Nederlandse economie in zicht

Transcriptie

1 Nederlandse economie in zicht Voorzichtig herstel lijkt in aantocht Economisch Bureau: - Macro Research - Sector & Commodity Research 28 januari 213 Voorzichtig herstel in aantocht Economische groei - % k-o-k,9,6,3 -,3 -,6 -,9-1, Conjunctuur: Economie krimpt, maar licht herstel in de loop van 213 (p.2) De economie is vorig jaar meer dan driekwart procent gekrompen. Dat komt door lagere binnenlandse bestedingen. De uitvoer is echter verder toegenomen. Ook voor 213 wordt een krimp van de economie voorzien met ruim een kwart procent. Opnieuw zijn de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. Ook dit jaar daalt het beschikbaar inkomen, waardoor de consumptie zal dalen. De uitvoer profiteert van een verder herstel van de mondiale economie. In de loop van dit jaar zal de economie naar verwachting weer wat groei laten zien. Dat herstel zet door in 214, waardoor de groei dan een positief cijfer kan laten zien van ongeveer 1%. Bij deze zwakke conjunctuur loopt de werkloosheid vermoedelijk nog tot in 214 op. Sectoren: Magere vooruitzichten, maar exportgerichte sectoren doen het beter (p.6) De vooruitzichten voor de sectoren zijn gematigd. Omdat de economische groei vooral te danken zal zijn aan de uitvoer kunnen de (exporterende) groothandel en de industrie volumegroei laten zien in 213. Dat geldt ook voor de agrarische sector, die een groot deel van de productie exporteert. De bouw zal opnieuw krimpen, hoewel wat minder sterk dan in 212. In directe zin kost dat de Nederlandse economie ongeveer een kwart procentpunt groei in 213. Maar het totale effect is veel groter, vanwege de uitstralingseffecten van de krimpende bouw en de vastzittende woningmarkt op andere sectoren in de economie. Mede door de stagnatie in de bouw en woningmarkt zal de detailhandel non-food ook krimpen. De sectoren transport & logistiek, telecom, media & technologie (TMT) en de zakelijke dienstverlening maken in 213 een pas op de plaats.

2 2 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 Economie krimpt nog in wel licht herstel in de loop van het jaar Nico Klene De Nederlandse economie is vorig jaar met naar schatting meer dan driekwart procent gekrompen. Dat kan geheel worden toegeschreven aan lagere binnenlandse bestedingen. De particuliere consumptie daalde doordat het beschikbaar inkomen flink afnam. De uitvoer is echter verder toegenomen en heeft een sterkere terugval van het bruto binnenlands product voorkomen. Ook voor 213 wordt een krimp van de economie voorzien met ruim een kwart procent. En naar verwachting zijn wéér de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. Opnieuw daalt het beschikbaar inkomen waardoor de consumptie (alweer voor het derde jaar op rij) zal dalen. De uitvoer profiteert van een verder herstel van de mondiale economie. Overigens komt het vooral door de tegenvallende ontwikkeling in de tweede helft van 212 dat de gemiddelde groei in 213 in de rode cijfers zit. We denken dat de economie in de loop van dit jaar weer voorzichtig groei zal laten zien. Dat herstel zet door in 214, waardoor de economie dan een groei van ongeveer 1% zou kunnen realiseren. Bij deze zwakke conjuncturele ontwikkeling loopt de werkloosheid voorlopig verder op. De inflatie is in het vierde kwartaal van 212 opgelopen door de BTW-verhoging. Dat effect zal tot ver in 213 zichtbaar zijn. Gemiddeld zal de inflatie dit jaar ruwweg gelijk zijn aan het cijfer van 212. Pas voor 214 voorzien we een cijfer dat weer onder de 2% uitkomt. Groei is vertraagd in loop van 212 De economie is afgelopen jaar gekrompen. Het bruto binnenlands product (BBP) daalde met naar schatting meer dan ¾%. Dit is een raming want cijfers over het vierde kwartaal zijn nog niet bekend. In de eerste twee kwartalen van het jaar liet de economie een heel lichte groei zien ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarmee was een eind gekomen aan de recessie in ons land, die was begonnen in het voorjaar van 211. Deze negatieve ontwikkeling en vooral de flinke krimp in het slotkwartaal van dat jaar verklaren al een groot deel van de gemiddeld negatieve groei in 212. In de laatste maanden van 211 was het BBP namelijk kleiner dan het gemiddelde BBP in dat jaar. We spreken daarom van een negatieve statistische overloop naar 212 (zie grafiek rechts; eind 21 was de overloop positief). Sterke economische krimp in derde kwartaal 212 Pct BBP-groei kwartalen waarin de uitvoer krachtig was gestegen. De eerste indicaties voor de uitvoer in het vierde kwartaal zijn overigens wat gunstiger. De groei lijkt weer iets aan te trekken. Dat klinkt positief. Verder is het na zo n stevige terugval denkbaar dat de economie in het vierde kwartaal weer iets is gegroeid. Zo n eventueel plusje moet dan wel worden gezien in het licht van de forse min in het derde kwartaal. Per saldo is het BBP in het tweede halfjaar flink - en meer dan verwacht - gekrompen. En deze terugval heeft weer gevolgen voor 213. Opnieuw is namelijk sprake van een negatieve statistische overloop naar het volgende jaar (213). Stijging en daling BBP en statistische overloop Niveau in mld euro ,5 1,5,5 -,5-1, Kwartaalcijfer Jaargemiddelde -2, Jaargemiddelde 212 is raming ABN AMRO Bron: Thomson Reuters Datastream % k-o-k (l.a.) % j-o-j (r.a.) Bron: Thomson Reuters Datastream Maar na twee kwartalen met een beetje groei zakte het BBP in het afgelopen derde kwartaal weer fors in: met liefst,9% kwartaal op kwartaal (k-o-k). Daarmee viel het BBP bijna terug naar het niveau van het voorjaar van 21. De tegenvaller kan worden verklaard doordat in het derde kwartaal niet alleen de (meeste) binnenlandse bestedingen afnamen, maar nu ook de uitvoer, die daarbij fors meer kromp dan de invoer. Dit na twee Minder consumptie in 212 door inkomensdaling Zoals gezegd hebben de binnenlandse bestedingen de BBPgroei in de rode cijfers geduwd. De investeringen zijn al zes kwartalen op rij gedaald en de particuliere consumptie zelfs al zeven kwartalen. De consumptie is nu bijna terug op het niveau van eind 23. Nadat de particuliere consumptieve bestedingen in 211 met 1% waren gedaald, volgde vorig jaar een verdere afname van ongeveer 1½%. De hoofdschuldige van deze daling is het reëel beschikbaar gezinsinkomen, dat vorig jaar met naar schatting tussen 1½ en 2% afnam. Deze

3 3 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 stevige daling werd veroorzaakt door diverse factoren. Zo stegen de lonen vorig jaar minder dan de prijzen: reëel gingen de lonen dus wat omlaag. Verder drukten de bezuinigingen van de overheid en hogere pensioenpremies de koopkracht. En ten slotte stond de werkgelegenheid onder druk. Daling beschikbaar inkomen drukt consumptie Pct jaarmutatie Reëel beschikbaar inkomen Part. consumptie Bron: CBS, CPB; 212 en 213 ramingen ABN AMRO Daarnaast is het consumentenvertrouwen vorig jaar laag gebleven en de koopbereidheid geleidelijk verder afgenomen, terwijl de zwakte op de huizenmarkt aanhield. De huizenprijzen daalden gemiddeld 5,9%. te gaan investeren, zeker niet bij de nogal altijd onzekere vooruitzichten. Lagere bezettingsgraad drukt bedrijfsinvesteringen Bezettingsgraad (%; l.a.) Bedrijfsinvesteringen (% j-o-j; r.a.) Bron: Thomson Reuters Datastram Vooral de investeringen in woningen zijn fors gedaald. In de eerste drie kwartalen van 212 gingen deze met 9% j-o-j onderuit. De (overige) investeringen door bedrijven deden het in die periode iets minder slecht (ruim -2½%), hoewel er in de zomer wel een forse terugval was door een enorme krimp bij de transportmiddelen. In het kwartaal ervoor waren deze investeringen echter nog stevig (maar wel minder) toegenomen. en dit jaar besteedt de consument wéér minder Voor dit jaar is het beeld nog niet veel beter. Het reëel beschikbaar inkomen daalt opnieuw, door dezelfde factoren als in 212. Wel zal de daling van het reële loon wat lager uitvallen. We verwachten dat in de nog af te sluiten cao s zal worden geprobeerd de BTW-verhoging deels te compenseren. Al met al houden we rekening met een verdere daling van het reëel beschikbaar inkomen met zo n 1% of mogelijk nog iets meer. Als gevolg daarvan zal de consument opnieuw minder uitgeven. Maar omdat het vertrouwen van de consument wat kan herstellen dankzij de (voorzichtige) verbetering van het internationale economisch klimaat, hoeft de consumptiegroei (ongeveer -1%) niet of nauwelijks achter te blijven bij de hiervoor genoemde inkomensdaling. In 214 zou de consumptie weer heel licht kunnen toenemen. Zo denken wij dat de inflatie in dat jaar fors lager kan uitvallen, onder meer omdat het effect van de BTW-verhoging dan is weggevallen. Zwakke conjunctuur drukt investeringen Ook de investeringen daalden vorig jaar - en fors (raming: -4½ tot -5%). Zo n daling is niet echt een verrassing als je bedenkt dat de productie van het bedrijfsleven is gedaald. Dat zien we terug in de mate waarin het machinepark in de industrie wordt benut: de bezettingsgraad lag in het tweede halfjaar zo n 2% lager dan in de tweede helft van 211. Dat is geen impuls om Bij het voorzichtige herstel dat wij voorzien, zijn er voor bedrijven aanvankelijk nog weinig prikkels om te gaan investeren, al worden de perspectieven voor de exportsector wel beter. Bovendien zal de verbetering van het internationale economisch beeld het vertrouwen van ondernemers ten goede komen. Dit jaar zullen de investeringen waarschijnlijk nog afnemen, maar in 214 kan weer sprake zijn van een stijging. Woninginvesteringen blijven op laag pitje De investeringen in woningen zijn vorig jaar stevig gedaald en ook voor dit en volgend jaar zijn de vooruitzichten mager. Zo worden woningbouwcorporaties terughoudender om te investeren met oog op de verhuurdersheffing die hen boven het hoofd hangt. Verder is ook in de particuliere sector de neiging om te investeren beperkt vanwege de zwakke vraag. Het aantal verkooptransacties is vorig jaar verder gedaald en de kans is klein dat dit gauw al weer aantrekt gelet op de verandering in de fiscale wetgeving en de opnieuw strengere hypotheeknormen (op basis van berekeningen gemaakt door het NIBUD). Uitvoer is en blijft groeimotor voor de economie De uitvoer van goederen en diensten is vorig jaar gestegen met een geschatte 3%. Na twee sterke kwartalen kwam de uitvoer in de zomer weliswaar in een dip, maar daarna tekende zich weer enig herstel af. Zo zagen de maandcijfers van de goederenuitvoer in oktober en november er weer wat beter uit. Ook de exportindicator uit de (maandelijkse) enquête onder

4 4 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 inkoopmanagers (PMI) wees in die richting. Sterker nog, de deelindex van de exportorders in de industrie lag in de gehele tweede helft van 212 boven de 5, het omslagpunt tussen krimp en groei. Verdere groei export verwacht % j-o-j PMI >5 - groei; <5 - krimp PMI exportorders (index; r.a.) Uitvoer goederen (% j-o-j, 3-m v.g.; l.a.) Bron: Thomson Reuters Datastream, CBS Bij de stijging van de uitvoer tekenen we wel aan dat dit cijfer wordt geflatteerd door de wederuitvoer (producten die worden ingevoerd door een Nederlandse partij en weer worden uitgevoerd zonder dat ze een noemenswaardige bewerking hebben ondergaan). De uitvoer van binnenslands gefabriceerde goederen deed het vorig jaar minder goed. In de eerste tien maanden van 212 steeg de uitvoerwaarde van deze goederen met ruim 3½% j-o-j, terwijl de wederuitvoer met 9% steeg. In reële termen zou volgens het CPB de uitvoer van goederen van binnenlandse makelij in (heel) 212 zelfs zijn gedaald. Dit jaar kan dat beeld dankzij de aantrekkende wereldhandel verbeteren. 1 Uit diverse internationale ranglijsten blijkt dat de Nederlandse concurrentiepositie vrij goed is. Dat betekent dat ons land goed in staat moet zijn om te profiteren van een aantrekkende wereldhandel. We voorzien daarom een oplopende exportgroei. In 214 kan die nog iets hoger uitvallen. Groei dit jaar nog negatief volgend jaar weer positief Al met al zal de economie dit jaar opnieuw krimpen met naar schatting (iets meer dan) ¼%. Dat komt grotendeels, zo niet geheel, door de negatieve doorwerking van de forse krimp in de tweede helft van 212. In de loop van het jaar kan enig herstel optreden. Dat wordt echter afgeremd door de omvangrijke ombuigingen van de overheid ter grootte van ruim 2% van het BBP. Maar dankzij het conjuncturele herstel kan de economie met wat meer vaart 214 binnengaan. In dat jaar kan de gemiddelde groei uitkomen op 1%. Stijging van de werkloosheid is versneld Door de zwakke economie loopt de werkloosheid op. De vraag naar arbeid neemt immers af, terwijl de beroepsbevolking groeit. Eind 212 was het aantal werklozen een vijfde tot een kwart hoger dan eind 211 (afhankelijk van de definitie die je hanteert). Die stijging spoort met de forse toename van het aantal ontslagaanvragen, die sinds het voorjaar is versneld. Vooral in het laatste kwartaal van 212 nam de werkloosheid snel toe. De meest recente cijfers van de ontslagaanvragen laten echter enige terugval zien. Het is nog (veel) te vroeg om te concluderen dat sprake is van een omslag. Toch zou het er op kunnen wijzen dat de (verdere) stijging van de werkloosheid in de nabije toekomst iets geringer kan zijn dan in het voorbije kwartaal. Snelle stijging werkloosheid Aantal x Werklozen (r.a.) Ontslagaanvragen (3-m gemiddelde; l.a.) Bron: Thomson Reuters Datastream, UWV Hoe dan ook, de werkloosheid zal dit jaar verder stijgen. De economie krimpt immers nog. Daar komt bij dat de werkloosheidsontwikkeling naijlt bij het productieverloop. Dat betekent dat vermoedelijk pas in 214 een eind komt aan de stijging van de werkloosheid. We denken dat het werkloosheidspercentage in de eerste helft van 214 kan pieken bij 8% van de beroepsbevolking (volgens de nationale definitie; of ruim 6½% volgens de internationale definitie). 2 Inflatie flink opgelopen blijft voorlopig hoog De inflatie is opgelopen van 2,4% aan het eind van 211 tot 2,9% aan het eind van 212. Vooral in het laatste kwartaal steeg de inflatie sterk (van 2,3% naar 2,9%), voornamelijk als gevolg van de BTW-verhoging op 1 oktober. Dit BTW-effect op de inflatie houdt twaalf maanden aan. Daarna valt het weg uit het jaar-op-jaarcijfer. Voorlopig zal de inflatie dan ook hoog blijven. Door diverse overheidsmaatregelen (verhoging van 1 Zie voor onze visie op de internationale economie: Macro Visie Is de crisis voorbij? 23 januari op 2 In de tabellen nemen we nu ook het werkloosheidscijfer op volgens de internationale definitie. Dat cijfer is lager dan dat volgens de nationale definitie. Dat komt voornamelijk doordat in de nationale definitie een grens van twaalf uur wordt gehanteerd: personen die minder dan twaalf uur per week werken maar minstens twaalf uur zouden willen werken (en daarvoor beschikbaar zijn), tellen als werkloos. In de internationale definitie wordt die urengrens niet gehanteerd. Iemand met een baan van bijvoorbeeld acht uur is dan niet werkloos.

5 5 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 energiebelasting en van accijnzen) kan het cijfer in januari zelfs nog wat oplopen. BTW-verhoging stuwde inflatie op % j-o-j Inflatie Excl. effect aanpassing belastingen Bron: Thomson Reuters Datastream Toch is er ook neerwaartse druk op de inflatie. We gaan er namelijk van uit dat de prijsstijging van energie en van andere grondstoffen (ten opzichte van twaalf maanden eerder) sterk terugvalt of zelfs wegvalt. Verder is sprake van een forse onbenutte capaciteit in de economie, wat het ondernemers en winkeliers moeilijk maakt om hun prijzen te verhogen. Later in het jaar en vooral in het vierde kwartaal kan het inflatietempo weer duidelijk afnemen. Gemiddeld zal het inflatiecijfer dit jaar vergelijkbaar zijn met dat van 211, maar volgend jaar kan het cijfer onder de 2% uitkomen. sprake van een verbetering van de overheidsfinanciën (naar 1,4% van het BBP in 214 volgens het CPB, berekend volgens de methode van de Europese Commissie). 3 Tekort overheid neemt af % BBP EMU-saldo Structureel saldo Excl. eenmalige meevaller Bron: CPB; ramingen voor EMU-saldo ABN AMRO Overheidsfinanciën verbeteren Door de tegenvallende economie staan de overheidsfinanciën onder druk. Maar de overheid heeft maatregelen genomen om die druk te pareren. In het voorjaar van 212, nadat het kabinet Rutte I was gevallen is alsnog het Voorjaarakkoord tot stand gekomen. De nieuwe regering heeft dat akkoord grotendeels overgenomen. Door forse ombuigingen zou het tekort van de overheid in 213 worden teruggedrongen tot ruim onder 3% van het BBP. Naderhand heeft het nieuwe kabinet maatregelen genomen om het tekort in de jaren na 213 verder terug te dringen (naar 1,5% van het BBP in 217). De recente neerwaartse aanpassing van de groeiverwachtingen betekent echter een nieuwe tegenvaller voor de overheidsfinanciën. Het tekort dreigt dit jaar toch boven de 3% uit te komen. De overheid heeft echter een eenmalige forse meevaller: de veiling van frequenties voor sneller mobiel internet heeft liefst EUR 3,8 mld opgebracht (,6% van het BBP). Daarmee zou het tekort van de overheid dit jaar toch flink onder de 3% kunnen uitkomen. Het zijn echter eenmalige inkomsten. In 214 tellen die niet meer mee. Het tekort loopt dan weer op en komt mogelijk weer iets boven de 3% van het BBP te liggen. Dat heeft te maken met de nu tegenvallende conjuncturele ontwikkeling. Structureel, dus exclusief het nadelige effect van de ongunstiger conjunctuur, is echter wél Kerncijfers Nederlandse economie % mutaties BBP 1, -,8 -,3 1, Particuliere consumptie -1, -1,4-1,,2 Overheidsconsumptie,1,7 -,5 -.3 Investeringen 5,7-4,7-2, 2,5 Uitvoer 3,9 3, 4, 6,8 Invoer 3,6 2,8 3, 7,1 Consumentenprijzen (CPI) 2,3 2,5 2,4 1,7 Lonen 1,4 1,6 2, 1,9 niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 6,4 7,7 7,9 Idem internationale definitie 4,4 5,3 6,3 6,5 Lopende rekening (% BBP) 9,7 8,7 8,8 8,5 Saldo overheid (% BBP) -4,5-3,8-2,6-3,1 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau 3 Het CPB berekent ook nog het robuuste EMU-saldo, dat is het structurele saldo excl. aardgasbaten, rentebetalingen en dividendontvangsten. Dit saldo zou in 214 uitkomen op -2,1% van het BBP.

6 6 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 Sectoren: Mager beeld, exportgerichte sectoren doen het beter Jacques van de Wal Bijna gehele bedrijfsleven in de min in 212 Op de groothandel na hadden alle sectoren in het bedrijfsleven te maken met krimp in 212. Binnen de groothandel zaten grote verschillen. Alleen de exporterende groothandel wist groei te realiseren in 212. De industrie wist als geheel ondanks de groei van de uitvoer net niet te ontkomen aan een krimp van de afzet in 212. Alle op het binnenland gerichte sectoren hadden te maken met afnemende volumes, waarbij de bouw de kroon spande. Voor de bouw was 212 (-8%) nog niet zo rampzalig als 21 (-11,1%), maar heel groot is het verschil niet. Blik vooruit: wat gaat 213 brengen? De economische vooruitzichten voor Nederland in 213 zijn gematigd. De in de loop van het jaar terugkerende economische groei zal vooral te danken zijn aan de uitvoer, die kan groeien door de naar onze inschatting voorzichtig aantrekkende wereldhandel. Dat betekent dat de (exporterende) groothandel en de industrie volumegroei zullen laten zien in 213. Ook de agrarische sector zal naar verwachting een toename van de geproduceerde en afgezette volumes zien in 213. Een groot deel van de productie wordt geëxporteerd. Krimp in de bouw iets minder fors De bouw zal in 213 opnieuw krimpen, al verwachten wij wat minder sterk dan in 212. In directe zin kost dat de Nederlandse economie ongeveer een kwart procentpunt groei in 213. Maar het totale effect is veel groter, vanwege de grote uitstralingseffecten van de krimpende bouw en de vastzittende woningmarkt op andere sectoren in de economie. Onderzoeken wijzen uit dat de multipliereffecten van de bouw vrij groot zijn, waardoor het totale effect mogelijk wel een factor twee tot drie groter is. Mede door de stagnatie in de bouw en woningmarkt zal de detailhandel non-food ook in 213 krimpen. Ondanks dat de verwachtingen voor de detailhandelfood wel redelijk gunstig zijn, kan het een krimp in de afgezette volumes bij de totale detailhandel (-2%) niet voorkomen. De auto-retail zal nog forser krimpen. De geringe investeringsbereidheid in het bedrijfsleven, de dalende koopkracht van de consument en onzekerheid over de financiële toekomst spelen daarbij een belangrijke rol. De sectoren transport & logistiek, telecom, media & technologie (TMT) en de zakelijke dienstverlening maken in 213 een pas op de plaats. In alle drie de sectoren geldt dat de nul een gemiddelde is dat opgebouwd is uit een waaier van plussen en minnen. 213 overgangsjaar? Het bedrijfsleven zal het ook in 213 niet gemakkelijk hebben en in de bedrijfsvoering alle zeilen bij moeten zetten om continuïteit te verzekeren. Exporterende bedrijven zijn daarbij afhankelijk van de ontwikkelingen in het buitenland. Voor hernieuwde groei van sectoren die op het binnenland gericht zijn, is het belangrijk dat de woningmarkt en de bouw uit het slop komen. Hierbij is een belangrijke rol voor Den Haag weggelegd. De problematiek is complex, maar het zou de ambitie moeten zijn om in 213 met het juiste beleid de basis te leggen voor een echt binnenlands herstel, dat dan in tot uiting zou kunnen komen. Dan kunnen we 213 zien als een noodzakelijk overgangsjaar in het teken van herstructurering, lastenverhoging en matiging met als doel de groei in de jaren erna weer op te pakken. Volumemutaties naar sector r 213v Agrarisch - 1,1 1,6-2 1 Industrie (incl. Food) 6,9 3,5 -,5,5 Bouw - 11,1 4, Groothandel 6,6 4,,5 Detailhandel,5 -, Autoretail 5,8 4, Transport & Logistiek 2,3 2,3 -,5 -,5 Telecom, Media & Technologie,4,3 -,5 Zakelijke dienstverlening -2,5 -,1-1 -,25 Bron: CBS, Ramingen, verwachtingen ABN AMRO Economisch Bureau Hierna worden de prognoses van vier sectoren (industrie, bouw, groothandel en detailhandel) toegelicht. Industrie De voedingsmiddelenindustrie, chemische industrie, metaalproductenindustrie en machine-industrie dragen het meest bij aan de industriële productie (gezamenlijk aandeel in 211: 48%). Gunstig is dan ook dat de laatste drie branches een productiegroei realiseren in 213. Hierbij neemt de productie van de machine-industrie, waarvoor de regio s buiten Europa een belangrijke exportmarkt zijn, met een lichte groei het voortouw. De voedingsmiddelenindustrie liet in 212 een fractionele daling van de productie zien. In historisch opzicht is de afname echter uitzonderlijk hoog. Verwacht wordt dat de productie in deze branche 213 zich stabiliseert. Hierbij wordt wel verondersteld dat de branche geen noemenswaardige last heeft van de prijsstijging van agrarische grondstoffen. Voor de rest van de industrie geldt dat branches die zich voornamelijk op duurzame consumentengoederen dan wel bouw-

7 7 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 gerelateerde producten richten, worden geconfronteerd met een krimp van de productie. De slechte woningmarkt, een bezuinigende overheid en de druk op de koopkracht zijn hier debet aan. Industrie: per saldo enig herstel in zicht % volumemutatie toegevoegde waarde Bron: CBS, prognoses ABN AMRO Bouw Voor 213 wordt uitgegaan van een daling van de toegevoegde waarde van de bouwsector van 5%. De belangrijkste oorzaak hiervan is de verslechtering van de woningmarkt. Uit de neerwaartse trend in het aantal afgegeven vergunningen in 212 blijkt dat er in 213 een sterke terugloop zal zijn van het aantal te bouwen nieuwbouwwoningen. Dit aantal zal in 213 waarschijnlijk onder de 5. uitkomen. De kantorenmarkt presteert in vergelijking met de woningmarkt nog redelijk, maar het aantal afgegeven vergunningen voor kantoren voorspelt voor 213 geen sterke verbetering. Bouw: opnieuw flinke krimp % volumemutatie toegevoegde waarde Bron: CBS, prognoses ABN AMRO Ook de sectoren die verwant zijn aan de burgerlijke en utiliteitsbouw zullen in 213 een daling in het volume laten zien. De grond-, weg- en waterbouw zal in 213 te maken krijgen met een lichte productiedaling en kan daarom het sterk negatieve sentiment in de sector niet keren. Het herstel in de bouwsector laat nog op zich wachten. Groothandel In de eerste drie kwartalen van 212 heeft de groothandel de omzet met ongeveer een procent zien groeien ten opzichte van 211. Maar in volume komt de groothandel ongeveer op nul uit over heel 212. Daarmee is de groothandel de best presterende sector in het bedrijfsleven, alle overige sectoren zagen de volumes afnemen in 212. Wel zijn er grote verschillen binnen de sector. De verschillen tonen zich goed langs de lijn exporterende (positief) en distribuerende (overwegend negatief) groothandel. Zo weet de groothandel in voedings- en genotmiddelen en agrarische producten overwegend groei te laten zien en de groothandel in kleding en consumentenapparatuur overwegend krimp. Groothandels in machines en apparatuur en bouwmaterialen doen het ook minder, vanwege de beperkte investeringen van het bedrijfsleven en problemen in de bouw. In 213 zal de exporterende groothandel kunnen profiteren van de naar verwachting licht aantrekkende wereldhandel; de prognose is een toename van de volumes met,5%. Ook voor 213 geldt dat de op de export gerichte groothandel het (veel) beter zal doen dan de op het binnenland gerichte distribuerende groothandel van consumentenproducten en producten voor de bouw. Groothandel: ontsnapt als geheel aan krimp % volumemutatie toegevoegde waarde Bron: CBS, prognoses ABN AMRO Detailhandel Sinds het inzetten van de economische crisis in 28 zijn de resultaten in de Nederlandse detailhandel over het algemeen negatief. Alleen in 21 werd nog een bescheiden groei van,5% ten opzichte van het voorgaande jaar gerealiseerd. In 29 (-2,7%) en 211 (-,4%) daalden de volumes en ook in 212 zal de totaal gerealiseerde toegevoegde waarde lager zijn dan in het voorgaande jaar. Een sombere consument, die wordt geconfronteerd met afnemende koopkracht en onzekerheid over de eigen financiële

8 8 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 positie, zal de detailhandel ook in 213 negatief beïnvloeden. Opvallend is dat, naast winkels in duurzame consumentenartikelen, vooral benzinestations de volumeontwikkeling in de detailhandel fors omlaag trekken. Naast de hiervoor genoemde elementen spelen nog andere factoren een rol, zoals het fiscaal bevoordelen van hybride/elektrische auto s, de verhoging van met name de accijns op tabak, die benzinestations naar verhouding hard raakt, en toenemende werkloosheid met als gevolg minder woon-werkkilometers. In 213 zal de detailhandel als geheel dan ook een volumedaling kennen van 2%. Detailhandel: verdere volumedaling % volumemutatie toegevoegde waarde Bron: CBS, prognoses ABN AMRO

9 9 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 213 APPENDIX 1. TABEL MACRO INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie r 214r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP 1,6 1, -,8r,1,1 -,9 -,3 1, Particuliere consumptie,3-1, -1,5r -,1 -,3 -,3-1,,2 Overheidsconsumptie,7,1,7r,6 -,2 -,1 -,5 -,3 Investeringen -7,2 5,8-4,7r -,6-1,1-3,1-2, 2,5 Uitvoer 11,2 3,9 3,r 2, 2,6-2,4 4, 6,8 Invoer 1,2 3,6 2,8r 2,1 2,1-1,1 3, 7,1 Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j) 1,3 2,3 2,5 2,5 2,2 2,3 2,8 2,4 1,7 Lonen (% j-o-j) 1, 1,4 1,6 1,5 1,7 1,8 1,7 2, 1,9 niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 5,4 6,4 5,9 6,2 6,5 7, 7,7 7,9 Idem internationale definitie 4,5 4,4 5,3 4,7 5,1 5,3 5,6 6,3 6,5 Producentenvertrouwen (ultimo) 2,6-1,3-5,6-2,8-4,8-6,6-5,6 Consumentenvertrouwen (ultimo) Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Macro Research Kerncijfers internationale economie r 214r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP eurozone 2, 1,5 -,5r, -,2 -,1 -,2 1, BBP Duitsland 4,2 3,1,9,5,3,2,8 2,2 BBP Verenigde Staten 2,4 1,8 2,2r,5,3,7 2, 3, Niveaus USD per EUR (ultimo) 1,34 1,29 1,32 1,33 1,27 1,29 1,32 1,2 1,1 Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo) 1, 1,4,2,8,7,2,2,2,5 Lange rente, 1jr Bund (%, Duitsland, ultimo) 3, 1,8 1,3 1,8 1,6 1,4 1,3 2, 2,8 Lange rente, Nederland (%,1jr staats, ultimo) 3,1 2,2 1,5 2,4 2,1 1,7 1,5 2,2 3, Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde) 79,6 111,4 111,7 118,4 18,5 19,7 11, Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Macro Research

10 1 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari APPENDIX 2. TABEL MESO INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie naar sector r Algemeen Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 PMI (ultimo,index > 5 = groei) 53,1 57,5 46,2 49,6 48,9 5,7 49,6 49,6 Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken) Index Wereldhandel, ultimo 146,3 161,9 164,8 165,5 166,5 167,4 168,8 (nov) Agrifood Omzet voedings- en genotmiddelenind. (% j-o-j) -6,9 1,1 8,9-1,4-5,4-2,3 Productie voedings- en genotmidd.ind. (% j-o-j) -1,3 1,8 1,6,6-3,4-3,6 Export voedings- en genotmiddelen (% j-o-j) -5, 11,8 7,5 1,8 2,3 54,9 Producentenprijzen voedingsmidd. (% j-o-j; ult) -5,3 5,4 1,1 2,2 3, 6, 7, (nov) Bouw en onroerend goed Omzet bouw excl. projectontw. (% j-o-j) -4,4-8,9 3,7-8,4-7,1-4,3-6,3 (okt) Verleende nieuwbouwvergunningen ( mld) 16, 13, 12,1 1,9 2,4 2,1,7 (okt) Bouwproductie (volumes, % j-o-j) -1,1-8,9 4,3-1,4-7,8-8, -4,9 (okt) Aantal maanden productie in portefeuille 6,2 5,9 6,2 5,9 5,6 5,4 5,3 Aantal woningtransacties Prijs koopwoningen (% j-o-j) -3,3-2, -2,3-3,8-5, -8, -7, -5,9 Detailhandel Retail verkopen (waarde, % j-o-j) -3,9 -,2,2 1,4-2, -1,3-2,r -1,5 Retail prijs (% j-o-j) 1,,2 1,5 1,9 1,5 1, 1,5r Omzet supermarkten (% j-o-j) 1,3 1,8 2,1 4,9 1,8 2,1 2,5 Autoverkopen (x1) 387,2 483,2 555,8 166,5 164,9 95,9 75,3 52,5 Industrie Dagproductie (% j-o-j) -8,7 7, 3,3 -,8 -,6 -,2 -,2 (nov) Bezettingsgraad (%) 77,5 8,6 79,6 79, (jan) 77,9 (apr) 78,8 (jul) 77,9 (okt) Oordeel orderpositie, ultimo* -3,3-11,1-13,6-14,9-18,3-18,2-2,8-2,8 Oordeel voorraden, ultimo* 2,1 2, 2,3 3,1 2,9 5. 4,7 4,7 Technologie, Media & Technologie Omzet telecommunicatie (% j-o-j) -4,9,6 -,7,8-1,9-4,2 Omzet reclamebureaus (% j-o-j) -14,2-1,7-4,5-6,2-1, -6,5 Omzet IT dienstverlening (% j-o-j) -1,4 -,6 3,2 -,1-1,8-3, Omzet softwareontwikkeling (% j-o-j) -5,2 1,2 1,6 Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (% j-o-j) -12,5 2,6 4,5 3, 3, 3,3 Baltic Dry Index (ultimo) Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1) (t/m mrt) 753 (t/m jun) 113(t/m sep) 1357(t/m nov) Sentiment transport (ultimo) -24,1 1,8-28,9 14,9-15,4 9,2-12,8-12,8 Zakelijke dienstverlening Oordeel omzet 3-mnds, ultimo* -1, 7,6 5,1 13,1-14,4-14,4 Omzet uitzendbranche (% j-o-j) -13,8-2,6 8,4 2,,4 -,2-3 (dec) -1,r 1,5 Eurozone Services PMI (ultimo) 53,6 54,2 48,8 49,2 47,1 46,2 47,8 47,8 JP Morgan Global Services PMI (ultimo) 51,8 56,6 53,1 55, 5,7 53,9 54,8 54,8 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau Sector & Commodity Research * saldo positieve en negatieve antwoorden (%)

11 11 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari Overige publicaties van ABN AMRO Economisch Bureau: De Nederlandse Economie in zicht verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: Macro Weekly Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels. Visie op rente en euro Macro Visie EM Visie Sector Monitoren Visie op Sectoren Quarterly Commodity Outlook Maandelijkse update over renteontwikkelingen in de eurozone en Nederland en de koers van de euro. Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. (Oók Engelstalig.) De meest recente uitgave verscheen 23 januari. Kwartaalpublicatie over opkomende economieën. (Oók Engelstalig.) De meest recente uitgave verscheen 23 januari. Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening. Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzetverwachtingen. In de VOS 212 worden 9 sectoren en circa 75 branches besproken in factsheets van twee pagina s. Eind mei 212 is de nieuwe VOS gepubliceerd. Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen weergeeft voor zowel de korte (drie maanden) als de lange termijn (tot en met 215). Ingegaan wordt op prijzen van energie, metalen en agrarische grondstoffen. De meest recente uitgave is van 24 januari. Een samenvatting verschijnt ook in het Nederlands ( Prijsvooruitzichten grondstoffen ) Contactgegevens ABN AMRO Economisch Bureau: Primair aandachtsgebied: Telefoonnummer: adres: Han de Jong Chief economist han.de.jong@nl.abnamro.com Wilma Schelvis Research assistent wilma.schelvis@nl.abnamro.com Macro research: - Nick Kounis (hoofd) Wereld, eurozone, ECB, Italië, Denemarken, Griekenland nick.kounis@nl.abnamro.com - Aline Schuiling Eurozone, Duitsland, Spanje, Portugal, aline.schuiling@nl.abnamro.com - Joost Beaumont Frankrijk, VK, Ierland joost.beaumont@nl.abnamro.com - Nico Klene Nederland, België, Oostenrijk nico.klene@nl.abnamro.com - Peter de Bruin VS peter.de.bruin@nl.abnamro.com - Georgette Boele FX, Zwitserland, Zweden, Noorwegen, grondstoffen, edelmetalen, diamanten georgette.boele@nl.abnamro.com - Roy Teo FX Azië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada, edelmetalen roy.teo@sg.abnamro.com - Ruben van Leeuwen Fixed income research ruben.van.leeuwen@nl.abnamro.com Project Research: - Hein Schotsman (hoofd) Projecten, bankwezen, Japan hein.schotsman@nl.abnamro.com - Philip Bokeloh Projecten, huizenmarkt philip.bokeloh@nl.abnamro.com Emerging Markets: - Marijke Zewuster (hoofd) Emerging markets, sovereign risk, Brazilië, Latijns-Amerika marijke.zewuster@nl.abnamro.com - Arjen van Dijkhuizen Rusland, Emerging Europa arjen.van.dijkhuizen@nl.abnamro.com - Maritza Cabezas China, Emerging Azië maritza.cabezas@nl.abnamro.com Sector & Commodity Research: - Jacques van de Wal (hoofd) Alle sectoren jacques.van.de.wal@nl.abnamro.com - Eric Huliselan Industrie eric.huliselan@nl.abnamro.com - Casper Burgering Delfstoffen, zakelijke dienstverlening casper.burgering@nl.abnamro.com - Hans van Cleef Energie hans.van.cleef@nl.abnamro.com - Nadia Menkveld Transport(-middelen) nadia.menkveld@nl.abnamro.com - Thijs Pons Agrifood en agrarische grondstoffen thijs.pons@nl.abnamro.com - Mathijs Deguelle Retail mathijs.deguelle@nl.abnamro.com - Madeline Buijs - Theo de Kort Bouw en onroerend goed Informatieanalist madeline.buijs@nl.abnamro.com theo.de.kort@nl.abnamro.com - Ingrid Kroeze Research ondersteuning ingrid.kroeze@nl.abnamro.com

12 12 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app via abnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store. Lees meer over het Economisch Bureau op: abnamro.nl/economischbureau abnamro.nl/sectoren Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product met inachtneming van alle mogelijke risico s past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.