Venray (ongeveer m²). Er zijn drie werklocaties waar het aanbod bedrijfsvastgoed meer dan m² bedraagt, namelijk: Venlo Trade Port in Venlo ( m²), Smakterheide in Venray ( m²) en Industriepark-Noord in Sittard-Geleen ( m²). Van het totale vastgoedaanbod is in oppervlaktetermen bijna 14% op deze drie terreinen te vinden. In 2016 was op de werklocaties sprake van een daling van het aanbod in Noord -Limburg, de Westelijke Mijnstreek en Parkstad Limburg. In Midden-Limburg en Maastricht & Mergelland was er daarentegen een toename van het aangeboden vierkante meters. Bedrijfsvestigingen In totaal zijn in Limburg ruim vestigingen op werklocaties gevestigd, hetgeen overeenkomt met 11% van het totale aantal vestigingen in Limburg. In alle regio s was in 2016 sprake van een toename van het aantal vestigingen op werklocaties. De grootste toename van het aantal vestigingen op werklocaties vond plaats in de Westelijke Mijnstreek (2,1%), op de voet gevolgd door Parkstad Limburg (2,0%). In Noord-Limburg nam het aantal vestigingen met 0,6% het minst sterk toe. Venlo, Sittard-Geleen en Maastricht zijn de gemeenten met de meeste vestigingen op werklocaties. Dit is vooral het gevolg van de in deze gemeenten gelegen grote werklocaties : Venlo Trade Port in Venlo, Beatrixhaven en Ceramique in Maastricht en Industriepark -Noord en Handelscentrum Bergerweg in Sittard-Geleen. Andere Limburgse gemeenten die veel vestigingen op werklocaties hebben zijn Roermond, Heerlen en Weert. De meeste vestigingen op werklocaties behoren tot de sectoren Handel (35%), Industrie (17%) en Zakelijke dienstverlening (16%). De locatievoorkeur van Limburgse bedrijven is afhankelijk van de sector. De locatievoorkeur voor bedrijventerreinen geldt voornamelijk voor bedrijven uit de industri ële sector (38%), vervoer en opslag (30%) en de overheid (22%). De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de overheidssector (7%) het grootst. 7

14 Werkgelegenheid In totaal zijn in Limburg ruim personen werkzaam op werklocaties, hetgeen overeenkomt met bijna 39% van de totale werkgelegenheid in Limburg. Ten opzichte van 2015 is de werkgelegenheid op werklocaties afgenomen met 0,2%. De afname van de werkgelegenheid op werklocaties is met name in de regio Parkstad Limburg (-2,0%) te zien. Ook in Noord-Limburg en Midden-Limburg is de werkgelegenheid op werklocaties gedaald (respectievelijk -0,8% en -0,6%). In zowel Maastricht & Mergelland als de Westelijke Mijnstreek is de werkgelegenheid op werklocaties gestegen (respectievelijk +2,9% en +0,4%). De werkgelegenheid op de Limburgse bedrijventerreinen nam af met -0,9%. Op de stedelijke dienstenterreinen nam het aantal arbeidsplaatsen daarentegen toe met 1,9%. Het grootste deel van het aantal arbeidsplaatsen op de werklocaties concentreert zich op de stedelijke bedrijventerreinen, namelijk 33%. Maastricht (15%), Venlo (13%) en Sittard-Geleen (13%) zijn de gemeenten met de meeste werkzame personen. In Maastricht en Venlo is de werkgelegenheid met name te vinden op grote werklocaties, zoals de Maastricht Health Campus, Ceramique en Beatrixhaven in Maastricht, en Venlo Trade Port en Tradeport West in de gemeente Venlo. In Sittard-Geleen is ondanks de concentratie van werkgelegenheid op Chemelot sprake van een spreiding over een groot aantal werklocaties. De meeste werkgelegenheid op werklocaties is te vinden in de sectoren Industrie (32%), Handel (18%), Zakelijke dienstverlening (12%) en Vervoer en opslag (11%). Uitgaande van de locatievoorkeuren van bedrijven ten aanzien van bedrijventerreinen zijn de sectoren Industrie, Vervoer en opslag en Bouwnijverheid relatief sterk vertegenwoordigd. In deze sectoren is respectievelijk 76%, 75% en 45% van de werkgelegenheid te vinden op de werklocaties. De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de sectoren Financi ële instellingen (38%), Informatie en communicatie (30%) en Overheid (22%) het grootst. Bedrijvendynamiek Het aantal in 2016 opgerichte bedrijfsvestigingen op werklocaties bedroeg 486. Dit is gelijk aan 7% van het totaal aantal oprichtingen in Limburg. De daaraan verbonden werkgelegenheidstoename op werklocaties bedroeg bijna banen. Het aantal oprichtingen lag daarmee lager dan in het voorafgaande jaar, net als de werkgelegenheid die daarmee gemoeid is. Het aantal in 2016 opgeheven bedrijfsvestigingen op werklocaties bedroeg 477. Dit is gelijk aan 9% van het totaal aantal opheffingen in Limburg. De daaraan verbonden werkgelegenheidsafname bedroeg bijna banen. Het aantal opheffingen was daarmee lager dan het voorgaand jaar, net als de daling van de werkgelegenheid. Het saldo van oprichtingen en opheffingen in 2016 is daarmee positief (+9 in aantal vestigingen). Het werkgelegenheidseffect was echter negatief (ongeveer -890 werkzame personen). Het saldo van de vestigers en vertrekkers op werklocaties was het laatste jaar positief en bedroeg 126. Dit is gelijk aan 1,3% van het saldo van verhuisbewegingen in totaal. Als gevolg hiervan was ook sprake van een positief werkgelegenheidseffect; ruim banen, oftewel 0,5%. 8

15 Oppervlaktebalans werklocaties in Limburg, Bruto-oppervlakte ha Infrastructuur- en openbare groenvoorzieningen ha Netto-oppervlakte ha Uitgegeven oppervlakte (totaal) ha Uitgifte in 2016 Bedrijventerreinen 86 ha 89 ha Sted. dienstenterreinen 3 ha Restcapaciteit 992 ha Bedrijventerreinen 960 ha Sted. dienstenterreinen 32 ha Niet-terstond uitgeefbaar 207 ha Bedrijventerreinen 199 ha Sted. dienstenterreinen 8 ha Terstond uitgeefbaar 785 ha Bedrijventerreinen 761 ha Sted. dienstenterreinen 24 ha Opties 88 ha Bedrijventerreinen 87 ha Sted. dienstenterreinen 1 ha 'Vrij' en terstond uitgeefbaar 697 ha Bedrijventerreinen 674 ha Sted. dienstenterreinen 23 ha 9

16 10

17 Inleiding Rapportage Werklocaties Limburg 2016 'Werklocaties Limburg' is de jaarlijkse monitorrapportage betreffende de ontwikkeling van het aanbod en de uitgifte van bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen in Limburg. In deze rapportage worden de ontwikkelingen met betrekking tot de Limburgse werklocaties (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen) in 2016 geanalyseerd. Deze basisgegevens vormen een onderdeel voor het landelijk uniform Integraal Bedrijventerreinenen Informatie Systeem (IBIS). Deze enquête is door het Rijk in 1978 opgestart. Inmiddels is deze enquête in Limburg geëvolueerd tot een eigen provinciaal geografisch informatiesysteem REBIS dat continu wordt geactualiseerd. Het onderhoud van dit systeem besteedt de Provincie Limburg uit aan Etil, die in nauwe samenwerking met de diverse terreineigenaren (gemeenten, ontwikkelmaatschappijen en projectontwikkelaars) zorg dragen voor die actualisering. Dit systeem is overigens voor iedereen te raadplegen op de website REBIS achtergrondinformatie In opdracht van de Provincie Limburg brengt Etil sinds 1978 in samenwerking met gemeenten, projectontwikkelaars en ontwikkelingsmaatschappijen de ontwikkelingen op de Limburgse werklocaties in beeld. Vanaf 1996 gebeurt dit middels kaarten c.q. het geografisch informatiesysteem REBIS, waarbij jaarlijks wordt gevraagd nieuwe werklocaties, onttrekkingen, uitbreidingen en kavelmutaties op kaart aan te geven. Hierdoor wordt het duidelijk waar nog restcapaciteit zit en wat de kwaliteit ervan is. De ontwikkelingen c.q. mutaties op de Limburgse werklocaties worden op kavelniveau geregistreerd. Vanaf 2004 wordt een onderscheid gemaakt tussen bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen. In de voorliggende actualisatie zijn in REBIS dus ook terreinen opgenomen met grootschalige retail- en kantoorfuncties. In het kader van REBIS wordt vanaf 2004 gesproken van werklocaties als verzamelnaam voor bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen. In 2005 is een aantal wijzigingen doorgevoerd betreffende de definiëring van werklocaties. De wijzigingen hadden betrekking op een tweetal terreinen die in de voorgaande jaren niet als (openbaar) bedrijventerrein geregistreerd waren en zodoende ook niet tot dan in de rapportages waren meegenomen. Het betreft de terreinen Chemelot in Sittard -Geleen en Fresh Park in Venlo. Op deze terreinen was namelijk een aantal restricties van toepassing. De laatste jaren zijn deze bedrijventerreinen echter voor de reguliere markt beschikbaar; daarom zijn vanaf 2005 beide terreinen als openbaar bedrijventerrein aangemerkt en in de rapportage meegenomen. Eventuele wijzigingen als gevolg van deze veranderende definities zijn met terugwerkende kracht (betreffende jaarreeksen) verwerkt. Vanaf 2006 wordt de rapportage op dynamische wijze vormgegeven. Getracht wordt een meer integraal beeld te schetsen van de ontwikkelingen op bedrijventerreinen. Naast uitgifte en restcapaciteiten wordt daarbij ook ingegaan op het aanbod van bedrijfsonroerendgoed, huurprijzen, bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid. In 2006 is een initiële koppeling tot stand gebracht tussen het Vestigingenregister Limburg (VRL), de BOG-monitor (monitor aanbod bedrijfsonroerendgoed in Limburg) en REBIS. Deze koppeling is op kavelniveau c.q. adresniveau tot stand gebracht, zodoende is bekend welk bedrijf op welke kavel is gevestigd. Op basis van deze koppeling is voor REBIS in 2008 het systeem uitgebreid met een zogenaamde benuttings- c.q. leegstandsmonitor. De enquête is in 2011 aangevuld met kwaliteitsvragen over de werklocaties. Kwalitatieve beoordelingen van het terrein als onderhoudstaat, ontsluiting en overlast op de terreinen zijn sindsdien toegevoegd. In 2010/2011 is REBIS verder doorontwikkeld naar een maandelijkse onlinemonitor. Sinds 2012 worden de mutaties maandelijks door de terreinbeheerders in het REBIS-systeem doorgevoerd. Ook is het informatie-aanbod verder uitgebreid met gegevens over de bereikbaarheid van de terreinen, het jaar van eerste uitgifte, bedrijfsinformatie per kavel en de top-5 van grootste bedrijven per terrein. 11

18 REBIS-indeling Het volgende schema laat de indeling van werklocaties in de verschillende categorieën zien: 1 Bedrijventerreinen 1a Stedelijke bedrijventerreinen Marktgebied: stedelijk gebied (straal circa 10 km) - modern gemengd, bedrijvenpark; opvang van kleinschalige en middelgrote bedrijven en hoogwaardige bedrijvigheid in de sfeer van lichte productie, R&D en dienstverlening. Bedrijven behoren een binding te hebben met het stedelijk gebied. 1b Logistiek-/industriële bedrijventerreinen Marktgebied: COROP-regio (straal circa 20 km) - zwaardere bedrijvigheid, transport en distributie. Deze terreinen zijn bedoeld voor grote industriële en transport- en distributiebedrijven. De nabijheid van transportassen, met name de directe ontsluiting op het autosnelwegennet, is van essentieel belang. Een deel van de logistiek-/industriële terreinen is geografisch gebonden aan bestaande economische clusters. Het betreft de clusters automotive (Industrial Park Swentibold), chemie (Chemelot), agribusiness (Fresh Park Venlo), de logistieke knooppunten Venlo, Sittard-Geleen en de luchthaven MAA. 1c Bedrijventerreinen landelijk gebied Marktgebied: het landelijk gebied - opvang van kleinschalige en middelgrote bedrijven in de sfeer van lichte productie, handel en dienstverlening. Bedrijven behoren een binding te hebben met het landelijk gebied. 2 Stedelijke dienstenterreinen 2a Stedelijke dienstenterreinen (K): Grootschalige kantorenlocaties Terreinen gericht op kantoren (zoals Kantorenpark Sittard, Kantorenboulevard Heerlen, Randwyck en Kantorenpark Noorderpoort). 2b Stedelijke dienstenterreinen (R): Grootschalige detailhandel Terreinen gericht op retail (zoals Gardenz, Woonboulevard Heerlen, DOC Roermond, Retailpark Roermond en Trefcenter). In de voorliggende rapportage worden de stedelijke dienstenterreinen met het achtervoegsel '(SD)' aangegeven. 12

19 Werklocaties Limburg in perspectief 1 In dit hoofdstuk wordt in het kort ingegaan op de volgende thema's: - Omvang werklocaties in Limburg - Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland Omvang werklocaties in Limburg Limburg telde afgelopen jaar 270 werklocaties met een totale bruto-oppervlakte van circa ha. De netto-oppervlakte, 79% van de werklocaties, bestaat uit kavels. De overige 21% bestaat uit infrastructuur en openbare groenvoorzieningen. Het aandeel van de werklocaties aan het totale Limburgse grondoppervlak bedraagt hiermee 4%. De werklocaties kunnen onderverdeeld worden in 230 bedrijventerreinen (circa ha) en 40 stedelijke dienstenterreinen (524 ha). Stedelijke bedrijventerreinen komen het meest voor (110). Gekeken naar bruto-oppervlak nemen de logistiek-/industriële bedrijventerreinen de grootste oppervlakte op werklocaties in beslag, namelijk 34%. Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland Een landelijke vergelijking over 2016 is niet mogelijk, omdat het landelijke infosysteem voor bedrijventerreinen (IBIS) momenteel wordt doorontwikkeld en daardoor de landelijke gegevens over 2016 naar verwachting pas in het najaar 2017 beschikbaar komen. Een vergelijking over 2015 is wel te maken. Hieruit blijkt dat Limburg een middenpositie innam bij de restcapaciteiten op bedrijventerreinen. De Limburgse restcapaciteit bedroeg ca ha. Op het gebied van uitgifte in 2015 nam Limburg een tweede plek in, achter Noord-Brabant. De uitgifte was in 2015 circa 72 ha. Indien de gemiddelde uitgifte in de laatste tien jaar gerelateerd wordt aan de beschikbare voorraad blijkt dat er in Limburg nog genoeg voorraad is voor de komende ruim veertien jaar, landelijk is dat ruim tweeëntwintig jaar. 13

20 Werklocaties in perspectief omvang werklocaties in Limburg Aantal werklocaties en bruto-oppervlakte (in ha), abs. Aantal in % Bruto opp. abs. in % Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein % % logistiek-/industrieel bedrijventerrein 29 11% % bedrijventerrein landelijk gebied 91 34% % Totaal % % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) 19 7% 293 3% stedelijk dienstenterrein (R) 21 8% 231 3% Totaal 40 15% 524 6% Totaal % % Stedelijke dienstenterreinen (K): grootschalige kantorenlocaties Stedelijke dienstenterreinen (R): grootschalige retaillocaties Werklocaties in Limburg, bruto-oppervlakte (in ha) Oppervlakte-aandeel werklocaties (in ha) bedrijventerrein logistiek-/industrieel stedelijk landelijk gebied bedrijventerrein bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) 0 Werklocaties ,0% Overig gebruik ,0% Totaal: ,0% Werklocaties in Limburg, bruto-netto-verhouding (in ha) 21,0% Netto-oppervlakte 79,0% Overig 21,0% Totaal: 100,0% 79,0% 14

21 Werklocaties in perspectief bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland, uitgifte in 2014 en 2015 en restcapaciteiten per (in ha) Uitgifte 2014 Uitgifte 2015 Restcapaciteit * Voorraadtermijn in jaren Groningen ,3 Friesland ,4 Drenthe ,3 Overijssel ,0 Flevoland ,6 Gelderland ,2 Utrecht ,2 Noord-Holland ,0 Zuid-Holland ,4 Noord-Brabant ,0 Zeeland ,9 Limburg ,9 Nederland 402, ,1 * Voorraadtermijn in jaren: aantal jaren die een provincie nog vooruit kan op basis van de huidige restcapaciteiten en de gemiddelde uitgifte in de afgelopen tien jaar. Uitgifte in ha op bedrijventerreinen per provincie, in 2014 en ord-brabant Limburg uid-holland ord-holland Gelderland Overijssel Friesland Flevoland Utrecht Groningen Drenthe Zeeland Restcapaciteiten in ha op bedrijventerreinen per provincie, Noord-Brabant Noord-Holland Gelderland Groningen Flevoland Limburg Zuid-Holland Overijssel Drenthe Zeeland Friesland Utrecht 15

22 16

23 Werklocaties Limburg uitgifte 2 In dit hoofdstuk wordt de uitgifte van bedrijfskavels op werklocaties in Limburg (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen) geanalyseerd. De solitaire bedrijfslocaties (> 1 ha) zijn in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten, omdat op deze locaties in principe geen sprake kan zijn van uitgifte. Ook het Duitse gedeelte van het bedrijventerrein Avantis is buiten beschouwing gelaten; de rapportage gaat in op openbare werklocaties gelegen in Limburg. Uitgifte 2016 in Limburg In 2016 zijn op de Limburgse werklocaties (zowel bedrijventerreinen als stedelijke dienstenterreinen) 61 kavels met een totale oppervlakte van 89 ha uitgegeven. De uitgegeven kavels liggen voornamelijk op bedrijventerreinen. Ten opzichte van 2015 is de uitgifte toegenomen met 17 ha. De oppervlakte van de uitgegeven kavels lag net onder het tienjarig gemiddelde van 70 ha. Net als in 2015 en in lijn met het 10-jaars-gemiddelde kent Noord-Limburg een relatief hoge uitgifte (63 ha). De uitgifte in de andere regio s lag met een uitgifte van 10 ha in Midden-Limburg, 8 ha in Parkstad Limburg en 8 ha in de Westelijke Mijnstreek beduidend lager. In Maastricht & Mergelland was de uitgifte bijna nul in De gemeente met de grootste uitgifte in 2016 was wederom de gemeente Venlo (circa 41 ha). Dit komt voornamelijk door de uitgifte op Tradeport Noord. Op dit terrein werden 3 kavels uitgegeven met een totale oppervlakte van ruim 33 ha, ruim 80% van de totale uitgifte in de gemeente. Op de tweede en derde plaats staan Horst aan de Maas en Heerlen, met respectievelijk 6 kavels (in totaal 18 ha) en 4 kavels van in totaal ruim 7 ha. De grootste uitgiftes in deze gemeenten vonden plaats op Klaver 6A (bijna 11 ha) en Uitbreiding Melderlosche Weiden (bijna 4 ha) in Horst aan de Maas en Trilandis (circa 7 ha) in Heerlen. In de gemeente Nederweert lag het aantal uitgegeven kavels op 9 en in Venray op 6. Het betrof echter kleinere uitgiftes, waardoor deze gemeenten in de Top 10 op respectievelijk plaats 5 en 8 staan. Van alle kaveluitgiftes werd 40% in het kader van bedrijfsverplaatsing uitgegeven, terwijl 23% vanwege terreinuitbreiding werd uitgegeven. Voor 30% van de uitgifte is een nieuwe oprichting van een bedrijf de reden, van de overige 8% is de reden van uitgifte onbekend. In 2016 waren de sectoren Handel (25%), Bouwnijverheid (20%) en Industrie en Zakelijke dienstverlening (allebei 13%) de grootste afnemers van kavels. In uitgegeven oppervlakte waren de sectoren Vervoer en opslag (37%) en Handel (26%) de grootste afnemers. 17

24 Uitgifte in Limburg uitgifte in de afgelopen 10 jaar Oppervlakte uitgegeven kavels (in ha), Aantal uitgegeven kavels, Aantal uitgegeven kavels per jaar versus 10-jaarsgemiddelde Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Gemiddeld b 58 st 4 To 62 Oppervlakte uitgegeven kavels per jaar versus 10-jaarsgemiddelde (in ha) Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Gemiddeld b 65 st 5 To 70 Oppervlakte uitgegeven kavels per regio (in ha) Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek 19 8 Parkstad Limburg 4 8 Maastricht & Mergelland jaarsgemiddelde Totaal 72 To Oppervlakte uitgegeven kavels 2007 en 2016, per regio (in ha) Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg 2007 J J2 Maastricht & Mergelland 18

25 Uitgifte in Limburg naar soort werklocatie en per regio Oppervlakte uitgegeven kavels 2016 (in ha) Aantal uitgegeven kavels 2016 bedrijventerrein landelijk gebied logistiek-/industrieel bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) bedrijventerrein landelijk gebied logistiek-/industrieel bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) Uitgifte naar soort werklocatie 2016 Aantal Opp. (ha) abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 19 31% 12 13% logistiek-/industrieel bedrijventerrein 12 20% 61 69% stedelijk bedrijventerrein 26 43% 13 14% Totaal 57 93% 86 97% Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) 3 5% 1 1% stedelijk dienstenterrein (R) 1 2% 2 2% Totaal 4 7% 3 3% Totaal % % Oppervlakte uitgegeven kavels per regio (in ha) Oppervlakte uitgegeven kavels in ha, naar regio Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland 10 0 Uitgifte per regio 2016 abs. Aantal in % Opp. (ha) abs. in % Noord-Limburg 24 39% 63 70% Midden-Limburg 16 26% 10 11% Westelijke Mijnstreek 10 16% 8 9% Parkstad Limburg 10 16% 8 9% Maastricht & Mergelland 1 2% 0 0% Totaal % % 19

26 Uitgifte in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten naar uitgifte, 2016 Totaal In ha Ha in % van totaal Aantal kavels Venlo Noord-Limburg 40,75 45,6% 9 Horst aan de Maas Noord-Limburg 17,91 20,1% 6 Heerlen Parkstad Limburg 7,04 7,9% 4 Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek 6,10 6,8% 7 Nederweert Midden-Limburg 5,87 6,6% 9 Roermond Midden-Limburg 2,43 2,7% 4 Peel en Maas Noord-Limburg 2,12 2,4% 3 Venray Noord-Limburg 2,11 2,4% 6 Weert Midden-Limburg 1,50 1,7% 1 Beek Westelijke Mijnstreek 1,00 1,1% 2 Totaal Top 10 gemeenten 86,67 97,1% 50 Overige gemeenten 2,61 2,9% 11 Totaal 89,28 100,0% 61 Uitgifte 'Top 10' gemeenten Venlo Horst aan de Maas Heerlen Sittard-Geleen Nederweert Roermond Peel en Maas Venray Weert Beek Uitgifte 'Top 10' werklocaties Tradeport Noord Klaver 6A Trilandis Bedrijvenpark Pannenweg West Freshpark Venlo Uitbreiding Melderlosche Weiden Holtum-Noord III Tradeport Oost Holtum-Noord Venrayseweg II 'Top 10' werklocaties naar uitgifte, 2016 Totaal In ha Ha in % van totaal Aantal kavels Tradeport Noord Venlo 33,32 37,3% 3 Klaver 6A Horst aan de Maas 10,65 11,9% 1 Trilandis Heerlen 6,57 7,4% 1 Bedrijvenpark Pannenweg West Nederweert 5,87 6,6% 9 Freshpark Venlo Venlo 4,42 5,0% 4 Uitbreiding Melderlosche Weiden Horst aan de Maas 3,82 4,3% 2 Holtum-Noord III Sittard-Geleen 3,24 3,6% 1 Tradeport Oost Venlo 2,85 3,2% 1 Holtum-Noord Sittard-Geleen 2,41 2,7% 1 Venrayseweg II Horst aan de Maas 2,26 2,5% 1 Totaal Top 10 werklocaties 75,40 84,5% 24 Overige werklocaties 13,88 15,5% 37 Totaal 89,28 100,0% 61 20

27 Uitgifte in Limburg investeringsmotief en sectoren Uitgifte naar investeringsmotief 2016 Aantal 2016 Opp. (ha) abs. in % abs. in % Oprichting nieuwe vestiging 18 30% 41,89 47% Verplaatsing binnen gemeente 20 33% 24,62 28% Verplaatsing vanuit andere gemeente 4 7% 1,33 1% Uitbreiding op terrein 14 23% 18,57 21% Onbekend 5 8% 2,88 3% Totaal % 89,28 100% Uitgifte naar investeringsmotief 2016, opp. in % Oprichting nieuwe vestiging 46,9% Verplaatsing binnen gemeente 27,6% Uitbreiding op terrein 20,8% Onbekend 3,2% Verplaatsing vanuit andere gemeente 1,5% Totaal: 100,0% Uitgifte naar sector 2016 Aantal Opp. (ha) abs. in % abs. in % Bouwnijverheid 12 20% 4,80 5% Handel 15 25% 23,04 26% Industrie 8 13% 13,40 15% Overige dienstverlening 3 5% 3,22 4% Vervoer en opslag 6 10% 33,43 37% Zakelijke dienstverlening 8 13% 8,78 10% Landbouw 1 2% 0,10 0% Informatie en communicatie 3 5% 0,46 1% Onbekend 5 8% 2,05 2% Totaal % 89,28 100% Uitgifte naar sector 2016, opp. in % Vervoer en opslag 37,4% Handel 25,8% Industrie 15,0% Zakelijke dienstverlening 9,8% Bouwnijverheid 5,4% Overige dienstverlening 3,6% Onbekend 2,3% Informatie en communicatie 0,5% Landbouw 0,1% Totaal: 100,0% Uitgifte de sector Industrie nader gespecificeerd Aantal Opp. in ha Vervaardiging van voedingsmiddelen 1 0,25 Vervaardiging van chemische producten 1 0,15 Vervaardiging van producten van rubber en kunststof 2 4,08 Vervaardiging van prod. van metaal (geen machines en app.) 1 0,43 Vervaardiging van overige machines en apparaten 1 0,77 Vervaardiging van overige goederen 1 6,57 Afvalinzameling en -behandeling; voorbereiding tot recycling 1 1,16 Uitgifte de sector Handel nader gespecificeerd Aantal Opp. in ha Handel in en reparatie van auto s, motorfietsen, aanhangers 3 0,60 Groothandel en handelsbemiddeling (niet in auto's e.d.) 10 7,50 Detailhandel (niet in auto's e.d.) 2 14,94 21

28 22

29 Werklocaties Limburg restcapaciteiten 3 Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan de beschikbare voorraad aan bedrijfskavels per op werklocaties in Limburg. De grotere solitaire bedrijfslocaties (> 1 ha) worden in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten. Op deze locaties zijn overigens geen restcapaciteiten voorhanden. Ook het Duitse gedeelte van het bedrijventerrein Avantis wordt buiten beschouwing gelaten. De rapportage gaat namelijk in op openbare werklocaties gelegen in Limburg. Restcapaciteiten per in Limburg Eind 2016 was in Limburg nog circa 990 ha vrij voor uitgifte. De restcapaciteit is ten opzichte van 2015 afgenomen met 43 ha. Alleen in de Westelijke Mijnstreek nam de beschikbare voorraad iets toe met 8 ha. In Maastricht & Mergelland bleef de restcapaciteit gelijk, terwijl in de andere regio s sprake was van een daling. In Noord-Limburg, Midden-Limburg en Parkstad Limburg nam de restcapaciteit af tot respectievelijk 330, 219 en 124 ha. De beschikbare voorraad is niet gelijk aan de oppervlakte vrij ter beschikking staande terreinen. Een gedeelte van de beschikbare voorraad is namelijk niet-terstond uitgeefbaar. Het kan zijn dat de gronden nog niet bouwrijp zijn gemaakt of dat de infrastructuur nog niet is aangelegd. De terstond uitgeefbare oppervlakte nam in 2016 toe met 31 ha tot 786 ha. Van de in Limburg per beschikbare voorraad werklocaties was daarmee ruim 79% terstond uitgeefbaar. Ook is een gedeelte van de beschikbare oppervlakte die terstond uitgeefbaar is, niet altijd zondermeer vrij beschikbaar. Van deze oppervlakte is namelijk een deel via opties reeds gereserveerd voor geïnteresseerde bedrijven. De kavels waarop een optie ligt omvatten 88 ha, een stijging van 24% ten opzichte van eind De oppervlakte vrije kavels omvatte eind 2016 circa 698 ha, dat is evenveel als een jaar eerder. Het aandeel vrije kavels in Limburg bedraagt ruim 70% van de totale restcapaciteit. De gemeente Venlo heeft de grootste terstond uitgeefbare voorraad, namelijk bijna 157 ha. Dit is 20% van de totale uitgeefbare voorraad in Limburg. Dat Venlo over het grootste aantal hectare uitgeefbare grond beschikt komt voornamelijk door Tradeport Noord. Tradeport Noord is het terrein met de grootste terstond beschikbare voorraad. Dit terrein in Venlo heeft bijna 103 ha terstond uitgeefbare grond. Het tweede bedrijventerrein met veel terstond beschikbare voorraad is Chemelot (Sittard-Geleen), namelijk bijna 84 ha. Andere Limburgse bedrijventerreinen die veel terstond beschikbare voorraad hebben, zijn Businesspark Aviation Valley (Beek, 59 ha) en Kampershoek 2.0 (Weert, 54 ha). Er bestaan in Limburg plannen voor ruim 310 ha aan nieuwe terreinen (bruto-oppervlakte), waarvan een groot deel in Noord-Limburg (217 ha). Op te merken is dat het zowel 'harde' als 'zachte' plannen betreft, waarvan niet zeker is of ze worden geëffectueerd. 23

30 Restcapaciteiten in Limburg restcapaciteiten in de afgelopen 10 jaar Restcapaciteiten werklocaties, Van bruto-oppervlakte naar restcapaciteit, Bruto Netto Uitgegeven Restcapaciteit in ha in ha in % in ha in % in ha in % , , , , , , , , , , , , , , ,9 Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, vrije kavels opties niet-terstond uitgeefbaar Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, Restcapaciteit Niet-terstond Terstond Totaal , ,0 49 5, , , , , , , ,7 52 4, , , ,8 67 6, , , ,1 88 8, ,3 opties vrije kavels in ha in ha in % in ha in % in ha in % in ha in % 24

31 Restcapaciteiten in Limburg naar soort werklocatie en per regio Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, Restcapaciteit Niet-terstond Terstond opties vrije kavels in ha in ha in % in ha in % in ha in % in ha in % Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein stedelijk bedrijventerrein , ,2 13 4, ,2 logistiek-/industrieel bedrijventerrein , , , ,6 bedrijventerrein landelijk gebied , , , ,0 Totaal , ,2 87 9, ,2 stedelijk dienstenterrein (K) , ,1 1 4, ,6 stedelijk dienstenterrein (R) ,0 8 58,0 0 0,0 8 58,0 Totaal , ,7 1 2, ,2 Totaal , ,1 88 8, ,3 Restcapaciteiten naar soort werklocatie, bedrijventerrein landelijk gebied logistiek-/industrieel bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) 0 Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, Restcapaciteit Niet-terstond Terstond Noord-Limburg , , , ,5 Midden-Limburg , , , ,9 Westelijke Mijnstreek , ,9 6 2, ,5 Parkstad Limburg , ,8 11 8, ,2 Maastricht & Mergelland , ,7 2 3, ,9 Totaal , ,1 88 8, ,3 opties vrije kavels in ha in ha in % in ha in % in ha in % in ha in % Restcapaciteiten per regio J2015 J Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg Parkstad Limburg Westelijke Mijnstreek

32 Restcapaciteiten in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten naar voorraad (terstond uitgeefbaar), per Totaal Terstond uitgeefbare oppervlakte in ha in % Oppervlakte vrije kavels in ha Venlo Noord-Limburg 156,59 20,0% 123,55 Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek 125,53 16,0% 120,53 Weert Midden-Limburg 90,68 11,6% 85,36 Heerlen Parkstad Limburg 72,97 9,3% 62,26 Beek Westelijke Mijnstreek 63,69 8,1% 62,96 Horst aan de Maas Noord-Limburg 52,12 6,6% 50,88 Maastricht Maastricht & Mergelland 50,99 6,5% 48,61 Echt-Susteren Midden-Limburg 31,93 4,1% 16,72 Venray Noord-Limburg 26,78 3,4% 26,78 Gennep Noord-Limburg 23,40 3,0% 15,10 Top 10 gemeenten 694,69 88,53 612,76 Overige gemeenten 89,97 11,47 84,30 Totaal 784,66 100,0% 697,06 Terstond uitgeefbaar 'Top 10' gemeenten Terstond uitgeefbaar 'Top 10' werklocaties Venlo Sittard-Geleen Weert Heerlen Beek Horst aan de Maas Maastricht Echt-Susteren Venray Gennep 0 Tradeport Noord Chemelot Businesspark Aviation Valley Kampershoek 2.0 Klaver 11 Businesspark ML De Brem Trilandis Avantis Beatrixhaven 'Top 10' werklocaties naar voorraad (terstond uitgeefbaar) per Totaal Terstond uitgeefbare oppervlakte in ha in % Oppervlakte vrije kavels in ha Tradeport Noord Venlo 102,98 13,1% 80,24 Chemelot Sittard-Geleen 83,89 10,7% 78,88 Businesspark Aviation Valley Beek 58,61 7,5% 57,88 Kampershoek 2.0 Weert 54,17 6,9% 52,17 Klaver 11 Horst aan de Maas 26,02 3,3% 26,02 Businesspark ML Echt-Susteren 24,08 3,1% 9,15 De Brem Gennep 23,40 3,0% 15,10 Trilandis Heerlen 22,87 2,9% 14,32 Avantis Heerlen 19,06 2,4% 16,90 Beatrixhaven Maastricht 17,61 2,2% 17,61 Top 10 werklocaties 432,69 55,1% 368,28 Overige werklocaties 351,96 44,9% 328,78 Totaal 784,66 100,0% 697,06 26

33 Restcapaciteiten in Limburg plannen Plannen versus bestaande werklocaties per regio (bruto-oppervlakte in ha), gepland Bestaand Gepland Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Totaal bestaand 96,7% gepland 3,3% Totaal: 100,0% bestaand Plannen per regio (bruto-oppervlakte in ha), Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg Westelijke Mijnstreek 40 0 Plannen per regio en gemeente (aantal en bruto-oppervlakte in ha), Aantal Bruto Noord-Limburg Beesel Roversheide uitbreiding 1 6 Woon-Werkzone Oppe Brik 1 2 Horst aan de Maas Klaver Klaver Peel en Maas I.T. Beringe uitbreiding 1 27 Venray Op de Beete 1 1 Smakterheide uitbreiding 1 5 Uitbreiding Haven- en industrieterrein Wanssum 1 21 Totaal Midden-Limburg Leudal Ittervoort fase IV 1 17 Uitbreiding Heldenseweg Neer 1 5 Maasgouw Beegderveld - uitbreiding 1 2 Roermond Spickerhoven III 1 2 Spoorzone Broekhin 1 6 Totaal 5 32 Westelijke Mijnstreek Stein Business Park Stein - uitbreiding 1 5 Totaal 1 5 Maastricht & Mergelland Maastricht Lanakerveld 1 52 Meerssen Bamfordweg - uitbreiding 1 3 Totaal 2 55 Totaal Limburg

34 28

35 Werklocaties Limburg grondprijzen 4 Bij een bedrijfsverplaatsing vormen de kosten voor de grond een relatief klein deel van de totale investeringskosten. Toch speelt deze vestigingsfactor een belangrijke (psychologische) rol bij de locatiekeuze van bedrijven. Voor de grondprijzen dient in REBIS onderscheid gemaakt te worden tussen bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen; de marktprijzen tussen beide soorten werklocaties zijn namelijk vanwege de aard van de gevestigde bedrijven niet vergelijkbaar. Bedrijventerreinen De gemiddelde vraagprijs voor grond op bedrijventerreinen is het afgelopen jaar met 120 per vierkante meter hetzelfde gebleven. De absolute minimumprijs is in 2016 gedaald (van 59 naar 45), net als de absolute maximumprijs (van 180 naar 175). De gemiddelde vierkante meter prijs ligt met 130 het hoogst in Noord-Limburg. In de regio Parkstad Limburg liggen de prijzen het laagst (gemiddeld 84 per vierkante meter). Ook is het verschil tussen minimum- ( 45) en maximumprijzen ( 175) het grootst in de regio Parkstad Limburg. De grondprijzen worden in grote mate bepaald door de ligging en de functie van het terrein. Zo ligt de gemiddelde prijs voor een vierkante meter op transport- en distributieparken rond de 132 en op bedrijvenparken rond de 108. De gemeente met de hoogste gemiddelde prijs per vierkante meter is de gemeente Nuth ( 138), gevolgd door de gemeenten Gennep ( 135) en Venlo ( 133). Stedelijke dienstenterreinen De gemiddelde vraagprijs voor een vierkante meter op de stedelijke dienstenterreinen ligt eind 2016 rond 134. De gemiddelde prijs lag het hoogst ( 152) in de Westelijke Mijnstreek en het laagst in Midden-Limburg ( 118). Er bestaan echter redelijk grote verschillen tussen de terreinen. Zo bedraagt de gemiddelde prijs op Kantorenpark Sittard in Sittard-Geleen 163, op Kantorenpark Noorderpoort in Venlo 155 en op Centrum Noord in Weert

36 Grondprijzen op werklocaties in Limburg bedrijventerreinen Grondprijs bedrijventerreinen in euro per m² (excl. btw), Min. prijs per m² Max. prijs per m² Gemiddelde prijs per m² Grondprijs naar regio Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Grondprijs naar categorie bedrijventerrein Stedelijk bedrijventerrein Logistiek-/industrieel bedrijventerrein Bedrijventerrein landelijk gebied Grondprijs naar segment Bedrijvenpark Gemengd plus Modern gemengd Transport- en distributie Totaal bedrijventerreinen De minimum- en maximumprijs betreft het absolute minimum c.q. maximum. De gemiddelde prijs betreft een gewogen gemiddelde, rekening houdende met de omvang van de aanwezige restcapaciteiten. Terreinen zonder restcapaciteiten of waar de kavelprijs onbekend is of op aanvraag zijn buiten beschouwing gelaten. Gemiddelde grondprijs bedrijventerreinen per regio, Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg Parkstad Limburg Westelijke Mijnstreek 0 Gemiddelde prijsniveau top-10 bedrijventerreinen Gemiddelde prijsniveau top-10 gemeenten 158 De Loop Nuth Greenpark Venlo Gennep Bedrijventerrein Noorderpoort Venlo Tradeport Noord Beek De Horsel Echt-Susteren Emma III (Brunssum) Weert Kampershoek 2.0 Nederweert Boven de Wolfskuil Maastricht De Brem Roermond De Hazendans Schinnen

37 Grondprijzen op werklocaties in Limburg stedelijke dienstenterreinen Grondprijs stedelijke dienstenterreinen in euro per m² (excl. btw), Min. prijs per m² Max. prijs per m² Gemiddelde prijs per m² Grondprijs naar regio Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Totaal stedelijke dienstenterreinen Voor de regio Maastricht & Mergelland is het prijsniveau onbekend en zodoende in het bovenstaande overzicht buiten beschouwing gelaten. De minimum- en maximumprijs betreft het absolute minimum c.q. maximum. De gemiddelde prijs betreft een gewogen gemiddelde, rekening houdende met de omvang van de aanwezige restcapaciteiten. Terreinen zonder restcapaciteiten of waar de kavelprijs onbekend is of op aanvraag zijn buiten beschouwing gelaten. Gemiddelde grondprijs stedelijke dienstenterreinen per regio, Midden-Limburg Noord-Limburg Parkstad Limburg Westelijke Mijnstreek 0 Prijsniveau top-5 sted. dienstenterreinen Prijsniveau top-5 gemeenten 163 Kantorenpark Sittard (SD) Sittard-Geleen Kantorenpark Noorderpoort (SD) Venlo Kantorenzone Luchthaven (SD) Beek Coriopolis (SD) Heerlen Centrum Noord (SD) Weert

38 32

39 Werklocaties Limburg veroudering & revitalisering 5 Functionele veroudering van terreinen is helaas niet altijd te voorkomen, waardoor revitalisering vaak noodzakelijk is. Hoofddoel bij revitalisering is het weer geschikt maken van terreinen voor huidige en toekomstige vestigingseisen van bedrijven, gekoppeld aan integrale oplossingen voor ruimte- en milieuproblematiek. Met een geslaagde revitalisering gevolgd door een nieuwe beheersconstructie dient er een zodanig vestigingsklimaat op een terrein te ontstaan dat bedrijven minder snel verhuizen. Idealiter zouden er nog maar twee grote verhuismotieven mogen overblijven voor bedrijven: de groei van het bedrijf is niet meer op de huidige locatie te faciliteren en het optreden van marktverschuivingen. Via revitalisering kan zo indirect ruimtewinst worden geboekt. Een winst die op termijn onmisbaar lijkt te worden, gezien de verwachting dat de druk op de bedrijventerreinenmarkt zal blijven bestaan. Naast de indirecte ruimtewinst op termijn heeft revitalisering ook directe voordelen. Deze hebben meer betrekking op de kwalitatieve upgrading van een terrein, het delen van gemeenschappelijke voorzieningen door bedrijven en kostenreductie door gezamenlijke inkoop (energie, water, beveiliging, vervoersmanagement, et cetera). Daarnaast is er in beperkte mate eventueel directe ruimtewinst te boeken door herschikking van individuele locaties op te revitaliseren terreinen. In de REBIS-monitor zijn vragen opgenomen over herstructurering. Deze hebben tot doel een eerste inzicht te verkrijgen in het aantal relevante bedrijventerreinen in het kader van de herstructureringsopgave. Dit is een globaal inzicht, omdat de uitkomsten geen conclusies toelaten over kwalitatieve aspecten of intensiteit van herstructurering c.q. revitalisering. In Limburg zijn 66 werklocaties verouderd. Dit is gelijk aan 24% van het totaal aantal werklocaties. Op het gebied van veroudering is een groot verschil te zien tussen de regio s. In de Westelijke Mijnstreek (15%) en Midden-Limburg (18%) is de veroudering lager dan in de andere regio s waar 29 tot 31% van de terreinen verouderd is. Als naar de bruto-oppervlakte van de bedrijventerreinen wordt gekeken, bedraagt het aandeel van verouderde oppervlakte 23%. Een kwart van de oppervlakte aan terreinen vraagt dus om een aanpak van de verouderingsproblematiek aan te pakken. In totaal is in Limburg circa ha verouderd. Een zwaartepunt op het gebied van (bruto) veroudering ligt in Zuid-Limburg; in Maastricht & Mergelland is 51% van de bruto-oppervlakte verouderd en in Parkstad Limburg 41%. In de Westelijke Mijnstreek, Midden- en Noord-Limburg ligt dit percentage op respectievelijk 3%, 20% en 24%. Opvallend is het grote aandeel van Maastricht & Mergelland op het gebied van oppervlakte ten opzichte van een relatief laag aantal terreinen. Hierbij is op te merken dat het totale oppervlak van een bedrijventerrein als 'verouderd' wordt aangeduid. Hierdoor kan één of kunnen enkele grootschalige terreinen de balans tussen aantallen te revitaliseren terreinen en de te revitaliseren oppervlakte vertekenen. In Maastricht en omgeving geldt dit voor het grootste terrein Beatrixhaven (268 ha), slechts één van de acht terreinen die (deels) verouderd zijn. Voor 36 verouderde werklocaties (744 ha) bestaan nog geen revitaliseringplannen. Voor 30 terreinen (1.983 ha) bestaan wel revitaliseringplannen; van deze terreinen worden momenteel 8 terreinen met een bruto-oppervlakte van ha gerevitaliseerd en bestaan voor 22 terreinen met een bruto-oppervlakte van 780 ha plannen (op te starten binnen drie jaar). Op één niet-verouderd terrein, Chemelot, is gezien de aard van de activiteiten (chemie) en daaraan verbonden veiligheidsregie in combinatie met de omvang van het terrein (> 700 ha) sprake van permanente herstructurering op (delen) van het terrein. 33

40 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg veroudering - soort werklocatie Veroudering werklocaties, aantal 66 Veroudering werklocaties, bruto-oppervlakte (in ha) Verouderd 66 24,4% Niet-verouderd ,6% Totaal: ,0% Verouderd ,4% Niet-verouderd ,6% Totaal: ,0% Veroudering naar soort werklocatie (aantal werklocaties) Verouderd Niet verouderd Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 25 27% 66 73% % Stedelijk dienstenterrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein 7 24% 22 76% % stedelijk bedrijventerrein 31 28% 79 72% % Totaal 63 27% % % stedelijk dienstenterrein (K) 0 0% % % stedelijk dienstenterrein (R) 3 14% 18 86% % Totaal 3 8% 37 93% % Totaal werklocaties 66 24% % % Veroudering naar soort werklocaties (bruto-oppervlakte in ha) Verouderd Niet verouderd Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied % % % Stedelijk dienstenterrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein % % % stedelijk bedrijventerrein % % % Totaal % % % stedelijk dienstenterrein (K) 0 0% % % stedelijk dienstenterrein (R) 22 9% % % Totaal 22 4% % % Totaal werklocaties % % % Na 1990 gerevitaliseerde werklocaties (aantal en bruto-oppervlakte) Aantal werklocaties, in % Bruto-oppervlakte, in % Aantal E Bruto opp. 16,2% 83,8% 19,4% 80,6% Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied Totaal Niet verouderd Niet verouderd - echter na 1990 gerevitaliseerd 34

41 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg veroudering - per regio Veroudering werklocaties per regio, aantal Veroudering werklocaties, bruto-oppervlakte (in ha) Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg Parkstad Limburg 40 6 Westelijke Mijnstreek Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg Parkstad Limburg Westelijke Mijnstreek Niet-verouderd Verouderd Niet-verouderd Verouderd Veroudering werklocaties per regio, (aantal werklocaties) Verouderd Niet verouderd Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg 22 30% 51 70% % Midden-Limburg 14 18% 63 82% % Westelijke Mijnstreek 6 15% 34 85% % Parkstad Limburg 16 31% 36 69% % Maastricht & Mergelland 8 29% 20 71% % Totaal 66 24% % % Veroudering werklocaties per regio (bruto-oppervlakte in ha) Verouderd Niet verouderd Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg % % % Midden-Limburg % % % Westelijke Mijnstreek 54 3% % % Parkstad Limburg % % % Maastricht & Mergelland % % % Totaal % % % 35

42 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg revitalisering - soort werklocatie Verouderde werklocaties - status revitaliseringsplannen, Aantal werklocaties Bruto-oppervlakte (in ha) Cat I: nog geen plannen aanwezig 36 54,5% Cat II: plannen aanwezig 22 33,3% Cat III: wordt momenteel gerevitaliseerd 8 12,1% Totaal: ,0% Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (aantal werklocaties) Cat. I Cat. II Cat. III Totaal B C D Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 13 52% 10 40% 2 8% % logistiek-/industrieel bedrijventerrein 1 13% 3 38% 4 50% 8 100% stedelijk bedrijventerrein 19 63% 9 30% 2 7% % Totaal 33 52% 22 35% 8 13% % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (R) 3 100% 0 0% 0 0% 3 100% Totaal 3 100% 0 0% 0 0% 3 100% Totaal werklocaties 36 55% 22 33% 8 12% % Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (bruto-oppervlakte in ha) Cat. B I Cat. C II Cat. D III Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied % % 89 19% % logistiek-/industrieel bedrijventerrein % % % % stedelijk bedrijventerrein % % 11 2% % Totaal % % % % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (R) % 0 0% 0 0% % Totaal % 0 0% 0 0% % Totaal werklocaties % % % % Cat I: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan echter nog niet. Cat II: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan, op te starten binnen 3 jaar. Cat III: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen momenteel in uitvoering. 36

43 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg revitalisering - per regio Verouderde werklocaties en status van revitalisering, Aantal werklocaties Bruto-oppervlakte (in ha) Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Noord-Limburg Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg Cat. III Cat. II Cat. I Cat. III Cat. II Cat. I Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (aantal werklocaties) Cat. I Cat. I Cat. II Cat. II Cat. III Cat. III Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg 17 77% 4 18% 1 5% % Midden-Limburg 7 50% 5 36% 2 14% % Westelijke Mijnstreek 3 43% 2 29% 2 29% 7 100% Parkstad Limburg 6 40% 8 53% 1 7% % Maastricht & Mergelland 3 38% 3 38% 2 25% 8 100% Totaal 36 55% 22 33% 8 12% % Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (bruto oppervlakte in ha) Cat. I Cat. I Cat. II Cat. II Cat. III Cat. III Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg % % 70 10% % Midden-Limburg % % % % Westelijke Mijnstreek 22 3% 23 3% % % Parkstad Limburg 52 11% % 3 1% % Maastricht & Mergelland 10 2% 88 22% % % Totaal % % % % Cat I: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan echter nog niet. Cat II: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan, op te starten binnen 3 jaar. Cat III: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen momenteel in uitvoering. 37

44 38

45 Werklocaties Limburg kavelbenutting, leegstand en braakliggende kavels 6 In de voorliggende monitor is ook de benutting van reeds uitgegeven kavels opgenomen. Hiervoor is gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) en de BOG-monitor Limburg. Deze systemen zijn op kavelniveau gekoppeld met het REBIS-monitorsysteem. Dankzij het VRL is bekend welke bedrijven op de afzonderlijke kavels zijn gevestigd; de BOG -monitor is gebruikt om de leegstand in kaart te brengen door te kijken welk bedrijfsvastgoed door makelaars op de kavels wordt aangeboden. Naast deze monitorsystemen is ook gebruik gemaakt van luchtfoto's en kadasterkaarten om braakliggende kavels in beeld te brengen. Dit betreft zowel individuele kavels als nog niet in gebruik zijnde uitbreidingskavels van naburige bedrijven. Er wordt onderscheid gemaakt in de volgende benuttingsvormen: In gebruik zijnde kavel: - BBIG: bebouwde kavel in gebruik (kavels met een bedrijfsvestiging en/of kavels met bedrijfswoningen) - OBIG: onbebouwde kavel in gebruik (kavels die gebruikt worden als opslagterrein, parkeerplaats, et cetera) - OBNIG<1J onbebouwde kavel die in het afgelopen jaar is uitgegeven. Het betreft in het afgelopen jaar uitgegeven kavels. Deze kavels zijn nog niet in gebruik echter worden ze het eerste jaar niet als zodanig beschouwd, omdat er tussen uitgifte en daadwerkelijk gebruik rekening wordt gehouden met een bouwperiode. Indien de desbetreffende kavel een jaar na uitgifte nog steeds niet in gebruik is, wordt deze kavel wel als 'niet in gebruik zijnde kavel' beschouwd. Niet in gebruik zijnde kavel: - BBNIG: bebouwde kavel niet in gebruik. Het betreft hierbij kavels, waarbij het bedrijfsvastgoed niet in gebruik is (leegstaande kavels met vastgoed). - OBNIG>1J: onbebouwde kavels niet in gebruik die langer dan een jaar geleden zijn uitgegeven. Het betreft hierbij dus braakliggende kavels die niet in gebruik zijn. Op te merken is dat daarbij uitgegaan wordt van beoogd economisch gebruik, dat wil zeggen dat braakliggende kavels die (tijdelijk) agrarisch gebruikt worden ook onder deze categorie vallen. Kavelbenutting Van alle uitgegeven kavels is bijna 9% onbenut en dat betreft afgerond 8% van de oppervlakte. De onbenutte kaveloppervlakte (457 ha) is verdeeld tussen leegstand (52%) en braakliggend (48%). De verschillen tussen de regio's zijn beperkt. De verschillen bewegen zich in oppervlakte -termen tussen de 5 en 9%. In de Westelijke Mijnstreek en Maastricht & Mergelland is het benuttingspercentage het hoogst (allebei 95%). In Noord-Limburg, Midden-Limburg en Parkstad Limburg ligt het benuttingspercentage lager (91%). De oppervlaktes die niet in gebruik zijn, variëren van 4% bij stedelijke dienstenterreinen (grootschalige retail- en kantorenlocaties) tot 8% bij stedelijke bedrijventerreinen. De terreinen met de grootste onbenutte oppervlakte zijn Tradeport Noord (44 ha), Dentgenbach (16 ha), Julia (15 ha), en Roerstreek Noord (14 ha). 39

46 Benutting van werklocaties in Limburg soort werklocatie Benutting uitgegeven kavels, aantal kavels 8,7% Benutting uitgegeven kavels, oppervlakte in ha 7,5% In gebruik Niet in gebruik In gebruik Niet in gebruik 91,3% 92,5% Benutting uitgegeven kavels naar soort werklocatie, per (in ha) In gebruik Niet in gebruik Totaal Totaal in ha in % in ha in % in ha in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied % 106 8% % logistiek-/industrieel bedrijventerrein % 168 7% % stedelijk bedrijventerrein % 168 8% % Totaal % 442 8% % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) % 9 4% % stedelijk dienstenterrein (R) % 6 4% % Totaal % 15 4% % Totaal werklocaties % 457 7% % Niet in gebruik zijnde kavels, per ; leegstaande en braakliggende kavels (in ha) Niet in gebruik: bebouwd (leegstand) Niet in gebruik: onbebouwd (braakliggend) 48,0% 52,0% Niet in gebruik zijnde kavels (leegstaande en braakliggende kavels), per Aantal kavels Totaal Oppervlakte aantal in % in ha in % Niet in gebruik: bebouwd (leegstand) % % Niet in gebruik: onbebouwd (braakliggend) % % Totaal niet in gebuik % % 40

47 Benutting van werklocaties in Limburg regio's en werklocaties Benutting uitgegeven kavels naar regio per , in ha In gebruik Niet in gebruik Totaal Totaal in ha in % in ha in % in ha in % Noord-Limburg % 161 9% % Midden-Limburg % 117 9% % Westelijke Mijnstreek % 58 5% % Parkstad Limburg % 90 9% % Maastricht & Mergelland % 31 5% % Totaal Limburg % 457 8% % Top 10 werklocaties niet in gebruik zijnde uitgegeven kavels per , in ha 44,26 Tradeport Noord 15,75 Dentgenbach 14,67 Julia 13,88 Roerstreek Noord 11,86 Tradeport West 11,52 Klaver 11 10,59 Venlo Trade Port 10,57 Smakterheide 9,09 Beatrixhaven 9,08 Beitel Niet in gebruik zijnde uitgegeven kavels (leegstaande en braakliggende kavels) per , in ha Leegstand Braakliggend Totaal Totaal in ha in % in ha in % in ha in % Noord-Limburg 80 49% 82 51% % Midden-Limburg 61 52% 57 48% % Westelijke Mijnstreek 25 44% 32 56% % Parkstad Limburg 57 64% 32 36% % Maastricht & Mergelland 15 48% 16 52% % Totaal Limburg % % % 41

48 42

49 Werklocaties Limburg BOG-aanbod 7 Om uitspraken te kunnen doen over het aanbod van bedrijfsonroerendgoed (BOG) op werklocaties wordt gebruik gemaakt van de BOG-monitor Limburg, een door Etil ontwikkelde bedrijfsonroerendgoedmonitor. Sinds 2005 bestaat deze aanbodregistratie van bedrijfsvastgoed in Limburg, waarbij al het commerciële vastgoedaanbod bij bedrijfsmakelaars per kwartaal wordt geactualiseerd. Hierdoor is het ook voor de vastgoedmarkt op werklocaties mogelijk om aanbod -, transactie- en prijsontwikkelingen in beeld te brengen. Hiervoor is een koppeling op kavelniveau met REBIS tot stand gebracht. In het kader van de BOG-monitor wordt momenteel bij ruim 350 bronnen het aanbod en de transacties van bedrijfsvastgoed in beeld gebracht. Aanbod bedrijfsonroerendgoed Eind 2016 werden er op de Limburgse werklocaties 908 vastgoedobjecten aangeboden met een totale oppervlakte van circa m² vvo. Dit aanbod is onder te verdelen in 40 winkel- ( m²), 300 kantoor- ( m²) en 568 bedrijfsobjecten ( m²). Van het totale bedrijfsvastgoed dat eind 2016 op de werklocaties werd aangeboden, werd 33% langer dan 1 jaar aangeboden. Voornamelijk kantoorobjecten staan langer dan 1 jaar te huur (60%). Het merendeel van de objecten op werklocaties dat wordt aangeboden op de markt, bestaat uit bedrijfsobjecten (76%). Het grootste aandeel van het aangeboden bedrijfsvastgoed ligt op werklocaties in de gemeente Venlo. De totale oppervlakte aangeboden bedrijfsvastgoed bedraagt hier m². In de top vijf volgen verder de gemeenten Sittard-Geleen ( m²), Maastricht ( m²), Kerkrade ( m²) en Venray ( m²). Er zijn drie werklocaties waar het aanbod bedrijfsvastgoed meer dan m² bedraagt, namelijk Venlo Trade Port in Venlo ( m²), Smakterheide in Venray ( m²) en Industriepark-Noord in Sittard-Geleen ( m²). Van het totale aanbod is ruim 14% op deze drie terreinen te vinden. In 2016 was op de werklocaties sprake van een daling van het aanbod in Noord -Limburg, de Westelijke Mijnstreek en Parkstad Limburg. In Midden-Limburg en Maastricht & Mergelland was er daarentegen een toename van het aantal aangeboden vierkante meters. Gemiddelde huurprijzen (vraagprijs) De gemiddelde huurprijs van het aangeboden bedrijfsvastgoed op werklocaties bedraagt eind 2016 evenals in 2015 circa 49 per m² per jaar. De hoogte van de gemiddelde huurprijs wordt bepaald door type, kwaliteit en ligging. Zo bedraagt de gemiddelde huurprijs voor kantoorruimte 84, winkelruimte 76 en bedrijfsruimte 42 (per m² per jaar). in 2015 was dit nog 107, 64 en

50 BOG-aanbod op werklocaties in Limburg Aanbod van bedrijfsvastgoed op werklocaties, per Aantal Oppervlakte vvo in m² N Totaal Totaal waarvan: winkelopp. kantooropp. bedrijfsopp. Winkelruimten Kantoorruimten Bedrijfsruimten Totaal vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Aanbod bedrijfsvastgoed, aantal Aanbod bedrijfsvastgoed, oppervlakte in m² Bedrijfsruimten Kantoorruimten Winkelruimten Bedrijfsruimten Kantoorruimten Winkelruimten Aanbod - duur van aanbod Aanbod - aandeel pandtype Gemiddelde huurprijs in euro > 1 jaar < 1 jaar Aantal In % Aantal In % Aantal Opp. Gemiddelde huurprijs per m² Winkelruimten 11 28% 29 73% Kantoorruimten % % Bedrijfsruimten % % Totaal % % Winkelruimten 4% 5% Kantoorruimten 33% 19% Bedrijfsruimten 63% 76% Totaal 100% 100% Winkelruimten 76 Kantoorruimten 84 Bedrijfsruimten 42 Totaal 49 44

51 BOG-aanbod op werklocaties in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten aanbod bedrijfsvastgoed op werklocaties, vvo in m² Opp. in % van totaal Aantal Venlo Noord-Limburg ,2% 116 Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek ,3% 106 Maastricht Maastricht & Mergelland ,9% 103 Kerkrade Parkstad Limburg ,0% 60 Venray Noord-Limburg ,1% 48 Roermond Midden-Limburg ,9% 71 Weert Midden-Limburg ,0% 62 Heerlen Parkstad Limburg ,4% 49 Beek Westelijke Mijnstreek ,1% 37 Peel en Maas Noord-Limburg ,0% 28 Totaal Top 10 gemeenten ,9% 680 Overige gemeenten ,1% 228 Totaal ,0% 908 vvo = verhuurbare vloeroppervlakte 'Top 10' gemeenten aanbod, opp. vvo in m² 'Top 10' werklocaties aanbod, opp vvo in m² Venlo Sittard-Geleen Maastricht Kerkrade Venray Roermond Weert Heerlen Beek Peel en Maas 0 0 Venlo Trade Port Smakterheide Industriepark-Noord Tradeport West Beatrixhaven Bedrijvenpark Maastricht-Zuid De Horsel Spekholzerheide Kaldenkerkerweg Krawinkel 'Top 10' werklocaties aanbod bedrijfsvastgoed, Opp. in m² Opp. in % van totaal Aantal Venlo Trade Port Venlo ,3% 32 Smakterheide Venray ,5% 14 Industriepark-Noord Sittard-Geleen ,0% 21 Tradeport West Venlo ,9% 15 Beatrixhaven Maastricht ,9% 29 Bedrijvenpark Maastricht-Zuid Eijsden-Margraten 120 0,0% 1 Maastricht ,1% 1 De Horsel Nuth ,0% 13 Spekholzerheide Kerkrade ,9% 8 Kaldenkerkerweg Venlo ,9% 7 Krawinkel Sittard-Geleen ,9% 19 Top 10 werklocaties ,4% 160 Overige werklocaties ,6% 748 Totaal ,0%

52 BOG-aanbod op werklocaties in Limburg naar soort werklocatie en per regio Aanbod van bedrijfsvastgoed op werklocaties, per Aantal Winkelruimten Kantoorruimten Bedrijfsruimten vvo in m² Aantal vvo in m² Aantal vvo in m² Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied Totaal stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) Totaal Totaal werklocaties vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Aanbod bedrijfsvastgoed op werklocaties per regio, Winkelruimten Kantoorruimten Bedrijfsruimten Totaal Aantal vvo Aantal vvo Aantal vvo Aantal in m² in m² in m² vvo in m² Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Totaal vvo = verhuurbare vloeroppervlakte 46

53 Werklocaties Limburg vestigingen 8 Om uitspraken te kunnen doen over bedrijfsvestigingen op de Limburgse werklocaties wordt gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) van Etil. Hierin worden continu gegevens geregistreerd en geactualiseerd over het Limburgse bedrijfsleven. Dit register is op adresniveau gekoppeld met REBIS. Vestigingen In totaal zijn in Limburg ruim vestigingen op werklocaties gevestigd. Dat is 11% van het totale aantal vestigingen in Limburg. Ten opzichte van 2015 is het aantal vestigingen op werklocaties toegenomen met 1,3%. In alle regio s was in 2016 sprake van een toename van het aantal vestigingen op werklocaties. De grootste toename van het aantal vestigingen op werklocaties vond plaats in de Westelijke Mijnstreek (2,1%), op de voet gevolgd door Parkstad Limburg (2,0%). In Noord-Limburg nam het aantal vestigingen met 0,6% het minst sterk toe. In 2016 waren vestigingen (85%) op bedrijventerreinen gevestigd en ruim vestigingen (15%) op stedelijke dienstenterreinen. Met name op de stedelijke bedrijventerreinen liggen veel vestigingen (45%). Op alle soorten werklocaties vond een groei van het aantal vestigingen plaats. De grootschalige kantorenlocaties (+4,1%) kenden evenals in 2015 de sterkste groei. Daarachter komen op de tweede plek de stedelijke bedrijventerreinen (+1,5%). Venlo, Sittard-Geleen en Maastricht zijn, evenals in 2015, de gemeenten met de meeste vestigingen op werklocaties. Venlo is koploper met ruim 11%. Sittard-Geleen is met bijna 11% op de tweede plaats te vinden, terwijl Maastricht daar met ruim 10% net iets onder zit. In deze drie gemeenten zijn dan ook enkele werklocaties gelegen met relatief veel vestigingen: Venlo Trade Port in Venlo, Beatrixhaven en Ceramique (SD) in Maastricht en Industriepark-Noord en Handelscentrum Bergerweg in Sittard-Geleen. Andere Limburgse gemeenten die veel vestigingen op werklocaties hebben, zijn Roermond, Heerlen en Weert. De meeste vestigingen op werklocaties behoren tot de sectoren Handel (35%), Industrie (17%) en Zakelijke dienstverlening (16%). Relatief sterk vertegenwoordigd op die werklocaties zijn ook de sectoren Bouwnijverheid (9%) en Vervoer en Opslag (7%). De locatievoorkeur van Limburgse bedrijven is afhankelijk van de sector. De locatievoorkeur voor bedrijventerreinen geldt voornamelijk voor bedrijven uit de industri ële sector (38%), vervoer en opslag (30%) en overheid (22%). De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de overheidssector (7%) het grootst. 47

54 Vestigingen op werklocaties in Limburg Aantal vestigingen op werklocaties, per jaar ,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Verandering aantal vestigingen, in % t.o.v. het voorgaande jaar Totaal , Aantal vestigingen op werklocaties, per jaar Verandering per jaar Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Totaal werklocaties abs. in % 2007Totaal Totaal ,0 4,1 2,2 2,0 1,9 0,6 1,9 1,2 1,3 Aantal vestigingen op werklocaties , per sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Totaal 2016 abs. in % Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Overheid Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Overige dienstverlening Totaal ,8 0,4 0,3 0,9 2,1-1,9 2,7-1,1 2,6-2,3 4,5 1,2 5,6 1,3 48

55 Vestigingen op werklocaties in Limburg naar soort werklocatie en per regio Aantal vestigingen op werklocaties in 2016 en ontwikkeling , naar soort werklocatie abs. in % abs. in % Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein % 68 1,5 logistiek-/industrieel bedrijventerrein % 22 1,4 bedrijventerrein landelijk gebied % 4 0,2 Totaal % 94 1,1 Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) 871 9% 34 4,1 stedelijk dienstenterrein (R) 633 6% 7 1,1 Totaal % 41 2,8 Totaal werklocaties % 135 1,3 Vestigingsontwikkeling op werklocaties , naar soort werklocatie in % 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 0,0 Aantal vestigingen op werklocaties , per regio abs. in % Noord-Limburg ,6 Midden-Limburg ,9 Westelijke Mijnstreek ,1 Parkstad Limburg ,0 Maastricht & Mergelland ,7 Totaal ,3 Vestigingsontwikkeling op werklocaties , per regio in % 2,4 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland 0,0 49

56 Vestigingen op werklocaties in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten aantal vestigingen op werklocaties 2016 Totaal Aantal Aantal in % Venlo Noord-Limburg ,3% Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek ,5% Maastricht Maastricht & Mergelland ,4% Roermond Midden-Limburg 807 7,9% Heerlen Parkstad Limburg 803 7,9% Weert Midden-Limburg 649 6,4% Venray Noord-Limburg 481 4,7% Kerkrade Parkstad Limburg 417 4,1% Peel en Maas Noord-Limburg 409 4,0% Echt-Susteren Midden-Limburg Totaal 357 3,5% Top 10 gemeenten ,7% Overige gemeenten ,3% Totaal ,0% Aantal vestigingen 'Top 10' gemeenten Aantal vestigingen 'Top 10' werklocaties Venlo Sittard-Geleen Maastricht Roermond Heerlen Weert Venray Kerkrade Peel en Maas Echt-Susteren 0 0 Venlo Trade Port Beatrixhaven Industriepark-Noord Bedrijventerrein Noorderpoort De Berk Ceramique (SD) Handelscentrum Bergerweg Leuken-Noord Keizersveld Designer Outlet Roermond (SD) 'Top 10' werklocaties aantal vestigingen 2016 Totaal Aantal Aantal in % Venlo Trade Port Venlo 306 3,0% Beatrixhaven Maastricht 248 2,4% Industriepark-Noord Sittard-Geleen 236 2,3% Bedrijventerrein Noorderpoort Venlo 214 2,1% De Berk Echt-Susteren 190 1,9% Ceramique (SD) Maastricht 176 1,7% Handelscentrum Bergerweg Sittard-Geleen 173 1,7% Leuken-Noord Weert 168 1,6% Keizersveld Venray 162 1,6% Designer Outlet Roermond (SD) Roermond 159 1,6% Top 10 werklocaties ,9% Overige werkocaties ,1% Totaal werklocaties ,0% 50

57 Vestigingen op werklocaties in Limburg werklocaties versus Limburg totaal 11,2% Werklocaties 11,2% Overige locaties 88,8% Totaal: 100,0% 88,8% Aantal vestigingen op werklocaties versus Limburg totaal, naar sector in % (2016) Werklocaties Landbouw 1% Industrie 17% Bouwnijverheid 9% Handel 35% Vervoer en opslag 7% Horeca 2% Informatie en communicatie 3% Financiële instellingen 1% Zakelijke dienstverlening 16% Overheid 1% Gezondheids- en welzijnszorg 4% Onderwijs 2% Overige dienstverlening 4% Totaal 100% Limburg gemiddeld 5% 5% 8% 19% 2% 5% 4% 1% 21% 0% 11% 5% 13% 100% Opmerking Landbouwsector: Het betreft met name dienstverlening t.b.v. de landbouwsector zoals hoefsmederijen, grondverzet-, loon- en hoveniersbedrijven. Land-, veeteelt- en tuinbouwbedrijven zijn buiten beschouwing gelaten. Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2016, aandeel werklocaties in % naar sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Overige locatiestotaal Landbouw 1% 0% 99% 100% Industrie 38% 1% 61% 100% Bouwnijverheid 11% 1% 88% 100% Handel 18% 3% 79% 100% Vervoer en opslag 30% 1% 69% 100% Horeca 2% 2% 97% 100% Informatie en communicatie 6% 3% 91% 100% Financiële instellingen 5% 4% 91% 100% Zakelijke dienstverlening 7% 2% 91% 100% Overheid 22% 7% 71% 100% Gezondheids- en welzijnszorg 3% 1% 96% 100% Onderwijs 3% 1% 96% 100% Overige dienstverlening 3% 1% 97% 100% Totaal 10% 2% 89% 100% Totaal Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2016 (aandeel werklocaties in % naar sector) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie Financiële Zakelijke en instellingendienstverlening communicatie Overheid Gezondheidsen welzijnszorg 0 Onderwijs Overige dienstverlening 51

58 52

59 Werklocaties Limburg werkgelegenheid 9 Om uitspraken te kunnen doen over de werkgelegenheid op de Limburgse werklocaties wordt gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) van Etil. Hierin worden continu gegevens geregistreerd en geactualiseerd over het Limburgse bedrijfsleven. Dit register is op adresniveau gekoppeld met REBIS. Werkgelegenheid In totaal zijn in Limburg circa personen werkzaam op werklocaties. Dat is bijna 39% van de totale werkgelegenheid in Limburg. Ten opzichte van 2015 is de werkgelegenheid op werklocaties afgenomen met 0,2%. De afname van de werkgelegenheid op werklocaties is met name in de regio Parkstad Limburg (-2,0%) te zien. Ook in Noord-Limburg en Midden-Limburg is de werkgelegenheid op werklocaties gedaald (respectievelijk -0,8% en -0,6%). In zowel Maastricht & Mergelland als de Westelijke Mijnstreek is de werkgelegenheid op werklocaties gestegen (respectievelijk +2,9% en +0,4%). De werkgelegenheid op de bedrijventerreinen nam af met 0,9%. Op de stedelijke dienstenterreinen nam het aantal arbeidsplaatsen daarentegen toe met 1,9%. Kijkend naar soort bedrijventerrein vond de grootste afname, met -1,7%, plaats op de stedelijke bedrijventerreinen. Op de grootschalige kantorenlocaties en retailterreinen was daarentegen sprake van een toename van de werkgelegenheid (+1,9% respectievelijk 2,2%). Het grootste deel van het aantal arbeidsplaatsen op de werklocaties concentreert zich op de stedelijke bedrijventerreinen, namelijk 33%. Maastricht (15%), Venlo (13%) en Sittard-Geleen (13%) zijn de gemeenten met de meeste werkzame personen op werklocaties. In Maastricht en Venlo is de werkgelegenheid met name te vinden op grote werklocaties, zoals Maastricht Health Campus, Ceramique en Beatrixhaven in Maastricht en Venlo Trade Port en Tradeport West in Venlo. In Sittard-Geleen is buiten Chemelot minder sprake van concentratie, maar is de werkgelegenheid verspreid over een groot aantal werklocaties. De meeste werkgelegenheid op werklocaties is te vinden in de sectoren Industrie (32%), Handel (18%), Zakelijke dienstverlening (12%) en Vervoer en opslag (11%). Uitgaande van de locatievoorkeuren van bedrijven ten aanzien van bedrijventerreinen zijn de sectoren Industrie, Vervoer en opslag en Bouwnijverheid relatief sterk vertegenwoordigd. In deze sectoren is respectievelijk 76%, 75% en 45% van de werkgelegenheid te vinden op de terreinen. De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de sectoren Financiële instellingen (38%), Informatie en communicatie (30%) en Overheid (22%) het grootst. 53

60 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg Werkgelegenheid op werklocaties, per jaar Werkgelegenheidsontwikkeling, in % t.o.v. het voorgaande jaar 6,0 Totaal 5, ,0 3,0 2, ,0 0, ,0-2,0-3, , Werkgelegenheid op werklocaties, per jaar Verandering per jaar Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties abs. Totaal werklocaties Totaal in % 2007Totaal Totaal ,0-1,1-1,5 0,3 0,0-2,1-1,5-0,2-0,2 Werkgelegenheid op werklocaties , per sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties abs. in % Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Overheid Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Overige dienstverlening Totaal ,7-1,3-3,7 0,5 2,1 3,2 0,0-7,7 2,0-3,6 2,5-0,6 0,2-0,2 54

61 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg naar soort werklocatie en per regio Werkgelegenheid op werklocaties , naar soort werklocatie 2016 abs. in % abs. in % Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein % ,7 logistiek-/industrieel bedrijventerrein % 1 0,0 bedrijventerrein landelijk gebied % ,9 Totaal % ,9 Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) % 772 1,9 stedelijk dienstenterrein (R) % 204 2,2 Totaal % 976 1,9 Totaal werklocaties % ,2 Werkgelegenheidsontwikkeling op werklocaties , naar soort werklocatie in % 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5 stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied -2,0 Werkgelegenheid op werklocaties per regio abs. in % Noord-Limburg ,8 Midden-Limburg ,6 Westelijke Mijnstreek ,4 Parkstad Limburg ,0 Maastricht & Mergelland ,9 Totaal ,2 Werkgelegenheidsontwikkeling op werklocaties , per regio in % 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0 Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland -2,0 55

62 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten werkgelegenheid op werklocaties, 2016 Totaal wp wp in % van totaal Maastricht Maastricht & Mergelland ,2% Venlo Noord-Limburg ,9% Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek ,6% Heerlen Parkstad Limburg ,2% Roermond Midden-Limburg ,7% Venray Noord-Limburg ,5% Weert Midden-Limburg ,3% Beek Westelijke Mijnstreek ,4% Kerkrade Parkstad Limburg ,1% Peel en Maas Noord-Limburg ,6% Totaal Top 10 gemeenten ,5% Overige gemeenten ,5% Totaal ,0% wp = werkzame personen 'Top 10' gemeenten werkgelegenheid 'Top 10' werklocaties werkgelegenheid Peel en Maas Kerkrade Beek Weert Venray Roermond Heerlen Sittard-Geleen Venlo Maastricht 0 0 Maastricht Health Campus (SD) Venlo Trade Port Tradeport West Smakterheide Ceramique (SD) Beatrixhaven Zeswegen (SD) Randwyck (SD) Chemelot Business Park Stein 'Top 10' werklocaties werkgelegenheid, 2016 Totaal wp wp in % van totaal Maastricht Health Campus (SD) Maastricht ,7% Venlo Trade Port Venlo ,8% Tradeport West Venlo ,2% Smakterheide Venray ,8% Ceramique (SD) Maastricht ,5% Beatrixhaven Maastricht ,4% Zeswegen (SD) Heerlen ,4% Randwyck (SD) Maastricht ,3% Chemelot Sittard-Geleen ,2% Business Park Stein Stein ,9% Top 10 werklocaties ,1% Overige werklocaties ,9% Totaal werklocaties ,0% wp = werkzame personen 56

63 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg werklocaties versus Limburg totaal 61,5% 38,5% Werklocaties 38,5% Overige locaties 61,5% Totaal: 100,0% Werkgelegenheid op werklocaties versus Limburg totaal, naar sector in % (2016) Werklocaties Landbouw 0% Industrie 32% Bouwnijverheid 5% Handel 18% Vervoer en opslag 11% Horeca 1% Informatie en communicatie 3% Financiële instellingen 2% Zakelijke dienstverlening 12% Overheid 4% Gezondheids- en welzijnszorg 7% Onderwijs 3% Overige dienstverlening 1% Totaal 100% Limburg gemiddeld 3% 15% 4% 18% 5% 6% 2% 2% 11% 5% 18% 6% 5% 100% Opmerking Landbouwsector: Het betreft met name dienstverlening t.b.v. de landbouwsector zoals hoefsmederijen, grondverzet-, loon- en hoveniersbedrijven. Land-, veeteelt- en tuinbouwbedrijven zijn buiten beschouwing gelaten. Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2016, aandeel werklocaties in % naar sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Overige locatiestotaal Landbouw 1% 0% 99% 100% Industrie 76% 8% 16% 100% Bouwnijverheid 45% 3% 52% 100% Handel 31% 8% 61% 100% Vervoer en opslag 75% 3% 22% 100% Horeca 3% 6% 91% 100% Informatie en communicatie 19% 30% 51% 100% Financiële instellingen 5% 38% 57% 100% Zakelijke dienstverlening 23% 18% 59% 100% Overheid 11% 22% 67% 100% Gezondheids- en welzijnszorg 7% 8% 85% 100% Onderwijs 5% 14% 81% 100% Overige dienstverlening 8% 3% 89% 100% Totaal 28% 10% 61% 100% Totaal Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2016 (aandeel werklocaties in % naar sector) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie Financiële Zakelijke en instellingendienstverlening communicatie Overheid Gezondheidsen welzijnszorg Onderwijs Overige dienstverlening 57

64 58

65 Werklocaties Limburg bedrijvendynamiek 10 Om uitspraken te kunnen doen over de bedrijvendynamiek op de Limburgse werklocaties wordt gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) van Etil. Hierin worden continu gegevens geregistreerd en geactualiseerd over het Limburgse bedrijfsleven. Dit register is op adresniveau gekoppeld met REBIS. Ten aanzien van de bedrijvendynamiek wordt onderscheid gemaakt tussen oprichtingen, opheffingen en verhuisbewegingen van en naar bedrijventerreinen. Oprichtingen In het afgelopen jaar vond 7% van alle in Limburg opgerichte bedrijfsvestigingen plaats op werklocaties. Van alle bedrijven die op werklocaties gelegen zijn, is 4,8% opgericht in De daaraan verbonden werkgelegenheidstoename bedroeg bijna banen ofwel 0,9%. Het aantal oprichtingen was daarmee lager dan in het voorafgaande jaar (5,1%), evenals de daarmee gemoeide werkgelegenheidstoename (2.100). Absoluut vonden de meeste oprichtingen plaats in de regio Noord-Limburg (+120), en daarmee ook de sterkste werkgelegenheidstoename (+453). In de Westelijke Mijnstreek was sprake van een werkgelegenheidstoename van 442 werkzame personen, terwijl daar absoluut gezien minder oprichtingen op werklocaties plaatsvonden (83). Het grootste aantal oprichtingen is, net als in 2013, 2014 en 2015, te vinden in de sectoren Handel (186 vestigingen) en Zakelijke dienstverlening (+111 vestigingen). Het grootste werkgelegenheidseffect is te zien bij de sectoren Handel (+483 banen), Zakelijke dienstverlening (+400 banen) en Vervoer en opslag (+395 banen). Opheffingen Van alle in het afgelopen jaar opgeheven bedrijven c.q. vestigingen vond 9% op werklocaties plaats. Het aantal opgeheven bedrijven c.q. vestigingen op werklocaties bedroeg 477 (-4,7%). De daaraan verbonden werkgelegenheidsafname bedroeg banen ofwel -1,4%. Het aantal opheffingen was daarmee vergelijkbaar met 2015, maar de daarmee gemoeide werkgelegenheidsafname was kleiner. Relatief gezien vonden de meeste opheffingen plaats in de regio s Maastricht & Mergelland en Midden-Limburg (allebei -4,9%). De sterkste werkgelegen- heidsafname als gevolg van opheffingen vond in de regio Midden-Limburg (-2,5%) plaats. Het grootste aantal opheffingen is te vinden in de sectoren Handel (-193) en Zakelijke dienstverlening (-103). Veruit het grootste werkgelegenheidseffect ten gevolge van opheffingen is te zien bij de sector Handel (-665), gevolgd door de sectoren Overheid (-375), Industrie (-328) en Zakelijke dienstverlening (-323). Verhuizingen Het saldo van vestigers en vertrekkers op en van werklocaties was het afgelopen jaar positief en bedroeg 126 (+1,3%). Deze cijfers liggen daarmee hoger dan een jaar eerder. Het daaraan verbonden werkgelegenheidssaldo was ook positief en nam toe met circa banen ofwel 0,5%. Relatief gezien vonden de meeste verhuizingen plaats in Maastricht & Mergelland (+2,1%). 59

66 Bedrijvendynamiek op werklocaties in Limburg oprichtingen laatste jaar Aandeel oprichtingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal oprichtingen in Limburg Aandeel werkgelegenheidseffect oprichtingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal oprichtingen in Limburg Werklocaties 7,0% Overige locaties 93,0% Totaal: 100,0% Werklocaties 16,9% Overige locaties 83,1% Totaal: 100,0% Aantal oprichtingen op werklocaties abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per regio) Abs. In % Noord-Limburg 120 4,5 Midden-Limburg 112 4,5 Westelijke Mijnstreek 83 4,8 Parkstad Limburg 98 5,5 Maastricht & Mergelland 73 5,5 Totaal 486 4,8 Werkgelegenheidseffect oprichtingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per regio) Abs. In % Noord-Limburg 453 0,9 Midden-Limburg 276 0,7 Westelijke Mijnstreek 442 1,2 Parkstad Limburg 259 0,7 Maastricht & Mergelland 363 1,2 Totaal ,9 Aantal oprichtingen op werklocaties abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per sector) Werkgelegenheidseffect oprichtingen abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per sector) Abs. In % Landbouw 2 3,3 Industrie 41 2,4 Bouwnijverheid 28 3,2 Handel 186 5,2 Horeca 4 2,5 Vervoer en opslag 28 4,2 Informatie en communicatie 24 8,0 Financiële instellingen 1 1,1 Zakelijke dienstverlening 111 6,9 Overheid 0 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 21 5,6 Onderwijs 8 4,7 Overige dienstverl. 32 8,0 Totaal 486 4,8 Abs. In % Landbouw 2 1,1 Industrie 121 0,2 Bouwnijverheid 96 0,9 Handel 483 1,3 Horeca 32 1,3 Vervoer en opslag 395 1,9 Informatie en communicatie 63 1,2 Financiële instellingen 1 0,0 Zakelijke dienstverlening 400 1,7 Overheid 0 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 83 0,6 Onderwijs 33 0,6 Overige dienstverl. 84 3,1 Totaal ,9 60

67 Bedrijvendynamiek op werklocaties in Limburg opheffingen laatste jaar Aandeel opheffingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal opheffingen in Limburg Aandeel werkgelegenheidseffect opheffingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal opheffingen in Limburg Werklocaties 9% Overige locaties 91% Totaal: 100% Werklocaties 25% Overige locaties 75% Totaal: 100% Aantal opheffingen op werklocaties (abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per regio) Abs. In % Werkgelegenheidseffect opheffingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per regio) Abs. In % Noord-Limburg ,2 Midden-Limburg ,9 Westelijke Mijnstreek -82-4,8 Parkstad Limburg -90-5,1 Maastricht & Mergelland -67-4,9 Totaal ,7 Noord-Limburg ,7 Midden-Limburg ,5 Westelijke Mijnstreek ,2 Parkstad Limburg ,8 Maastricht & Mergelland ,5 Totaal ,4 Aantal opheffingen op werklocaties (abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per sector) Abs. In % Werkgelegenheidseffect opheffingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per sector) Abs. In % Landbouw -4-8,1 Industrie -46-2,7 Bouwnijverheid -40-4,6 Handel ,4 Horeca -8-4,9 Vervoer en opslag -21-3,1 Informatie en communicatie -20-6,7 Financiële instellingen -2-2,2 Zakelijke dienstverlening ,4 Overheid -2-2,2 Gezondheids- en welzijnszorg -12-3,3 Onderwijs -11-6,3 Overige dienstverl ,9 Totaal ,7 Landbouw -5-2,1 Industrie ,0 Bouwnijverheid ,9 Handel ,4 Horeca -13-1,2 Vervoer en opslag ,3 Informatie en communicatie -69-1,4 Financiële instellingen -98-0,6 Zakelijke dienstverlening ,4 Overheid ,0 Gezondheids- en welzijnszorg -28-0,6 Onderwijs -24-1,3 Overige dienstverl ,0 Totaal ,4 61

68 Bedrijvendynamiek op werklocaties in Limburg verhuizingen laatste jaar Saldo van verhuisbewegingen op werklocaties (vestigingen; abs. en in % van totaal per regio) Abs. In % Werkgelegenheidseffect verhuisbewegingen (werkzame personen; abs. en in % van totaal per regio) Abs. In % Noord-Limburg 10 0,4 Midden-Limburg 35 1,4 Westelijke Mijnstreek 36 2,1 Parkstad Limburg 28 1,6 Maastricht & Mergelland 17 1,3 Totaal 126 1,3 Noord-Limburg 23 0,0 Midden-Limburg -5 0,0 Westelijke Mijnstreek 188 0,5 Parkstad Limburg 142 0,4 Maastricht & Mergelland 664 2,1 Totaal ,5 Saldo van verhuisbewegingen op werklocaties (vestigingen; abs. en in % van het totaal per sector) Werkgelegenheidseffect verhuisbewegingen (werkzame personen; abs. en in % van totaal per sector) Abs. In % Abs. In % Landbouw -1-1,6 Industrie 16 0,9 Bouwnijverheid 13 1,5 Handel 32 0,9 Horeca -2-1,2 Vervoer en opslag 5 0,6 Informatie en communicatie 4 1,3 Financiële instellingen 0 0,0 Zakelijke dienstverlening 35 2,0 Overheid 0 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 10 2,3 Onderwijs 5 2,9 Overige dienstverl. 9 2,3 Totaal 126 1,2 Landbouw -4-2,2 Industrie 92 0,1 Bouwnijverheid 18 0,2 Handel 169 0,5 Horeca -3-0,1 Vervoer en opslag 100 0,5 Informatie en communicatie 3 0,1 Financiële instellingen -1 0,0 Zakelijke dienstverlening 303 1,3 Overheid 2 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 307 2,3 Onderwijs -7-0,1 Overige dienstverl. 33 1,2 Totaal ,5 62

69 Werklocaties Limburg bijlagen 63

70 Bijlage 1 Kerncijfers werklocaties; stand per Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Maasveld 12,46 11, Molenveld 24,02 21, Roversheide 29,40 26, Beesel 65,88 59, De Flammert 42,95 34, Bergen 42,95 34, De Brem 30,81 30,60 23,40 23,40-8,30 15, De Grens 37,12 30, De Groote Heeze 20,26 15, De Heij 5,84 5, Drie Kronen 25,60 25, Hoogveld (Gennep) 35,87 25, Moutstraat 1,14 0, Ovenberg 18,51 16, Gennep 175,17 150,12 23,40 23,40-8,30 15, Berghem 26,26 21, Bosserhof (Lottum) 5,10 4, De Asdonck 6,57 6,20 1,91 1, , Hagelkruis 5,75 4, Hoogveld (Horst) 57,73 47, Horsterweg 1,43 1, Klaver 11 74,37 65,91 26,02 26, , Klaver 6A 14,17 10, Klaver 8 21,04 15,66 14,74 14, , Melderlosche Weiden 25,67 19,20 3,72 3,40 0,32 1,24 2, Tienray 19,42 17,46 1,38 1, , Uitbreiding Melderlosche Weiden 5,19 3, Venrayseweg II 39,51 30,15 4,67 4, , Horst aan de Maas 302,22 248,84 52,44 52,12 0,32 1,24 50, Hoeveveld (Middelweg) 16,78 14, Korendal 12,82 12,21 3,41-3, Spijkerweg 2,93 2,55 0,54 0, , Mook en Middelaar 32,53 29,43 3,95 0,54 3,41-0, Bedrijvenpark J.F. Kennedylaan 17,33 12,74 3,00 3,00-1,42 1, BusinessPark Siberie 19,89 19, De Kieën 17,17 15, De Kruisberg 15,33 13, De Schor 27,08 23,17 1,82 1, , De Wielen 13,58 10, De Wielen - uitbreidingslocatie fase 1 3,14 2,08 1,37 1,37-0,34 1, I.T. Beringe 73,67 60,97 1,60 1,60-0,09 1, I.T. Panningen 70,50 60,95 4,28 4,28-1,17 3, TrafficPort Venlo 19,20 6,63 3,73 3, , Peel en Maas 276,89 226,41 15,80 15,80-3,02 12,78-98 Ariensstraat 9,21 6, Bedrijventerrein Noorderpoort 86,06 72,13 6,51 5,35 1,17 2,01 3, De Pannenberg 8,50 7,63 4,24 4, , Emmaplein e.o. 11,52 10,10 1,26 1, , Erkenkamp 1,94 1, Freshpark Venlo 141,73 94,45 17,13 17, , Geloërveld 27,23 23,16 1,32 1, , Greenpark Venlo 88,28 44,87 37,81 8,13 29,68-8, Hagerhof 16,63 14, Kaldenkerkerweg 27,74 25, Kantorenpark Noorderpoort (SD) 3,83 3,00 0,15 0, , Kazernekwartier 24,49 18, Keulse barierre 35,58 27,48 4,80 4,80-3,33 1, Spikweien 26,13 24,40 0,52 0,28 0,24-0, Tradeport Noord 353,30 243,11 102,98 102,98-22,74 80, Tradeport Oost 33,33 23,09 1,34 1, , Tradeport West 292,30 219,53 21,50 6,42 15,08 4,72 1, Prijs min. Prijs max. 64

71 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Trefcenter (SD) 14,78 8, Ubroek 11,02 7,98 1,01 1,01-0,23 0, Venlo Trade Port 279,67 217,72 1,31 1, , Windhond 30,76 28, Witveldweg 17,51 15,81 0,86 0, , Venlo 1.541, ,34 202,75 156,59 46,17 33,04 123, Agrobaan Ysselsteyn 8,41 6, De Blakt 78,37 55,76 13,88 12,22 1,66-12, De Brier (SD) 10,86 8, De Hulst I 22,49 20,63 7,75 4,32 3,43-4, De Hulst II 25,54 22,21 3,85 3, , Gezellenbaan Ysselsteyn 3,99 3, Haven- en industrieterrein Wanssum 55,87 41, Keizersveld 40,94 33,19 0,93 0, , Noorderhof 1,19 1, Smakterheide 170,16 148,59 0,63 0, , Vennendreef 10,33 7,92 4,84 4, , Witte Vennen 27,45 26, Zuivelfabriek 2,57 2, Venray 458,17 378,91 31,88 26,78 5,10-26, Noord-Limburg 2.895, ,95 330,23 275,23 55,00 45,59 229, Businesspark ML 47,48 40,40 24,08 24,08-14,93 9, De Berk 66,59 55,73 4,53 4, , De Loop 61,91 50,46 4,45 3,32 1,13 0,28 3, Dieterderweg 20,86 19, Wolfskoul 18,71 16, Echt-Susteren 215,54 182,53 33,06 31,93 1,13 15,21 16, Arenbos (Heythuysen) 9,14 7,32 1,78 1, , Heldenseweg Neer 7,62 6,31 1,15 1,15-1, Heythuyserweg (Horn) 3,43 3, Ittervoort 61,01 53, Kelpen - Oler 26,80 24, Laak Roggel 18,50 15,29 1,86 0,15 1,71-0, Op de Kouk (Heythuysen) 3,57 3,17 0,12-0, Soerendonck (Neer) 5,22 4, St Antoniusstraat (Baexem) 2,76 2, Windmolenbos 33,74 29,48 1,95 1, , Zevenellen (EPZ Buggenum) 91,76 65,43 38,67 14,69 23,99-14, Leudal 263,57 215,45 45,54 19,73 25,81 1,15 18, e Kraaiveld 2,42 2, Beegderveld 4,79 4, BP kern Panheel 34,92 30, Haven Wessem 32,62 10, Kanaal Wessem-Nederweert 28,31 27,00 0,54 0,54-0, Koeweide 48,57 36, Meers 8,18 8, Mortelskoel 6,78 5, Oude Maas 16,59 15, Veestraat 5,14 5, Maasgouw 188,33 145,55 0,54 0,54-0, Aan Veertien 40,04 36, Bedrijvenpark Pannenweg West 47,14 33,57 4,90 4, , Bedrijventerrein Pannenweg oost 20,80 15, Hulsenweg (Budschop) 8,12 7, Ketelaarsweg 9,88 8, Nederweert 125,98 101,94 4,90 4, , Borg-Grens 3,10 3, BT Vlodrop 5,58 5, Middenweg/Kom 13,27 12, Stationsweg 34,84 29, 't Sittert 5,56 5,56 2,69-2, Roerdalen 62,35 56,41 2,69-2, Prijs min. Prijs max. 65

72 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Boven de Wolfskuil 4,79 3,87 2,04 2, , Breden Ars 6,94 6, Broekhin (SD) 10,69 9, Broekhin 2 Zuid (SD) 3,05 2,88 2,78-2, Buitenop (SD) 1,80 1, Businesspark De Hanze 18,89 15,55 11,80 4,58 7,21-4, De Grinderij 10,05 9,40 7,36 4,26 3,10-4, Designer Outlet Roermond (SD) 22,65 10, Herten-Mussenberg 1,94 1, Heystert 3,96 3, Huis- en Tuinboulevard (SD) 9,56 4,70 1,26 1, , Kapellerpoort (SD) 1,81 1, Kitskensberg 6,65 6, Maalbroek 2,21 2, Merum 12,02 10, Merummer Poort 6,25 5,25 2,05 0,60 1,44-0, Oosthoven 2,59 1,40 0,13 0, , Oosttangent 15,20 10,43 10,00 3,11 6,89 0,57 2, Outdoor Center Roermond (SD) 3,49 2,65 1,76-1, Pr. Bernhardstr. (Gebroek Heide) 4,48 4, Retailpark Roermond (SD) 5,93 2, Reubenberg 47,95 43,93 0,53 0, , Roerstreek Noord 146,91 132, Roerstreek Zuid 42,22 37,31 0,62 0, , Slachthuistraat (SD) 4,61 4, Spickerhoven I 8,29 7, Spickerhoven II 7,13 5, Vrijveld (SD) 17,63 16, Willem-Alexander 84,29 57, Roermond 513,95 422,19 40,33 17,14 23,19 0,57 16, Centrum Noord (SD) 15,22 11,95 3,48 3,48-0,79 2, De Kempen 123,52 96,37 13,59 13,59-2,33 11, Kampershoek 87,72 64,56 2,77 2, , Kampershoek ,07 56,13 54,17 54,17-2,00 52, Kanaalzone I 27,48 22,06 2,03 2,03-0,10 1, Kanaalzone II 49,06 41,38 10,73 10, , Kanaalzone III 22,96 22, Leuken-Noord 98,12 76,66 3,25 3,25-0,10 3, Roermondseweg - Moesdijk (SD) 17,77 13,60 0,65 0, , Roermondseweg West 13,33 10, Savelveld 24,77 23,51 1,12-1, Vrakker (SD) 1,47 1, Weert 553,49 440,72 91,80 90,68 1,12 5,32 85, Midden-Limburg 1.923, ,79 218,87 164,93 53,95 22,79 142, Beeker Hoek 22,90 18, Businesspark Aviation Valley 103,99 65,37 58,61 58,61-0,73 57, Kantorenzone Luchthaven (SD) 15,13 11,80 1,15 1, , Maastricht Aachen Airport 22,80 20,08 0,71 0, , Makado e.o. (SD) 12,19 6, Stationstraat-Zuid 14,66 14,66 0,90 0, , Technoport Europe (TPE) 44,96 29,54 2,31 2, , Beek 236,63 167,14 63,69 63,69-0,73 62, Bamfordweg 7,79 7, Kruisberg 5,12 4, Meerstraat 10,83 10, Weerterveld 8,07 5, Meerssen 31,82 28, Canisius 2,45 2, De Breinder 13,83 9,72 0,38 0,38-0, Nagelbeek 3,48 3, Schinnen 19,76 15,16 0,38 0,38-0, Bedrijvenstad Fortuna 27,54 22,19 14,85 6,61 8,23-6, Business Park Geleen 22,56 15,19 6,00 6, , Prijs min. Prijs max. 66

73 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Chemelot 701,92 400,08 106,05 83,89 22,16 5,00 78, Chemelot Campus (SD) 26,73 15, Gardenz (SD) 15,16 8,75 0,76 0, , Groenseykerstraat 5,68 5, Handelscentrum Bergerweg 57,32 51,09 0,71 0,50 0,22-0, Holtum-Noord 177,48 137, Holtum-Noord III 37,31 29,47 5,99 5, , IJzeren Brug 3,12 2, Industrial Park Swentibold 26,58 26,58 13,89 13, , Industriepark-Noord 154,06 142,00 0,48 0, , Kampstraat 8,79 8,51 0,33 0, , Kantorenpark Sittard (SD) 36,76 28,67 4,61 4, , Krawinkel 41,07 31,17 0,78 0, , Mauritspark (SD) 5,06 5, Nedcar 95,00 95,00 4,09-4, Nedcar Yard 27,10 27,10 27,10-27, Sanderbout 1,58 1, Sluisweg 36,96 31, Sportzone Fortuna Sittard Stadion (SD) 10,36 9,03 3,12 1,70 1,43-1, Sittard-Geleen 1.518, ,03 188,76 125,53 63,22 5,00 120, Business Park Stein 87,12 59,83 0,66-0, Haven Stein 90,36 67,08 0,88 0, , Kerensheide 19,82 16, Paalweg 8,84 7,69 0,63 0, , Schuttersstraat 5,74 4, Stein 211,89 156,33 2,17 1,51 0,66-1, Westelijke Mijnstreek 2.018, ,69 255,00 191,12 63,88 6,12 185, Bouwberg 38,95 35,20 3,46 1,75 1,71-1, Emma (Brunssum) 10,42 9, Emma III (Brunssum) 2,05 1,65 1,44 1, , Hendrik e.o. 98,53 92,91 0,72-0, Houserveld (Haefland) 14,53 13,45 0,64 0, , Ora et Labora 48,14 37,90 10,94 2,26 8,68-2, Rimburgerweg 2,74 2, Rode Beek 12,73 10, Brunssum 228,08 203,55 17,20 6,09 11,11-6, Autoboulevard Heerlen 30,76 24,96 7,47 7, , Avantis 45,96 27,58 19,06 19,06-2,16 16, Baaks-Soureth 9,22 8,06 0,39-0, Bedrijvenstrook Heerlerbaan (SD) 9,60 8, Beitel 136,16 118,01 4,58 4, , C-Mill 14,69 14,69 2,55 2, , Coriopolis (SD) 18,64 16,24 8,04 6,32 1,72-6, De Kissel 16,65 13,18 0,32 0, , De Koumen 57,06 49, Emma (Heerlen) 18,66 16,56 10,54 3,74 6,80-3, In de Cramer 17,08 14, Kantorenboulevard Heerlen (SD) 5,26 3, Litscherveld 1,38 1, Nieuw Einde 3,52 3, Onderwijsboulevard Heerlen (SD) 13,36 12, Prinsenstraat e.o. 6,73 5, Schelsberg (SD) 3,30 3, Smart Services Campus Heerlen (SD) 8,62 8, Smitzerveld 13,54 9,28 0,71-0, Ten Esschen 13,24 12,12 3,84 3, , Trilandis 54,78 46,19 22,87 22,87-8,55 14, Weggebekker 3,59 2, Wijngaardsweg 24,95 21,95 2,23 2, , Woonboulevard Heerlen (SD) 27,66 13, Zeswegen (SD) 13,91 12, Heerlen 568,32 469,19 82,59 72,97 9,62 10,71 62, Dentgenbach 115,51 110,30 2,50 2, , Prijs min. Prijs max. 67

74 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Euregiopark 5,12 4, Haanrade Worm 17,45 16, Julia 82,26 75, Rodaboulevard I 29,94 24,82 3,95 3, , Rodaboulevard II (SD) 22,77 13, Spekholzerheide 46,07 42,29 5,92 5, , Sportstraat Kaalheide 3,09 3, Willem Sophia 33,96 33,14 6,31 6, , Kerkrade 356,18 324,23 18,68 18, ,68-70 Abdissenbosch 57,72 48,61 1,76-1, Bedrijventerrein Pals 2,56 2,56 1,23 1, , Rukkener 1,84 1, Strijthagen 51,30 45, Landgraaf 113,42 98,59 3,00 1,23 1,76-1,23-70 De Horsel 66,47 58,39 1,26 1, , De Reuken 3,18 2, De Steeg 9,85 8, Nuth 79,50 70,21 1,26 1, , Bocholtzerweg 11,12 9, Simpelveld 11,12 9, Lindelaufer Gewande 9,02 7, Lindelaufer Gewande Fase III 2,42 1,76 1,09 1, , Voerendaal 11,44 9,01 1,09 1, ,09-95 Parkstad Limburg 1.368, ,41 123,80 101,31 22,49 10,71 90, Aan de Fremme 34,66 28, BT Gronsveld 36,49 32,02 1,08 1, , Retailpark Gronsveld (SD) 3,02 3, Rijksweg Margraten 2,65 2, Zoerbeemden 25,74 22, Eijsden-Margraten 102,57 88,85 1,08 1, , Industrieweg 2,70 2, Gulpen-Wittem 2,70 2, Beatrixhaven 268,07 219,58 25,40 17,61 7,79-17, Bedrijvenpark Maastricht-Zuid 86,09 45,92 19,06 15,17 3,88 1,41 13, Bosscherveld 62,76 54,31 0,85 0, , Bosscherveld/Sandersweg 4,60 3,89 0,59 0,59-0, Ceramique (SD) 24,80 18, De Hazendans 1,16 0,78 0,24 0, , De Karosseer 15,04 12, ENCI 41,03 37,90 8,74 8, , Geusselt (SD) 8,47 4, Heerderweg e.o. 4,49 3, Maastricht Health Campus (SD) 38,33 34, Malberg 6,00 3, PDV Bosscherveld (SD) 7,89 4,70 3,87 3, , Randwyck (SD) 26,22 20, Randwyck-Zuid I 14,92 12, Randwyck-Zuid II 20,26 18,02 2,19 2, , Rekoutweg 11,02 9, Scharn-Noord 13,41 9, Scharn-Noord-2 4,58 3,57 1,35 1, , Symfoniesingel 1,17 1,06 0,39 0,39-0, Maastricht 660,31 519,34 62,67 50,99 11,67 2,38 48, Selzerbeek 21,08 18, Vaals 21,08 18, De Valkenberg 8,52 8, Valkenburg aan de Geul 8,52 8, Maastricht & Mergelland 795,17 637,38 63,75 52,07 11,67 2,38 49, Totaal Limburg 9.000, ,21 991,65 784,66 206,99 87,60 697, Bron: REBIS Prijs min. Prijs max. 68

75 Bijlage 2 Uitgifte in ha op werklocaties in de afgelopen 10 jaar De Flammert 0, Bergen 0, De Brem ,21 - De Grens 0,70 0, De Groote Heeze , Drie Kronen ,31 - Gennep 0,70 0, ,57 12,52 - Berghem 0,70-1,16-1, De Asdonck , Hoogveld (Horst) , Hoogveld-Oost 2, , Klaver , Klaver 6A ,65 Klaver , Melderlosche Weiden - 7, ,50 1, ,80 Tienray , ,38 Uitbreiding Melderlosche Weiden ,82 Venrayseweg II ,26 Horst aan de Maas 3,42 7,08 1,16-2,03 0,90 1,70 20,38-17,91 Bedrijvenpark J.F. Kennedylaan 0,18 0, , BusinessPark Siberie , De Kruisberg ,87 - De Schor 0,19 0,11 0, ,19 De Wielen - uitbreidingslocatie fase , ,14 0,21 - I.T. Beringe 1, I.T. Panningen 1,27 4,20 0,52 0,56 1, ,12 1,93 TrafficPort Venlo ,79 - Peel en Maas 3,12 5,17 1,02 0,56 1,74 0,28 11,15 0,14 2,99 2,12 Bedrijventerrein Noorderpoort 1,15 0,05 0, , De Pannenberg 1,15-0,70 0, ,28-0,29 - Emmaplein e.o , ,18 - Freshpark Venlo 0,40 1,98-3,01 1, ,07 4,42 Geloërveld - - 1, Greenpark Venlo , Spikweien - - 0, Tradeport Noord 22, ,01-14,00 1,61 60,14 14,61 33,32 Tradeport Oost 1,62 1,07 3,03-2, ,85 Tradeport West 2,49 0, , Ubroek 0,88 0,24-0,84 0,86-0,06-0,16 0,16 Venlo Trade Port 1,37 8,22 1, Venlo 31,10 11,97 7,19 13,30 6,70 14,35 1,96 60,69 23,30 40,75 Agrobaan Ysselsteyn - - 0,25 1,54 0, ,83 De Blakt - 7,12 11,34-5,37-11, De Hulst II - - 0,52 1,02 0,55 0,24 0,11 4,39 0,48 - Keizersveld 1, Smakterheide , Vennendreef ,27 Venray 1,37 7,12 12,11 2,55 7,23 0,24 11,18 4,39 0,48 2,11 1,00 40,10 32,04 21,47 16,41 17,70 15,77 25,98 86,18 39,30 62,89 Noord-Limburg 40,10 32,04 21,47 16,41 17,70 15,77 25,98 86,18 39,30 62,89 Businesspark ML ,99 0,80 2,56 - De Berk 1,21 0,65 0,34 1,95 0,27 0,10 0,12 0,48-0,32 De Loop 4, ,68 - Echt-Susteren 5,25 0,65 0,34 1,95 0,27 0,10 13,11 1,28 3,24 0,32 Arenbos (Heythuysen) 2,05 0, , , Kelperheide (Kelpen-Oler) 2, Laak Roggel 0, ,95 - Windmolenbos - 0,31 0,27 0,57 0,32 0,23-0,01-0,14 Leudal 5,17 0,62 0,27 0,57 0,48 0,23-0,08 0,95 0,14 BP kern Panheel , Maasgouw , Aan Veertien 1, Bedrijvenpark Pannenweg West 3,25 7,56 3,00-0,30 0,52 0,26 0,63 1,13 5,87 Nederweert 4,42 7,56 3,00-0,30 0,52 0,26 0,63 1,13 5,87 Boven de Wolfskuil - - 1,00 0, ,35 69

76 Broekhin 2 Zuid (SD) 1, Businesspark De Hanze ,93 0, De Grinderij , Designer Outlet Roermond (SD) ,90 Herten-Mussenberg 0, Huis- en Tuinboulevard (SD) 9, Merum 0,62 0, , Merummer Poort 0,35 0,37 0,13-0, , Oosthoven 0,29 0,13 0, ,19 Oosttangent , Outdoor Center Roermond (SD) - - 3, Retailpark Roermond (SD) 5, Reubenberg 0,31-0,39 0, Roerstreek Noord ,53 - Roerstreek Zuid 7,48 0,38 0,60 0,71 0,34 0,23 3,74 0, Spickerhoven II - 0, Willem-Alexander - - 1,71 1, Roermond 25,39 1,40 7,46 3,31 3,99 1,10 7,28 0,82 3,53 2,43 Centrum Noord (SD) 0,12 0, ,74 0, ,12 - De Kempen ,27 3, ,96 - Kanaalzone I - - 0, ,10 - Kanaalzone II - 1, ,50 Leuken-Noord ,11 0, Savelveld 0, Weert 0,35 1,83 10,93 3,73 0,74 0,13 0,11 0,11 1,18 1,50 1,00 40,58 12,06 21,99 9,55 6,60 2,08 20,76 2,92 10,03 10,27 Midden-Limburg 40,58 12,06 21,99 9,55 6,60 2,08 20,76 2,92 10,03 10,27 Businesspark Aviation Valley - - 0,98-1,29 3,85 3,82 0, Maastricht Aachen Airport 0, , Technoport Europe (TPE) 0,28 1, ,58 0, ,36 - Beek 0,61 1,74 0,98-1,88 5,37 3,82 0,34 0,36 - De Breinder 0, ,76-0,18-0, Schinnen 0, ,76-0,18-0, Bedrijvenstad Fortuna 1,54 0,49-0, , Business Park Geleen - 1,07 0,77 0,30-1, ,31 Chemelot - 4, ,99 15,74 1,14 5, Chemelot Campus (SD) ,60 2, Gardenz (SD) , Handelscentrum Bergerweg ,76 1, Holtum-Noord 2,98 1,76-0,61 0, ,41 Holtum-Noord III , ,15 3,24 Industrial Park Swentibold , Industriepark-Noord 0,46-0, Kantorenpark Sittard (SD) 0, , ,15 Krawinkel , Sportzone Fortuna Sittard Stadion (SD) , Sittard-Geleen 5,53 8,10 1,34 1,53 3,97 23,11 10,45 8,01 18,15 6,10 Business Park Stein , , Haven Stein 2,70 1,29 0, , ,83 Stein 2,70 1,29 0,63 0, ,35 1,11-0,83 1,00 9,40 11,13 2,95 2,74 5,84 28,67 14,63 9,75 18,51 6,93 Westelijke Mijnstreek 9,40 11,13 2,95 2,74 5,84 28,67 14,63 9,75 18,51 6,93 Bouwberg - 1, Emma (Brunssum) 2, Emma III (Brunssum) - - 0, Houserveld (Haefland) , Rode Beek 0,39-0, , ,27 Brunssum 2,38 1,23 0, ,39-0,21-0,27 Autoboulevard Heerlen - 1, ,87 0, Avantis 0,70 1,07-0, ,31-3,11 0,22 Beitel - 3, , C-Mill , Coriopolis (SD) 1, De Kissel ,26 Emma (Heerlen) 0, Trilandis - - 0,49 1, ,39-0,99 6,57 Woonboulevard Heerlen (SD) 0, , Zeswegen (SD) 2,

77 Heerlen 6,50 6,64 0,49 2,35-0,87 3,02 0,08 4,10 7,04 Julia 0, Rodaboulevard I 1,18 0,72 0,97 0,63-0,39 0,26-0,11 - Rodaboulevard II (SD) - 2, Spekholzerheide ,86 1, Kerkrade 1,82 3,03 0,97 0,63-0,39 4,12 1,45 0,11 - Abdissenbosch II , Landgraaf , De Horsel , Nuth , Lindelaufer Gewande - - 0, Lindelaufer Gewande Fase III ,67 Voerendaal - - 0, ,67 1,00 10,70 10,90 2,57 3,51 0,00 2,57 7,14 1,75 4,22 7,99 Parkstad Limburg 10,70 10,90 2,57 3,51-2,57 7,14 1,75 4,22 7,99 Aan de Fremme 0, ,12 0, BT Gronsveld - 2, Retailpark Gronsveld (SD) ,36 1, Eijsden-Margraten 0,55 2,14-0,12 0,62-1,36 1, Beatrixhaven - - 1,97-5,21-2,12 0, Bedrijvenpark Maastricht-Zuid - 1,09 0,68 3,17 4,67 3,36-2,60-0,21 Ceramique (SD) 0, De Hazendans 0,16-0,08-0, De Karosseer , Geusselt (SD) , PDV Bosscherveld (SD) , Randwyck-Zuid I - - 1, , Randwyck-Zuid II 0, , Scharn-Noord-2-0, Maastricht 1,08 1,54 3,98 4,89 10,02 3,36 3,71 4,66-0,21 1,00 1,64 3,68 3,98 5,01 10,64 3,36 5,08 6,18 0,00 0,21 Maastricht & Mergelland 1,64 3,68 3,98 5,01 10,64 3,36 5,08 6,18-0,21 1,00 102,42 69,81 52,96 37,22 40,78 52,45 73,59 106,78 72,05 88,28 Kantorenzone Luchthaven (SD) ,00 Beek ,00 2,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,00 Westelijke Mijnstreek ,00 2,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1,00 Totaal Limburg 102,42 69,81 52,96 37,22 40,78 52,45 73,59 106,78 72,05 89,28 Bron: REBIS

78 Bijlage 3 'Verouderde' werklocaties; stand per Aantal Bruto Netto Restcapaciteit Maasveld 1 12,46 11,69 - Molenveld 1 24,02 21,23 - Beesel 2 36,47 32,92 - Moutstraat 1 1,14 0,92 - Gennep 1 1,14 0,92 - Tienray 1 19,42 17,46 1,38 Horst aan de Maas 1 19,42 17,46 1,38 Korendal 1 12,82 12,21 3,41 Spijkerweg 1 2,93 2,55 0,54 Mook en Middelaar 2 15,75 14,77 3,95 De Kieën 1 17,17 15,16 - De Kruisberg 1 15,33 13,98 - I.T. Beringe 1 73,67 60,97 1,60 I.T. Panningen 1 70,50 60,95 4,28 Peel en Maas 4 176,66 151,05 5,88 Emmaplein e.o. 1 11,52 10,10 1,26 Erkenkamp 1 1,94 1,68 - Hagerhof 1 16,63 14,18 - Kaldenkerkerweg 1 27,74 25,77 - Keulse barierre 1 35,58 27,48 4,80 Venlo Trade Port 1 279,67 217,72 1,31 Windhond 1 30,76 28,56 - Witveldweg 1 17,51 15,81 0,86 Venlo 8 421,36 341,30 8,23 De Brier (SD) 1 10,86 8,42 - De Hulst I 1 22,49 20,63 7,75 Noorderhof 1 1,19 1,19 - Zuivelfabriek 1 2,57 2,57 - Venray 4 37,11 32,81 7, ,92 591,23 27,19 Noord-Limburg ,92 591,23 27,19 Dieterderweg 1 20,86 19,24 - Wolfskoul 1 18,71 16,71 - Echt-Susteren 2 39,57 35,94 - Kelpen - Oler 1 26,80 24,58 - Soerendonck (Neer) 1 5,22 4,85 - Zevenellen (EPZ Buggenum) 1 91,76 65,43 38,67 Leudal 3 123,78 94,85 38,67 BP kern Panheel 1 34,92 30,16 - Haven Wessem 1 32,62 10,67 - Kanaal Wessem-Nederweert 1 28,31 27,00 0,54 Koeweide 1 48,57 36,72 - Meers 1 8,18 8,04 - Oude Maas 1 16,59 15,60 - Maasgouw 6 169,20 128,19 0,54 Stationsweg 1 34,84 29,98 - Roerdalen 1 34,84 29,98 - Heystert 1 3,96 3,24 - Pr. Bernhardstr. (Gebroek Heide) 1 4,48 4,34 - Roermond 2 8,44 7, ,82 296,53 39,22 Midden-Limburg ,82 296,53 39,22 Meerstraat 1 10,83 10,08 - Meerssen 1 10,83 10,08 - Groenseykerstraat 1 5,68 5,10 - IJzeren Brug 1 3,12 2,91 - Kampstraat 1 8,79 8,51 0,33 Sittard-Geleen 3 17,59 16,52 0,33 Kerensheide 1 19,82 16,96 - Schuttersstraat 1 5,74 4,76 - Stein 2 25,56 21, ,99 48,32 0,33 72

79 Aantal Bruto Netto Restcapaciteit Westelijke Mijnstreek 6 53,99 48,32 0,33 Bouwberg 1 38,95 35,20 3,46 Hendrik e.o. 1 98,53 92,91 0,72 Ora et Labora 1 48,14 37,90 10,94 Rimburgerweg 1 2,74 2,41 - Brunssum 4 188,36 168,42 15,12 Bedrijvenstrook Heerlerbaan (SD) 1 9,60 8,52 - Beitel 1 136,16 118,01 4,58 In de Cramer 1 17,08 14,92 - Wijngaardsweg 1 24,95 21,95 2,23 Heerlen 4 187,80 163,40 6,80 Haanrade Worm 1 17,45 16,94 - Kerkrade 1 17,45 16,94 - Abdissenbosch 1 57,72 48,61 1,76 Bedrijventerrein Pals 1 2,56 2,56 1,23 Rukkener 1 1,84 1,59 - Landgraaf 3 62,12 52,76 3,00 De Reuken 1 3,18 2,83 - De Steeg 1 9,85 8,99 - Nuth 2 13,03 11,82 - Bocholtzerweg 1 11,12 9,62 - Simpelveld 1 11,12 9, ,88 422,96 24,92 Parkstad Limburg ,88 422,96 24,92 Rijksweg Margraten 1 2,65 2,63 - Eijsden-Margraten 1 2,65 2,63 - Beatrixhaven 1 268,07 219,58 25,40 Bosscherveld 1 62,76 54,31 0,85 Bosscherveld/Sandersweg 1 4,60 3,89 0,59 ENCI 1 41,03 37,90 8,74 Malberg 1 6,00 3,74 - Symfoniesingel 1 1,17 1,06 0,39 Maastricht 6 383,63 320,50 35,96 Selzerbeek 1 21,08 18,91 - Vaals 1 21,08 18, ,36 342,04 35,96 Maastricht & Mergelland 8 407,36 342,04 35, , ,09 127,62 Totaal Limburg , ,09 127,62 Bron: REBIS

80 Bijlage 4 Status van revitalisering van 'verouderde' werklocaties; stand per Cat. I Cat. II Cat. III Aantal Bruto Aantal Bruto Aantal Bruto Maasveld 1 12, Molenveld 1 24, Beesel 2 36, Moutstraat , Gennep , Tienray , Horst aan de Maas , Korendal , Spijkerweg 1 2, Mook en Middelaar 1 2, , De Kieën 1 17, De Kruisberg 1 15, I.T. Beringe , I.T. Panningen ,50 Peel en Maas 2 32, , ,50 Emmaplein e.o. 1 11, Erkenkamp 1 1, Hagerhof 1 16, Kaldenkerkerweg 1 27, Keulse barierre 1 35, Venlo Trade Port 1 279, Windhond 1 30, Witveldweg 1 17, Venlo 8 421, De Brier (SD) 1 10, De Hulst I 1 22, Noorderhof 1 1, Zuivelfabriek 1 2, Venray 4 37, , , ,50 Noord-Limburg , , ,50 Dieterderweg 1 20, Wolfskoul ,71 Echt-Susteren 1 20, ,71 Kelpen - Oler 1 26, Soerendonck (Neer) , Zevenellen (EPZ Buggenum) ,76 Leudal 1 26,80 1 5, ,76 BP kern Panheel , Haven Wessem , Kanaal Wessem-Nederweert , Koeweide 1 48, Meers 1 8, Oude Maas 1 16, Maasgouw 3 73, , Stationsweg , Roerdalen , Heystert 1 3, Pr. Bernhardstr. (Gebroek Heide) 1 4, Roermond 2 8, , , ,47 Midden-Limburg 7 129, , ,47 Meerstraat 1 10, Meerssen 1 10, Groenseykerstraat 1 5, IJzeren Brug , Kampstraat ,79 Sittard-Geleen 1 5,68 1 3,12 1 8,79 Kerensheide , Schuttersstraat 1 5, Stein 1 5, , , ,94 1 8,79 Westelijke Mijnstreek 3 22, ,94 1 8,79 Bouwberg , Hendrik e.o , Ora et Labora , Rimburgerweg 1 2, Brunssum 1 2, ,

81 Cat. I Cat. II Cat. III Aantal Bruto Aantal Bruto Aantal Bruto Bedrijvenstrook Heerlerbaan (SD) 1 9, Beitel , In de Cramer 1 17, Wijngaardsweg , Heerlen 2 26, , Haanrade Worm 1 17, Kerkrade 1 17, Abdissenbosch , Bedrijventerrein Pals ,56 Rukkener 1 1, Landgraaf 1 1, ,72 1 2,56 De Reuken 1 3, De Steeg , Nuth 1 3,18 1 9, Bocholtzerweg , Simpelveld , , ,42 1 2,56 Parkstad Limburg 6 51, ,42 1 2,56 Rijksweg Margraten 1 2, Eijsden-Margraten 1 2, Beatrixhaven ,07 Bosscherveld , Bosscherveld/Sandersweg , ENCI ,03 Malberg 1 6, Symfoniesingel 1 1, Maastricht 2 7, , ,10 Selzerbeek , Vaals , , , ,10 Maastricht & Mergelland 3 9, , , , , ,41 Totaal Limburg , , ,41 Cat. I Cat. II Cat. III Het terrein is verouderd, revitaliseringsplannen bestaan echter nog niet. Het terrein is verouderd, er bestaan revitaliseringsplannen, op te starten binnen drie jaar. Het terrein is verouderd en wordt momenteel gerevitaliseerd. Bruto = Bruto-oppervlakte in ha. Bron: REBIS

82 Bijlage 5 Voorbeeld facstheets werklocaties: Tradeport West, Kampershoek en Beitel 76

83 77

84 78

85 79

86 80

87 81