Nederlandse economie in zicht

Transcriptie

1 Nederlandse economie in zicht Conjunctuur lijkt te verbeteren Economisch Bureau 6 november 213 Barometer signaleert weer groei BBP (% j-o-j; l.a.) Economisch-sentimentindicator (r.a.) Conjunctuur lijkt te verbeteren De economische barometers zijn duidelijk verbeterd en doen vermoeden dat de Nederlandse economie in het derde kwartaal eindelijk weer is gegroeid. De harde data zijn echter onvolledig en kunnen dit nog niet bevestigen. De beschikbare cijfers van de uit- en invoer wijzen erop dat het herstel, zoals verwacht, waarschijnlijk uit het buitenland komt. De inflatie daalde in september sterk en is naar verwachting in oktober fors verder afgenomen doordat het effect van de btw-verhoging van vorig jaar uit het inflatiecijfer is weggevallen. De inflatie lijkt nog wat verder te kunnen dalen. De werkloosheid liet in de maanden augustus-september een stabilisatie zien. Het aantal werkenden is echter verder gedaald. Het lijkt er dan ook vooral op dat door de lage kans op een baan mensen zich (ontmoedigd) van de arbeidsmarkt hebben teruggetrokken. De tweedeling tussen sectoren die internationaal gericht zijn, en sectoren die het (meer) van de binnenlandse markt moeten hebben, blijft nog bestaan. De vooruitzichten voor de eerste groep zijn wat beter.

2 2 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 Conjunctuur lijkt te verbeteren Nico Klene Jacques van de Wal Economische krimp lijkt voorbij De tekenen dat de Nederlandse economie zich voorzichtig aan het herstellen is, nemen toe. Daarop wijzen diverse sentimentsindicatoren. De harde cijfers geven echter geen goed beeld van het derde kwartaal omdat er nog geen septembercijfers gepubliceerd zijn. Maar de beschikbare cijfers van de buitenlandse handel doen vermoeden dat de uitvoer de economie in de lift zet. We denken dat de economie in het derde kwartaal licht is gegroeid, waarmee een einde lijkt te zijn gekomen aan een lange periode van recessie. Economische barometers signaleren verbetering De economische barometers zijn duidelijk verbeterd. Het producentenvertrouwen in de industrie heeft met een waarde van -,5 het hoogste niveau bereikt in meer dan twee jaar. In april was dit nog -5,6. Wel is het cijfer nog negatief, wat betekent dat nog altijd iets meer ondernemers negatief zijn dan positief. De inkoopmanagersindex (PMI) in de industrie is ook gestegen en ligt nu vier maanden boven de 5, de waarde die de omslag markeert tussen krimp en groei. De laatste twee maanden lag de PMI zelfs ruim boven de 5. In oktober viel de index iets terug naar 54,4 na de wel heel forse stijging in september. Maar ook dit cijfer duidt nog steeds op verdere groei. Uit het maandelijkse PMI-onderzoek blijkt dat vooral de exportorders het goed doen. De betreffende deelindex ligt al een aantal maanden ruim boven 5 en liep in oktober op naar 57,5 (zie grafiek volgende blz.). Ook de deelindex van alle nieuwe orders ligt trouwens duidelijk boven 5. Ten slotte is de Economisch-sentimentindicator (ESI) van de Europese Commissie flink opgelopen. De ESI is een bredere indicator dan de vorige twee: het betreft niet alleen het sentiment in de industrie, maar ook dat in de dienstensector, de bouw, de detailhandel en van de consument. In oktober werd met 95,1 het hoogste peil in (eveneens) meer dan twee jaar bereikt. Overigens ligt het cijfer nog onder het langetermijngemiddelde van 1. Gelet op de duidelijke verbetering van de barometers denken we dat de economie in het derde kwartaal eindelijk weer is gegroeid. Het niveau van de indicatoren wijst echter op een slechts bescheiden groei. Uitvoer De beschikbare cijfers laten zien dat nog steeds sprake is van de tweedeling binnenlandse - buitenlandse bestedingen. De particuliere consumptie is in juli-augustus verder gedaald met 2% vergeleken met dezelfde maanden van 212. Dat wijst erop dat de consumptie in de zomer periode ook kwartaal-opkwartaal hoogstwaarschijnlijk verder gekrompen. Steeds minder krimp van het BBP 1,5,5 -,5-1,5-2,5 % k-o-k Barometers industrie omhoog Saldo % pos.-neg. antwoorden PMI >5 - groei; <5 - krimp Economisch-sentimentindicator eveneens in de lift Producentenvertrouwen industrie (l.a.) Inkoopmanagersindex (r.a.) Index; 1=langetermijngemiddelde

3 3 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 De bedrijfsinvesteringen nemen jaar-op-jaar ook nog af, maar de krimp wordt wel minder. De BBP-groei lijkt te komen van de uitvoer. In juli en augustus is de goederenuitvoer verder gestegen (+2¼% j-o-j). Maar de invoer is afgenomen (-1%). Dat betekent dat het gat tussen beide is toegenomen en dat de netto-uitvoer waarschijnlijk een positieve bijdrage aan de groei heeft geleverd. Verder laten detailcijfers van de uitvoer zien dat de groei van de uitvoer van binnenlands geproduceerde goederen in juliaugustus niet of nauwelijks meer is achtergebleven bij de groei van de wederuitvoer. In het eerste halfjaar was dat nog wél het geval geweest. Deze ontwikkeling spoort met het beeld van de PMI-deelindex van de exportorders, die sinds juni weer ruim boven de 5 ligt. Deze index heeft immers betrekking op exportorders voor binnenlandse producten. En de recente sterke verdere stijging van deze index signaleert dat de uitvoer van deze producten verder is gestegen. Dat is positief omdat we er meer aan verdienen dan aan de wederuitvoer. Het lijkt er dan ook op dat de mogelijke groei in het derde kwartaal uit het buitenland komt. Daarbij tekenen we aan dat het beeld zoals gezegd lang niet compleet is: er zijn nog geen septemberdata en gegevens over de overheidsbestedingen, de investeringen in de bouw en de voorraadvorming ontbreken voor het derde kwartaal. Bescheiden groei in 214 Onze verwachting is verder dat de economie na het derde kwartaal blijft groeien dankzij de uitvoer die profiteert van het verdere herstel van de wereldhandel, en doordat de krimp van de binnenlandse bestedingen wat afneemt. Na een gemiddelde krimp van ruim 1% dit jaar, kan het BBP in 214 weer met bijna een ½% groeien. Dat is niet noemenswaardig meer dan de pas gepubliceerde Herfstraming van de Europese Commissie. De Nederlandse economie blijft daarmee ook volgend jaar duidelijk achter bij de eurozone. Dat heeft onder meer te maken met de aanhoudende daling van de particuliere consumptie, mede onder invloed van het afgenomen huizenvermogen, en de ombuigingen van de overheid. Het pakket aanvullende maatregelen dat was gepresenteerd in de Miljoenennota, is in oktober na een akkoord met enkele oppositiepartijen aangepast. Dat akkoord was noodzakelijk om ook in de Eerste Kamer een meerderheid voor de kabinetsplannen te krijgen. In grote lijnen houdt de aanpassing in dat de belastingen minder omhoog gaan en dat daar tegenover de uitgaven van de overheid meer worden gedrukt. Ook een nieuwe incidentele maatregel moet extra inkomsten opleveren. Dat betekent dat incidentele maatregelen nu ruim een derde uitmaken van het ombuigingspakket van EUR 6 miljard. Particuliere consumptie krimpt nog steeds -2 % j-o-j; 3-m voortschr. gemiddelde Indicator exportorders loopt sterk op % j-o-j PMI >5 - groei; <5 - krimp , CBS Koopkracht kan iets verbeteren in Bron: CPB PMI exportorders (index; r.a.) Uitvoer goederen (% j-o-j, 3-m v.g.; l.a.) % mutatie Volgens aanvankelijk pakket 214 volgens aangepast pakket

4 4 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 De aanpassingen hebben een gunstig effect op de koopkracht. Door de eerdere maatregelen zou de koopkracht in 214 dalen - met ¼ à ½% (zie grafiek vorige blz.). Het aangepaste beeld wijst echter op een bescheiden stijging van de gemiddelde (mediane) koopkracht met ¼%. Mogelijk gevolg is dat de consumptie volgend jaar wat minder krimpt dan eerder was gedacht. De prijs betaalt de overheid: haar uitgaven zullen volgend jaar lager uitkomen. Daarmee is het netto-effect van de Begrotingsafspraken 214 op de economische groei in 214 vrijwel nihil. Inflatie daalt 3,5 2,5 1,5,5 % j-o-j Inflatie gaat flink omlaag Er is nog een factor die een gunstig effect op de koopkracht kan hebben: de daling van de inflatie lijkt harder te verlopen dan we dachten. In september daalde het inflatiecijfer van 2,8% naar 2,4%. Dat kwam door de lagere prijsstijging van voedingsmiddelen en de prijsdaling bij kleding, schoenen en motorbrandstoffen. In oktober zal de inflatie nog méér dalen. Dan verdwijnt immers het effect van de btw-verhoging van vorig jaar uit het inflatiecijfer. Dat effect wordt geschat op zo n,7%-punt. Het lijkt er dan ook op dat de inflatie in oktober weer onder de 2% is gedoken. En gelet op het neerwaartse verloop van de voedselprijzen, onze verwachting dat de olieprijzen gaan dalen, de sterke euro en de onbenutte capaciteit in de economie zal de inflatie waarschijnlijk nog wat verder naar beneden gaan. Onze inflatieraming voor 214 (ook die van het CPB) lijkt dan ook wat aan de hoge kant. Werkloosheid gedaald, maar nog geen kentering Het werkloosheidspercentage is de laatste paar maanden niet verder gestegen. Het cijfer volgens de nationale definitie was in augustus en september zelfs iets lager dan in juli. De daling in augustus kwam voor rekening van jongeren (15 tot 25 jaar). De verklaring ligt deels in de stijging van het aantal werkenden in die leeftijdsgroep. Wellicht dat er door het prachtige zomerweer in die maand voor jongeren meer werk (in de horeca) was. In september nam het aantal werkenden - niet verrassend - weer af en nam het aantal werklozen weer toe. De werkloosheid ligt echter nog wel onder het niveau van juli. Een verdere verklaring voor de werkloosheidsdaling onder jongeren zou zijn dat het aantal aanmeldingen voor hogescholen en universiteiten sterk is gestegen. Meer doorstuderende jongeren betekent minder toetreders tot de arbeidsmarkt, wat de werkloosheid drukt. Maar ook bij de andere leeftijdsgroepen is de werkloosheid de voorbije maanden gestabiliseerd. Op zich spoort dat met de afname van het aantal werkloosheidsaanvragen. Maar duidelijk is óók dat de werkgelegenheid is afgenomen. De stabilisatie van de werkloosheid lijkt dan ook vooral te danken te zijn aan het feit dat er minder toetreders op de arbeidsmarkt zijn; door de lage kans op een baan trekken mensen zich kennelijk ontmoedigd terug. We gaan er vooralsnog van uit dat de werkloosheid toch nog wat verder zal oplopen. -, Inflatie Excl. effect aanpassing belastingen Werkloosheid stabiel aantal werkenden daalt nog x Werkzame beroepsbevolking (l.a.) Werklozen (r.a.) Kerncijfers Nederlandse economie % mutaties BBP 1, -1,3-1,1,4 Particuliere consumptie -1,1-1,6-2, -,9 Overheidsconsumptie,2 -,7 -,9 -,2 Investeringen 6,1-4, -8,, Uitvoer 4,1 3,2 2,8 4,6 Invoer 4,2 3,3,2 4,3 Consumentenprijzen (CPI) 2,3 2,5 2,7 1,8 Lonen 1,4 1,6 1,4 1,4 Niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 6,4 8,5 9,2 Idem internationale definitie 4,4 5,3 6,8 7,4 Lopende rekening (% BBP) 9,5 9,4 1,1 1, Saldo overheid (% BBP) -4,3-4,1-3,2-3,3 Herziene cijfers zijn gecursiveerd. Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau

5 5 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 Sectorale ontwikkelingen De beschikbaar gekomen sectordata ondersteunen het hiervoor geschetste verhaal, waarbij de economische bedrijvigheid van krimp naar lichte groei lijkt te tenderen. De eerder genoemde tweedeling binnenlandse versus buitenlandse bestedingen (uitvoer) bepaalt voor een groot deel het sectorale beeld. Internationaal gerichte sectoren Binnen de Nederlandse economie behoren de agrarische sector, food en (overige) industrie tot de meest internationaal georiënteerde sectoren. Over de agrarische sector komen relatief weinig cijfers uit waaruit de omzetontwikkeling geduid kan worden. Wel is er een nieuwe softe indicator, de Agrovertrouwensindex, die een combinatie is van de stemming over de huidige situatie en de verwachtingen voor de komende twee tot drie jaar. Deze index, samengesteld door LEI Wageningen UR, is in het derde kwartaal iets gestegen, het sterkst in de akkerbouw. Mede door de sterke exportoriëntatie heeft deze sector als een van de weinige zowel in 211 als in 212 een positieve ontwikkeling van de toegevoegde waarde laten zien. Ook in 213 en 214 denken wij dat de agrarische sector een kleine groei zal vertonen. relatief krapper is geworden ten opzichte van de vraag. En uit de maandelijkse conjunctuurenquête van het CBS blijkt dat een meerderheid van de ondernemers binnen transport & logistiek positief zijn over de verwachte omzetontwikkeling in de komende drie maanden. Met een waarde van 12,9 (saldo positieve en negatieve antwoorden) staat deze index op het hoogste niveau in anderhalf jaar. Een laatste positief teken is dat het aantal faillissementen in de sector de laatste maanden fors afneemt, terwijl over de gehele linie het aantal faillissementen nog toeneemt. Bezettingsgraden begin vierde kwartaal De industrie liet volgens de cijfers van juni en juli een omzettoename zien ten opzichte van dezelfde maanden in 212. Maar in augustus moest de industrie een stapje terugdoen. De omzet van de totale industrie nam in die maand af met 1,8% (j-o-j). Positieve uitzonderingen waren de voedings- en genotmiddelenindustrie (+5% j-o-j) en de machine-industrie (+9,4% j-o-j). De voedings- en genotmiddelenindustrie noteert al het gehele jaar iedere maand een toename van de omzetcijfers. Gezien de eerder besproken ontwikkeling van de inkoopmanagersindex en de verbetering van het oordeel over de orderpositie verwachten wij dat het augustuscijfer een outlier zal blijken te zijn. Wij verwachten na augustus wel weer betere omzetcijfers. De bezettingsgraden (zie tabel) in de industrie gaan ook de goede kant op. De sector transport & logistiek is een sector die, net als de groothandel (daar worden weinig cijfers over gepubliceerd), het zowel van het buitenland als van het binnenland moet hebben. Gemiddeld genomen dan, want bedrijven in de genoemde sectoren hebben meestal een duidelijke focus op een van de twee. De bedrijfsresultaten in deze sectoren kunnen dan ook heel sterk uiteenlopen. Voor transport & logistiek zijn de omzetgegevens nog maar tot en met het tweede kwartaal bekend. Maar die lieten wel een klein plusje over beide kwartalen zien. Ook over de verdere omzetontwikkeling zijn wij gematigd positief gestemd. De Baltic Dry Index een maatstaf voor de tarieven voor vervoer van bulkgoederen over zee laat ten opzichte van eind 212 een forse stijging zien. De tarieven stijgen omdat het aanbod Bron: CBS Overwegend op binnenland gerichte sectoren De overige (markt)sectoren in de Nederlandse economie zijn hoofdzakelijk op het binnenland gericht en kunnen hoogstens indirect profiteren van de exporttoename. Een aantrekkende woningmarkt is nodig om de bouw weer uit het slop te trekken - zeker nu er op Prinsjesdag extra bezuinigingen op infrastructuur zijn aangekondigd. Op grond daarvan hebben wij de ramingen voor de bouw recent naar beneden bijgesteld. Maar van het woningmarktfront komen hier en daar toch inmiddels wat positieve berichten door. Het kadaster registreerde in september 3% meer transacties dan in dezelfde maand in

6 6 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november In het derde kwartaal zijn de huizenprijzen licht gestegen en het aantal gedwongen executieveilingen neemt ook af. De bodem lijkt bereikt en een broos herstel lijkt in het verschiet te liggen. Dit zal niet gelijk doorwerken in een toename van de nieuwbouw het aantal afgegeven vergunningen ligt namelijk op een erg laag niveau maar het is wel een begin. De bouw zal in zijn totaliteit naar onze verwachting ook in 214 nog krimpen. De consument heeft al jaren minder te besteden en dat merken de detailhandel en de horeca goed. De afzet van de detailhandel daalt al vier jaar op rij. De crisis en de opkomst van online-verkoop, die voor een groot deel door nieuwkomers wordt gerealiseerd, zorgen voor een perfect storm voor deze sector. De detailhandelsomzetcijfers (groei j-o-j) zijn sinds april 211 geen enkele maand positief geweest. Alleen supermarkten en drogisterijen weten doorgaans plussen te noteren; de meeste branches binnen de detailhandel hebben te maken met langdurige forse krimp. In de conjunctuurenquête is de laatste maanden overigens onder detaillisten een iets positiever sentiment gemeten. We zullen zien of dat de komende maanden waarheid wordt. Het sentiment in de zakelijke dienstverlening en TMT is eveneens verbeterd. Het sentiment zoals gemeten in de conjunctuurenquête laat daar voor de meeste branches (zelfs voor uitgeverijen) de laatste twee tot drie maanden een opleving zien. Uit de harde cijfers valt voor deze sector met veel diversiteit valt nog weinig positiefs te halen. Zo daalt bijvoorbeeld het aantal uitzenduren nog steeds. Wel is daar sprake van een afnemende krimp. De grote afhankelijkheid van de binnenlandse markt waaronder een bezuinigende overheid maakt de weg naar herstel niet eenvoudig. o Volumemutaties naar sector %-mutaties Agrarisch 1,5,3 1 1 Industrie (excl. food) 4, -,9 2 Food, -1,5 2 2 Bouw 5,2-8, Groothandel 4,1-1,1 -½ ½ Detailhandel -,5-1,9-2½ -1½ Autoretail 4,1-3,1-5 1 Leisure 3, -, Transport & Logistiek 1,4 -,1 -½ 2 Telecom, Media & Technologie,4-1,9-1 Zakelijke dienstverlening,1-1, Bron: CBS, ramingen ABN AMRO Economisch Bureau

7 7 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 APPENDIX 1. TABEL MACRO-INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie r 214r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP 1,5 1, -1,3 -,4 -,1-1,1,4 Particuliere consumptie,3-1,1-1,6 -,1 -,7-2, -,9 Overheidsconsumptie,5,2 -,7 -,5 -,1 -,9 -,2 Investeringen -7,5 6,1-4, -6,4 1,8-8,, Uitvoer 11,6 4, 3,2,3 1,5 2,8 4,6 Invoer 1,3 4,2 3,3-2,7 1,7,2 4,3 Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j) 1,3 2,3 2,5 3, 2,7 2,8 2,7 1,8 Lonen (part. sector, % j-o-j) 1, 1,4 1,6 1,8 1,5 1,2 1,4 1,4 Niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 5,4 6,4 7,8 8,3 8,3 8,5 9,2 Idem internationale definitie 4,5 4,4 5,3 6,2 6,6 7, 6,8 7,4 Producentenvertrouwen (ultimo) 2,6-1,3-5,6-4,8-4,1-2,8 -,5 (okt) Consumentenvertrouwen (ultimo) (okt) Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Macro Research Kerncijfers internationale economie r 214r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP eurozone 1,9 1,6 -,6 -,2,3 -,5 1,3 BBP Duitsland 3,9 3,4,9,,7,5 2, BBP Verenigde Staten 2,5 1,8 2,8,3,6 1,6 3,2 Niveaus USD per EUR (ultimo) 1,34 1,29 1,32 1,32 1,28 1,35 1,36 (okt) 1,35 1,2 Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo) 1, 1,4,2,2,2,2,2 (okt),2,3 Lange rente, 1jr Bund (%, Duitsland, ultimo) 3, 1,8 1,3 1,3 1,3 1,8 1,7 (okt) 1,9 2,5 Lange rente, Nederland (%,1jr staats, ultimo) 3,1 2,2 1,5 1,5 1,7 2,2 2, (okt) 2,2 2,7 Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde) 79,6 111,4 111,7 11,1 112,5 11,3 17,7 (okt) Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Macro Research

8 8 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 APPENDIX 2. TABEL MESO-INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie naar sector r 214r Algemeen Kwartaal 4 Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 PMI (ultimo,index > 5 = groei) 57,5 46,2 49,6 49,6 48, 48,8 54,4 (okt) Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken) Index Wereldhandel, ultimo 125,3 128,5 128,5 128,5 13, 13,2 131,4 (aug) Agrifood Omzet voedings- en genotmiddelenind. (% j-o-j) -,9 9,9-2,5 1,9 6,4 8, 8,3 (t/m aug) Productie voedings- en genotmidd.ind. (% j-o-j) 1,8 1,6-2,4-2,5,9 3, 3,4 (t/m aug) Export voedings- en genotmiddelen (% j-o-j) 11,8 7,5 3,7 6,8 6,7 9,5 8,1 (t/m aug) Producentenprijzen voedingsmidd. (% j-o-j; ult) 5,4 1,1 3, 4,8 3, 1,9 -,5 Bouw en onroerend goed Omzet bouw excl. projectontw. (% j-o-j) -8,8 4,3-6,9-8,4-9,1-6,2-2.9 (t/m aug) -5,5-1,5 Verleende nieuwbouwvergunningen ( mld) 13, 12,1 8,6 2,2 1,3 1,6,9 (t/m aug) Bouwproductie (volumes, % j-o-j) -8,9 4,3-8,4-7,9-8,6-5,6-2,4 (t/m aug) -5-1 Aantal maanden productie in portefeuille 5,9 6,2 5,6 5,3 5, 4,9 5,3 (4 e kw. 5,3) Aantal woningtransacties Prijs koopwoningen (% j-o-j) -2, -2,4-6,3-7,4-8,3-8,5-4,5 Detailhandel Retail verkopen (waarde, % j-o-j) -,1,7-1,2-2,1-3,4-1,5 -,8 (aug) -2, -,5 Retailprijs (% j-o-j),9 2,1 2, 2,5 2,6 2,4 2,4 2,5 Omzet supermarkten (% j-o-j) 1,8 2,1 3, 3,3 3,9 2,7 3,3 (aug) 3,5 3,5 Autoverkopen (x1) 483,2 555,8 52,4 75,2 115,4 95,5 338 (t/m okt) Industrie Dagproductie (% j-o-j) 7, 3,3 -,7 -,4-2,8-1, -2,3 (aug) Bezettingsgraad (%) 8,6 79,6 76,6 77,9 (okt) 78,6 (jan) 77,9 (apr) 78,4 (okt) Oordeel orderpositie, ultimo* -11,1-13,6-2,8-2,8-19,6-19,6-14,7 (okt) Oordeel voorraden, ultimo* 2, 2,3 4,7 4,7 1, 7,3 3,4 (okt) Technologie, Media & Technologie Omzet telecommunicatie (% j-o-j),6 -,7-1,9-2,7-4, -5,4 Omzet reclamebureaus (% j-o-j) -1,7-4,5-5,8-9,1-6,9-5,5 Omzet IT dienstverlening (% j-o-j) -,6 3,2-3,2-8,1-5,2 -,2 Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (% j-o-j) 2,6 4,5 2,8 2,1,4,5 Baltic Dry Index (ultimo) (okt) Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1) (t/m dec) 366 (t/m mrt) 736 (t/m jun) 112 (t/m sep) Sentiment transport (ultimo) 1,8-28,9-12,8-12,8-2,3-1,6 12,9 (okt) Zakelijke dienstverlening Oordeel omzet 3-mnds, ultimo* -1, -14,4-14,4 12,5-3,9 11,6 (okt) Aantal uitzenduren (% j-o-j) 3, 5, -4, -, (per. 13) -3, (per.3) -5 (per.6) -5 (per.8) -,5 +,5 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Nederland * saldo positieve en negatieve antwoorden (%)

9 9 Nederlandse economie in zicht - Conjunctuur lijkt te verbeteren - 6 november 213 Overige publicaties van ABN AMRO Economisch Bureau: Nederlandse Economie in zicht verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: Macro Weekly Visie op rente en euro Macro Visie EM Visie Sector Monitoren Visie op Sectoren Quarterly Commodity Outlook Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels. Maandelijkse update over renteontwikkelingen in de eurozone en Nederland en de koers van de euro. Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. (Oók Engelstalig.) De volgende uitgave verschijnt 2 november. Kwartaalpublicatie over opkomende economieën. (Oók Engelstalig.) De volgende uitgave verschijnt 2 november. Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport &Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzetverwachtingen. In de VoS 213 worden 8 sectoren en 66 branches besproken in factsheets van twee pagina s. In mei is de VoS 213 gepubliceerd. Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen weergeeft voor zowel de korte (drie maanden) als de lange termijn (t/m 215). Ingegaan wordt op prijzen van energie, metalen en agrarische grondstoffen. De meest recente uitgave verscheen 31 oktober. Een korte samenvatting verschijnt ook in het Nederlands. Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app via abnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store. Lees meer over het Economisch Bureau op: Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.