Werklocaties Limburg Resultaten monitor Limburgse bedrijventerreinen en dienstenlocaties in 2018

Transcriptie

1 Werklocaties Limburg 2018 Resultaten monitor Limburgse bedrijventerreinen en dienstenlocaties in 2018

2

3 Werklocaties Limburg 2018 Resultaten monitor Limburgse bedrijventerreinen en dienstenlocaties in 2018 Maastricht, mei 2019

4 Colofon Provincie Limburg Postbus MA Maastricht Tel.: +31 (0) Fax.: +31 (0) Internet: Limburglaan GA Maastricht drs. R.J.P.J.B. Creemers Provincie Limburg, Economische Zaken Etil BV Postbus BA Maastricht Tel.: +31 (0) Fax.: +31 (0) Internet: Brightlands Smart Services Campus Smedestraat CR Heerlen R. Vaessens R. van Zandvoort S. Paffen Bronverantwoording: - Uitgifte: Provincie Limburg; REBIS - Restcapaciteit: Provincie Limburg; REBIS - Kavelbenutting: Etil / Provincie Limburg; VRL / REBIS - Veroudering & revitalisering: Provincie Limburg; REBIS - Grondprijzen: Provincie Limburg; REBIS - BOG-aanbod: Etil; BOG-monitor Limburg - Vestigingen: Etil; Vestigingenregister Limburg - Werkgelegenheid: Etil; Vestigingenregister Limburg - Bedrijvendynamiek: Etil; Vestigingenregister Limburg - Kantoor- en winkelvloeroppervlakte: Etil; Vestigingenregister Limburg

5 VOORWOORD De Provincie Limburg stelt zich ten doel te voorkomen dat knelpunten optreden in het aanbod van werklocaties (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen). Het is van belang dat het door de markt gewenste type werklocatie tijdig beschikbaar is. Via het Regionaal Economisch Bedrijventerrein Informatie Systeem (REBIS) heeft de Provincie Limburg actueel inzicht in de situatie op en rond de Limburgse terreinen. Met behulp van monitoring van uitgifte en voorraad wordt duidelijk welke typen werklocaties in regio's beschikbaar zijn en welke wel of juist niet in trek zijn. Op basis hiervan kan actie worden ondernomen om op het juiste moment het juiste type terrein in een gebied te ontwikkelen. Op deze manier wordt getracht te komen tot een marktgericht aanbod van werklocaties. In 2004 zijn voor het eerst de stedelijke dienstenterreinen in beeld gebracht. Dit specifieke segment omvat terreinen die ingericht zijn/worden voor grootschalige retail- en/of kantoorontwikkelingen, eventueel aangevuld met leisure- en onderwijsfaciliteiten. In 2006 is een koppeling tot stand gebracht tussen REBIS en het Vestigingenregister Limburg (VRL), waardoor inzichtelijk is welke bedrijven er zijn gevestigd. Daarnaast is ook de BOG -monitor Limburg met REBIS gekoppeld, waardoor, naast restcapaciteiten, ook informatie over het aanbod van bedrijfsvastgoed op kavelniveau beschikbaar is. Het monitorsysteem REBIS is in 2008 uitgebreid met een zogenaamde benuttingsmonitor, waarbij het gebruik van reeds uitgegeven kavels in beeld wordt gebracht. Sinds 2012 is REBIS doorontwikkeld naar een maandelijkse monitor: mutaties worden sindsdien via terreinbeheerders maandelijks in het REBIS-systeem geactualiseerd. In 2016 heeft de website visueel en technisch een forse update ondergaan. In de voorliggende monitorrapportage 'Werklocaties in Limburg' worden de gegevens zo gestructureerd mogelijk op een korte en bondige wijze weergegeven. REBIS is dus op kavelniveau gekoppeld aan het Vestigingenregister Limburg (gegevensbron ten aanzien van gegevens over het Limburgse bedrijfsleven), waarmee een meer geïntegreerd en completer beeld van de ontwikkelingen en structuren op de werklocaties geschetst kan worden. Zo wordt meer inzicht verkregen in werkgelegenheidsontwikkelingen, bedrijvendynamiek en het aanwezige aanbod aan bedrijfsvastgoed op de Limburgse werklocaties. Uiteraard willen wij op deze plaats de Limburgse gemeenten, particuliere partijen en project - ontwikkelaars wederom danken voor hun medewerking. J.P. van den Akker Gedeputeerde Economie en Grondbedrijf Provincie Limburg 1

6 2

7 INHOUD VOORWOORD 1 INHOUDSOPGAVE 3 SAMENVATTING 5 INLEIDING 11 Rapportage Werklocaties Limburg REBIS achtergrondinformatie 11 REBIS-indeling 12 1 IN PERSPECTIEF 13 Omvang werklocaties in Limburg 14 Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland 15 2 UITGIFTE 17 Uitgifte in de afgelopen 10 jaar 18 Naar soort werklocatie en per regio 19 Gemeenten en werklocaties 20 Investeringsmotief en sectoren 21 3 RESTCAPACITEITEN 23 Restcapaciteiten in de afgelopen 10 jaar 24 Naar soort werklocatie en per regio 25 Gemeenten en werklocaties 26 Plannen 27 4 GRONDPRIJZEN 29 Bedrijventerreinen 30 Stedelijke dienstenterreinen 31 5 VEROUDERING & REVITALISERING 33 Veroudering - soort werklocatie 34 Veroudering - per regio 35 Revitalisering - soort werklocatie 36 Revitalisering - per regio 37 6 KAVELBENUTTING, LEEGSTAND EN BRAAKLIGGENDE KAVELS 39 Soort werklocatie 40 Regio's en werklocaties 41 7 BOG-AANBOD Gemeenten en werklocaties 45 Naar soort werklocatie en per regio 46 3

8 8 VESTIGINGEN Naar soort werklocatie en per regio 49 Gemeenten en werklocaties 50 Werklocaties versus Limburg totaal 51 9 WERKGELEGENHEID Naar soort werklocatie en per regio 55 Gemeenten en werklocaties 56 Werklocaties versus Limburg totaal BEDRIJVENDYNAMIEK 59 Oprichtingen 60 Opheffingen 61 Verhuizingen 62 BIJLAGEN 63 Bijlage 1 Kerncijfers werklocaties; stand per Bijlage 2 Uitgifte in ha op werklocaties in de afgelopen 10 jaar 69 Bijlage 3 'Verouderde' werklocaties; stand per Bijlage 4 Status van revitalisering van 'verouderde' werklocaties; stand per Bijlage 5 Voorbeeld facstheets werklocaties: Tradeport West, Kampershoek en Beitel 76 4

9 SAMENVATTING De belangrijkste conclusies over de bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen in Limburg van het afgelopen jaar zijn op de eerste pagina s van deze rapportage verkort weergegeven. In het kader van REBIS wordt sinds 2004 gesproken over werklocaties als verzamelnaam voor bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen. Uitgifte in 2018 In 2018 zijn op de Limburgse werklocaties (zowel bedrijventerreinen als stedelijke dienstenterreinen) 73 kavels met een totale oppervlakte van 97 ha uitgegeven. De totale uitgifte is ten opzichte van 2017 met 23 ha afgenomen. De uitgegeven oppervlakte in 2018 bleef, met 97 ha, ook dit jaar ruim boven het tienjarig gemiddelde van 74 ha. Ruim 60% van de in de in 2018 uitgegeven oppervlakte in Limburg vond plaats in de regio Noord-Limburg (62 ha). In de regio Midden-Limburg, waar in 2017 nog 49 ha werd uitgegeven, was de uitgifte in 2018 beduidend lager (8 ha). In de Westelijke Mijnstreek werd 15 ha uitgegeven; een afname van 11 ha. In de regio Parkstad Limburg is er ten opzichte van vorig jaar 10 ha meer uitgegeven (11 ha). In Maastricht & Mergelland bedroeg de uitgifte 1 ha. De grootste hoeveelheid oppervlakte werd uitgegeven op Tradeport Noord in Venlo (27,6 ha), gevolgd door De Blakt in Venray (12,5 ha) en Klaver 5 in de gemeente Horst aan de Maas (12,2 ha). Op het Nederlandse gedeelte van Avantis in Heerlen werd in 2018 bijna 10 ha uitgegeven. In 2018 waren de sectoren Handel (27%), Vervoer en opslag (25%) en Industrie (21%) de grootste afnemers van kavels. Net als in 2017 werd de meeste oppervlakte (70 ha) uitgegeven ten behoeve van vestigingen in de sector Vervoer en opslag (72%). Van alle kaveluitgiften werd 38% in het kader van uitbreiding uitgegeven. In 23% van de gevallen ging het om een oprichting van een nieuwe vestiging. Bij 22% van de uitgiften zal of heeft een bedrijf zich verplaatst binnen dezelfde gemeente. Ongeveer 10% verplaatst zich vanuit een andere gemeente. Beschikbare voorraad eind 2018 Eind 2018 was in Limburg circa 880 ha vrij voor uitgifte. De restcapaciteit is ten opzichte van 2017 afgenomen met 90 ha. De restcapaciteit daalde in elke regio. De grootste afname vond plaats in de regio Noord-Limburg (-37 ha). In Midden-Limburg bedraagt de restcapaciteit 158 ha (-18 ha). In de Westelijke Mijnstreek bedraagt de beschikbare voorraad 216 ha (-13 ha). Deze hoeveelheid afname geldt eveneens voor de Parkstad Limburg. De restcapaciteit bedraagt hier 112 ha. In Maastricht & Mergelland is de restcapaciteit met 56 ha het kleinst. De terstond uitgeefbare oppervlakte nam in 2018 af met 88 ha tot 639 ha. Van beschikbare voorraad was daarmee ongeveer 72% terstond uitgeefbaar. Een deel van de terstond uitgeefbare grond is via opties reeds gereserveerd door geïnteresseerde bedrijven. De hoeveelheid in optie zijnde kaveloppervlakte is in 2018 toegenomen met 54 ha. Eind 2018 bedraagt dit 132 ha, ofwel 15% van de totale restcapaciteit. De oppervlakte vrije kavels omvatte eind 2018 circa 507 ha. Eind 2017 bedroeg dit nog zo'n 649 ha. 5

10 De gemeente Venlo beschikt met bijna 110 ha net iets meer dan de gemeente Sittard-Geleen (109 ha) over de grootste terstond uitgeefbare voorraad. In vergelijking met 2017 is dit een afname van circa 17 ha in Venlo en bijna 7 ha in de gemeente Sittard-Geleen. Er bestaan in Limburg plannen voor ruim 276 ha aan nieuwe terreinen (bruto-oppervlakte), waarvan het grootste deel in Noord-Limburg (184 ha). Op te merken is dat het zowel 'harde' als 'zachte' plannen betreft, waarvan niet zeker is of ze worden geëffectueerd. De planvoorraad is ten opzichte van 2017 toegenomen met 53 ha. Grondprijzen Bedrijventerreinen: De gemiddelde vraagprijs voor grond op bedrijventerreinen is het afgelopen jaar licht gestegen van 116 naar 117 per vierkante meter. De gemiddelde prijs per m² per regio lag eind 2018 tussen 83 en 128. De prijs wordt in grote mate bepaald door de ligging en functie van het terrein. De gemiddelde vierkante meter prijs is met 128 het hoogst in Noord-Limburg. In de regio Parkstad Limburg liggen de prijzen het laagst (gemiddeld 83 per vierkante meter). In de overige regio's liggen de prijzen tussen de 117 en 123 per vierkante meter. De gemiddelde prijs voor een vierkante meter op transport- en distributieparken ligt rond de 132 en op bedrijvenparken rond de 107. Stedelijke dienstenterreinen: De gemiddelde vraagprijs voor een vierkante meter op de stedelijke dienstenterreinen lag eind 2018 rond 140. De gemiddelde prijs lag het hoogst in de Westelijke Mijnstreek ( 156) en het laagst in Midden-Limburg ( 111). Er bestaan echter redelijk grote verschillen tussen de terreinen. Zo bedraagt de gemiddelde prijs op Kantorenpark Sittard in Sittard-Geleen 163, op Brightlands Campus Greenport Venlo 145 en op Centrum Noord in Weert 111. Veroudering en revitalisering In Limburg zijn 65 werklocaties verouderd. Dit is gelijk aan 24% van het totaal aantal werklocaties. Tussen de regio s bestaan grote verschillen: in de Westelijke Mijnstreek (16%) en Midden-Limburg (18%) is de veroudering lager dan in de andere regio s waar 26 tot 29% van het aantal terreinen verouderd is. Als naar de bruto-oppervlakte van de verouderde bedrijventerreinen wordt gekeken, bedraagt het aandeel van verouderde oppervlakte 23%. In totaal is in Limburg circa ha verouderd. Daarbij is de urgentie het grootst in Zuid-Limburg; in Maastricht & Mergelland is 49% van de bruto-oppervlakte verouderd en in Parkstad Limburg 40%. In de Westelijke Mijnstreek, Middenen Noord-Limburg ligt dit percentage op respectievelijk 3%, 20% en 23%. Voor 35 verouderde werklocaties (744 ha) bestaan nog geen revitaliseringplannen. Voor 30 terreinen (1.940 ha) bestaan wel revitaliseringplannen; van deze terreinen worden momenteel 8 terreinen met een bruto-oppervlakte van ha gerevitaliseerd en bestaan voor 22 terreinen met een bruto-oppervlakte van 736 ha revitaliseringsplannen (op te starten binnen drie jaar). Daarbij dient aangetekend te worden dat Chemelot geen verouderd terrein is, maar zodanig groot (> 700 ha) dat beschikbare kavels en permanente revitalisering (op wisselende deellocaties) beide voorkomen op dit zeer grootschalige terrein. 6

11 Kavelbenutting Van alle uitgegeven kavels is circa 9% onbenut en dat betreft afgerond 7% van de oppervlakte. De onbenutte kaveloppervlakte (457 ha) is verdeeld tussen leegstand (36%) en braakliggend (64%). De verschillen tussen de regio's zijn beperkt. De verschillen bewegen zich tussen de 5 en 12% van de uitgegeven oppervlakte. In de regio Maastricht & Mergelland is het benuttingspercentage het hoogst (95%). In de Westelijke Mijnstreek en Midden-Limburg is er sprake van een van een daling van respectievelijk 1 en 4% van het benuttingspercentage. In de overige drie regio's is dit licht gestegen met 1 à 2 %. Aanbod bedrijfsonroerend goed Eind 2018 werden er op de Limburgse werklocaties 740 vastgoedobjecten aangeboden met een totale oppervlakte van circa m² vvo. Dit aanbod is onder te verdelen in 30 winkel- ( m²), 250 kantoor- ( m²) en 460 bedrijfsobjecten ( m²). Het grootste aandeel van het aangeboden bedrijfsvastgoed ligt op werklocaties in de gemeente Venlo. De totale oppervlakte aangeboden bedrijfsvastgoed bedraagt hier m². In de top vijf volgen verder de gemeenten: Sittard-Geleen ( m²), Weert ( m²), Maastricht ( m²) en Venray ( m²). Op drie werklocaties bedraagt het aanbod bedrijfsvastgoed meer dan m², namelijk Smakterheide in Venray ( m²), Tradeport West in Venlo ( m²) en Beatrixhaven in Maastricht ( m²). Van het totale aanbod (in oppervlakte) op Limburgse werklocaties is bijna 17% op deze drie terreinen te vinden. In 2018 was er in alle Zuid-Limburgse regio's op de werklocaties sprake van een stijging van het aantal aangeboden objecten. In met name de Westelijke Mijnstreek is er tevens sprake van een grote stijging van het aantal aangeboden vierkante meters; circa ha. In Noord- en Midden-Limburg is er sprake van zowel een daling in aantal objecten als hoeveelheid oppervlakte. In Noord-Limburg daalde het in aanbod zijnde vierkante meters met m². Bedrijfsvestigingen In totaal zijn eind 2018 op Limburgse werklocaties bijna vestigingen gevestigd. Dat is ruim 11% van het totale aantal vestigingen in Limburg. Ten opzichte van 2017 is het aantal vestigingen op werklocaties toegenomen met 3,7%. In alle regio's is het aantal vestigingen op werklocaties toegenomen. Ten opzichte van 2017 was de groei in vier van de vijf regio's hoger. Alleen in de regio Maastricht & Mergelland was er sprake van een licht afnemende groei. De grootste relatieve stijging vond met 5,4% plaats in Parkstad Limburg. In Midden-Limburg nam het aantal toe met 118 vestigingen (+4,6%). De gemeente Venlo kent het hoogste aantal vestigingen op haar werklocaties. Het betreft ruim vestigingen. Oftewel 11% van alle vestigingen die op Limburgse werklocaties zijn gesitueerd, zijn gevestigd in Venlo. Met meer dan 330 vestigingen is Venlo Trade Port de grootste werklocatie in Limburg qua aantal vestigingen. De grootste toename van het aantal vestigingen vond plaats op het Designer Outlet Roermond (+35 vestigingen). De meeste vestigingen op werklocaties behoren tot de sectoren Handel Dienstverlening (17%) en Industrie (16%). (35%), Zakelijke De locatievoorkeur van Limburgse bedrijven is afhankelijk van de sector. De locatievoorkeur voor bedrijventerreinen geldt voornamelijk voor bedrijven uit de industri ële sector (36%), Vervoer en opslag (30%) en Overheid (23%). De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de overheidssector (7%) het grootst. 7

12 Werkgelegenheid De werkgelegenheid nam met 4,0% toe naar circa werkende personen. Daarmee is het de hoogst gerealiseerde stijging in de afgelopen tien jaar. De toename is absoluut gezien het duidelijkst zichtbaar in de industriële sector (+2.900). Behoudens de sector Landbouw groeide de werkgelegenheid relatief gezien met 8,7% het hardst in de sector Vervoer en opslag (+2.100). Gezamenlijk is dat ongeveer 62% van de totale toegenomen werkgelegenheid op werklocaties (circa ). De werkgelegenheid op de Limburgse bedrijventerreinen nam toe met 4,8%. Op de stedelijke dienstenterreinen nam het aantal arbeidsplaatsen toe met 1,7%. Het grootste deel van het aantal arbeidsplaatsen op de werklocaties concentreert zich op de stedelijke bedrijventerreinen (32%). Maastricht is de gemeente met de meeste werkgelegenheid op werklocaties (15%). Samen met de gemeenten Sittard-Geleen, Venlo en Heerlen vormen deze gemeenten de top 4. Deze top 4-gemeenten zijn gezamenlijk goed voor meer dan de helft van de werkgelegenheid op het totaal van de Limburgse werklocaties. In Maastricht is de werkgelegenheid met name te vinden op grote werklocaties, zoals Maastricht Health Campus, Ceramique, Randwyck en Beatrixhaven. In Venlo zijn dat Venlo Trade Port en Tradeport West. Binnen de top 10 werkgelegenheid naar werklocaties is Nedcar, gelegen in Sittard-Geleen, vijf plaatsen gestegen. De meeste werkgelegenheid op werklocaties is te vinden in de sectoren Industrie (32%), Handel (18%), Zakelijke dienstverlening en Vervoer en opslag (beide 12%). Voor Industrie en Vervoer en opslag is er duidelijk een voorkeur voor bedrijventerreinen. Meer dan driekwart van de werkgelegenheid binnen deze sectoren is te vinden op bedrijventerreinen. De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de sectoren Financi ële instellingen (41%), Informatie en communicatie (30%) en Overheid (20%) het grootst. Bedrijvendynamiek Het aantal in 2018 opgerichte bedrijfsvestigingen op werklocaties bedroeg 553. Van alle bedrijven die op werklocaties gelegen zijn, is 5,3% opgericht in Het effect van deze oprichtingen op de werkgelegenheid bijna banen ofwel een toename van 1,2%. Het aantal oprichtingen was daarmee hoger dan in het voorafgaande jaar (4,6%), evenals de daarmee gemoeide werkgelegenheidstoename (1.400). Het aantal opheffingen op werklocaties bedroeg 351 (-3,4%). De bijbehorende werkgelegenheidsafname bedroeg ruim banen (-1,1%). Het aantal opheffingen en daarmee gemoeide werkgelegenheidsafname was daarmee lager dan in Het saldo van oprichtingen en opheffingen is daarmee positief (+202 in aantal vestigingen). Het werkgelegenheidseffect is ook positief (ongeveer +250 werkzame personen). Het saldo van vestigers en vertrekkers op en van werklocaties was het afgelopen jaar positief en bedroeg 185 (+1,9%). Het saldo is daarmee lager dan een jaar eerder. Het daaraan verbonden werkgelegenheidseffect was ook positief en nam toe met bijna 790 banen, oftewel 0,4%. Dat is in tegenstelling tot het saldo van vestigers en vertrekkers een grotere toename dan vorig jaar (+410). 8

13 Oppervlaktebalans werklocaties in Limburg, Bruto-oppervlakte ha Infrastructuur- en openbare groenvoorzieningen ha Netto-oppervlakte ha Uitgegeven oppervlakte (totaal) ha Uitgifte in 2018 Bedrijventerreinen 96 ha 97 ha Sted. dienstenterreinen 1 ha Restcapaciteit 882 ha Bedrijventerreinen 836 ha Sted. dienstenterreinen 46 ha Niet-terstond uitgeefbaar 244 ha Bedrijventerreinen 235 ha Sted. dienstenterreinen 9 ha Terstond uitgeefbaar 639 ha Bedrijventerreinen 602 ha Sted. dienstenterreinen 37 ha Opties 132 ha Bedrijventerreinen 131 ha Sted. dienstenterreinen 1 ha 'Vrij' en terstond uitgeefbaar 507 ha Bedrijventerreinen 470 ha Sted. dienstenterreinen 36 ha 9

14 10

15 Inleiding Rapportage Werklocaties Limburg 2018 'Werklocaties Limburg' is de jaarlijkse monitorrapportage betreffende de ontwikkeling van het aanbod en de uitgifte van bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen in Limburg. In deze rapportage worden de ontwikkelingen met betrekking tot de Limburgse werklocaties (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen) in 2018 geanalyseerd. Deze basisgegevens vormen een onderdeel voor het landelijk uniform Integraal Bedrijventerreinenen Informatie Systeem (IBIS). Deze enquête is door het Rijk in 1978 opgestart. Inmiddels is deze enquête in Limburg geëvolueerd tot een eigen provinciaal geografisch informatiesysteem REBIS dat continu wordt geactualiseerd. De inhoudelijke redactie van dit systeem besteedt de Provincie Limburg uit aan Etil, die in nauwe samenwerking met de diverse terreineigenaren (gemeenten, ontwikkelmaatschappijen en projectontwikkelaars) zorg dragen voor die actualisering. Het technisch onderhoud van het systeem is in handen van Geodok GmbH. Dit systeem is overigens voor iedereen te raadplegen op de website REBIS achtergrondinformatie In opdracht van de Provincie Limburg brengt Etil sinds 1978 in samenwerking met gemeenten, projectontwikkelaars en ontwikkelingsmaatschappijen de ontwikkelingen op de Limburgse werklocaties in beeld. Vanaf 1996 gebeurt dit middels kaarten c.q. het geografisch informatiesysteem REBIS, waarbij jaarlijks wordt gevraagd nieuwe werklocaties, onttrekkingen, uitbreidingen en kavelmutaties op kaart aan te geven. Hierdoor wordt het duidelijk waar nog restcapaciteit zit en wat de kwaliteit ervan is. De ontwikkelingen c.q. mutaties op de Limburgse werklocaties worden op kavelniveau geregistreerd. Vanaf 2004 wordt een onderscheid gemaakt tussen bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen. In de voorliggende actualisatie zijn in REBIS dus ook terreinen opgenomen met grootschalige retail- en kantoorfuncties. In het kader van REBIS wordt vanaf 2004 gesproken van werklocaties als verzamelnaam voor bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen. In 2005 is een aantal wijzigingen doorgevoerd betreffende de definiëring van werklocaties. Eventuele wijzigingen als gevolg van veranderende definities worden altijd met terugwerkende kracht (betreffende jaarreeksen) verwerkt. Deze rapportage is op dynamische wijze vormgegeven. Getracht wordt een meer integraal beeld te schetsen van de ontwikkelingen op bedrijventerreinen. Naast uitgifte en restcapaciteiten wordt daarbij ook ingegaan op het aanbod van bedrijfsonroerendgoed, huurprijzen, bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid. In 2006 is een initiële koppeling tot stand gebracht tussen het Vestigingenregister Limburg (VRL), de BOG-monitor (monitor aanbod bedrijfsonroerendgoed in Limburg) en REBIS. Deze koppeling is op kavelniveau c.q. adresniveau tot stand gebracht, zodoende is bekend welk bedrijf op welke kavel is gevestigd. Op basis van deze koppeling is voor REBIS in 2008 het systeem uitgebreid met een zogenaamde benuttings- c.q. leegstandsmonitor. De enquête is in 2011 aangevuld met kwaliteitsvragen over de werklocaties. Kwalitatieve beoordelingen van het terrein als onderhoudstaat, ontsluiting en overlast op de terreinen zijn sindsdien toegevoegd. REBIS is verder doorontwikkeld naar een maandelijkse onlinemonitor. Sinds 2012 worden de mutaties maandelijks door de terreinbeheerders in het REBIS-systeem doorgevoerd. Ook is het informatie-aanbod verder uitgebreid met gegevens over de bereikbaarheid van de terreinen, het jaar van eerste uitgifte, bedrijfsinformatie per kavel en de top-5 van grootste bedrijven per terrein. 11

16 REBIS-indeling Het volgende schema laat de indeling van werklocaties in de verschillende categorieën zien: 1 Bedrijventerreinen 1a Stedelijke bedrijventerreinen Marktgebied: stedelijk gebied (straal circa 10 km) - modern gemengd, bedrijvenpark; opvang van kleinschalige en middelgrote bedrijven en hoogwaardige bedrijvigheid in de sfeer van lichte productie, R&D en dienstverlening. Bedrijven behoren een binding te hebben met het stedelijk gebied. 1b Logistiek-/industriële bedrijventerreinen Marktgebied: COROP-regio (straal circa 20 km) - zwaardere bedrijvigheid, transport en distributie. Deze terreinen zijn bedoeld voor grote industriële en transport- en distributiebedrijven. De nabijheid van transportassen, met name de directe ontsluiting op het autosnelwegennet, is van essentieel belang. Een deel van de logistiek-/industriële terreinen is geografisch gebonden aan bestaande economische clusters. Het betreft de clusters automotive (Industrial Park Swentibold), chemie (Chemelot), agribusiness (Fresh Park Venlo), de logistieke knooppunten Venlo, Sittard-Geleen en de luchthaven MAA. 1c Bedrijventerreinen landelijk gebied Marktgebied: het landelijk gebied - opvang van kleinschalige en middelgrote bedrijven in de sfeer van lichte productie, handel en dienstverlening. Bedrijven behoren een binding te hebben met het landelijk gebied. 2 Stedelijke dienstenterreinen 2a Stedelijke dienstenterreinen (K): Grootschalige kantorenlocaties Terreinen gericht op kantoren (zoals Kantorenpark Sittard, Kantorenboulevard Heerlen, Randwyck en Kantorenpark Noorderpoort). 2b Stedelijke dienstenterreinen (R): Grootschalige detailhandel Terreinen gericht op retail (zoals Gardenz, Woonboulevard Heerlen, DOC Roermond, Retailpark Roermond en Trefcenter). In de voorliggende rapportage worden de stedelijke dienstenterreinen met het achtervoegsel '(SD)' aangegeven. 12

17 Werklocaties Limburg in perspectief 1 In dit hoofdstuk wordt in het kort ingegaan op de volgende thema's: - Omvang werklocaties in Limburg - Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland Omvang werklocaties in Limburg Limburg telde afgelopen jaar vanwege een splitsing van de werklocatie op het voormalige floriadeterrein in Venlo (voorheen Greenpark Venlo) één werklocatie meer dan in De totale bruto-oppervlakte is licht toegenomen met bijna 10 ha en bedraagt ruim ha. De netto-oppervlakte van de werklocaties bedraagt circa 79%. De overige oppervlakte, bestaande uit infrastructuur en openbare groenvoorzieningen bedraagt bijna 21%. Het aandeel van de werklocaties aan het totale Limburgse grondoppervlak bedraagt hiermee 4,1%. Het totaal aan werklocaties bestaat uit 230 bedrijventerreinen (circa ha) en 41 stedelijke dienstenterreinen (600 ha). Stedelijke bedrijventerreinen komen het meest voor (109). Gekeken naar bruto-oppervlak nemen de logistiek-/industriële bedrijventerreinen met 44% de grootste oppervlakte op werklocaties in beslag. Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland Een landelijke vergelijking over 2018 is niet mogelijk, omdat het landelijke infosysteem voor bedrijventerreinen (IBIS) momenteel wordt doorontwikkeld en daardoor de landelijke gegevens over 2018 naar verwachting pas in het najaar 2019 beschikbaar komen. Een vergelijking over 2017 is wel te maken. Hieruit blijkt dat Limburg een middenpositie innam bij de restcapaciteiten op bedrijventerreinen. De Limburgse restcapaciteit bedroeg ca ha. Op het gebied van uitgifte in 2017 nam Limburg een derde plek in, achter Gelderland en Noord-Brabant. De uitgifte was met 120 ha de hoogste van het afgelopen decennium. Indien de gemiddelde uitgifte in de laatste tien jaar gerelateerd wordt aan de beschikbare voorraad blijkt dat er in Limburg nog genoeg voorraad is voor de komende veertien jaar, landelijk is dat bijna drieëntwintig jaar. 13

18 Werklocaties in perspectief omvang werklocaties in Limburg Aantal werklocaties en bruto-oppervlakte (in ha), abs. Aantal in % Bruto opp. abs. in % Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein % % logistiek-/industrieel bedrijventerrein 30 11% % bedrijventerrein landelijk gebied 91 34% % Totaal % % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) 20 7% 357 4% stedelijk dienstenterrein (R) 21 8% 256 3% Totaal 41 15% 613 7% Totaal % % Stedelijke dienstenterreinen (K): grootschalige kantorenlocaties Stedelijke dienstenterreinen (R): grootschalige retaillocaties Werklocaties in Limburg, bruto-oppervlakte (in ha) Oppervlakte-aandeel werklocaties (in ha) bedrijventerrein logistiek-/industrieel stedelijk landelijk gebied bedrijventerrein bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) 0 Werklocaties ,1% Overig gebruik ,9% Totaal: ,0% Werklocaties in Limburg, bruto-netto-verhouding (in ha) 20,9% Netto-oppervlakte 79,1% Overig 20,9% Totaal: 100,0% 79,1% 14

19 Werklocaties in perspectief bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland Bedrijventerreinen: Limburg versus Nederland, uitgifte in 2015 t/m 2017 en restcapaciteiten per (in ha) Uitgifte 2015 Uitgifte 2016 Uitgifte 2017 Restcapaciteit * Voorraadtermijn in jaren Groningen ,2 Friesland ,2 Drenthe ,6 Overijssel ,0 Flevoland ,2 Gelderland ,5 Utrecht ,5 Noord-Holland ,0 Zuid-Holland ,7 Noord-Brabant ,0 Zeeland ,0 Limburg ,0 Nederland ,9 * Voorraadtermijn in jaren: aantal jaren die een provincie nog vooruit kan op basis van de huidige restcapaciteiten en de gemiddelde uitgifte in de afgelopen tien jaar. Uitgifte in ha op bedrijventerreinen per provincie, in 2015, 2016 en Gelderland ord-brabant Limburg uid-holland ord-holland Overijssel Flevoland Friesland Utrecht Zeeland Groningen Drenthe Restcapaciteiten in ha op bedrijventerreinen per provincie, Noord-Brabant Zuid-Holland Noord-Holland Gelderland Flevoland Overijssel Limburg Groningen Friesland Drenthe Utrecht Zeeland 15

20 16

21 Werklocaties Limburg uitgifte 2 In dit hoofdstuk wordt de uitgifte van bedrijfskavels op werklocaties in Limburg (bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen) geanalyseerd. De solitaire bedrijfslocaties (> 1 ha) zijn in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten, omdat op deze locaties in principe geen sprake kan zijn van uitgifte. Ook het Duitse gedeelte van het bedrijventerrein Avantis is buiten beschouwing gelaten; de rapportage gaat in op openbare werklocaties gelegen in Limburg. Uitgifte 2018 in Limburg In 2018 zijn op de Limburgse werklocaties (zowel bedrijventerreinen als stedelijke dienstenterreinen) 73 kavels met een totale oppervlakte van 97 ha uitgegeven. Hier betreft het hoofdzakelijk uitgiftes van kavels op bedrijventerreinen. De totale uitgifte is ten opzichte van 2017 met 23 ha afgenomen. Jaargang 2017 bedroeg echter een recordjaar. De uitgegeven oppervlakte in 2018 bleef, met 97 ha, ook dit jaar ruim boven het tienjarig gemiddelde van 74 ha. Ruim 60% van de in de in 2018 uitgegeven oppervlakte in Limburg vond plaats in de regio Noord-Limburg (62 ha). Gemiddeld genomen hebben hier ook de afgelopen 10 jaren de meeste uitgiftes in ha plaatsgevonden. In de regio Midden-Limburg, waar in 2017 nog 49 ha werd uitgegeven, was de uitgifte in 2018 beduidend lager (8 ha). Gezien de afgelopen 10 jaren, betrof 2017 qua uitgegeven oppervlakte echter een uitzonderlijk jaar voor deze regio. Het tienjarig gemiddelde in Midden-Limburg bedraagt namelijk 14 ha. Meer dan een kwart van de uitgegeven oppervlakte in Limburg (27 ha) ligt in Zuid-Limburg. Het merendeel hiervan betrof uitgiftes in de Westelijke Mijnstreek (15 ha); een afname van 11 ha. In de regio Parkstad Limburg is er ten opzichte van vorig jaar 10 ha meer uitgegeven. In Maastricht & Mergelland bedroeg de uitgifte 1 ha. De meeste hoeveelheid oppervlakte werd in 2018 uitgegeven in de gemeente Venlo. Twee andere Noord-Limburgse gemeenten Horst aan de Maas en Venray completeren de top 3. Bijna 60% van de uitgegeven oppervlakte vond plaats in deze gemeenten. Hierbij ging het voornamelijk om uitgiften op Tradeport Noord in Venlo (27,6 ha), De Blakt in Venray (12,5 ha) en Klaver 5 in de gemeente Horst aan de Maas (12,2 ha). Op het Nederlandse gedeelte van Avantis in Heerlen werd in 2018 bijna 10 ha uitgegeven. In de gemeente Venlo is niet alleen de meeste oppervlakte uitgegeven, maar ook het meeste aantal kavels uitgegeven (14). In Sittard-Geleen bedroeg dit aantal 12 kavels. De meeste oppervlakte werd hier uitgegeven op Chemelot (7,3 ha). Op Business Park Aviation Valley in Beek, in de nabijheid van Maastricht-Aachen Airport, werd 6,5 ha uitgegeven. De uitgiften op deze laatste twee genoemde terreinen nemen daarmee het overgrote deel binnen de regio Westelijke Mijnstreek voor hun rekening. Van alle kaveluitgiften werd 38% in het kader van uitbreiding uitgegeven. In 23% van de gevallen ging het om een oprichting van een nieuwe vestiging. Van de uitgiften waar verplaatsing van bedrijven aan de orde is, zijn de meeste verplaatsingen binnengemeentelijke verhuizingen. Bij 22% van de uitgiften zal of heeft een bedrijf zich verplaatst binnen dezelfde gemeente. Ongeveer 10% verplaatst zich vanuit een andere gemeente. In 2018 waren de sectoren Handel (27%), Vervoer en opslag (25%) en Industrie (21%) de grootste afnemers van kavels. Net als in 2017 werd de meeste oppervlakte (70 ha) uitgegeven ten behoeve van vestigingen in de sector Vervoer en opslag (72%). 17

22 Uitgifte in Limburg uitgifte in de afgelopen 10 jaar Oppervlakte uitgegeven kavels (in ha), Aantal uitgegeven kavels, Aantal uitgegeven kavels per jaar versus 10-jaarsgemiddelde Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Gemiddeld b 51 st 3 To 54 Oppervlakte uitgegeven kavels per jaar versus 10-jaarsgemiddelde (in ha) Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Gemiddeld b 71 st 3 To 74 Oppervlakte uitgegeven kavels per regio (in ha) Noord-Limburg Midden-Limburg 49 8 Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg 1 11 Maastricht & Mergelland jaarsgemiddelde Totaal 120 To Oppervlakte uitgegeven kavels 2017 en 2018, per regio (in ha) Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland 18

23 Uitgifte in Limburg naar soort werklocatie en per regio Oppervlakte uitgegeven kavels 2018 (in ha) Aantal uitgegeven kavels 2018 bedrijventerrein landelijk gebied logistiek-/industrieel bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) bedrijventerrein landelijk gebied logistiek-/industrieel bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) Uitgifte naar soort werklocatie 2018 Aantal Opp. (ha) abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 11 15% 5 6% logistiek-/industrieel bedrijventerrein 15 21% 67 69% stedelijk bedrijventerrein 42 58% 24 24% Totaal 68 93% 96 99% Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) 4 5% 1 1% stedelijk dienstenterrein (R) 1 1% 0 0% Totaal 5 7% 1 1% Totaal % % Oppervlakte uitgegeven kavels per regio (in ha) Oppervlakte uitgegeven kavels in ha, naar regio Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland 10 0 Uitgifte per regio 2018 abs. Aantal in % Opp. (ha) abs. in % Noord-Limburg 30 41% 62 64% Midden-Limburg 22 30% 8 8% Westelijke Mijnstreek 13 18% 15 16% Parkstad Limburg 7 10% 11 12% Maastricht & Mergelland 1 1% 1 1% Totaal % % 19

24 Uitgifte in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten naar uitgifte, 2018 Totaal In ha Ha in % van totaal Aantal kavels Venlo Noord-Limburg 31,43 32,3% 14 Horst aan de Maas Noord-Limburg 14,26 14,7% 4 Venray Noord-Limburg 13,63 14,0% 6 Heerlen Parkstad Limburg 9,97 10,2% 2 Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek 8,84 9,1% 12 Beek Westelijke Mijnstreek 6,49 6,7% 1 Nederweert Midden-Limburg 3,58 3,7% 7 Echt-Susteren Midden-Limburg 2,83 2,9% 7 Peel en Maas Noord-Limburg 2,11 2,2% 5 Roermond Midden-Limburg 1,20 1,2% 6 Totaal Top 10 gemeenten 94,34 97,0% 64 Overige gemeenten 2,93 3,0% 9 Totaal 97,27 100,0% 73 Uitgifte 'Top 10' gemeenten Uitgifte 'Top 10' werklocaties Venlo Horst aan de Maas Venray Heerlen Sittard-Geleen Beek Nederweert Echt-Susteren Peel en Maas Roermond 0 0 Tradeport Noord De Blakt Klaver 5 Avantis Chemelot Businesspark Aviation Valley Bedrijvenpark Pannenweg West De Berk Melderlosche Weiden BusinessPark Siberie 'Top 10' werklocaties naar uitgifte, 2018 Totaal In ha Ha in % van totaal Aantal kavels Tradeport Noord Venlo 27,58 28,4% 4 De Blakt Venray 12,46 12,8% 3 Klaver 5 Horst aan de Maas 12,19 12,5% 1 Avantis Heerlen 9,97 10,2% 2 Chemelot Sittard-Geleen 7,31 7,5% 3 Businesspark Aviation Valley Beek 6,49 6,7% 1 Bedrijvenpark Pannenweg West Nederweert 3,58 3,7% 7 De Berk Echt-Susteren 2,83 2,9% 7 Melderlosche Weiden Horst aan de Maas 2,07 2,1% 3 BusinessPark Siberie Peel en Maas 1,47 1,5% 1 Totaal Top 10 werklocaties 85,96 88,4% 32 Overige werklocaties 11,31 11,6% 41 Totaal 97,27 100,0% 73 20

25 Uitgifte in Limburg investeringsmotief en sectoren Uitgifte naar investeringsmotief 2018 Aantal Opp. (ha) abs. in % abs. in % Oprichting nieuwe vestiging 17 23% 29,19 30% Verplaatsing binnen gemeente 16 22% 5,80 6% Verplaatsing vanuit andere gemeente 7 10% 4,93 5% Uitbreiding op terrein 28 38% 37,47 39% Onbekend 5 7% 19,86 20% Totaal % 97,27 100% Uitgifte naar investeringsmotief 2018, opp. in % Uitbreiding op terrein 38,5% Oprichting nieuwe vestiging 30,0% Onbekend 20,4% Verplaatsing binnen gemeente 6,0% Verplaatsing vanuit andere gemeente 5,1% Totaal: 100,0% Uitgifte naar sector 2018 Aantal Opp. (ha) abs. in % abs. in % Bouwnijverheid 11,00 15% 3,77 4% Handel 20,00 27% 13,42 14% Industrie 15,00 21% 8,11 8% Overige dienstverlening 2,00 3% 0,60 1% Vervoer en opslag 18,00 25% 69,75 72% Zakelijke dienstverlening 6,00 8% 1,43 1% Informatie en communicatie 1,00 1% 0,20 0% Totaal 73,00 100% 97,27 100% Uitgifte naar sector 2018, opp. in % Vervoer en opslag 71,7% Handel 13,8% Industrie 8,3% Bouwnijverheid 3,9% Zakelijke dienstverlening 1,5% Overige dienstverlening 0,6% Informatie en communicatie 0,2% Totaal: 100,0% Uitgifte de sector Industrie nader gespecificeerd Aantal Opp. in ha Vervaardiging van voedingsmiddelen 3 0,89 Vervaardiging van chemische producten 2 1,55 Vervaardiging van producten van rubber en kunststof 1 1,42 Vervaardiging van prod. van metaal (geen machines en app.) 3 1,11 Vervaardiging van overige machines en apparaten 3 2,23 Vervaardiging van meubels 1 0,21 Reparatie en installatie van machines en apparaten 1 0,10 Afvalinzameling en -behandeling; voorbereiding tot recycling 1 0,60 Uitgifte de sector Handel nader gespecificeerd Aantal Opp. in ha Handel in en reparatie van auto s, motorfietsen, aanhangers 2 1,60 Groothandel en handelsbemiddeling (niet in auto's e.d.) 13 5,11 Detailhandel (niet in auto's e.d.) 5 6,72 21

26 22

27 Werklocaties Limburg restcapaciteiten 3 Dit hoofdstuk besteedt aandacht aan de beschikbare voorraad aan bedrijfskavels per op werklocaties in Limburg. De grotere solitaire bedrijfslocaties (> 1 ha) worden in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten. Op deze locaties zijn overigens geen restcapaciteiten voorhanden. Ook het Duitse gedeelte van het bedrijventerrein Avantis wordt buiten beschouwing gelaten. De rapportage gaat namelijk in op openbare werklocaties gelegen in Limburg. Restcapaciteiten per in Limburg Eind 2018 was in Limburg nog circa 880 ha vrij voor uitgifte. De restcapaciteit is ten opzichte van 2017 afgenomen met 90 ha. De uitgiften, van in totaal 97 ha, hebben hoofdzakelijk tot deze afname geleid. Behoudens toenamen van de beschikbare voorraad op enkele terreinen, daalde de restcapaciteit in elke regio. De grootste afname vond plaats in de regio Noord -Limburg (-37 ha). De restcapaciteit op Freshpark Venlo en Agri Business Park (voormalig Klaver 11) in Horst aan de Maas nam toe met respectievelijk 14 ha en 11 ha. Noord-Limburg blijft tevens de regio met de grootste restcapaciteit (341 ha). In Midden-Limburg bedraagt de restcapaciteit 158 ha; een afname van 18 ha ten opzichte van In de Westelijke Mijnstreek bedraagt de beschikbare voorraad 216 ha; een afname van 13 ha. Deze hoeveelheid afname geldt eveneens voor de regio Parkstad Limburg. De restcapaciteit bedraagt hier 112 ha. In Maastricht & Mergelland is de restcapaciteit het kleinst (56 ha). Mede door een administratieve wijziging op het terrein van ENCI in Maastricht nam de restcapaciteit in deze regio af met 8 ha. De beschikbare voorraad is niet gelijk aan de oppervlakte vrij ter beschikking staande terreinen. Een gedeelte van de beschikbare voorraad is namelijk niet-terstond uitgeefbaar. Het kan zijn dat de gronden nog niet bouwrijp zijn gemaakt of dat de infrastructuur nog niet is aangelegd. De terstond uitgeefbare oppervlakte nam in 2018 af met 88 ha tot 639 ha. Van de ultimo 2018 beschikbare oppervlakte in Limburg was daarmee ongeveer 72% terstond uitgeefbaar. Ook is een gedeelte van de beschikbare oppervlakte die terstond uitgeefbaar is, niet altijd zondermeer vrij beschikbaar. Van deze oppervlakte is namelijk een deel via opties reeds gereserveerd door ge ïnteresseerde bedrijven. De hoeveelheid in optie zijnde kaveloppervlakte is in 2018 toegenomen met 54 ha. Eind 2018 bedraagt dit 132 ha, ofwel 15% van de totale restcapaciteit. Ultimo 2017 was dit maar 8% van de totale restcapaciteit. De oppervlakte vrije kavels omvatte eind 2018 circa 507 ha. Eind 2017 was dit nog zo'n 649 ha. Het aandeel vrije kavels in Limburg bedraagt ruim 57% van de totale restcapaciteit. Dit betekent een afname van bijna 10% ten opzichte van een jaar eerder. De gemeente Venlo beschikt met bijna 110 ha, net iets meer dan de gemeente Sittard-Geleen (109 ha), over de grootste terstond uitgeefbare voorraad. In vergelijking met 2017 is dit een afname van circa 17 ha in Venlo en bijna 7 ha in de gemeente Sittard-Geleen. Er bestaan in Limburg plannen voor ruim 276 ha aan nieuwe terreinen (bruto-oppervlakte), waarvan het grootste deel in Noord-Limburg (184 ha). Op te merken is dat het zowel 'harde' als 'zachte' plannen betreft. De planvoorraad is ten opzichte van 2017 toegenomen met 53 ha, als gevolg van de plannen in Venray voor Smakterheide-3 en de nieuwe uitbreiding aan de oostzijde van het haven- en industrieterrein Wanssum (naast de eerdere havenuitbreiding aan de westzijde). 23

28 Restcapaciteiten in Limburg restcapaciteiten in de afgelopen 10 jaar Restcapaciteiten werklocaties, Van bruto-oppervlakte naar restcapaciteit, Bruto Netto Uitgegeven Restcapaciteit in ha in ha in % in ha in % in ha in % , , , , , , , , , , , , , , ,2 Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, vrije kavels opties niet-terstond uitgeefbaar Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, Restcapaciteit Niet-terstond Terstond Totaal , ,7 52 4, , , ,8 67 6, , , ,1 88 8, , , ,8 78 8, , , , , ,4 opties vrije kavels in ha in ha in % in ha in % in ha in % in ha in % 24

29 Restcapaciteiten in Limburg naar soort werklocatie en per regio Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, Restcapaciteit Niet-terstond Terstond opties vrije kavels in ha in ha in % in ha in % in ha in % in ha in % Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein stedelijk bedrijventerrein , ,7 17 6, ,8 logistiek-/industrieel bedrijventerrein , , , ,4 bedrijventerrein landelijk gebied , ,0 7 6, ,7 Totaal , , , ,2 stedelijk dienstenterrein (K) , ,9 1 2, ,8 stedelijk dienstenterrein (R) ,0 9 66,0 0 0,0 9 66,0 Totaal , ,1 1 1, ,6 Totaal , , , ,4 Restcapaciteiten naar soort werklocatie, stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) 0 Van restcapaciteit naar terstond en vrij uitgeefbare kavels, Restcapaciteit Niet-terstond Terstond Noord-Limburg , , , ,9 Midden-Limburg , ,3 6 3, ,7 Westelijke Mijnstreek , , , ,3 Parkstad Limburg , , , ,6 Maastricht & Mergelland , , , ,2 Totaal , , , ,4 opties vrije kavels in ha in ha in % in ha in % in ha in % in ha in % Restcapaciteiten per regio Noord-Limburg Westelijke Mijnstreek Midden-Limburg Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland

30 Restcapaciteiten in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten naar voorraad (terstond uitgeefbaar), per Totaal Terstond uitgeefbare oppervlakte in ha in % Oppervlakte vrije kavels in ha Venlo Noord-Limburg 109,66 17,2% 82,06 Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek 108,88 17,1% 91,67 Horst aan de Maas Noord-Limburg 79,19 12,4% 45,92 Heerlen Parkstad Limburg 61,90 9,7% 51,00 Weert Midden-Limburg 61,69 9,7% 58,92 Beek Westelijke Mijnstreek 47,23 7,4% 29,15 Maastricht Maastricht & Mergelland 42,90 6,7% 29,47 Venray Noord-Limburg 20,13 3,2% 20,13 Kerkrade Parkstad Limburg 19,49 3,1% 19,49 Roermond Midden-Limburg 18,85 3,0% 18,73 Top 10 gemeenten 569,92 89,26 446,54 Overige gemeenten 68,59 10,74 60,02 Totaal 638,51 100,0% 506,56 Terstond uitgeefbaar 'Top 10' gemeenten Terstond uitgeefbaar 'Top 10' werklocaties Venlo Sittard-Geleen Horst aan de Maas Heerlen Weert Beek Maastricht Venray Kerkrade Roermond 0 Chemelot Businesspark Aviation Valley Kampershoek 2.0 Tradeport Noord Klaver 5 Agri Business Park Freshpark Venlo Trilandis Greenport Business Park Beatrixhaven 'Top 10' werklocaties naar voorraad (terstond uitgeefbaar) per Totaal Terstond uitgeefbare oppervlakte in ha in % Oppervlakte vrije kavels in ha Chemelot Sittard-Geleen 73,33 11,5% 56,12 Businesspark Aviation Valley Beek 43,44 6,8% 25,36 Kampershoek 2.0 Weert 35,27 5,5% 33,27 Tradeport Noord Venlo 31,98 5,0% 14,01 Klaver 5 Horst aan de Maas 28,76 4,5% 14,01 Agri Business Park Horst aan de Maas 24,32 3,8% 22,35 Freshpark Venlo Venlo 23,82 3,7% 22,33 Trilandis Heerlen 22,05 3,5% 14,51 Greenport Business Park Venlo 19,64 3,1% 19,64 Beatrixhaven Maastricht 17,44 2,7% 10,88 Top 10 werklocaties 320,06 50,1% 232,47 Overige werklocaties 318,45 49,9% 274,09 Totaal 638,51 100,0% 506,56 26

31 Restcapaciteiten in Limburg plannen Plannen versus bestaande werklocaties per regio (bruto-oppervlakte in ha), gepland Bestaand Gepland Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Totaal bestaand 97,1% gepland 2,9% Totaal: 100,0% bestaand Plannen per regio (bruto-oppervlakte in ha), Noord-Limburg Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek 40 0 Plannen per regio en gemeente (aantal en bruto-oppervlakte in ha), Aantal Bruto Noord-Limburg Beesel Roversheide uitbreiding 1 6 Horst aan de Maas Klaver Peel en Maas I.T. Beringe uitbreiding (DHL) 1 27 Venray Op de Beete 1 1 Smakterheide Smakterheide uitbreiding 1 5 Uitbreiding Haven- en industrieterrein Wanssum 1 21 Uitbreiding oostzijde Haven- en industrieterrein 1 9 Wanssum Totaal Midden-Limburg Leudal Ittervoort fase IV 1 17 Uitbreiding Heldenseweg Neer 1 5 Maasgouw Beegderveld - uitbreiding 1 2 Roermond Spickerhoven III 1 2 Spoorzone Broekhin 1 6 Totaal 5 32 Westelijke Mijnstreek Stein Business Park Stein - uitbreiding 1 5 Totaal 1 5 Maastricht & Mergelland Maastricht Lanakerveld 1 52 Meerssen Bamfordweg - uitbreiding 1 3 Totaal 2 55 Totaal Limburg

32 28

33 Werklocaties Limburg grondprijzen 4 Bij een bedrijfsverplaatsing vormen de kosten voor de grond een relatief klein deel van de totale investeringskosten. Toch speelt deze vestigingsfactor een belangrijke (psychologische) rol bij de locatiekeuze van bedrijven. Voor de grondprijzen dient in REBIS onderscheid gemaakt te worden tussen bedrijventerreinen en stedelijke dienstenterreinen; de marktprijzen tussen beide soorten werklocaties zijn namelijk vanwege de aard van de gevestigde bedrijven niet vergelijkbaar. Bedrijventerreinen De gemiddelde vraagprijs voor grond op bedrijventerreinen is het afgelopen jaar licht gestegen naar 117 per vierkante meter. In 2017 bedroeg de gemiddelde vraagprijs 116 per vierkante meter. De absolute minimum- en maximumprijs is in 2018 met respectievelijk 45 en 175 gelijk gebleven. De gemiddelde vierkante meter prijs is met 128 het hoogst in Noord-Limburg. In de regio Parkstad Limburg liggen de prijzen het laagst (gemiddeld 83 per vierkante meter). Ook is het verschil tussen minimum- ( 45) en maximumprijzen ( 175) het grootst in de regio Parkstad Limburg. De grondprijzen worden in grote mate bepaald door de ligging en de functie van het terrein. Zo ligt de gemiddelde prijs voor een vierkante meter in het transport- en distributiesegment rond de 132 en op bedrijvenparken rond de 107. De gemeente met de hoogste gemiddelde prijs per vierkante meter is de gemeente Echt-Susteren ( 139), gevolgd door de gemeenten Beekdaelen ( 138) en Gennep ( 135). Stedelijke dienstenterreinen De gemiddelde vraagprijs voor een vierkante meter op de stedelijke dienstenterreinen lag eind 2018 rond 140. De gemiddelde prijs lag het hoogst in de Westelijke Mijnstreek ( 156) en het laagst in Midden-Limburg ( 111). Er bestaan echter redelijk grote verschillen tussen de terreinen. Zo bedraagt de gemiddelde prijs op Kantorenpark Sittard in Sittard-Geleen 163, op Brightlands Campus Greenport Venlo 145 en op Centrum Noord in Weert

34 Grondprijzen op werklocaties in Limburg bedrijventerreinen Grondprijs bedrijventerreinen in euro per m² (excl. btw), Min. prijs per m² Max. prijs per m² Gemiddelde prijs per m² Grondprijs naar regio Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Grondprijs naar categorie bedrijventerrein Stedelijk bedrijventerrein Logistiek-/industrieel bedrijventerrein Bedrijventerrein landelijk gebied Grondprijs naar segment Bedrijvenpark Gemengd plus Modern gemengd Transport- en distributie Totaal bedrijventerreinen De minimum- en maximumprijs betreft het absolute minimum c.q. maximum. De gemiddelde prijs betreft een gewogen gemiddelde, rekening houdende met de omvang van de aanwezige restcapaciteiten. Terreinen zonder restcapaciteiten of waar de kavelprijs onbekend is of op aanvraag zijn buiten beschouwing gelaten. Gemiddelde grondprijs bedrijventerreinen per regio, Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Maastricht & Mergelland Parkstad Limburg 0 Gemiddelde prijsniveau top-10 bedrijventerreinen Gemiddelde prijsniveau top-10 gemeenten 158 De Loop Echt-Susteren Greenport Business Park Beekdaelen De Horsel Gennep Emma III (Brunssum) Venlo Tradeport Noord Beek Kampershoek 2.0 Weert Boven de Wolfskuil Venray De Hazendans Nederweert De Brem Roermond De Blakt Maastricht

35 Grondprijzen op werklocaties in Limburg stedelijke dienstenterreinen Grondprijs stedelijke dienstenterreinen in euro per m² (excl. btw), Min. prijs per m² Max. prijs per m² Gemiddelde prijs per m² Grondprijs naar regio Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Totaal stedelijke dienstenterreinen Voor de regio Maastricht & Mergelland is het prijsniveau onbekend en zodoende in het bovenstaande overzicht buiten beschouwing gelaten. De minimum- en maximumprijs betreft het absolute minimum c.q. maximum. De gemiddelde prijs betreft een gewogen gemiddelde, rekening houdende met de omvang van de aanwezige restcapaciteiten. Terreinen zonder restcapaciteiten of waar de kavelprijs onbekend is of op aanvraag zijn buiten beschouwing gelaten. Gemiddelde grondprijs stedelijke dienstenterreinen per regio, Westelijke Mijnstreek Noord-Limburg Parkstad Limburg Midden-Limburg 0 Prijsniveau top-5 sted. dienstenterreinen Prijsniveau top-5 gemeenten 163 Kantorenpark Sittard (SD) Sittard-Geleen Brightlands Campus Greenport Venlo (SD) Venlo Kantorenzone Luchthaven (SD) Beek Coriopolis (SD) Heerlen Centrum Noord (SD) Weert

36 32

37 Werklocaties Limburg veroudering & revitalisering 5 Functionele veroudering van terreinen is helaas niet altijd te voorkomen, waardoor revitalisering vaak noodzakelijk is. Hoofddoel bij revitalisering is het weer geschikt maken van terreinen voor huidige en toekomstige vestigingseisen van bedrijven, gekoppeld aan integrale oplossingen voor ruimte- en milieuproblematiek. Met een geslaagde revitalisering gevolgd door een nieuwe beheersconstructie dient er een zodanig vestigingsklimaat op een terrein te ontstaan dat bedrijven minder snel verhuizen. Idealiter zouden er nog maar twee grote verhuismotieven mogen overblijven voor bedrijven: de groei van het bedrijf is niet meer op de huidige locatie te faciliteren en het optreden van marktverschuivingen. Via revitalisering kan zo indirect ruimtewinst worden geboekt. Een winst die op termijn onmisbaar lijkt te worden, gezien de verwachting dat de druk op de bedrijventerreinenmarkt zal blijven bestaan. Naast de indirecte ruimtewinst op termijn heeft revitalisering ook directe voordelen. Deze hebben meer betrekking op de kwalitatieve upgrading van een terrein, het delen van gemeenschappelijke voorzieningen door bedrijven en kostenreductie door gezamenlijke inkoop (energie, water, beveiliging, vervoersmanagement, et cetera). Daarnaast is er in beperkte mate eventueel directe ruimtewinst te boeken door herschikking van individuele locaties op te revitaliseren terreinen. In de REBIS-monitor zijn vragen opgenomen over herstructurering. Deze hebben tot doel een eerste inzicht te verkrijgen in het aantal relevante bedrijventerreinen in het kader van de herstructureringsopgave. Dit is een globaal inzicht, omdat de uitkomsten geen conclusies toelaten over kwalitatieve aspecten of intensiteit van herstructurering c.q. revitalisering. In Limburg zijn 65 werklocaties verouderd. Dit is gelijk aan 24% van het totaal aantal werklocaties. Op het gebied van veroudering is een groot verschil te zien tussen de regio s. In de Westelijke Mijnstreek (16%) en Midden-Limburg (18%) is de veroudering lager dan in de andere regio s waar 26 tot 29% van de terreinen verouderd is. Als naar de bruto-oppervlakte van de bedrijventerreinen wordt gekeken, bedraagt het aandeel van verouderde oppervlakte 23%. Een kwart van de oppervlakte aan terreinen vraagt dus om een aanpak van de verouderingsproblematiek. In totaal is in Limburg circa ha verouderd. Een zwaartepunt op het gebied van (bruto) veroudering ligt in Zuid-Limburg; in Maastricht & Mergelland is 49% van de bruto-oppervlakte verouderd en in Parkstad Limburg 40%. In de Westelijke Mijnstreek, Midden- en Noord-Limburg ligt dit percentage op respectievelijk 3%, 20% en 23%. Voor 35 verouderde werklocaties (744 ha) bestaan nog geen revitaliseringplannen. Voor 30 terreinen (1.940 ha) bestaan wel revitaliseringplannen; van deze terreinen worden momenteel 8 terreinen met een bruto-oppervlakte van ha gerevitaliseerd en bestaan voor 22 terreinen met een bruto-oppervlakte van 736 ha revitaliseringsplannen (op te starten binnen drie jaar). Op één niet-verouderd terrein, Chemelot, is gezien de aard van de activiteiten (chemie) en daaraan verbonden veiligheidsregime in combinatie met de omvang van het terrein (> 700 ha) sprake van permanente herstructurering op (delen) van het terrein. 33

38 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg veroudering - soort werklocatie Veroudering werklocaties, aantal 65 Veroudering werklocaties, bruto-oppervlakte (in ha) Verouderd 65 24,0% Niet-verouderd ,0% Totaal: ,0% Verouderd ,6% Niet-verouderd ,4% Totaal: ,0% Veroudering naar soort werklocatie (aantal werklocaties) Verouderd Niet verouderd Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 25 27% 66 73% % Stedelijk dienstenterrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein 7 23% 23 77% % stedelijk bedrijventerrein 30 28% 79 72% % Totaal 62 27% % % stedelijk dienstenterrein (K) 0 0% % % stedelijk dienstenterrein (R) 3 14% 18 86% % Totaal 3 7% 38 93% % Totaal werklocaties 65 24% % % Veroudering naar soort werklocaties (bruto-oppervlakte in ha) Verouderd Niet verouderd Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied % % % Stedelijk dienstenterrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein % % % stedelijk bedrijventerrein % % % Totaal % % % stedelijk dienstenterrein (K) 0 0% % % stedelijk dienstenterrein (R) 22 8% % % Totaal 22 4% % % Totaal werklocaties % % % Na 1990 gerevitaliseerde werklocaties (aantal en bruto-oppervlakte) Aantal werklocaties, in % Bruto-oppervlakte, in % Aantal E Bruto opp. 16,0% 84,0% 18,8% 81,2% Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied Totaal Niet verouderd Niet verouderd - echter na 1990 gerevitaliseerd 34

39 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg veroudering - per regio Veroudering werklocaties per regio, aantal Veroudering werklocaties, bruto-oppervlakte (in ha) Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Midden-Limburg Noord-Limburg 823 Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Verouderd Niet-verouderd Verouderd Niet-verouderd Veroudering werklocaties per regio, (aantal werklocaties) Verouderd Niet verouderd Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg 22 29% 53 71% % Midden-Limburg 14 18% 63 82% % Westelijke Mijnstreek 6 16% 31 84% % Parkstad Limburg 16 29% 39 71% % Maastricht & Mergelland 7 26% 20 74% % Totaal 65 24% % % Veroudering werklocaties per regio (bruto-oppervlakte in ha) Verouderd Niet verouderd Totaal abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg % % % Midden-Limburg % % % Westelijke Mijnstreek 54 3% % % Parkstad Limburg % % % Maastricht & Mergelland % % % Totaal % % % 35

40 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg revitalisering - soort werklocatie Verouderde werklocaties - status revitaliseringsplannen, Aantal werklocaties Bruto-oppervlakte (in ha) Cat I: nog geen plannen aanwezig 35 53,8% Cat II: plannen aanwezig 22 33,8% Cat III: wordt momenteel gerevitaliseerd 8 12,3% Totaal: ,0% Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (aantal werklocaties) Cat. I Cat. II Cat. III Totaal B C D Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 13 52% 10 40% 2 8% % logistiek-/industrieel bedrijventerrein 1 13% 3 38% 4 50% 8 100% stedelijk bedrijventerrein 18 62% 9 31% 2 7% % Totaal 32 52% 22 35% 8 13% % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (R) 3 100% 0 0% 0 0% 3 100% Totaal 3 100% 0 0% 0 0% 3 100% Totaal werklocaties 35 54% 22 34% 8 12% % Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (bruto-oppervlakte in ha) Cat. B I Cat. C II Cat. D III Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied % % 89 19% % logistiek-/industrieel bedrijventerrein % % % % stedelijk bedrijventerrein % % 11 2% % Totaal % % % % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (R) % 0 0% 0 0% % Totaal % 0 0% 0 0% % Totaal werklocaties % % % % Cat I: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan echter nog niet. Cat II: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan, op te starten binnen 3 jaar. Cat III: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen momenteel in uitvoering. 36

41 Veroudering & revitalisering van werklocaties in Limburg revitalisering - per regio Verouderde werklocaties en status van revitalisering, Aantal werklocaties Bruto-oppervlakte (in ha) Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Maastricht & Mergelland Parkstad Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Maastricht & Mergelland Parkstad Limburg Westelijke Mijnstreek Cat. III Cat. II Cat. I Cat. III Cat. II Cat. I Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (aantal werklocaties) Cat. I Cat. I Cat. II Cat. II Cat. III Cat. III Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg 17 77% 4 18% 1 5% % Midden-Limburg 7 50% 5 36% 2 14% % Westelijke Mijnstreek 3 43% 2 29% 2 29% 7 100% Parkstad Limburg 6 40% 8 53% 1 7% % Maastricht & Mergelland 2 29% 3 43% 2 29% 7 100% Totaal 35 54% 22 34% 8 12% % Verouderde werklocaties en status van revitalisering, (bruto oppervlakte in ha) Cat. I Cat. I Cat. II Cat. II Cat. III Cat. III Totaal Totaal abs. in % abs. in % abs. in % abs. in % Noord-Limburg % % 70 10% % Midden-Limburg % % % % Westelijke Mijnstreek 22 3% 23 3% % % Parkstad Limburg 52 11% % 3 1% % Maastricht & Mergelland 8 2% 62 16% % % Totaal % % % % Cat I: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan echter nog niet. Cat II: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen bestaan, op te starten binnen 3 jaar. Cat III: verouderde terreinen, revitaliseringsplannen momenteel in uitvoering. 37

42 38

43 Werklocaties Limburg kavelbenutting, leegstand en braakliggende kavels 6 In de voorliggende monitor is ook de benutting van reeds uitgegeven kavels opgenomen. Hiervoor is gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) en de BOG-monitor Limburg. Deze systemen zijn op kavelniveau gekoppeld met het REBIS-monitorsysteem. Dankzij het VRL is bekend welke bedrijven op de afzonderlijke kavels zijn gevestigd; de BOG -monitor is gebruikt om de leegstand in kaart te brengen door te kijken welk bedrijfsvastgoed door makelaars op de kavels wordt aangeboden. Naast deze monitorsystemen is ook gebruik gemaakt van luchtfoto's en kadasterkaarten om braakliggende kavels in beeld te brengen. Dit betreft zowel individuele kavels als nog niet in gebruik zijnde uitbreidingskavels van naburige bedrijven. Er wordt onderscheid gemaakt in de volgende benuttingsvormen: In gebruik zijnde kavel: - BBIG: bebouwde kavel in gebruik (kavels met een bedrijfsvestiging en/of kavels met bedrijfswoningen) - OBIG: onbebouwde kavel in gebruik (kavels die gebruikt worden als opslagterrein, parkeerplaats, et cetera) - OBNIG<1J onbebouwde kavel die in het afgelopen jaar is uitgegeven. Het betreft in het afgelopen jaar uitgegeven kavels. Deze kavels zijn nog niet in gebruik echter worden ze het eerste jaar niet als zodanig beschouwd, omdat er tussen uitgifte en daadwerkelijk gebruik rekening wordt gehouden met een bouwperiode. Indien de desbetreffende kavel een jaar na uitgifte nog steeds niet in gebruik is, wordt deze kavel wel als 'niet in gebruik zijnde kavel' beschouwd. Niet in gebruik zijnde kavel: - BBNIG: bebouwde kavel niet in gebruik. Het betreft hierbij kavels, waarbij het bedrijfsvastgoed niet in gebruik is (leegstaande kavels met vastgoed). - OBNIG>1J: onbebouwde kavels niet in gebruik die langer dan een jaar geleden zijn uitgegeven. Het betreft hierbij dus braakliggende kavels die niet in gebruik zijn. Op te merken is dat daarbij uitgegaan wordt van beoogd economisch gebruik, dat wil zeggen dat braakliggende kavels die (tijdelijk) agrarisch gebruikt worden ook onder deze categorie vallen. Kavelbenutting Van alle uitgegeven kavels is circa 9% onbenut en dat betreft afgerond 7% van de oppervlakte. De onbenutte kaveloppervlakte (457 ha) is verdeeld tussen leegstand (36%) en braakliggend (64%). De verschillen tussen de regio's zijn beperkt. De verschillen bewegen zich tussen de 5 en 12% van de uitgegeven oppervlakte. In de regio Maastricht & Mergelland is het benuttingspercentage het hoogst (95%). In de Westelijke Mijnstreek en Midden-Limburg is er sprake van een van een daling van respectievelijk 1 en 4% van het benuttingspercentage. In de overige drie regio's is dit licht gestegen met 1 à 2 %. De onbenutte oppervlakte op stedelijke dienstenterreinen bedraagt 3 à 4%. Op bedrijventerreinen is de onbenutte oppervlakte groter (8%). De terreinen met de grootste onbenutte oppervlakte zijn Zevenellen (22 ha) in Leudal, Kampershoek 2.0 (19 ha) in Weert, Venlo Trade Port (18 ha) en Tradeport Noord (17 ha) in Venlo. 39

44 Benutting van werklocaties in Limburg soort werklocatie Benutting uitgegeven kavels, aantal kavels 8,8% Benutting uitgegeven kavels, oppervlakte in ha 7,4% In gebruik Niet in gebruik In gebruik Niet in gebruik 91,2% 92,6% Benutting uitgegeven kavels naar soort werklocatie, per (in ha) In gebruik Niet in gebruik Totaal Totaal in ha in % in ha in % in ha in % Bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied % 104 8% % logistiek-/industrieel bedrijventerrein % 190 8% % stedelijk bedrijventerrein % 150 8% % Totaal % 443 8% % Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) % 7 3% % stedelijk dienstenterrein (R) % 6 4% % Totaal % 13 4% % Totaal werklocaties % 457 7% % Niet in gebruik zijnde kavels, per ; leegstaande en braakliggende kavels (in ha) 35,8% Niet in gebruik: bebouwd (leegstand) Niet in gebruik: onbebouwd (braakliggend) 64,2% Niet in gebruik zijnde kavels (leegstaande en braakliggende kavels), per 2018 Aantal kavels Totaal Oppervlakte aantal in % in ha in % Niet in gebruik: bebouwd (leegstand) % % Niet in gebruik: onbebouwd (braakliggend) % % Totaal niet in gebuik % % 40

45 Benutting van werklocaties in Limburg regio's en werklocaties Benutting uitgegeven kavels naar regio per 2018, in ha In gebruik Niet in gebruik Totaal Totaal in ha in % in ha in % in ha in % Noord-Limburg % 128 6% % Midden-Limburg % % % Westelijke Mijnstreek % 71 6% % Parkstad Limburg % 63 6% % Maastricht & Mergelland % 29 5% % Totaal Limburg % 457 7% % Top 10 werklocaties niet in gebruik zijnde uitgegeven kavels per 2018, in ha 22,24 Zevenellen (EPZ Buggenum) 19,40 Kampershoek ,51 Venlo Trade Port 17,39 Tradeport Noord 15,45 Businesspark ML 13,54 Agri Business Park 13,33 Chemelot 11,92 Smakterheide 11,06 Dentgenbach 8,67 Leuken-Noord Niet in gebruik zijnde uitgegeven kavels (leegstaande en braakliggende kavels) per 2018, in ha Leegstand Braakliggend Totaal Totaal in ha in % in ha in % in ha in % Noord-Limburg 51 40% 77 60% % Midden-Limburg 53 32% % % Westelijke Mijnstreek 14 19% 58 81% % Parkstad Limburg 31 49% 32 51% % Maastricht & Mergelland 15 51% 14 49% % Totaal Limburg % % % 41

46 42

47 Werklocaties Limburg BOG-aanbod 7 Om uitspraken te kunnen doen over het aanbod van bedrijfsonroerendgoed (BOG) op werklocaties wordt gebruik gemaakt van de BOG-monitor Limburg, een door Etil ontwikkelde bedrijfsonroerendgoedmonitor. Sinds 2005 bestaat deze aanbodregistratie van bedrijfsvastgoed in Limburg, waarbij al het commerciële vastgoedaanbod bij bedrijfsmakelaars per kwartaal wordt geactualiseerd. Hierdoor is het ook voor de vastgoedmarkt op werklocaties mogelijk om aanbod -, transactie- en prijsontwikkelingen in beeld te brengen. Hiervoor is een koppeling op kavelniveau met REBIS tot stand gebracht. In het kader van de BOG-monitor wordt momenteel bij ruim 350 bronnen het aanbod en de transacties van bedrijfsvastgoed in beeld gebracht. Aanbod bedrijfsonroerendgoed Eind 2018 werden er op de Limburgse werklocaties 740 vastgoedobjecten aangeboden met een totale oppervlakte van circa m² vvo. Dit aanbod is onder te verdelen in 30 winkel- ( m²), 250 kantoor- ( m²) en 460 bedrijfsobjecten ( m²). Van het totale bedrijfsvastgoed dat eind 2018 op de werklocaties werd aangeboden, werd 60% langer dan 1 jaar aangeboden. Voornamelijk winkelruimten staan langer dan 1 jaar te huur (77%). Het merendeel van de verhuurbare vloeroppervlakte op werklocaties dat wordt aangeboden op de markt, bestaat uit bedrijfsruimte (74%). Het grootste aandeel van het aangeboden bedrijfsvastgoed ligt op werklocaties in de gemeente Venlo. De totale oppervlakte aangeboden bedrijfsvastgoed bedraagt hier m². In de top vijf volgen verder de gemeenten: Sittard-Geleen ( m²), Weert ( m²), Maastricht ( m²) en Venray ( m²). Opvallend is dat het aantal aangeboden objecten in Venray ten opzichte van andere gemeenten in de top 5 relatief klein is (34 objecten). Een groot deel van de oppervlakte van de aangeboden objecten in deze gemeente is te vinden op Smakterheide ( m²). Daarnaast bedraagt op nog twee andere werklocaties het aanbod bedrijfsvastgoed meer dan m², namelijk Tradeport West in Venlo ( m²) en Beatrixhaven in Maastricht ( m²). In 2018 was er in alle Zuid-Limburgse regio's op de werklocaties sprake van een stijging van het aantal aangeboden objecten. In met name de Westelijke Mijnstreek is er tevens sprake van een grote stijging van het aantal aangeboden vierkante meters; circa ha meer. In Noord- en Midden-Limburg is er sprake van zowel een daling in aantal objecten als hoeveelheid oppervlakte. In Noord-Limburg daalde het in aanbod zijnde vierkante meters met m² naar m². Gemiddelde huurprijzen (vraagprijs) De gemiddelde huurprijs van het aangeboden bedrijfsvastgoed op werklocaties bedroeg eind 2018 circa 57 per m² per jaar. In vergelijking met eind 2017 is dat een toename van 3 per m². De hoogte van de gemiddelde huurprijs wordt bepaald door type, kwaliteit en ligging. Zo bedraagt de gemiddelde huurprijs voor kantoorruimte 98, winkelruimte 59 en bedrijfsruimte 45 (per m² per jaar). In 2017 was dit nog respectievelijk 98, 62 en

48 BOG-aanbod op werklocaties in Limburg Aanbod van bedrijfsvastgoed op werklocaties, per Aantal Oppervlakte vvo in m² N Totaal Totaal waarvan: winkelopp. kantooropp. bedrijfsopp. Winkelruimten Kantoorruimten Bedrijfsruimten Totaal vvo = verhuurbare vloeroppervlakte 700 Aanbod bedrijfsvastgoed, aantal Aanbod bedrijfsvastgoed, oppervlakte in m² Bedrijfsruimten Kantoorruimten Winkelruimten Aanbod - duur van aanbod > 1 jaar < 1 jaar Aantal In % Aantal In % Aanbod - aandeel pandtype Bedrijfsruimten Kantoorruimten Winkelruimten Aantal Opp. Gemiddelde huurprijs in euro Gemiddelde huurprijs per m² Winkelruimten 23 77% 7 23% Kantoorruimten % 91 36% Bedrijfsruimten % % Totaal % % Winkelruimten 4% 5% Kantoorruimten 34% 21% Bedrijfsruimten 62% 74% Totaal 100% 100% Winkelruimten 59 Kantoorruimten 98 Bedrijfsruimten 45 Totaal 57 44

49 BOG-aanbod op werklocaties in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten aanbod bedrijfsvastgoed op werklocaties, vvo in m² Opp. in % van totaal Aantal Venlo Noord-Limburg ,8% 82 Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek ,0% 92 Weert Midden-Limburg ,4% 66 Maastricht Maastricht & Mergelland ,3% 68 Venray Noord-Limburg ,9% 34 Heerlen Parkstad Limburg ,6% 63 Kerkrade Parkstad Limburg ,1% 38 Roermond Midden-Limburg ,1% 42 Beek Westelijke Mijnstreek ,7% 34 Gennep Noord-Limburg ,4% 15 Totaal Top 10 gemeenten ,3% 534 Overige gemeenten ,7% 206 Totaal ,0% 740 vvo = verhuurbare vloeroppervlakte 'Top 10' gemeenten aanbod, opp. vvo in m² 'Top 10' werklocaties aanbod, opp vvo in m² Venlo Sittard-Geleen Weert Maastricht Venray Heerlen Kerkrade Roermond Beek Gennep 0 0 Smakterheide Tradeport West Beatrixhaven Kampershoek Holtum-Noord Venlo Trade Port Freshpark Venlo De Kempen Industriepark-Noord Beitel 'Top 10' werklocaties aanbod bedrijfsvastgoed, vvo in m² Opp. in % van totaal Aantal Smakterheide Venray ,7% 16 Tradeport West Venlo ,7% 12 Beatrixhaven Maastricht ,2% 21 Kampershoek Weert ,2% 12 Holtum-Noord Sittard-Geleen ,0% 5 Venlo Trade Port Venlo ,8% 22 Freshpark Venlo Venlo ,6% 11 De Kempen Weert ,5% 2 Industriepark-Noord Sittard-Geleen ,4% 17 Beitel Heerlen ,2% 7 Top 10 werklocaties ,3% 125 Overige werklocaties ,7% 615 Totaal ,0% 740 vvo = verhuurbare vloeroppervlakte 45

50 BOG-aanbod op werklocaties in Limburg naar soort werklocatie en per regio Aanbod van bedrijfsvastgoed op werklocaties, per Aantal Winkelruimten Kantoorruimten Bedrijfsruimten vvo in m² Aantal vvo in m² Aantal vvo in m² Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied Totaal stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) Totaal Totaal werklocaties vvo = verhuurbare vloeroppervlakte Aanbod bedrijfsvastgoed op werklocaties per regio, Winkelruimten Kantoorruimten Bedrijfsruimten Totaal Aantal vvo Aantal vvo Aantal vvo Aantal in m² in m² in m² vvo in m² Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland Totaal vvo = verhuurbare vloeroppervlakte 46

51 Werklocaties Limburg vestigingen 8 Om uitspraken te kunnen doen over bedrijfsvestigingen op de Limburgse werklocaties wordt gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) van Etil. Hierin worden continu gegevens geregistreerd en geactualiseerd over het Limburgse bedrijfsleven. Dit register is op adresniveau gekoppeld met REBIS. Vestigingen In totaal zijn eind 2018 op Limburgse werklocaties bijna vestigingen gevestigd. Dat is ruim 11% van het totale aantal vestigingen in Limburg. Ten opzichte van 2017 is het aantal vestigingen op werklocaties toegenomen met 3,7%. De stijging betreft de hoogste toename in de afgelopen 10 jaren. In alle regio's is het aantal vestigingen op werklocaties toegenomen. Ten opzichte van 2017 was de groei in vier van de vijf regio's hoger. Alleen in de regio Maastricht & Mergelland was er sprake van een licht afnemende groei. Ondanks dat steeg het aantal vestigingen ook hier met 3,5%. De grootste relatieve stijging vond met 5,4% plaats in Parkstad Limburg. In Midden-Limburg kwamen er de meeste vestigingen bij: 118 (+4,6%). In 2018 waren er bijna vestigingen (84%) op bedrijventerreinen gevestigd en bijna vestigingen (16%) op stedelijke dienstenterreinen. Met name op de stedelijke bedrijventerreinen liggen veel vestigingen (45%). Op alle soorten werklocaties vond een groei van het aantal vestigingen plaats. De grootste stijgingen vinden plaats op de stedelijke dienstenterreinen. De grootschalige kantorenlocaties (+12,2%) kenden evenals in 2017 de sterkste groei. De grootschalige winkellocaties kenden een toename van 6,5%. De gemeente Venlo kent het hoogste aantal vestigingen op haar werklocaties. Het betreft ruim vestigingen. Oftewel 11% van alle vestigingen die op Limburgse werklocaties zijn gesitueerd, zijn gevestigd in Venlo. Met meer dan 330 vestigingen is Venlo Trade Port de grootste werklocatie in Limburg qua aantal vestigingen. De grootste toename van het aantal vestigingen vond plaats op het Designer Outlet Roermond (+35 vestigingen). Vanwege een uitbreiding steeg de werklocatie met 2 plaatsen binnen de top 10 van werklocaties met de meeste vestigingen. Ook op de Maastricht Health Campus en de Smart Services Campus in Heerlen nam het aantal vestigingen met respectievelijk 22 en 18 vestigingen behoorlijk toe. Beide werklocaties maken overigens geen deel uit van de top 10 aantal vestigingen naar werklocaties. Van de vestigingen op werklocaties is 35% actief in de sector Handel. Ook de sectoren Zakelijke Dienstverlening (17%) en Industrie (16%) zijn sterk vertegenwoordigd op werklocaties. Gezamenlijk zorgen deze drie sectoren voor meer dan twee derde aan vestigingen op werklocaties. De locatievoorkeur van Limburgse bedrijven is afhankelijk van de sector. De locatievoorkeur voor bedrijventerreinen geldt voornamelijk voor bedrijven uit de industri ële sector (36%), Vervoer en opslag (30%) en Overheid (23%). De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de overheidssector (7%) het grootst. 47

52 Vestigingen op werklocaties in Limburg Aantal vestigingen op werklocaties, per jaar ,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Verandering aantal vestigingen, in % t.o.v. het voorgaande jaar Totaal , Aantal vestigingen op werklocaties, per jaar Verandering per jaar Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Totaal werklocaties abs. in % 2009Totaal Totaal ,1 2,0 1,8 0,6 2,0 1,3 1,3 1,8 3,7 Aantal vestigingen op werklocaties , per sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties Totaal 2018 abs. in % Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Overheid Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Overige dienstverlening Totaal ,0 0,9 1,4 2,7 4,2 9,0 12,5-2,3 6,8-1,2 10,3 4,4 4,1 3,7 48

53 Vestigingen op werklocaties in Limburg naar soort werklocatie en per regio Aantal vestigingen op werklocaties in 2018 en ontwikkeling , naar soort werklocatie abs. in % abs. in % Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein % 170 3,7 logistiek-/industrieel bedrijventerrein % 34 2,0 bedrijventerrein landelijk gebied % 26 1,0 Totaal % 230 2,6 Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) % ,2 stedelijk dienstenterrein (R) 716 7% 44 6,5 Totaal % 157 9,8 Totaal werklocaties % 387 3,7 Vestigingsontwikkeling op werklocaties , naar soort werklocatie in % 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied 0,0 Aantal vestigingen op werklocaties , per regio abs. in % Noord-Limburg ,5 Midden-Limburg ,6 Westelijke Mijnstreek ,8 Parkstad Limburg ,4 Maastricht & Mergelland ,5 Totaal ,7 Vestigingsontwikkeling op werklocaties , per regio in % 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland 0,0 49

54 Vestigingen op werklocaties in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten aantal vestigingen op werklocaties 2018 Totaal Aantal Aantal in % Venlo Noord-Limburg ,3% Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek ,4% Maastricht Maastricht & Mergelland ,3% Roermond Midden-Limburg 904 8,4% Heerlen Parkstad Limburg 885 8,2% Weert Midden-Limburg 703 6,5% Venray Noord-Limburg 501 4,7% Kerkrade Parkstad Limburg 434 4,0% Peel en Maas Noord-Limburg 422 3,9% Beek Westelijke Mijnstreek Totaal 369 3,4% Top 10 gemeenten ,2% Overige gemeenten ,8% Totaal ,0% Aantal vestigingen 'Top 10' gemeenten Aantal vestigingen 'Top 10' werklocaties Venlo Sittard-Geleen Maastricht Roermond Heerlen Weert Venray Kerkrade Peel en Maas Beek 0 0 Venlo Trade Port Beatrixhaven Industriepark-Noord Ceramique (SD) Leuken-Noord Bedrijventerrein Noorderpoort Handelscentrum Bergerweg Designer Outlet Roermond (SD) De Berk Keizersveld 'Top 10' werklocaties aantal vestigingen 2018 Totaal Aantal Aantal in % Venlo Trade Port Venlo 331 3,1% Beatrixhaven Maastricht 253 2,4% Industriepark-Noord Sittard-Geleen 239 2,2% Ceramique (SD) Maastricht 207 1,9% Leuken-Noord Weert 206 1,9% Bedrijventerrein Noorderpoort Venlo 201 1,9% Handelscentrum Bergerweg Sittard-Geleen 194 1,8% Designer Outlet Roermond (SD) Roermond 192 1,8% De Berk Echt-Susteren 184 1,7% Keizersveld Venray 162 1,5% Top 10 werklocaties ,2% Overige werkocaties ,8% Totaal werklocaties ,0% 50

55 Vestigingen op werklocaties in Limburg werklocaties versus Limburg totaal 11,4% Werklocaties 11,4% Overige locaties 88,6% Totaal: 100,0% 88,6% Aantal vestigingen op werklocaties versus Limburg totaal, naar sector in % (2018) Werklocaties Landbouw 1% Industrie 16% Bouwnijverheid 8% Handel 35% Vervoer en opslag 7% Horeca 2% Informatie en communicatie 3% Financiële instellingen 1% Zakelijke dienstverlening 17% Overheid 1% Gezondheids- en welzijnszorg 4% Onderwijs 2% Overige dienstverlening 4% Totaal 100% Limburg gemiddeld 5% 5% 8% 18% 2% 5% 4% 1% 20% 0% 12% 5% 14% 100% Opmerking Landbouwsector: Het betreft met name dienstverlening t.b.v. de landbouwsector zoals hoefsmederijen, grondverzet-, loon- en hoveniersbedrijven. Land-, veeteelt- en tuinbouwbedrijven zijn buiten beschouwing gelaten. Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2018, aandeel werklocaties in % naar sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Overige locatiestotaal Landbouw 1% 0% 99% 100% Industrie 36% 2% 62% 100% Bouwnijverheid 11% 1% 88% 100% Handel 19% 3% 78% 100% Vervoer en opslag 30% 1% 69% 100% Horeca 2% 2% 97% 100% Informatie en communicatie 7% 4% 90% 100% Financiële instellingen 4% 4% 91% 100% Zakelijke dienstverlening 7% 2% 91% 100% Overheid 23% 7% 70% 100% Gezondheids- en welzijnszorg 3% 1% 96% 100% Onderwijs 3% 1% 96% 100% Overige dienstverlening 3% 1% 96% 100% Totaal 9% 2% 89% 100% Totaal Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2018 (aandeel werklocaties in % naar sector) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie Financiële Zakelijke en instellingendienstverlening communicatie Overheid Gezondheidsen welzijnszorg 0 Onderwijs Overige dienstverlening 51

56 52

57 Werklocaties Limburg werkgelegenheid 9 Om uitspraken te kunnen doen over de werkgelegenheid op de Limburgse werklocaties wordt gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) van Etil. Hierin worden continu gegevens geregistreerd en geactualiseerd over het Limburgse bedrijfsleven. Dit register is op adresniveau gekoppeld met REBIS. Werkgelegenheid De werkgelegenheid nam met 4,0% toe naar circa werkende personen. Daarmee is het de hoogst gerealiseerde stijging in de afgelopen tien jaar. De toename is absoluut gezien het duidelijkst zichtbaar in de industriële sector (+2.900). Behoudens de sector Landbouw groeide de werkgelegenheid relatief gezien met 8,7% het hardst in de sector Vervoer en opslag (+2.100). Gezamenlijk is dat ongeveer 62% van de totale toegenomen werkgelegenheid op werklocaties (circa ). De groei van de werkgelegenheid deed zich in elke regio voor. De stijging van het aantal werkende personen op werklocaties is het hoogst in de Westelijke Mijnstreek. De werkgelegenheid steeg er ten opzichte van 2017 met 4,9%. Dit heeft net zoals in 2017 met name te maken met de groei van VDL Nedcar. In Noord-Limburg is de werkgelegenheidsgroei ook bovengemiddeld groot (4,8%). In deze regio groeide voornamelijk de sector Vervoer en opslag. De groei in de overige regio's varieerde tussen de 3,0 en 3,6%. Evenals vorig jaar nam zowel op bedrijventerreinen als stedelijke dienstenterreinen de werkgelegenheid toe. Op bedrijventerreinen nam de werkgelegenheid toe met 4,8% en in duidelijk mindere mate was er een stijging van 1,7% op de stedelijke dienstenterreinen. Vooral op logistiekeen industriële bedrijventerreinen nam de werkgelegenheid fors toe met 8,2%. Het grootste deel van het aantal arbeidsplaatsen op de werklocaties concentreert zich op de stedelijke bedrijventerreinen (32%) en de logistieke-/industriële bedrijventerreinen (29%). Maastricht is de gemeente met de meeste werkgelegenheid op werklocaties (15%). Samen met de gemeenten Sittard-Geleen, Venlo en Heerlen vormen deze gemeenten de top 4. Deze top 4-gemeenten zijn gezamenlijk goed voor meer dan de helft van de werkgelegenheid op het totaal van de Limburgse werklocaties. Binnen de top 10 werkgelegenheid naar werklocaties is Nedcar vijf plaatsen gestegen. De werklocatie neemt hier een vierde positie in. In vergelijking met 2017 is de samenstelling van de top 10 behoudens deze positieverandering onveranderd. De meeste werkgelegenheid op werklocaties is te vinden in de sectoren Industrie (32%), Handel (18%), Zakelijke dienstverlening en Vervoer en opslag (beide 12%). Voor Industrie en Vervoer en opslag is er duidelijk een voorkeur voor bedrijventerreinen. Meer dan driekwart van de werkgelegenheid binnen deze sectoren is te vinden op bedrijventerreinen. De voorkeur voor vestigingen op stedelijke dienstenterreinen is bij de sectoren Financi ële instellingen (41%), Informatie en communicatie (30%) en Overheid (20%) het grootst. 53

58 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg Werkgelegenheid op werklocaties, per jaar Werkgelegenheidsontwikkeling, in % t.o.v. het voorgaande jaar 6,0 Totaal 5, ,0 3,0 2, ,0 0, ,0-2,0-3, , Werkgelegenheid op werklocaties, per jaar Verandering per jaar Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties abs. Totaal werklocaties Totaal in % 2009Totaal Totaal ,4 0,5 0,0-1,8-1,3 0,0 0,2 2,5 4,0 Werkgelegenheid op werklocaties , per sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Totaal werklocaties abs. in % Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Zakelijke dienstverlening Overheid Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Overige dienstverlening Totaal ,5 4,4 2,6 3,4 8,7 2,0-1,6-3,4 5,2 0,6 1,6 1,4 2,6 4,0 54

59 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg naar soort werklocatie en per regio Werkgelegenheid op werklocaties , naar soort werklocatie 2018 abs. in % abs. in % Bedrijventerrein stedelijk bedrijventerrein % ,7 logistiek-/industrieel bedrijventerrein % ,2 bedrijventerrein landelijk gebied % 839 2,9 Totaal % ,8 Stedelijk dienstenterrein stedelijk dienstenterrein (K) % 633 1,5 stedelijk dienstenterrein (R) % 285 2,8 Totaal % 918 1,7 Totaal werklocaties % ,0 Werkgelegenheidsontwikkeling op werklocaties , naar soort werklocatie in % 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 stedelijk bedrijventerrein logistiek-/industrieel bedrijventerrein bedrijventerrein landelijk gebied stedelijk dienstenterrein (K) stedelijk dienstenterrein (R) 0,0 Werkgelegenheid op werklocaties per regio abs. in % Noord-Limburg ,8 Midden-Limburg ,0 Westelijke Mijnstreek ,9 Parkstad Limburg ,6 Maastricht & Mergelland ,3 Totaal ,0 Werkgelegenheidsontwikkeling op werklocaties , per regio in % 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 Noord-Limburg Midden-Limburg Westelijke Mijnstreek Parkstad Limburg Maastricht & Mergelland 0,0 55

60 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg gemeenten en werklocaties 'Top 10' gemeenten werkgelegenheid op werklocaties, 2018 Totaal wp wp in % van totaal Maastricht Maastricht & Mergelland ,0% Sittard-Geleen Westelijke Mijnstreek ,9% Venlo Noord-Limburg ,2% Heerlen Parkstad Limburg ,7% Roermond Midden-Limburg ,4% Venray Noord-Limburg ,4% Weert Midden-Limburg ,9% Beek Westelijke Mijnstreek ,2% Kerkrade Parkstad Limburg ,2% Echt-Susteren Midden-Limburg ,9% Totaal Top 10 gemeenten ,7% Overige gemeenten ,3% Totaal ,0% wp = werkzame personen 'Top 10' gemeenten werkgelegenheid 'Top 10' werklocaties werkgelegenheid Echt-Susteren Kerkrade Beek Weert Venray Roermond Heerlen Venlo Sittard-Geleen Maastricht 0 0 Maastricht Health Campus (SD) Venlo Trade Port Nedcar Tradeport West Ceramique (SD) Randwyck (SD) Beatrixhaven Smakterheide Zeswegen (SD) Chemelot 'Top 10' werklocaties werkgelegenheid, 2018 Totaal wp wp in % van totaal Maastricht Health Campus (SD) Maastricht ,4% Venlo Trade Port Venlo ,8% Tradeport West Venlo ,3% Nedcar Sittard-Geleen ,1% Ceramique (SD) Maastricht ,6% Randwyck (SD) Maastricht ,6% Beatrixhaven Maastricht ,3% Smakterheide Venray ,3% Zeswegen (SD) Heerlen ,2% Chemelot Sittard-Geleen ,1% Top 10 werklocaties ,8% Overige werklocaties ,2% Totaal werklocaties ,0% wp = werkzame personen 56

61 Werkgelegenheid op werklocaties in Limburg werklocaties versus Limburg totaal 59,6% 40,4% Werklocaties 40,4% Overige locaties 59,6% Totaal: 100,0% Werkgelegenheid op werklocaties versus Limburg totaal, naar sector in % (2018) Werklocaties Landbouw 0% Industrie 32% Bouwnijverheid 5% Handel 18% Vervoer en opslag 12% Horeca 1% Informatie en communicatie 2% Financiële instellingen 2% Zakelijke dienstverlening 12% Overheid 4% Gezondheids- en welzijnszorg 6% Onderwijs 3% Overige dienstverlening 1% Totaal 100% Limburg gemiddeld 3% 15% 4% 18% 6% 6% 2% 2% 11% 5% 17% 6% 5% 100% Opmerking Landbouwsector: Het betreft met name dienstverlening t.b.v. de landbouwsector zoals hoefsmederijen, grondverzet-, loon- en hoveniersbedrijven. Land-, veeteelt- en tuinbouwbedrijven zijn buiten beschouwing gelaten. Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2018, aandeel werklocaties in % naar sector Bedrijventerrein Stedelijk dienstenterrein Overige locatiestotaal Landbouw 2% 0% 98% 100% Industrie 78% 8% 15% 100% Bouwnijverheid 47% 3% 50% 100% Handel 33% 8% 59% 100% Vervoer en opslag 78% 3% 19% 100% Horeca 3% 6% 91% 100% Informatie en communicatie 17% 30% 53% 100% Financiële instellingen 6% 41% 54% 100% Zakelijke dienstverlening 23% 19% 58% 100% Overheid 12% 20% 69% 100% Gezondheids- en welzijnszorg 6% 8% 85% 100% Onderwijs 4% 15% 81% 100% Overige dienstverlening 8% 4% 88% 100% Totaal 30% 10% 60% 100% Totaal Locatievoorkeur aantal vestigingen werklocaties in 2018 (aandeel werklocaties in % naar sector) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie Financiële Zakelijke en instellingendienstverlening communicatie Overheid Gezondheidsen welzijnszorg Onderwijs Overige dienstverlening 57

62 58

63 Werklocaties Limburg bedrijvendynamiek 10 Om uitspraken te kunnen doen over de bedrijvendynamiek op de Limburgse werklocaties wordt gebruik gemaakt van het Vestigingenregister Limburg (VRL) van Etil. Hierin worden continu gegevens geregistreerd en geactualiseerd over het Limburgse bedrijfsleven. Dit register is op adresniveau gekoppeld met REBIS. Ten aanzien van de bedrijvendynamiek wordt onderscheid gemaakt tussen oprichtingen, opheffingen en verhuisbewegingen van en naar bedrijventerreinen. Oprichtingen In 2018 vond bijna 8% van alle in Limburg opgerichte bedrijfsvestigingen plaats op werklocaties. Van alle bedrijven die op werklocaties gelegen zijn, is 5,3% opgericht in 2018 (553 oprichtingen). Het effect van deze oprichtingen op de werkgelegenheid is bijna banen ofwel een toename van 1,2%. Het aantal oprichtingen was daarmee hoger dan in het voorafgaande jaar (4,6%), evenals de daarmee gemoeide werkgelegenheidstoename (1.400). In de regio's Noord- en Midden-Limburg hebben absoluut gezien de meeste oprichtingen plaatsgevonden. Dit zorgde echter niet voor de sterkste werkgelegenheidstoename. In de regio Parkstad Limburg was er sprake van een toename van 840 banen als gevolg van 115 oprichtingen. In de regio Maastricht & Mergelland was sprake van de kleinste werkgelegenheidstoename. Ook het aantal oprichtingen was hier het minst. In 2018 steeg in deze regio als gevolg van oprichtingen het aantal met bijna 190 werkzame personen. Het grootste aantal oprichtingen is waar te nemen in de sectoren Handel (187) en Zakelijke dienstverlening (122). Het werkgelegenheidseffect is in deze sectoren echter niet het hoogst. Deze positie is namelijk met ruim 900 werkzame personen voorbehouden aan de sector Vervoer en opslag. In vergelijking met de sectoren Handel en Zakelijke dienstverlening realiseert deze sector een relatief klein aantal oprichtingen (42) met een hoog werkgelegenheidseffect (913). Gemiddeld komt dit per oprichting neer op bijna 22 banen. Opheffingen Van alle opheffingen in het afgelopen jaar vond 7% op werklocaties plaats. Het aantal opheffingen op werklocaties bedroeg 351 (-3,4%). De bijbehorende werkgelegenheidsafname bedroeg ruim banen (-1,1%). Het aantal opheffingen en de daarmee gemoeide werkgelegenheidsafname was daarmee lager dan in Relatief gezien vonden de meeste opheffingen plaats in de regio s Maastricht & Mergelland (-3,7%), Midden-Limburg (-3,6%) en Parkstad Limburg (-3,5%). De sterkste werkgelegenheidsafname vond in de regio Midden-Limburg (-1,4%) plaats. Het grootste aantal opheffingen is te vinden in de sectoren Handel (-126). Het grootste negatieve werkgelegenheidseffect is echter te zien bij de sector Zakelijke dienstverlening (-523). Verhuizingen Het saldo van vestigers en vertrekkers op en van werklocaties was het afgelopen jaar positief en bedroeg 185 (+1,9%). Het daaraan verbonden werkgelegenheidseffect was ook positief en nam toe met bijna 790 banen, oftewel 0,4%. Dat is een grotere toename dan vorig jaar (+410). 59

64 Bedrijvendynamiek op werklocaties in Limburg oprichtingen laatste jaar* Aandeel oprichtingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal oprichtingen in Limburg Aandeel werkgelegenheidseffect oprichtingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal oprichtingen in Limburg Werklocaties 7,8% Overige locaties 92,2% Totaal: 100,0% Werklocaties 23,0% Overige locaties 77,0% Totaal: 100,0% Aantal oprichtingen op werklocaties (abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per regio) Abs. In % Noord-Limburg 131 4,7 Midden-Limburg 140 5,5 Westelijke Mijnstreek 87 5,0 Parkstad Limburg 115 6,0 Maastricht & Mergelland 80 5,8 Totaal 553 5,3 Werkgelegenheidseffect oprichtingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per regio) Abs. In % Noord-Limburg 731 1,4 Midden-Limburg 426 1,0 Westelijke Mijnstreek 275 0,7 Parkstad Limburg 840 2,2 Maastricht & Mergelland 189 0,6 Totaal ,2 Aantal oprichtingen op werklocaties (abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per sector) Werkgelegenheidseffect oprichtingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per sector) Abs. In % Landbouw 2 3,2 Industrie 37 2,2 Bouwnijverheid 24 2,7 Handel 187 5,1 Horeca 20 12,7 Vervoer en opslag 42 6,1 Informatie en communicatie 38 11,9 Financiële instellingen 3 3,5 Zakelijke dienstverlening 122 7,3 Overheid 0 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 42 10,3 Onderwijs 12 6,7 Overige dienstverl. 24 5,5 Totaal 553 5,3 Abs. In % Landbouw 2 0,7 Industrie 147 0,2 Bouwnijverheid 60 0,6 Handel 526 1,4 Horeca 90 3,3 Vervoer en opslag 913 3,8 Informatie en communicatie 83 1,6 Financiële instellingen 4 0,1 Zakelijke dienstverlening 496 2,1 Overheid 0 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 78 0,6 Onderwijs 21 0,4 Overige dienstverl. 41 1,4 Totaal ,2 * Het betreft de bedrijvendynamiek in 2017; de periode tussen en

65 Bedrijvendynamiek op werklocaties in Limburg opheffingen laatste jaar Aandeel opheffingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal opheffingen in Limburg Aandeel werkgelegenheidseffect opheffingen op werklocaties t.o.v het totaal aantal opheffingen in Limburg Werklocaties 7% Overige locaties 93% Totaal: 100% Werklocaties 23% Overige locaties 77% Totaal: 100% Aantal opheffingen op werklocaties (abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per regio) Abs. In % Werkgelegenheidseffect opheffingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per regio) Abs. In % Noord-Limburg -89-3,2 Midden-Limburg -80-3,1 Westelijke Mijnstreek -63-3,6 Parkstad Limburg -68-3,5 Maastricht & Mergelland -51-3,7 Totaal ,4 Noord-Limburg ,9 Midden-Limburg ,4 Westelijke Mijnstreek ,0 Parkstad Limburg ,0 Maastricht & Mergelland ,2 Totaal ,1 Aantal opheffingen op werklocaties (abs. en in % van het totaal aantal vestigingen op werklocaties per sector) Abs. In % Werkgelegenheidseffect opheffingen (abs. en in % van het totaal aantal banen op werklocaties per sector) Abs. In % Landbouw -5-7,8 Industrie -28-1,7 Bouwnijverheid -25-2,8 Handel ,4 Horeca -8-5,1 Vervoer en opslag -24-3,4 Informatie en communicatie -11-3,4 Financiële instellingen -5-5,7 Zakelijke dienstverlening -73-4,5 Overheid -1-1,1 Gezondheids- en welzijnszorg -19-4,4 Onderwijs -6-3,3 Overige dienstverl ,5 Totaal ,4 Landbouw -15-1,1 Industrie ,7 Bouwnijverheid ,9 Handel ,5 Horeca -47-1,4 Vervoer en opslag ,9 Informatie en communicatie -60-1,8 Financiële instellingen -47-0,9 Zakelijke dienstverlening ,1 Overheid -13-1,0 Gezondheids- en welzijnszorg ,2 Onderwijs -23-0,4 Overige dienstverl ,3 Totaal ,1 61

66 Bedrijvendynamiek op werklocaties in Limburg verhuizingen laatste jaar Saldo van verhuisbewegingen op werklocaties (vestigingen; abs. en in % van totaal per regio) Abs. In % Werkgelegenheidseffect verhuisbewegingen (werkzame personen; abs. en in % van totaal per regio) Abs. In % Noord-Limburg 28 1,0 Midden-Limburg 57 2,2 Westelijke Mijnstreek 24 1,8 Parkstad Limburg 57 3,0 Maastricht & Mergelland 19 1,5 Totaal 185 1,9 Noord-Limburg 503 1,0 Midden-Limburg 455 1,1 Westelijke Mijnstreek ,0 Parkstad Limburg 228 0,6 Maastricht & Mergelland 10 0,0 Totaal 787 0,4 Saldo van verhuisbewegingen op werklocaties (vestigingen; abs. en in % van het totaal per sector) Werkgelegenheidseffect verhuisbewegingen (werkzame personen; abs. en in % van totaal per sector) Abs. In % Abs. In % Landbouw 2 3,1 Industrie 4 0,3 Bouwnijverheid 14 1,6 Handel 41 1,2 Horeca 3 2,5 Vervoer en opslag 10 1,3 Informatie en communicatie 13 4,4 Financiële instellingen 0 0,0 Zakelijke dienstverlening 61 4,0 Overheid 0 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 22 5,4 Onderwijs 2 1,6 Overige dienstverl. 13 2,9 Totaal 185 1,9 Landbouw 57 19,1 Industrie -59-0,1 Bouwnijverheid 19 0,2 Handel 52 0,1 Horeca -1 0,0 Vervoer en opslag 405 1,7 Informatie en communicatie ,2 Financiële instellingen 99 2,4 Zakelijke dienstverlening 143 0,6 Overheid -1 0,0 Gezondheids- en welzijnszorg 216 1,7 Onderwijs 26 0,4 Overige dienstverl ,7 Totaal 787 0,4 62

67 Werklocaties Limburg bijlagen 63

68 Bijlage 1 Kerncijfers werklocaties; stand per Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Maasveld 12,46 11, Molenveld 24,02 21, Roversheide 29,40 26, Woon-Werkzone Oppe Brik 1,57 0,69 0,69 0, , Beesel 67,45 59,95 0,69 0, , De Flammert 42,95 34, Bergen 42,95 34, De Brem 31,41 31,21 14,93 14, , De Grens 37,12 30, De Groote Heeze 20,26 15, De Heij 5,84 5, Drie Kronen 25,60 25, Hoogveld (Gennep) 35,87 25, Moutstraat 1,14 0, Ovenberg 18,51 16, Gennep 175,77 150,72 14,93 14, , Agri Business Park 101,71 90,79 34,73 24,32 10,41 1,97 22, Berghem 30,25 25, Bosserhof (Lottum) 7,73 6, De Asdonck 8,17 7,73 1,91 1, , Hagelkruis 5,75 4, Hoogveld (Horst) 57,73 47, Horsterweg 1,43 1, Klaver 5 87,77 69,36 57,17 28,76 28,41 14,75 14, Klaver 6A 14,17 10, Klaver 8 29,88 21,39 20,51 14,84 5,67 14, Melderlosche Weiden 32,06 24,08 1,64 1,32 0,32 1, Tienray 15,51 13,60 2,20 2,20-0,38 1, Venrayseweg II 95,54 70,68 5,84 5, , Horst aan de Maas 487,71 393,15 124,00 79,19 44,82 33,26 45, Hoeveveld (Middelweg) 16,78 14, Korendal 12,89 12,28 3,41-3, Spijkerweg 2,93 2,55 0,54 0, , Mook en Middelaar 32,60 29,50 3,95 0,54 3,41-0, Bedrijvenpark J.F. Kennedylaan 17,33 12,74 1,48 1,48-0,82 0, BusinessPark Siberie 19,89 19, De Kieën 17,17 15,16 0,32 0, , De Kruisberg 16,61 15,04 0,99-0, De Schor 27,08 23,12 1,72 1,72-0,59 1, De Wielen 13,58 10, De Wielen - uitbreidingslocatie fase 1 3,14 2,08 0,83 0,83-0,44 0, I.T. Beringe 73,67 60, I.T. Panningen 70,49 60,95 3,51 3,51-0,43 3, TrafficPort Venlo 17,73 6,63 3,73 3, , Peel en Maas 276,70 227,43 12,57 11,59 0,99 2,29 9,30-98 Ariensstraat 9,21 6, Bedrijventerrein Noorderpoort 86,06 72,83 4,57 3,41 1,17 0,36 3, Brightlands Campus Greenport Venlo (SD) 64,45 23,59 17,87 13,26 4,61-13, De Pannenberg 8,58 7,72 3,43 3, , Emmaplein e.o. 11,52 10,08 1,26 1, , Erkenkamp 1,94 1, Freshpark Venlo 142,83 98,73 23,82 23,82-1,50 22, Geloërveld 27,23 23,16 0,21 0, , Greenport Business Park 28,07 25,51 23,87 19,64 4,23-19, Hagerhof 16,63 14, Kaldenkerkerweg 27,74 25, Kantorenpark Noorderpoort (SD) 3,83 3, Kazernekwartier 24,49 18, Keulse barierre 35,58 27,48 4,80 4,80-3,33 1, Spikweien 26,13 24,40 0,52 0,28 0,24-0, Tradeport Noord 355,79 246,45 71,73 31,98 39,75 17,97 14, Tradeport Oost 33,33 23, Tradeport West 262,52 207,70 4,83 4,43 0,40 4, Trefcenter (SD) 14,78 8, Ubroek 11,02 7,98 1,01 1, , Venlo Trade Port 279,97 218,01 1,26 1, , Prijs min. Prijs max. 64

69 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Windhond 30,76 28, Witveldweg 17,51 15,81 0,86 0, , Venlo 1.519, ,41 160,05 109,66 50,40 27,59 82, Agrobaan Ysselsteyn 8,41 6,70 3,11 3, , De Blakt 78,40 59,11 4,51 4, , De Brier (SD) 10,86 8, De Hulst I 22,95 21,09 8,03 4,14 3,89-4, De Hulst II 25,52 22,14 2,38 2, , Gezellenbaan Ysselsteyn 3,99 3, Haven- en industrieterrein Wanssum 55,95 41,57 0,40-0, Keizersveld 40,94 33,19 0,62 0, , Noorderhof 1,19 1, Smakterheide 175,95 152,98 0,63 0, , Vennendreef 10,84 7,98 4,73 4, , Witte Vennen 27,45 26, Zuivelfabriek 2,57 2, Venray 465,03 387,34 24,42 20,13 4,29-20, Noord-Limburg 3.068, ,14 340,62 236,71 103,91 63,14 173, Businesspark ML 47,48 40,04 5,66 5,66-1,91 3, De Berk 66,59 55,73 0,51 0, , De Loop 61,91 50,46 4,45 3,32 1,13 0,28 3, Dieterderweg 20,86 20, Wolfskoul 18,71 16, Echt-Susteren 215,55 183,34 10,61 9,48 1,13 2,18 7, Arenbos (Heythuysen) 9,14 7,32 1,78 1, , Heldenseweg Neer 7,62 6, Heythuyserweg (Horn) 3,43 3, Ittervoort 61,01 53, Kelpen - Oler 26,80 24, Laak Roggel 18,50 15,29 1,86 0,15 1,71-0, Op de Kouk (Heythuysen) 3,57 3,17 0,12-0, Soerendonck (Neer) 5,22 4, St Antoniusstraat (Baexem) 2,76 2, Windmolenbos 33,74 29,48 1,39 1, , Zevenellen (EPZ Buggenum) 91,75 59,97 33,22 14,66 18,56-14, Leudal 263,55 209,70 38,38 17,99 20,38-17, e Kraaiveld 2,42 2, Beegderveld 4,79 4, BP kern Panheel 34,92 30, Haven Wessem 32,62 10, Kanaal Wessem-Nederweert 28,31 27,00 0,54 0,54-0, Koeweide 48,57 36, Meers 8,18 8, Mortelskoel 6,78 5, Oude Maas 16,59 15, Veestraat 5,14 5, Maasgouw 188,33 145,55 0,54 0,54-0, Aan Veertien 40,04 36, Bedrijvenpark Pannenweg West 47,14 33,65 0,79 0, , Bedrijventerrein Pannenweg oost 20,80 15, Hulsenweg (Budschop) 8,12 7, Ketelaarsweg 9,88 8, Nederweert 125,98 102,01 0,79 0, , Borg-Grens 3,10 3, BT Vlodrop 5,58 5, Middenweg/Kom 13,27 12, Stationsweg 34,84 29, 't Sittert 5,56 5,56 2,69-2, Roerdalen 62,35 56,41 2,69-2, Boven de Wolfskuil 4,79 3,88 1,37 1, , Breden Ars 6,94 6, Broekhin (SD) 10,69 9, Broekhin 2 Zuid (SD) 3,05 2,88 2,78-2, Buitenop (SD) 1,80 1, Businesspark De Hanze 18,89 15,55 11,80 4,58 7,21-4, De Grinderij 10,05 9,40 7,36 4,26 3,10-4, Designer Outlet Roermond (SD) 22,65 10, Prijs min. Prijs max. 65

70 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Herten-Mussenberg 1,94 1, Heystert 3,96 3, Huis- en Tuinboulevard (SD) 9,56 4, Kapellerpoort (SD) 1,81 1, Kitskensberg 6,65 6, Maalbroek 2,21 2, Merum 12,02 10, Merummer Poort 6,25 5,24 1,57 0,13 1,44-0, Oosthoven 2,59 1,40 0,13 0,13-0, Oosttangent 15,23 10,40 9,43 2,54 6,89-2, Outdoor Center Roermond (SD) 3,49 2,65 1,76-1, Pr. Bernhardstr. (Gebroek Heide) 4,48 4, Retailpark Roermond (SD) 5,93 2, Reubenberg 47,95 43,93 0,53 0, , Roerstreek Noord 146,89 132,60 4,93 4, , Roerstreek Zuid 42,22 37,31 0,39 0, , Slachthuistraat (SD) 4,61 4, Spickerhoven I 8,29 7, Spickerhoven II 7,13 5, Vrijveld (SD) 17,63 16, Willem-Alexander 84,29 57, Roermond 513,94 422,16 42,04 18,85 23,19 0,13 18, Centrum Noord (SD) 15,22 11,95 2,91 2,91-0,66 2, De Kempen 123,52 96,45 5,52 5, , Kampershoek 87,72 64,56 1,53 1, , Kampershoek ,07 56,82 35,27 35,27-2,00 33, Kanaalzone I 27,48 22,07 1,87 1, , Kanaalzone II 49,06 41,38 10,73 10, , Kanaalzone III 22,96 22, Leuken-Noord 98,11 76,66 3,20 3,20-0,10 3, Roermondseweg - Moesdijk (SD) 17,77 13,82 0,65 0, , Roermondseweg West 13,33 10, Savelveld 24,77 23,51 1,12-1, Vrakker (SD) 1,47 1, Weert 553,49 441,71 62,81 61,69 1,12 2,77 58, Midden-Limburg 1.923, ,89 157,87 109,35 48,52 5,62 103, Beeker Hoek 22,90 18, Businesspark Aviation Valley 104,00 64,65 43,44 43,44-18,08 25, Kantorenzone Luchthaven (SD) 15,13 11,80 1,15 1, , Maastricht Aachen Airport 22,80 20, Makado e.o. (SD) 12,19 7, Stationstraat-Zuid 14,66 14,66 0,75 0, , Technoport Europe (TPE) 44,96 29,55 1,88 1, , Beek 236,63 167,22 47,23 47,23-18,08 29, Bamfordweg 7,30 6,96 0,34 0, , Kruisberg 5,12 4, Meerstraat 10,83 10, Weerterveld 8,07 5, Meerssen 31,32 27,52 0,34 0, , Bedrijvenstad Fortuna 16,90 13,56 6,30 6, , Business Park Geleen 22,56 15,19 5,53 5, , Chemelot 702,49 399,83 97,29 73,33 23,96 17,21 56, Chemelot Campus (SD) 26,73 15, Gardenz (SD) 15,16 8,76 1,05 1, , Groenseykerstraat 5,68 5, Handelscentrum Bergerweg 57,32 51,09 0,22-0, Holtum-Noord 177,48 137, Holtum-Noord III 37,32 29,72 5,99-5, IJzeren Brug 3,12 2, Industrial Park Swentibold 26,58 26,58 13,89 13, , Industriepark-Noord 154,06 142,00 0,48 0, , Kampstraat 8,79 8,51 0,33 0, , Kantorenpark Sittard (SD) 36,76 28,67 4,33 4, , Krawinkel 41,34 31,44 0,30 0, , Mauritspark (SD) 5,06 5, Nedcar 98,15 98, Nedcar Yard 27,10 27,10 27,10-27, Sanderbout 1,58 1, Prijs min. Prijs max. 66

71 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Sluisweg 36,96 31, Sportzone Fortuna Sittard Stadion (SD) 21,00 18,93 3,34 3, , Sittard-Geleen 1.522, ,43 166,15 108,88 57,27 17,21 91, Business Park Stein 87,12 59,74 0,66-0, Haven Stein 90,36 67,08 0,88 0,88-0, Kerensheide 19,82 16, Paalweg 8,84 7,69 0,63 0, , Schuttersstraat 5,74 4, Stein 211,89 156,24 2,17 1,51 0,66 0,88 0, Westelijke Mijnstreek 2.001, ,40 215,88 157,96 57,93 36,17 121, Canisius 2,45 2, De Breinder 13,83 9, De Horsel 64,12 56,05 1,26 1, , De Reuken 3,18 2, De Steeg 10,44 9, Nagelbeek 3,48 3, Beekdaelen 97,50 83,61 1,26 1, , Bouwberg 36,80 33,82 3,84 0,22 3,62-0, Emma (Brunssum) 10,42 9, Emma III (Brunssum) 2,05 1,65 1,27 1, , Hendrik e.o. 86,82 77, Houserveld (Haefland) 14,53 13,45 0,64 0,64-0,42 0, Ora et Labora 48,14 37,90 10,94 2,26 8,68 2, Rimburgerweg 2,74 2, Rode Beek 12,73 10, Brunssum 214,22 186,87 16,70 4,40 12,30 2,68 1, Autoboulevard Heerlen 30,76 24,96 7,53 7, , Avantis 46,11 27,72 9,36 9,36-1,98 7, Baaks-Soureth 9,22 8,06 0,39-0, Bedrijvenstrook Heerlerbaan (SD) 9,60 8, Beitel 136,16 118,00 3,95 3,95-1,39 2, C-Mill 14,69 14,69 2,55 2, , Coriopolis (SD) 18,64 14,52 6,32 6, , De Kissel 16,67 13,20 0,32 0, , De Koumen 57,06 49, Emma (Heerlen) 18,66 16,56 10,54 2,31 8,24-2, In de Cramer 17,08 14,92 1,45 1, , Kantorenboulevard Heerlen (SD) 4,76 2, Litscherveld 1,38 1, Nieuw Einde 3,52 3, Onderwijsboulevard Heerlen (SD) 13,36 12, Prinsenstraat e.o. 6,73 5, Schelsberg (SD) 3,30 3, Smart Services Campus Heerlen (SD) 8,62 8, Smitzerveld 13,54 9,28 0,71-0, Ten Esschen 13,24 12,12 3,84 3, , Trilandis 54,78 46,18 22,05 22,05-7,53 14, Weggebekker 3,59 2, Wijngaardsweg 24,95 21,95 2,23 2, , Woonboulevard Heerlen (SD) 27,66 13, Zeswegen (SD) 13,91 12, Heerlen 567,99 467,11 71,24 61,90 9,33 10,90 51, Dentgenbach 115,39 110,18 2,50 2, , Euregiopark 5,12 4, Haanrade Worm 17,45 16, Julia 82,26 75, Rodaboulevard I 29,94 24,81 3,12 3, , Rodaboulevard II (SD) 22,77 13, Spekholzerheide 46,07 42,29 7,57 7, , Sportstraat Kaalheide 3,09 3, Willem Sophia 34,26 33,44 6,31 6, , Kerkrade 356,36 324,41 19,49 19, ,49-70 Abdissenbosch 57,72 48,61 1,14 1, , Bedrijventerrein Pals 2,56 2,56 1,23 1, , Rukkener 1,77 1, Strijthagen 51,30 45, Landgraaf 113,34 98,52 2,37 2, ,37-70 Prijs min. Prijs max. 67

72 Bruto Netto Restcapaciteit Terstond uitgeefbaar Nietterstond uitgeefbaar Opties Vrije kavels Bocholtzerweg 11,12 9, Simpelveld 11,12 9, Lindelaufer Gewande 9,02 7, Lindelaufer Gewande Fase III 2,42 1,76 1,09 1, , Voerendaal 11,44 9,01 1,09 1, ,09-95 Parkstad Limburg 1.371, ,15 112,14 90,51 21,63 13,59 76, Aan de Fremme 34,66 28, BT Gronsveld 36,49 32,02 1,08 1, , Retailpark Gronsveld (SD) 3,02 3, Rijksweg Margraten 2,65 2, Zoerbeemden 25,74 22, Eijsden-Margraten 102,57 88,85 1,08 1, , Industrieweg 2,70 2, Gulpen-Wittem 2,70 2, Beatrixhaven 268,09 219,61 25,24 17,44 7,79 6,57 10, Bedrijvenpark Maastricht-Zuid 85,99 46,88 20,78 16,90 3,88 6,20 10, Bosscherveld 36,42 30,22 1,35 1,35-0,66 0, Bosscherveld/Sandersweg 4,33 3,72 0,59 0, , Ceramique (SD) 24,80 18, De Hazendans 1,16 0,78 0,24 0, , De Karosseer 15,04 12, ENCI 41,03 37, Geusselt (SD) 8,47 4, Heerderweg e.o. 4,49 3, Maastricht Health Campus (SD) 38,33 34, Malberg 5,34 3, PDV Bosscherveld (SD) 21,87 16,91 3,78 3, , Randwyck (SD) 26,22 20, Randwyck-Zuid I 14,92 12, Randwyck-Zuid II 20,36 18,12 1,25 1, , Rekoutweg 11,02 9, Scharn-Noord 13,41 9, Scharn-Noord-2 4,58 3,57 1,35 1, , Maastricht 645,87 506,95 54,57 42,90 11,67 13,43 29, Selzerbeek 21,08 18, Vaals 21,08 18, De Valkenberg 8,52 8, Valkenburg aan de Geul 8,52 8, Maastricht & Mergelland 780,73 624,98 55,65 43,98 11,67 13,43 30, Totaal Limburg 9.146, ,57 882,16 638,51 243,65 131,95 506, Bron: REBIS Prijs min. Prijs max. 68

73 Bijlage 2 Uitgifte in ha op werklocaties in de afgelopen 10 jaar Molenveld ,60 Beesel ,60 De Brem ,21-9,26 - De Groote Heeze , Drie Kronen , Gennep ,57 12,52-9,26 - Agri Business Park , Berghem 1,16-1, De Asdonck - - 0, Hoogveld (Horst) , Hoogveld-Oost , Klaver ,19 Klaver 6A , Klaver , Melderlosche Weiden ,50 1, ,80-2,07 Tienray - - 0, , Uitbreiding Melderlosche Weiden , Venrayseweg II , Horst aan de Maas 1,16-2,03 0,90 1,70 20,38-17,91-14,26 Bedrijvenpark J.F. Kennedylaan , ,21 0,19 BusinessPark Siberie , ,47 De Kruisberg , De Schor 0, ,19 0,58 0,02 De Wielen - uitbreidingslocatie fase , ,14 0,21-0,18 0,33 I.T. Beringe ,83 - I.T. Panningen 0,52 0,56 1, ,12 1,93 3,29 0,10 TrafficPort Venlo , Peel en Maas 1,02 0,56 1,74 0,28 11,15 0,14 2,99 2,12 6,09 2,11 Bedrijventerrein Noorderpoort 0, , ,41 Brightlands Campus Greenport Venlo (SD) ,17 De Pannenberg 0,70 0, ,28-0, ,89 Emmaplein e.o , , Freshpark Venlo - 3,01 1, ,07 4,42 9,71 0,20 Geloërveld 1, ,11 - Greenport Business Park - 7, ,13 - Kantorenpark Noorderpoort (SD) ,15 Spikweien 0, Tradeport Noord - 2,01-14,00 1,61 60,14 14,61 33,32 12,83 27,58 Tradeport Oost 3,03-2, , Tradeport West , ,68 Ubroek - 0,84 0,86-0,06-0,16 0, Venlo Trade Port 1, ,35 Venlo 7,19 13,30 6,70 14,35 1,96 60,69 23,30 40,75 23,78 31,43 Agrobaan Ysselsteyn 0,25 1,54 0, , De Blakt 11,34-5,37-11, ,50 12,46 De Hulst II 0,52 1,02 0,55 0,24 0,11 4,39 0,48-1,06 0,64 Haven- en industrieterrein Wanssum ,53 Keizersveld ,32 - Smakterheide - - 0, Vennendreef , Venray 12,11 2,55 7,23 0,24 11,18 4,39 0,48 2,11 2,87 13,63 1,00 21,47 16,41 17,70 15,77 25,98 86,18 39,30 62,89 42,01 62,04 Noord-Limburg 21,47 16,41 17,70 15,77 25,98 86,18 39,30 62,89 42,01 62,04 Businesspark ML ,99 0,80 2,56-18,04 - De Berk 0,34 1,95 0,27 0,10 0,12 0,48-0,32 1,18 2,83 De Loop , Echt-Susteren 0,34 1,95 0,27 0,10 13,11 1,28 3,24 0,32 19,22 2,83 Arenbos (Heythuysen) - - 0, , Laak Roggel , Windmolenbos 0,27 0,57 0,32 0,23-0,01-0,14 0,56 - Leudal 0,27 0,57 0,48 0,23-0,08 0,95 0,14 0,56-69

74 BP kern Panheel - - 0, Maasgouw - - 0, Bedrijvenpark Pannenweg West 3,00-0,30 0,52 0,26 0,63 1,13 5,87 0,19 3,58 Nederweert 3,00-0,30 0,52 0,26 0,63 1,13 5,87 0,19 3,58 Boven de Wolfskuil 1,00 0, ,35-0,68 Businesspark De Hanze - - 2,93 0, De Grinderij , Designer Outlet Roermond (SD) , Huis- en Tuinboulevard (SD) ,26 - Merum , Merummer Poort 0,13-0, , ,18 0,29 Oosthoven 0, , Oosttangent - - 0, ,54 - Outdoor Center Roermond (SD) 3, Reubenberg 0,39 0, Roerstreek Noord ,53-1,93 - Roerstreek Zuid 0,60 0,71 0,34 0,23 3,74 0, ,23 Willem-Alexander 1,71 1, Roermond 7,46 3,31 3,99 1,10 7,28 0,82 3,53 2,43 3,91 1,20 Centrum Noord (SD) - - 0,74 0, , ,30 De Kempen 10,27 3, ,96-4,14 - Kampershoek ,87 - Kampershoek ,60 - Kanaalzone I 0, ,10-0,16 - Kanaalzone II , Leuken-Noord ,11 0, ,06 - Weert 10,93 3,73 0,74 0,13 0,11 0,11 1,18 1,50 24,82 0,30 1,00 21,99 9,55 6,60 2,08 20,76 2,92 10,03 10,27 48,70 7,91 Midden-Limburg 21,99 9,55 6,60 2,08 20,76 2,92 10,03 10,27 48,70 7,91 Businesspark Aviation Valley 0,98-1,29 3,85 3,82 0, ,94 6,49 Maastricht Aachen Airport , Stationstraat-Zuid ,15 - Technoport Europe (TPE) - - 0,58 0, ,36-0,33 - Beek 0,98-1,88 5,37 3,82 0,34 0,36-8,42 6,49 Bedrijvenstad Fortuna - 0, , ,56 0,21 Business Park Geleen 0,77 0,30-1, ,31 0,13 0,54 Chemelot - - 0,99 15,74 1,14 5, ,27 7,31 Chemelot Campus (SD) ,60 2, Gardenz (SD) , Handelscentrum Bergerweg ,76 1, Holtum-Noord - 0,61 0, , Holtum-Noord III - - 2, ,15 3, Industrial Park Swentibold , Industriepark-Noord 0, Kantorenpark Sittard (SD) , , Krawinkel - - 0, ,48 Nedcar ,09 - Sportzone Fortuna Sittard Stadion (SD) , ,85 0,29 Sittard-Geleen 1,34 1,53 3,97 23,11 10,45 8,01 18,15 6,10 17,90 8,84 Business Park Stein - 0, , Haven Stein 0, , , Stein 0,63 0, ,35 1,11-0, ,00 2,95 1,98 5,84 28,49 14,63 9,45 18,51 6,93 26,31 15,32 Westelijke Mijnstreek 2,95 1,98 5,84 28,49 14,63 9,45 18,51 6,93 26,31 15,32 De Breinder - 0,76-0,18-0, ,38 - De Horsel , ,05 Beekdaelen - 0,76-1,11-0, ,38 0,05 Emma III (Brunssum) 0, ,16 - Houserveld (Haefland) , Rode Beek 0, , , Brunssum 0, ,39-0,21-0,27 0,16 - Autoboulevard Heerlen ,87 0, Avantis - 0, ,31-3,11 0,22 0,48 9,97 70

75 Beitel , C-Mill , De Kissel , Trilandis 0,49 1, ,39-0,99 6, Woonboulevard Heerlen (SD) , Heerlen 0,49 2,35-0,87 3,02 0,08 4,10 7,04 0,48 9,97 Rodaboulevard I 0,97 0,63-0,39 0,26-0,11-0,36 0,40 Spekholzerheide ,86 1, Willem Sophia ,31 Kerkrade 0,97 0,63-0,39 4,12 1,45 0,11-0,36 0,71 Abdissenbosch ,62 Abdissenbosch II - 0, Landgraaf - 0, ,62 Lindelaufer Gewande 0, Lindelaufer Gewande Fase III , Voerendaal 0, , ,00 2,57 4,27 0,00 2,75 7,14 2,05 4,22 7,99 1,38 11,35 Parkstad Limburg 2,57 4,27-2,75 7,14 2,05 4,22 7,99 1,38 11,35 Aan de Fremme - 0,12 0, Retailpark Gronsveld (SD) ,36 1, Eijsden-Margraten - 0,12 0,62-1,36 1, Beatrixhaven 1,97-5,21-2,12 0, Bedrijvenpark Maastricht-Zuid 0,68 3,17 4,67 3,36-2,60-0,21 0,83 0,65 De Hazendans 0,08-0, De Karosseer - 1, Geusselt (SD) , PDV Bosscherveld (SD) , Randwyck-Zuid I 1, , Randwyck-Zuid II , ,04 - Maastricht 3,98 4,89 10,02 3,36 3,71 4,66-0,21 1,87 0,65 1,00 3,98 5,01 10,64 3,36 5,08 6,18 0,00 0,21 1,87 0,65 Maastricht & Mergelland 3,98 5,01 10,64 3,36 5,08 6,18-0,21 1,87 0,65 1,00 52,96 37,22 40,78 52,45 73,59 106,78 72,05 88,28 120,28 97,27 Totaal Limburg 52,96 37,22 40,78 52,45 73,59 106,78 72,05 88,28 120,28 97,27 Bron: REBIS

76 Bijlage 3 'Verouderde' werklocaties; stand per Aantal Bruto Netto Restcapaciteit Maasveld 1 12,46 11,69 - Molenveld 1 24,02 21,23 - Beesel 2 36,47 32,92 - Moutstraat 1 1,14 0,92 - Gennep 1 1,14 0,92 - Tienray 1 15,51 13,60 2,20 Horst aan de Maas 1 15,51 13,60 2,20 Korendal 1 12,89 12,28 3,41 Spijkerweg 1 2,93 2,55 0,54 Mook en Middelaar 2 15,82 14,84 3,95 De Kieën 1 17,17 15,16 0,32 De Kruisberg 1 16,61 15,04 0,99 I.T. Beringe 1 73,67 60,97 - I.T. Panningen 1 70,49 60,95 3,51 Peel en Maas 4 177,94 152,11 4,82 Emmaplein e.o. 1 11,52 10,08 1,26 Erkenkamp 1 1,94 1,68 - Hagerhof 1 16,63 14,18 - Kaldenkerkerweg 1 27,74 25,77 - Keulse barierre 1 35,58 27,48 4,80 Venlo Trade Port 1 279,97 218,01 1,26 Windhond 1 30,76 28,56 - Witveldweg 1 17,51 15,81 0,86 Venlo 8 421,65 341,58 8,18 De Brier (SD) 1 10,86 8,42 - De Hulst I 1 22,95 21,09 8,03 Noorderhof 1 1,19 1,19 - Zuivelfabriek 1 2,57 2,57 - Venray 4 37,57 33,27 8, ,10 589,23 27,18 Noord-Limburg ,10 589,23 27,18 Dieterderweg 1 20,86 20,42 - Wolfskoul 1 18,71 16,71 - Echt-Susteren 2 39,57 37,12 - Kelpen - Oler 1 26,80 24,58 - Soerendonck (Neer) 1 5,22 4,85 - Zevenellen (EPZ Buggenum) 1 91,75 59,97 33,22 Leudal 3 123,77 89,40 33,22 BP kern Panheel 1 34,92 30,16 - Haven Wessem 1 32,62 10,67 - Kanaal Wessem-Nederweert 1 28,31 27,00 0,54 Koeweide 1 48,57 36,72 - Meers 1 8,18 8,04 - Oude Maas 1 16,59 15,60 - Maasgouw 6 169,20 128,19 0,54 Stationsweg 1 34,84 29,98 - Roerdalen 1 34,84 29,98 - Heystert 1 3,96 3,24 - Pr. Bernhardstr. (Gebroek Heide) 1 4,48 4,34 - Roermond 2 8,44 7, ,81 292,26 33,77 Midden-Limburg ,81 292,26 33,77 Meerstraat 1 10,83 10,08 - Meerssen 1 10,83 10,08 - Groenseykerstraat 1 5,68 5,10 - IJzeren Brug 1 3,12 2,91 - Kampstraat 1 8,79 8,51 0,33 Sittard-Geleen 3 17,59 16,52 0,33 Kerensheide 1 19,82 16,96 - Schuttersstraat 1 5,74 4,76 - Stein 2 25,56 21, ,99 48,32 0,33 Westelijke Mijnstreek 6 53,99 48,32 0,33 72

77 Aantal Bruto Netto Restcapaciteit De Reuken 1 3,18 2,83 - De Steeg 1 10,44 9,57 - Beekdaelen 2 13,62 12,40 - Bouwberg 1 36,80 33,82 3,84 Hendrik e.o. 1 86,82 77,61 - Ora et Labora 1 48,14 37,90 10,94 Rimburgerweg 1 2,74 2,41 - Brunssum 4 174,50 151,74 14,78 Bedrijvenstrook Heerlerbaan (SD) 1 9,60 8,52 - Beitel 1 136,16 118,00 3,95 In de Cramer 1 17,08 14,92 1,45 Wijngaardsweg 1 24,95 21,95 2,23 Heerlen 4 187,80 163,39 7,63 Haanrade Worm 1 17,45 16,94 - Kerkrade 1 17,45 16,94 - Abdissenbosch 1 57,72 48,61 1,14 Bedrijventerrein Pals 1 2,56 2,56 1,23 Rukkener 1 1,77 1,52 - Landgraaf 3 62,05 52,69 2,37 Bocholtzerweg 1 11,12 9,62 - Simpelveld 1 11,12 9, ,53 406,79 24,78 Parkstad Limburg ,53 406,79 24,78 Rijksweg Margraten 1 2,65 2,63 - Eijsden-Margraten 1 2,65 2,63 - Beatrixhaven 1 268,09 219,61 25,24 Bosscherveld 1 36,42 30,22 1,35 Bosscherveld/Sandersweg 1 4,33 3,72 0,59 ENCI 1 41,03 37,90 - Malberg 1 5,34 3,37 - Maastricht 5 355,21 294,82 27,17 Selzerbeek 1 21,08 18,91 - Vaals 1 21,08 18, ,94 316,36 27,17 Maastricht & Mergelland 7 378,94 316,36 27, , ,97 113,22 Totaal Limburg , ,97 113,22 Bron: REBIS

78 Bijlage 4 Status van revitalisering van 'verouderde' werklocaties; stand per Cat. I Cat. II Cat. III Aantal Bruto Aantal Bruto Aantal Bruto Maasveld 1 12, Molenveld 1 24, Beesel 2 36, Moutstraat , Gennep , Tienray , Horst aan de Maas , Korendal , Spijkerweg 1 2, Mook en Middelaar 1 2, , De Kieën 1 17, De Kruisberg 1 16, I.T. Beringe , I.T. Panningen ,49 Peel en Maas 2 33, , ,49 Emmaplein e.o. 1 11, Erkenkamp 1 1, Hagerhof 1 16, Kaldenkerkerweg 1 27, Keulse barierre 1 35, Venlo Trade Port 1 279, Windhond 1 30, Witveldweg 1 17, Venlo 8 421, De Brier (SD) 1 10, De Hulst I 1 22, Noorderhof 1 1, Zuivelfabriek 1 2, Venray 4 37, , , ,49 Noord-Limburg , , ,49 Dieterderweg 1 20, Wolfskoul ,71 Echt-Susteren 1 20, ,71 Kelpen - Oler 1 26, Soerendonck (Neer) , Zevenellen (EPZ Buggenum) ,75 Leudal 1 26,80 1 5, ,75 BP kern Panheel , Haven Wessem , Kanaal Wessem-Nederweert , Koeweide 1 48, Meers 1 8, Oude Maas 1 16, Maasgouw 3 73, , Stationsweg , Roerdalen , Heystert 1 3, Pr. Bernhardstr. (Gebroek Heide) 1 4, Roermond 2 8, , , ,46 Midden-Limburg 7 129, , ,46 Meerstraat 1 10, Meerssen 1 10, Groenseykerstraat 1 5, IJzeren Brug , Kampstraat ,79 Sittard-Geleen 1 5,68 1 3,12 1 8,79 Kerensheide , Schuttersstraat 1 5, Stein 1 5, , , ,94 1 8,79 Westelijke Mijnstreek 3 22, ,94 1 8,79 De Reuken 1 3, De Steeg , Beekdaelen 1 3, , Bouwberg , Hendrik e.o ,

79 Cat. I Cat. II Cat. III Aantal Bruto Aantal Bruto Aantal Bruto Ora et Labora , Rimburgerweg 1 2, Brunssum 1 2, , Bedrijvenstrook Heerlerbaan (SD) 1 9, Beitel , In de Cramer 1 17, Wijngaardsweg , Heerlen 2 26, , Haanrade Worm 1 17, Kerkrade 1 17, Abdissenbosch , Bedrijventerrein Pals ,56 Rukkener 1 1, Landgraaf 1 1, ,72 1 2,56 Bocholtzerweg , Simpelveld , , ,15 1 2,56 Parkstad Limburg 6 51, ,15 1 2,56 Rijksweg Margraten 1 2, Eijsden-Margraten 1 2, Beatrixhaven ,09 Bosscherveld , Bosscherveld/Sandersweg , ENCI ,03 Malberg 1 5, Maastricht 1 5, , ,12 Selzerbeek , Vaals , , , ,12 Maastricht & Mergelland 2 7, , , , , ,42 Totaal Limburg , , ,42 Cat. I Cat. II Cat. III Het terrein is verouderd, revitaliseringsplannen bestaan echter nog niet. Het terrein is verouderd, er bestaan revitaliseringsplannen, op te starten binnen drie jaar. Het terrein is verouderd en wordt momenteel gerevitaliseerd. Bruto = Bruto-oppervlakte in ha. Bron: REBIS

80 Bijlage 5 Voorbeeld factsheets werklocaties: Tradeport West, Kampershoek en Beitel 76

81 77

82 78

83 79

84 80

85 81