17 juni 2014 Docent beeldende kunst en vormgeving Berber Hiemstra Nienke Bos Maya Laan Wieke Lindeboom Maren Nauta

Transcriptie

1 1

2 17 juni 2014 Docent beeldende kunst en vormgeving Berber Hiemstra Nienke Bos Maya Laan Wieke Lindeboom Maren Nauta 2

3 INHOUD Inleiding... 4 Literatuuronderzoek... 5 Deelvraag 1: Wat zijn cultuurscholen?... 5 Deelvraag 2: Wat kunnen cultuurscholen van cultuurprofielscholen leren?... 8 Deelvraag 3: Wat is de rol van een cultuurcoördinator binnen het cultuuronderwijs? Deelvraag 4: In hoeverre is er subsidie mogelijk voor cultuurscholen? Conclusie van het literatuuronderzoek Praktijkonderzoek: bezoek aan de scholen Uitwerking interviews cultuurcoördinatoren Regio 1: Sudwest Fryslan Regio 3: Dongeradeel, Ferweradeel, Ameland en Schiermonnikoog Regio 6: Ooststellingwerf, Weststellingwerf Regio 7: Friese meren Uitwerking good practices CBS de Sprankel Sint Michaelschool De Scholtensschool Conclusie praktijkonderzoek Bronnenlijst Bijlage 1: Evaluatiekader (Cultuurparticipatie, 2013) Bijlage 2: Verzameling te raadplegen literatuur

4 INLEIDING Cultuureducatie is belangrijk voor de persoonlijke ontwikkeling en de creativiteit. Dat geldt voor alle leeftijden. Daarom stimuleert de Rijksoverheid de cultuurparticipatie op verschillende manieren. In de afgelopen jaren zijn steeds meer scholen gaan samenwerken met culturele instellingen. Dit verklaart het groeiende aantal cultuurcoördinatoren. Zij geven kunst en cultuur een vaste plek in het onderwijs. De Rijksoverheid wil dat cultuureducatie een vast onderdeel wordt van het lesprogramma. Daarom is er een speciaal programma genaamd Cultuureducatie met Kwaliteit. Het Rijk stelt hier samen met andere overheden, geld voor beschikbaar. In 2013 ongeveer 20 miljoen euro. Het Fonds voor cultuurparticipatie ondersteunt het programma Cultuureducatie met kwaliteit. (KEK, 2014) Graag stellen wij ons kort voor. Wij zijn Berber, Ferry, Maren, Maya, Nienke en Wieke. In opdracht van KEK, Kultuuredukaasje mei Kwaliteit, zijn wij aan de slag gegaan met het thema cultuurscholen in Friesland. Steeds meer scholen in het primair onderwijs in Friesland kiezen ervoor cultuurschool te worden. Maar wat is nou precies een cultuurschool? Precieze definities zijn er niet. In dit onderzoek worden cultuurscholen en cultuuronderwijs uitvoerig besproken. Het onderzoek bestaat uit twee delen; een theoretisch onderzoek en een praktijkonderzoek. In het praktijkonderzoek komen de ervaringen van de cultuur coördinatoren aan bod met hoe scholen in de provincie Friesland vormgeven aan het begrip cultuurschool en brengen we een aantal goede praktijken van cultuurscholen in beeld. In Friesland zijn de cultuurscholen en cultuurinstellingen onderverdeeld in verschillende regio s. In deze regio s is de cultuurcoördinator de contactpersoon tussen de scholen en culturele instellingen. De volgende regio s uit Friesland zullen in dit onderzoek aan bod komen, omdat in deze regio s scholen zich tot cultuurschool aan het ontwikkelen zijn: Regio 1: Sudwest Fryslan Regio 2: Het Bildt, Menamaradiel, Leeuwarderadeel Regio 3: Dongeradeel, Ferweradeel, Ameland en Schiermonnikoog Regio 6: Ooststellingwerf, Weststellingwerf Regio 7: Friese meren Het praktijkprobleem Zijn er criteria om een cultuurschool te worden? Hoe geven scholen in de praktijk invulling aan het begrip cultuurschool? Welke stappen hebben ze daarvoor genomen en welke struikelblokken zijn er? Dit onderzoeksverslag begint met een literatuuronderzoek verricht naar het fenomeen cultuurschool en naar aspecten die hierin een rol spelen, aan de hand van de volgende deelvragen: Deelvraag 1: Wat zijn cultuurscholen? Deelvraag 2: Wat kunnen cultuurscholen leren van cultuurprofielscholen? Deelvraag 3: Wat is de rol van een cultuur coördinator in cultuuronderwijs? Deelvraag 4: In hoeverre is er subsidie mogelijk voor cultuurscholen? In het literatuuronderzoek wordt geïnventariseerd wat de criteria zijn voor cultuurscholen. Deze vormen een leidraad voor het in beeld brengen van good practices tijdens het praktijkonderzoek en voor de interviews gehouden met de verschillende cultuur coördinatoren in genoemde regio s. 4

5 LITERATUURONDERZOEK DEELVRAAG 1: WAT ZIJN CULTUURSCHOLEN? Een school die zich expliciet profileert op het gebied van kunst en cultuur en daartoe structurele samenwerkingsverbanden aangaat met de (culturele) omgeving wordt een cultuurschool genoemd. (LKCA, 2013) In totaal geven 28 scholen (18,4%) in Friesland aan dat ze een cultuurschool zijn. Veel meer scholen hebben een cultuurcoördinator. Op 119 scholen (78,3%) heeft een teamlid de taak van cultuurcoördinator van Monitor Kek. (L. Bleker, B de Jager, 2013) Definitie van cultuur Een definitie van cultuur is: alles wat mensen maken en doen. In een meer sociologische betekenis is cultuur de leefstijl van een samenleving, samengesteld uit een mix van subculturen met hun geloven, gewoonten en gebruiken. Aan de leefstijl van een groep of gemeenschap ontlenen mensen hun identiteit. Voor inzicht in de leefstijlen van het verleden kunnen we teruggrijpen op tradities, overleveringen en het materiële cultureel erfgoed. In de klassieke definitie omvat cultuur de kunsten, cultureel erfgoed en de media. (LKCA, 2013) Cultuureducatie en cultuuronderwijs Cultuurscholen richten zich op cultuur in het onderwijs. Onder cultuureducatie kan worden verstaan, alle vormen van educatie waarbij cultuur als doel of als middel wordt ingezet. Cultuureducatie is leren over, door en met cultuur. Deze omschrijvingen sluiten puur instrumenteel gebruik van cultuur niet uit, zoals het versterken van sociale cohesie. Meestal is er echter sprake van cultuur gerelateerde doelstellingen: kennismaking met of verdieping in kunst, cultureel erfgoed en/of media. Ook het genieten, leren beoordelen, en zelf beoefenen van culturele activiteiten hoort daarbij. Cultuureducatie is ook de verzamelnaam voor kunsteducatie, erfgoededucatie en media-educatie. (LKCA, 2012) Steeds vaker wordt in plaats van de term cultuureducatie ook wel de term cultuuronderwijs gebruikt. De twee termen cultuureducatie en cultuuronderwijs worden vaak door elkaar gebruikt. In zijn vierjarig onderzoek naar cultuuronderwijs getiteld Cultuur in de spiegel geeft Barend van Heusden, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit in Groningen, aan dat zijn voorkeur uitgaat naar de term cultuuronderwijs. De culturele activiteiten die in het onderwijs plaatsvinden zijn in feite een onderdeel van cultuureducatie. Het verschil is de schoolse setting waarin het leren en de ontwikkeling van kinderen centraal staan. Cultuureducatie kan doorgaans breder opgevat worden, zowel binnen- als buitenschools. Onder de noemer cultuureducatie vallen de richtingen kunsteducatie, erfgoededucatie en media-educatie. Cultuureducatie kan zo omschreven worden: Alle vormen van educatie waar cultuur als doel of middel wordt ingezet. (LKCA, 2014) In cultuuronderwijs kijkt men met een brede invalshoek naar cultuur, met als kern het cultureel bewustzijn en zelfreflectie van de leerling. Deze visie op cultuuronderwijs is ontwikkeld door Barend van Heusden. Het vierjarige onderzoek Cultuur in de Spiegel waaraan van Heusden leiding gaf en dat recentelijk is afgesloten met een symposium in Zwolle, is ontwikkeld in samenwerking met het SLO (Stichting Leerplanontwikkeling). (Heusden, 2014) In het onderzoek Cultuur in de Spiegel wordt een doorlopende leerlijn ontwikkeld voor cultuuronderwijs gericht op leerlingen van vier tot achttien jaar. Daarbij wordt samengewerkt met het onderwijsveld. 5

6 Volgens Cultuur in de spiegel is het uiteindelijke doel van cultuuronderwijs het ontwikkelen van cultureel bewustzijn. Van Heusden omschrijft cultureel bewustzijn als een reflectief proces waarin kinderen zichzelf en hun omgeving steeds beter leren kennen. Cultureel bewustzijn ontwikkelen is volgens Cultuur in de Spiegel de kern van cultuuronderwijs. Hierbij leren leerlingen hoe mensen de wereld en elkaar waarnemen, over wat mensen doen, hoe zij de wereld betekenis geven, waarde hechten aan dingen en zichzelf beschouwen. (LKCA, 2014) De ontwikkeling is een reflectief proces waarin je jezelf steeds beter leert kennen. Door leerlingen zelf te laten reflecteren op wat ze maken en ervaren, leren ze. Dit kan doormiddel van voorleesboekjes, het bekijken van reclames of museumbezoek. Binnen het SLO worden de kerndoelen van cultuuronderwijs verder uitgewerkt onder de verschillende vakgebieden: Nederlands, Engels, Friese taal, rekenen/wiskunde, oriëntatie op jezelf en de wereld, kunstzinnige oriëntatie, bewegingsonderwijs en sport. Hieronder staat een voorbeeld van de kerndoelen binnen het leergebied kunstzinnige oriëntatie van het cultuuronderwijs (Tule SLO, 2014): Kerndoel 54: Leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. Kerndoel 55: Kerndoel 56: Leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. Leerlingen verwerven enige kennis over, en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Cultuuronderwijs is onderwijs in zelfwaarneming, zelfverbeelding, zelfbegrip en zelfanalyse. We vinden het in nagenoeg alle schoolvakken terug. Het sterkst in de vakken die expliciet de cultuur als onderwerp hebben: de talen, oriëntatie op de wereld en op jezelf in het primair onderwijs, geschiedenis, maatschappijleer, de kunstvakken en in sommige gevallen zelfs filosofie. Wanneer kan een school zich een cultuurschool noemen Er is geen duidelijke vastgestelde richtlijn om een cultuurschool te worden in het primair onderwijs. Wel zijn er enkele voorwaarden zoals het samenwerken met externe culturele instanties. De meeste scholen die cultuurschool willen worden doen dat via een cultureel orgaan dat educatieve culturele programma s aanbiedt. Het programma wordt voor een deel gesubsidieerd vanuit de overheid en kent een aantal eisen waaraan die school moet voldoen bij het volgen van het programma. Allereerst moet er een cultuurplan worden opgesteld en verder moet er worden samengewerkt worden met culturele instellingen. In de provincie Fryslan is Keunstwurk gevraagd de aanvraag bij het Fonds voor cultuurparticipatie (FCP) te doen. Dat impliceert dat Keunstwurk vanaf 2013 de penvoerder en coördinator van het vierjarig programma van Friesland zal zijn. Scholen kunnen zich bij Keunstwurk aanmelden voor deelname. (Kultuerfilter, 2012) Cultuurprofielscholen in het voortgezet onderwijs In het voorgezet onderwijs kunnen scholen die cultuurprofielschool willen worden, zich aanmelden bij het Steunpunt cultuurprofielschool. Het steunpunt biedt hulp bij het opzetten van een cultuurprofielplan voor de school. Om in aanmerking te komen voor het predicaat cultuurprofielschool presenteert de school een cultuurprofielplan. De zes hoofdonderdelen van een cultuurplan zijn: Visie op cultuureducatie Cultuureducatie in de programmering Samenwerkingspartners (Een eis om samen te werken met externe culturele instellingen.) Communicatie Voorwaarden Evaluatie en ontwikkeling 6

7 Het visitatieteam dat over de toelating beslist, bestaat uit een schoolleider, een kunst- en cultuurcoördinator en twee leerlingen afkomstig van twee andere lidscholen, aangevuld met twee vaste leden. Vervolgens wordt de school een dag lang bezocht door het visitatieteam, dat de school al dan niet voordraagt als lid van de Vereniging Cultuurprofielscholen (VCPS). Cultuurprofilering De meeste cultuurprofielscholen in Nederland kenmerken zich door een brede insteek. Dit betekent doorgaans dat kunst en cultuur prominent op het rooster staan, er twee of meer kunstdisciplines aan bod komen en dat de kunstvakken zoveel mogelijk aansluiten bij de andere vakken. Hierbij wordt het curriculum stevig aangevuld met buitenschoolse activiteiten, zoals een museumbezoek. Culturele instellingen en bereikbaarheid Wanneer gekeken wordt naar de bereikbaarheid van culturele instellingen is de website daar helder in. Er wordt onder andere over geschreven; Een eis voor cultuurprofielscholen is samenwerking met derden. Er moet sprake zijn van structurele samenwerking met meerdere culturele instellingen of personen uit de wereld van kunst en cultuur. Beide partijen, school en partner, participeren actief door gebruik te maken van het standaard aanbod. Simpelweg voorstellingen bezoeken met de cultuurkaart is onvoldoende. Bereikbaarheid van culturele instelling voor scholen is van belang. In steden is dit doorgaans goed vanwege de vele culturele instellingen die een stad rijk is. De kleinere dorpen hebben soms een plaatselijk museum of culturele instelling, maar voldoen niet altijd aan het profiel. Scholen uit deze dorpen zijn veelal afhankelijk van eigen vervoer, vervoer door ouders, het huren van een bus en in uitzonderingsgevallen het openbaar vervoer. (Cultuurprofielscholen, 2012) Samenvattend Een cultuurschool is een school die zich expliciet profileert op het gebied van kunst en cultuur en daartoe structurele samenwerkingsverbanden aangaat met de culturele omgeving. Buiten deze aspecten zijn er geen verdere criteria beschreven om een cultuurschool te worden in het primair onderwijs. Er is geen procedure waarin vastgelegd wat scholen moeten ondernemen om cultuurschool te worden. Anders is de situatie in het voortgezet onderwijs. Hier kunnen scholen die cultuurprofielschool willen worden zich moeten aanmelden bij het Steunpunt cultuureducatie. Zij moeten beschikken over een cultuurprofielplan. Daaraan worden bepaalde eisen gesteld. Zo moet er sprake zijn van een visie op cultuureducatie, moet cultuureducatie in de programmering van het curriculum een duidelijke rol spelen, etc. Ook aan de cultuurprofielscholen wordt de eis gesteld dat zij op een structurele manier samenwerken met culturele instellingen in de omgeving. In het volgende stuk gaan we in op hoe de cultuurprofielscholen als voorbeeld kunnen dienen voor cultuurscholen. 7

8 DEELVRAAG 2: WAT KUNNEN CULTUURSCHOLEN VAN CULTUURPROFIELSCHOLEN LEREN? Uit het theoretisch onderzoek naar cultuurscholen in het primair onderwijs blijkt dat cultuurscholen in het primair onderwijs veel gemeen hebben met de cultuurprofielscholen in het voortgezet onderwijs. Beide zijn specifiek gericht op cultuur en de omgang van leerlingen daarmee. Daarnaast leveren beide scholen een bijdrage aan de ontwikkeling van leergebied overstijgende vaardigheden, zoals analyseren, evalueren en creëren. Ook bieden beide soorten scholen activiteiten aan, gericht op de relatie van de school met de lokale culturele en sociale omgeving; en activiteiten die bijdragen aan de ontwikkeling van de leerlingen. (Cultuur centraal, 2004) Het begrip cultuurprofiel wordt al geruime tijd gebruikt in het voortgezet onderwijs. In de onderbouw is er ruimte gekomen om per school eigen leerdoelen op te stellen naast de verplichte kerndoelen. Hierdoor is het mogelijk geworden om je als school ergens in te profileren. Bijvoorbeeld op het gebied van sport, tweetalig onderwijs of wetenschap. Daarnaast zijn er scholen die zich profileren op het gebied van kunst en cultuur, de zogeheten cultuurprofielscholen. (Cultuur Centraal, 2004) Je kunt deze profilering op verschillende manieren invullen. Scholen met een vooropleiding voor een conservatorium en/of dansopleiding in het hoger onderwijs. Scholen die kunst en cultuur (willen) laten doorwerken in de gehele opzet van het curriculum en in de didactiek. Brede scholen en scholen met verlengde schooldagactiviteiten waarvan cultuur deel uitmaakt. Er is nog geen vaste definitie vastgesteld, voor als nog wordt er door het Stichting leerplan ontwikkeling (Cultuur Centraal, 2004) deze definitie gehanteerd. Een cultuurprofielschool is een school die zich al dan niet breed, profileert op het gebied van kunst en cultuur en die dit heeft verankerd in zijn schoolbeleidsplan. De invulling van een leerplan kunst en cultuur kan verschillende vormen aannemen, maar in ieder geval wordt gezocht naar een structurele inbedding van kunst en cultuur in het curriculum. De cultuurprofielschool biedt leerlingen dus meer dan alleen iets extra s. Het leerplan wordt waar mogelijk in samenwerking met gastdocenten, culturele instellingen of andere factoren uit de omgeving van de school ontwikkeld. Binnen- en buitenschools leren staan hier centraal. De meest voorkomende redenen om cultuurprofielschool te worden, die scholen noemen op de site zijn het aansluiten bij leerwensen van leerlingen op het gebied van kunst en cultuur, het geven van een inhoudelijke impuls aan de kunstvakken en het aanbieden van extra kunstdisciplines/thema's, mogelijkheden bieden aan talentvolle leerlingen en het positieve effect van kunst en cultuur op het schoolklimaat. In een cultuurprofielschool moet er sprake zijn van een samenhangend programma. Hierbij wordt aandacht geschonken aan een goed ontwikkeld curriculum voor de kunstvakken, de overige vakken (een koploper laat het in alle vakken terugkomen) en een goed ontwikkeld plan voor activiteiten buiten het curriculum (vaak met medewerking van een buitenschoolse organisatie zoals musea). In 1997 startte het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW, 2005) het project Cultuur en School. Het project was gericht op kinderen en jongeren en legde in de eerste jaren de nadruk voornamelijk op het voortgezet onderwijs. Sinds 2003 richt het project zich ook meer op het primair onderwijs. Het doel van Cultuur en School is de kinderen kennis te laten maken met cultuur en er vertrouwd mee te worden. De achterliggende gedachte is dat als leerlingen tijdens hun 8

9 schoolloopbaan regelmatig in contact gekomen zijn met hun culturele omgeving, zij in hun latere leven gemakkelijker hier mee om weten te gaan. Dit heeft dus een meer informatieve, lerende basis dan de cultuurprofielscholen die vooral aan willen sluiten bij de leerlingen en talenten willen ontwikkelen. (OCW, 2005) Het ministerie van OCW heeft in 2009 een aantal financiële beleidsmaatregelen genomen (ORC, 2012) om kunst en cultuur in het primair onderwijs te stimuleren. Dit vinden ze belangrijk omdat het de persoonlijke ontwikkeling en de creativiteit stimuleert. Het gaat om het versterken van de regeling over cultuureducatie in het primair onderwijs, het aanwijzen van interne cultuurcoördinator, het hebben van beroepskunstenaars in de klas, stimuleren van Impuls brede scholen, sport en cultuur, het treffen van een regeling voor brede scholen en cultuureducatie en het aanbieden van een verdieping over cultuureducatie tijdens de pabo. Samenvattend De cultuurprofielschool kan als voorbeeld dienen voor de invulling van cultuurscholen in het primair onderwijs. Zowel het primair als voortgezet onderwijs richten zich op cultuur en de omgang van leerlingen daarmee. Voor cultuurprofielscholen lijkt er een stramien te zijn waarbinnen scholen zelf invulling kunnen geven, terwijl deze in het basisonderwijs nog niet specifiek aanwezig lijkt te zijn. 9

10 DEELVRAAG 3: WAT IS DE ROL VAN EEN CULTUURCOÖRDINATOR BINNEN HET CULTUURONDERWIJS? De rol van de cultuurcoördinator binnen de cultuurschool Om cultuuronderwijs in scholen te stimuleren heeft het ministerie van Cultuur en Onderwijs geld beschikbaar gesteld voor cultuurcoördinatoren. Deze hebben een culturele en/of artistieke achtergrond. cultuurcoör-dinatoren zijn combinatiefunctionarissen brede scholen, sport en cultuur. (LKCA, 2014) Dit houdt in dat ze met één been in het onderwijs staan en met het andere been in de cultuur of de sport. Ze werken dus ten behoeve van twee werkvelden, bijvoorbeeld een culturele instantie zoals een museum en een onderwijsinstelling en een school. Wel hebben ze maar één werkgever. Dankzij de structurele impuls van de ministeries van Volksgezondheid Welzijn en Sport en Onderwijs Cultuur en Wetenschap zijn er inmiddels duizenden cultuurcoördinatoren. (LKCA, 2013) Bij de invulling van het profiel is de gemeente als eerste aan zet, dus niet de onderwijsinstelling en de culturele instantie. De gemeente bepaalt in eerste instantie op wat voor manier er invulling wordt gegeven aan cultuureducatie. Als onderwijsinstelling en culturele instantie ben je dus voor een groot deel afhankelijk van wat de gemeente beslist. (Kultueredukaasje mei kwaliteit, 2014) Voordat iemand aan de slag kan gaan als cultuurcoördinator moet eerst worden deelgenomen aan een cursus waarvan de deelnemer een certificaat krijgt. De provincie Friesland wil dat inwoners vanaf jonge leeftijd in aanraking komen met wat de Friese samenleving bindt: erfgoed, taal en cultuur. Het vierjarige programma Kek! (Kultueredukaasje mei kwaliteit, 2014) gaat er daarom voor zorgen dat zoveel mogelijk kinderen in heel Friesland tijdens hun schoolloopbaan kennis maken met cultuur. Op dit moment heeft circa veertig procent van de basisscholen in Friesland beleidsmatig gekozen voor cultuureducatie. Het streven is dat dit percentage in de komende jaren stijgt naar tenminste vijfenzeventig procent. Er wordt gekozen voor een regionale aanpak (naast een provincie brede benadering); Keunstwurk vindt het belangrijk dat gemeenten en dorpen in de plattelandsgebieden actief worden betrokken, zodat de kinderen die hier wonen de kans krijgen om via school kennis te maken met cultuur. Keunstwurk stimuleert structurele samenwerking tussen scholen en het culturele veld en streeft ernaar om zo vraag en aanbod dichter bij elkaar te brengen. De organisatie wil deskundigheid met betrekking tot cultuureducatie in het onderwijs en bij de culturele sector te bevorderen. In Friesland worden er negen regio s onderscheiden op basis van de bestaande regionale netwerken. Per regio wordt er een cultuurcoördinator aangesteld. Deze geeft vorm aan een netwerk waar afnemers en aanbieders elkaar ontmoeten en zijn de schakel tussen Keunstwurk en de cultuurschool. Afhankelijk van de lokale situatie zijn de afnemers en aanbieders: (een vertegenwoordiging van) scholen, centrum voor de kunsten of muziekschool, cultuurmakelaar, bibliotheek, erfgoedinstellingen, schouwburg, amateurverenigingen en zzp ers. Samen ontwikkelen zij de regioplannen. Daarnaast voert 70% van de cultuurcoördinatoren zelf culturele activiteiten uit. (Kek, n.d.) Verwachtingen van de cultuurcoördinator De cultuurcoördinator heeft allereerst een culturele en/of artistieke achtergrond. Verder zorgt de cultuurcoördinator voor de inhoud van het cultuuronderwijs, zowel binnen als buiten school, en realiseert daarmee de culturele loopbaan van de leerlingen. Een cultuurcoördinator geeft leerlingen handvatten met betrekking tot het ontwikkelen van het culturele bewustzijn. De cultuurcoördinator heeft oog voor het vergroten van de creatieve vermogens van de leerlingen, leert de leerlingen gevoelens, gedachten en ideeën te uiten en bouwt bruggen tussen de culturele instelling en de 10

11 school en vice versa. De cultuurcoördinator zorgt voor een persoonlijke band tussen de school en de culturele instelling. (Monsma, D. en Muiderman, H. 2010) Cultuurcoördinator in de praktijk Er wordt landelijk op uiteenlopende manieren invulling gegeven aan het begrip cultuurcoördinator. Grofweg zijn cultuurcoördinatoren in twee categorieën te verdelen; zij die lesgeven en zij die coördineren. Zo n dertig procent van de cultuurcoördinatoren heeft een coördinerende rol. Zij houden zich vooral bezig met het leggen van verbindingen tussen scholen en culturele instellingen. In beide gevallen zijn de cultuurcoördinatoren de aanspreekpunten voor de financiering voor culturele activiteiten. Daarnaast organiseren zij activiteiten waaraan klassen of zelfs scholen kunnen deelnemen. (Monsma, D. en Muiderman, H. 2010) Ongeveer 70 procent van de cultuurcoördinatoren voeren daadwerkelijk activiteiten uit met kinderen en jongeren. Volgens de verschillende geïnterviewde cultuurcoördinatoren gevonden in Monsma en Muiderman (2010) is dit een voordeel, omdat zij en de leerlingen elkaar echt leren kennen. Zij werken namelijk vaak voor een langere tijd op één school om daar invulling aan cultuureducatie te geven. Omdat niet elke cultuurcoördinator een lesbevoegdheid heeft, wordt het vaak op prijs gesteld dat de leerkracht bij de les van de cultuurcoördinator aanwezig is, om de klas in toom te houden. Dit staat natuurlijk los van de inhoud van de les, die inhoudelijk door de cultuurcoördinator is ingevuld. Leerkrachten geven aan dat cultuurcoördinatoren, wat didactische vaardigheden betreft, vaak veel moeten leren, maar dat ze hen daarin kunnen ondersteunen door eventueel aanwijzingen te geven. (Monsma, D. en Muiderman, H. 2010) Hetzelfde geldt voor de provincie Friesland, wat later uit de interviews met de cultuurscholen zal blijken. Ook in Friesland voert, zoals zal blijken uit de interviews, het merendeel van de cultuur coördinatoren daadwerkelijk activiteiten uit. Aanbieden van culturele activiteiten Culturele activiteiten worden voornamelijk aangeboden onder schooltijd, veelal op school zelf. Het komt echter ook voor dat activiteiten buiten de school plaatsvinden, soms in het verlengde van een schooldag. In de meeste gevallen komt een cultuurcoördinator een lessenserie geven zodat leerlingen vertrouwd raken met een bepaalde kunstdiscipline, waarin de cultuurcoördinator een professionele achtergrond in heeft. De duur van zo n samenwerkingsverband tussen cultuurcoördinator en onderwijsinstelling loopt uiteen. Het wordt over het algemeen als positief ervaren als de samenwerking voor langere duur is. Dit omdat een langere samenwerking ten goede komt van de relatie met leerlingen. (Monsma, D. en Muiderman, H. 2010) Daarnaast heeft de betreffende cultuurcoördinator bij een langer samenwerkingsverband vaak ook meer invloed op de invulling van de cultuureducatie. Zo geeft de instelling waaraan zij verbonden zijn vaak een eigen opzet betreft de invulling van cultuureducatie maar heeft de cultuurcoördinator de regie in handen, met als voordeel dat de cultuurcoördinator de invulling kan afstemmen op de wensen van de school. Voorbeeld 1: (Monsma, D. en Muiderman, H.,2010) De cultuurcoördinator heeft op de school een eigen lokaal. Aan de wand hangt werk van de leerlingen naast posters van het museum. Op het bord heeft de cultuurcoördinator de lesdoelen voor die les opgeschreven. De kinderen keken in het museum naar de beweging van beelden. Op school maakten ze bewegende beelden van was en vervolgens moesten de leerlingen zelf de bewegingen ook maken. De cultuurcoördinator fotografeerde dit en zo ontstond een serie met beelden en foto s van de leerlingen en de beelden uit het museum zelf. De leerlingen zijn nu vier keer naar het museum geweest en de objecten die zij hebben gemaakt, exposeren ze in het museum. 11

12 Een ander scenario is dat de regie bij de culturele instelling zelf ligt in plaats van bij de cultuurcoördinator. Zij stellen bijvoorbeeld een jaarprogramma van culturele activiteiten samen, die uitgevoerd wordt door verschillende cultuurcoördinatoren met elk een eigen expertise. De gemeente en de deelnemende scholen kunnen vervolgens uit het aanbod kiezen. Voorbeeld 2: (Monsma, D. en Muiderman, H., 2010) Wij krijgen allemaal aan het begin van het schooljaar een overzicht van het centrum in de kunst waar de cultuurcoördinatoren in dienst zijn. Dan mogen we intekenen. De leerkrachten geven dan bijvoorbeeld aan dat dit nog niet aan bod komt bij hen, dus daar schrijven ze zich voor in. Het aanbod is heel divers. Vanochtend waren ze aan het vilten bij de kleuters. We hebben danslessen gehad met allerlei soorten dans. Kinderen leren musiceren, muziekstukjes instuderen en vertonen. Volgend jaar biedt de dansdocent ook een flashmob aan. Daar hebben we ook op ingetekend. Samenvattend De overkoepelende rol van de externe cultuurcoördinator in alle regio s in Friesland is het toekennen van subsidies, het organiseren van culturele activiteiten van scholen en waar nodig informatie verstrekken over culturele instellingen in de regio aan scholen. Landelijk blijkt dat 70 % van de cultuurcoördinatoren zich ook bezig houdt met de culturele activiteiten zelf. De cultuurcoördinator is dus een onmisbare schakel voor het worden van een cultuurschool. 12

13 DEELVRAAG 4: IN HOEVERRE IS ER SUBSIDIE MOGELIJK VOOR CULTUURSCHOLEN? Voor scholen die een gericht cultuurplan hebben opgesteld is er subsidie mogelijk. In de rapportage voor het Fonds voor Cultuurparticipatie (LKCA, 2013) staat hierover het volgende vermeld: De regeling stelt het FCP in staat om subsidies te verstrekken voor activiteiten van culturele instellingen die bijdragen aan het doel van de regeling. Aanvragen moeten inhoudelijk en financieel mede worden ondersteund door de provincies, gemeenten of RAS-regio s waar de instelling gevestigd is. De bijdrage van het FCP, naar rato van het inwonertal van de deelnemende overheid, moet door die overheid worden aangevuld met hetzelfde bedrag. Daarom heet het een matchingsregeling. Het FCP zet jaarlijks maximaal 10 miljoen in voor deze regeling. De deelnemende overheden dragen met elkaar eveneens tot 10 miljoen bij. Zo is er over de hele periode genomen maximaal 80 miljoen euro beschikbaar om provinciale, regionale en lokale activiteiten te ondersteunen die gericht zijn op het borgen van cultuureducatie (kunstzinnige oriëntatie) in het primair onderwijs. Maar hoe kom je als (cultuur)school in aanmerking voor een vergoeding? Het Fonds voor Cultuurparticipatie verstrekt subsidies aan activiteiten die de kwaliteit van cultuuronderwijs moeten waarborgen. Een aanvraag moet in eerste plaats passen in één van de vier soorten activiteiten waarvoor subsidie verstrekt kan worden (Hagenaars e.a., 2013): Ontwikkeling, verdieping en vernieuwing van curriculum voor leergebied kunstzinnige oriëntatie teneinde doorgaande leerlijnen te realiseren. Bevordering van vakinhoudelijke deskundigheid van leerkrachten, inclusief vakdocenten en educatief medewerkers. Versterking van relatie van school met lokale culturele en sociale omgeving. Ontwikkeling van instrumenten voor de beoordeling van de culturele ontwikkeling van leerlingen. De regeling, die kwaliteit van cultuuronderwijs moet waarborgen, stelt de culturele instelling verantwoordelijk voor deze kwaliteit. In de meeste aanvragen die gedaan worden voor subsidie is er een duidelijke samenhang van activiteiten zichtbaar. Samenvattend Een school kan subsidie aanvragen via de externe cultuurcoördinator in de regio. In Friesland zal de cultuurcoördinator op zijn/haar beurt weer contact leggen met Keunstwurk. De subsidies worden uiteindelijk verstrekt door Het Fonds voor Cultuurparticipatie. 13

14 CONCLUSIE VAN HET LITERATUURONDERZOEK Hoofdvraag: Welke criteria zijn er om een cultuurschool te worden? Cultuurscholen moeten zich expliciet profileren op het gebied van kunst en cultuur en daartoe structurele samenwerkingsverbanden aan gaan met de culturele omgeving. Voor onderstaande activiteiten kunnen scholen ook subsidie aanvragen bij het Fonds Cultuur participatie (in de periode ). Het is een regeling die in 2013 ingesteld is om de kwaliteit van cultuuronderwijs te waarborgen. De activiteiten zijn; - Ontwikkeling, verdieping en vernieuwing van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie teneinde doorgaande leerlijnen realiseren. - De bevordering van de vakinhoudelijke deskundigheid van leerkrachten - Versterking van de relatie met de culturele en sociale omgeving - Ontwikkeling van instrumenten voor de beoordeling van de culturele ontwikkeling van leerlingen. Cultuureducatie richt zich behalve op de kunsten ook op erfgoed-educatie en media-educatie. Alle vormen van educatie waar cultuur als doel of als middel wordt ingezet maken er deel van uit. (LKCA, 2014) In plaats van de term cultuureducatie wordt wel de term cultuuronderwijs gebruikt, doelend op de schoolse setting waarin het leren en de ontwikkeling van kinderen op het terrein van kunst en cultuur plaatsvindt. De afgelopen jaren is veel onderzoek gedaan naar cultuuronderwijs. Volgens Barend van Heusden, die de afgelopen jaren leiding gaf aan het onderzoeksproject cultuur in de Spiegel is het uiteindelijke doel van cultuuronderwijs het ontwikkelen van cultureel bewustzijn. Dit houdt in dat kinderen leren hoe mensen de wereld en elkaar waarnemen, over wat mensen doen, hoe zij de wereld betekenis geven of waarde hechten aan dingen en zichzelf beschouwen. (LKCA, 2014). Het is in nagenoeg alle schoolvakken terug te vinden. Maar het sterkst in de vakken die de cultuur expliciet als onderwerp hebben. In het primair onderwijs zijn dit vooral oriëntatie op de wereld en jezelf en kunstzinnige oriëntatie. Tot slot is te concluderen dat de cultuurcoördinatoren voor cultuurscholen onmisbaar zijn om aan de structurele samenwerkingsverbanden met de culturele omgeving vorm te geven, juist vanwege hun bemiddelende rol tussen de scholen en het culturele veld. 14

15 PRAKTIJKONDERZOEK: BEZOEK AAN DE SCHOLEN Voor het praktijkonderzoek zijn we op bezoek geweest bij cultuurcoördinatoren en cultuurscholen, om eens met eigen ogen te zien hoe er in de praktijk invullen wordt gegeven aan cultuuronderwijs in het primair onderwijs in verschillende Friese regio s. Allereerst hebben we cultuurcoördinatoren uit vijf verschillende Friese regio s geïnterviewd. De uitkomsten van deze interviews zijn verwerkt tot samenvattingen. Deze zijn te vinden in het eerstvolgende deel van dit verslag. Een aantal van deze samenvattingen zijn weer voorgelegd aan de coördinatoren om de betrouwbaarheid van de weergave te controleren. We zijn op zoek gegaan naar verschillende voorbeelden van goede praktijken. Deze hebben we gezocht op cultuurscholen die ons door enkele cultuur coördinatoren waren geadviseerd. Tot slot is van dit alles een conclusie te vinden. 15

16 UITWERKING INTERVIEWS CULTUURCOÖRDINATOREN REGIO 1: SUDWEST FRYSLAN Geïnterviewde: Annemarie van der Reijden van Akte2, Sneek Situering regio 1, Súd west Fryslân, Franeker, Littenseradiel, Harlingen 1. Welke regio is het? - Súd west Fryslân 2. Dicht of dunbevolkt? - Súdwest-Fryslân (Fries voor Zuidwest-Friesland) is een gemeente in de Nederlandse provincie Friesland en is gelegen in de regio Zuidwest-Friesland. De gemeente heeft inwoners (bron: CBS) en een oppervlakte van 815,97 km², onderverdeeld in 433,09 km² land en 382,88 km² water. Hiermee is het qua totaaloppervlakte de grootste gemeente van Nederland (Wikipedia, 2014) 3. Goed bereikbaar met openbaar vervoer? -In Sneek, Franeker en Harlingen is een treinstation. Ook rijden er bussen. Of iets goed bereikbaar is hangt af van het startpunt. Voor deze regio geldt in het algemeen dat veel kinderen per fiets naar school gaan. 4. Connectie met stad - De cultuurcoördinator heeft contact met Keunstwurk Leeuwarden. Akte 2 opereert vanuit Sneek. 5. Belangrijke culturele instellingen in de regio? Welke zijn dit? - Bibliotheken Súd west Fryslân, Fries scheepvaart museum, Weduwe Joustra, Nationaal Modelspoormuseum, Cultuur kwartier (Theather Sneek, poppodium Bolwerk, kunstencentrum atrium), projectbureau Akte 2. Cultuurscholen in de region 6. Hoeveel basisscholen zijn er in de regio? - Er zijn 63 basisscholen 7. Hoeveel scholen in de regio zijn cultuurschool? - Hoeveel willen het worden? En welke scholen zijn dit?- Vanuit de meting KEK 2013 blijken 33 scholen onderscheiden te worden binnen het KEK-project. Deze regio is een grote regio, waarin Akte 2 (projectbureau van Cultuur Kwartier en Ritmyk) uit Sneek een actieve rol speelt; als begeleider van netwerken voor onderwijs en culturele veld, als coördinator en aanbieder van kunstmenu s. Kunst en cultuur staan in deze regio hoog in het vaandel; het onderwijs is hierbij actief betrokken. Voor de komende jaren willen partijen graag een stap verder komen. Er zijn daarom drie speerpunten gericht op het verdiepen van het curriculum geformuleerd. In 2016 wil men een persoonlijk reflectie instrument/portfolio voor leerlingen hebben ontwikkeld, waarmee de culturele ontwikkeling in kaart kan gebracht worden. Deze willen ze inzetten voor 50 % van de leerlingen in de regio. Verder wil men voor muziek, beeldend en erfgoed een doorlopende leerlijn/ programma hebben ontwikkeld, waarvan 50 % van leerlingen gebruik maakt van een van de drie disciplines. Hiervoor zoekt men ook aansluiting bij het provincie brede programma m.b.t. deskundigheid; in het bijzonder de inspiratieprojecten. Tenslotte wil men bereiken dat tenminste zes basisscholen in de regio zich profileren als cultuurschool; d.w.z. beleidsmatig kiezen voor een structurele plek van cultuureducatie in het onderwijs. Regio coordinator 8. Heeft de regio één of meer coördinatoren? - Annemarie van der Reijden is cultuurcoördinator vanuit projectbureau Akte Welke taken voert de regio coördinator uit? - Proberen cultuurscholen op te zetten. Hoe gaan we dit doen, hoe zetten we dit op? De scholen melden zich aan en zien een verbinding met binnen of buitenschoolse activiteiten. vanaf 2003 cultuur opnieuw integreren, regeling versterking cultuureducatie. Dit houdt in dat scholen worden verbonden met aanbieders zodat er een netwerk ontstaat. 16

17 10. Hoe wordt aan deze taken invulling gegeven? - Cultuurscholen opzetten met behulp van de scholen zelf. Er wordt een aanmeldingspunt gestart, er worden controles uitgevoerd door middel van visitaties. Scholen kunnen advies krijgen bij het kiezen van een keuzemenu. 11. Er is onderling regelmatig contact met de scholen (directeuren en icc-ers). Overig contact verloopt zowel telefonisch als per mail. De resultaten worden net als het aanbod gevolgd (reflectie instrument). Leerkrachten worden binnen de school bijgeschoold en doen zelf mee aan activiteiten uit het keuzemenu. Op vergaderingen kan aangegeven worden aan welke activiteiten de school mee wil doen. 12. Met welke partijen wordt samengewerkt? - Zowel overige instellingen als wel met zzp-ers. Begrip Cultuurschool 13. Wat houdt het begrip cultuurschool in volgens de regiocoördinator? - Het hele kind ontwikkelen en niet alleen taal. 14. Welke rol spelen daarin (criteria voor de cultuurprofielscholen in het VO) de samenwerking tussen de school en culturele instellingen in de regio? - Deze samenwerking zal afgestemd zijn op de wensen van de school. Wanneer scholen ervoor kiezen hun eigen plan te trekken dan kunnen ook zij een inspiratiebron zijn voor overige scholen. 15. Welke criteria stelt de regio zelf aan cultuurscholen? - De enige eis is dat de school gemotiveerd is en het team betrokken blijft. 17

18 Regio 2: Het Bildt, Menamaradiel, Leeuwarderadeel Geïnterviewde: Jan van der Goot Directeur Muzarthe Situering regio 1. Welke regio is het? - De regio het Bildt, Menamerdiel en Leeuwarderadeel 2. Dicht of dun bevolkt? - dun bevolkt. Het is een plattelandsgebied met vooral veel kleine dorpen. Gemeente het Bilt telt ongeveer inwoners. Leeuwarderadeel ongeveer Goed bereikbaar met het openbaar vervoer? - De dorpen in de regio zijn goed te bereiken met de bussen die regelmatig rijden van en naar de grote steden, zoals Leeuwarden. In de dorpen zelf moet echter nog wel gelopen worden om alles te kunnen bereiken. 4. Connectie met de stad. - De cultuurcoördinator heeft contact met Keunstwurk Leeuwarden. 5. Belangrijke culturele instellingen in de regio? Welke zijn dit? - Belangrijke cultuurinstellingen in de regio zijn Muzarte, Het Poptastlot, de Dekemastate en Arthouse. Cultuurscholen in de regio 6. Hoeveel scholen zijn er in de regio? - De regio telde aan het begin van het vierjarenplan 31 scholen, dit is echter nu al gereduceerd naar 29 scholen door fuseringen. 7. Hoeveel scholen in de regio zijn cultuurschool? - Momenteel zijn er 4 cultuurscholen in de regio. Hoeveel willen het worden? 10 scholen. Een voorbeeld van een cultuurschool is De Sprankel uit Stiens. Regio coördinator 8. Heeft de regio één of meer coördinatoren? - De cultuurcoördinator van de regio het Bildt, Menamerdiel en Leeuwarderadeel is Jan van der Goot. 9. Wie is dit? Bij wie is hij in dienst? - Jan van der Goot is cultuurcoördinator in de regio het Bildt, Menamerdiel en Leeuwarderadeel in Friesland. Van der Goot werkt voor Muzarte in Sint Annaparochie. De cultuurinstelling Muzarte biedt alle 4 de disciplines aan, Beeldende kusnt, Muziek, Drama en Erfgoed. Dit wordt voor alle groepen aangeboden en er wordt hier in de klas verschillende lessen aan besteed. Vanuit Muzarthe worden er 6 lessen in de klas aangeboden. (mits de bijdrage van 2 per kind). Onderwijs in cultureel erfgoed moet nog vorm krijgen in deze regio. 10. Welke taken voert de regio coördinator uit? - Jan van der Goot coördineert de samenwerking tussen cultuurscholen en instellingen in de regio. Daarnaast is hij ook financieel betrokken als coördinator. 11. Hoe wordt aan deze taken invulling gegeven? - Scholen komen met ideeën waar de coördinator zich vervolgens over buigt, de financiën voor regelt en toestemming voor geeft. 12. Met welke partijen wordt samengewerkt? De cultuurcoördinator legt een brug tussen de scholen en de culturele instellingen, zoals Muzarte, Het Poptaslot, de Dekemastate en Arthouse. 13. Wordt deze functie gecombineerd met een andere baan? - Naast dat hij cultuurcoördinator is in de regio werkt hij ook gewoon bij de cultuurinstelling van Muzarte. Begrip Cultuurschool 14. Wat houdt het begrip cultuurschool in volgens de regiocoördinator? - Jan van der Goot vindt het belangrijk dat er verdieping van de school/docenten in de verschillende disciplines (tekenen, dans, drama, muziek) is. En dat kinderen zich in willen inzetten voor culturele projecten. Van der Goot vindt de volgende eisen van een cultuurschool belangrijk. Er moet 18

19 een ICC er aanwezig zijn in de school. De school moet meedoen aan activiteiten die georganiseerd worden (kek projecten). Daarbij moet er een bijdrage van 2 per kind zijn. Dit laatste is niet veel, maar wel belangrijk voor het opzetten van projecten voor scholen. 15. Welke rol spelen daarin (criteria voor de cultuurprofielscholen in het VO) de samenwerking tussen de school en culturele instelling in de regio? - Deze samenwerking tussen beide partijen is wat een cultuurschool een cultuurschool maakt. 16. Welke criteria stelt de regio zelf aan cultuurscholen? - De regio stelt weinig criteria aan de cultuurscholen. Hij vindt het vooral belangrijk dat de scholen meedoen met activiteiten die georganiseerd worden en de ICC er die aanwezig moet zijn. De verdere invulling bepalen de scholen zelf in de regio. Zo besteedt de ene cultuurschool meer tijd aan cultuur dan de andere cultuurschool. De visie van de scholen wordt beslist door het schoolteam. Daarmee geeft het schoolteam dus zelf invulling aan hoe het curriculum wordt ingericht en welke disciplines aan bod komen. Van der Goot zou graag zien dat er een doorlopende leerlijn komt, docenten kunnen daar coaching voor aanvragen. Helaas is dit nog pril en vaak ook geen tijd voor. Struikelblokken Van der Goot merkt een aantal struikelbokken op bij de cultuurscholen. Probleem 1 Cultuur is vaak roostertechnisch vaak lastig in te roosteren naast de gewone vakken. Op de gewone vakken, zoals Nederlands en rekenen, wordt een school afgerekend als ze daar slecht op scoren. Probleem 2 Ook duren de lessen van cultuur vaak te lang. De docenten willen kant en klare producten van cultuurinstellingen. En er is geen tijd om disciplines te integreren, maar ze willen ook niet cultuurschool af. Welke scholen worden aangeraden voor Good Practises? Uit Stiens wordt de cultuurschool De Sprankel aangeraden door Van der Goot als goede praktijken. 19

20 REGIO 3: DONGERADEEL, FERWERADEEL, AMELAND EN SCHIERMONNIKOOG Geïnterviewde: Kees Dekker Situering regio 3, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Ameland, Schiermonnikoog 1. Welke regio is het? - Dongeradeel, Ferweradiel, Ameland, Schiermonnikoog 2. Dicht of dunbevolkt? - Relatief dun bevolkt 3. Goed bereikbaar met openbaar vervoer?-er is geen treinstation in de buurt, maar er rijden bussen. Of iets goed bereikbaar is hangt af van het startpunt. Op Schiermonnikoog is gemotoriseerd verkeer verboden. Voor deze regio geldt in het algemeen dat veel kinderen per fiets naar school gaan. 4. Connectie met stad - De cultuurcoördinator heeft contact met Keunstwurk Leeuwarden. Opus 3 bevindt zich overigens in Dokkum. Dokkum is een stad(je). 5. Belangrijke culturele instellingen in de regio? welke zijn dit? - De muziekschool, de bibliotheek en twee erfgoedinstellingen gebundeld Cultuurscholen in de region 6. Hoeveel basisscholen zijn er in de regio? - 41 scholen 7. Hoeveel scholen in de regio zijn cultuurschool? - Hoeveel willen het worden? En welke scholen zijn dit?- Het doel is dat er in 2016 tien basisscholen zijn die zich profileren als cultuurschool. Acht basisscholen worden momenteel al ondersteund met het behalen van dit doel. Regio coördinator 8. Heeft de regio één of meer coördinatoren? - Kees Dekker is regiocoördinator en directeur van muziekschool Opus 3 9. Welke taken voert de regio coördinator uit? - Het oprichten van een platform met vraag en aanbod. Diverse cultuuraanbieders bezoeken de basisscholen, de school bepaalt vervolgens of deze cultuurschool wil worden. Directeuren worden uitgenodigd en er wordt een voorstel gedaan over het verkrijgen van een doorlopende leerlijn binnen het cultuuronderwijs. De basisscholen moeten het aanbod kunnen koppelen aan kerndoelen. Met de verkregen feedback wil Opus 3 volgend jaar een pilot organiseren. Opus 3 levert maatwerk. De icc-er zorgt ervoor dat het gaat leven binnen de scholen. 10. Hoe wordt aan deze taken invulling gegeven? - Er is onderling veel contact met de scholen. Gemiddeld is er eens per twee maanden een overleg. Eenmaal per jaar vindt er overleg plaats met directeuren en icc-ers. Overig contact verloopt zowel telefonisch als per mail. 11. Met welke partijen wordt samengewerkt? - Zowel overige instellingen als wel met zzp-ers. 12. Wordt deze functie gecombineerd met een andere baan? - Kees Dekker is naast cultuurcoördinator ook directeur van Opus 3. Begrip Cultuurschool 13. Wat houdt het begrip cultuurschool in volgens de regiocoördinator? - De cultuurcoördinator zoekt naar een samenwerking tussen culturele instellingen en cultuurscholen met het oog op een structurele samenwerkingsverband. Deze wil de cultuurcoördinator zo breed mogelijk zodat diverse scholen hiervan kunnen profiteren ten behoeve van het eindproduct. Aangetoond is dat cultuur zorgt voor betere cognitieve vaardigheden. Vandaar dat Opus 3 juist meer cultuur wil binnen halen zodat ook taal- en wiskunde naar een hoger niveau wordt getild. 14. Welke rol spelen daarin (criteria voor de cultuurprofielscholen in het VO)de samenwerking tussen de school en culturele instellingen inde regio? - Deze samenwerking zal afgestemd zijn op de wensen van de school. 20

21 15. Welke criteria stelt de regio zelf aan cultuurscholen? - De enige eis is dat de school gemotiveerd is en het team betrokken blijft. Hoe wordt in de regio aan dit begrip in de praktijk door de verschillende scholen vormgegeven? In het kader van een KEK-project(Keunst Edukaasje mei Kwaliteit), hebben de afgelopen maanden enkele basisscholen als pilotschool dienst gedaan. De eerste was Yn de Mande op Schiermonnikoog En de laatste de Kardinaal de Jongschool op Ameland. Op deze school liet kunstenaar Machiel Braaksma de kinderen kunstwerken maken van gerecycled materiaal. Ze bleken bij velen in de smaak te vallen, want de veiling ervan leverde een aardig kapitaaltje op. Op het gebied van de muziek waren er lessen in Algemene Muzikale Vorming(onderbouw), gitaar(middenbouw) en keyboard(bovenbouw). De lessen liepen uit op een eindpresentatie op 11 april, waarbij de docenten Ytzen Peterson en Rika Feringa tevreden toekeken en toehoorden. Muziek is de rode draad bij Opus 3 eerder zijn zij als muziekschool altijd elitair bezig geweest. Nu wordt muziek ook geïntegreerd met schrijven, cultureel erfgoed en koken voor kinderen. (Opus3, 2014) Welke scholen worden aangeraden voor Good Practises. CBS Yn de Mande op Schiermonnikoog CBS Groen van Prinsterer, Dokkum CBS de springplanke, Engwierum 21

22 REGIO 6: OOSTSTELLINGWERF, WESTSTELLINGWERF Geïnterviewde: Wikje de Haan Situering region 1. Welke regio is het? - Ooststellingwerf, Weststellingwerf 2. Dicht of dunbevolkt? Relatief dunbevolkt 3. Goed bereikbaar met openbaar vervoer? Ja, nabij treinstation Wolvega 4. Connectie met stad. De cultuurcoördinator heeft contact met Keunstwurk Leeuwarden 5. Belangrijke culturele instellingen in de regio? welke zijn dit? Centraal punten zijn bibliotheek Wolvega, Stellingwarver Schrieversronte en Kunst en COO. Cultuurscholen in de region 6. Hoeveel basisscholen zijn er in de regio? 10 scholen 7. Hoeveel scholen in de regio zijn cultuurschool? Er is op dit moment één school die zich cultuurschool noemt. Hoeveel willen het worden? En welke scholen zijn dit? - Tien scholen zijn betrokken bij het cultuurproject Kiekes, dit zijn Oostenburgschool in Oosterwolde, De Riemsloot in Appelscha, Dalton Basisschool De Oosterbrink in Boyl, 't Holtpad in Nijeholtpade, De Lamer in Oldelamer, Tjongeling in Oldeberkoop, De Drie Dorpen in Oldeholtwolde, De Wegwijzer in Wolvega, Mgr. J. Scholtensschool in Wolvega en De Schalmei in Haulerwijk Regio coordinator 8. Heeft de regio één of meer coördinatoren? Er zijn drie coördinatoren actief in deze regio. 9. Wie is / zijn dit? Bij wie zijn deze in dienst? Wikje de Haan (bibliotheken Zuidoost Friesland), Christine Mulder (Stellingwarver Schrieversronte) en Marjolein Spitteler (Kunst en COO). 10. Welke taken voert de regio coördinator uit? Allereerst is de grootste taak het regelen van financiën voor de projecten in scholen. Verder kijkt zij samen met scholen hoe er invulling gegeven kan worden aan erfgoed (het thema waar het cultuuronderwijs in deze regio om draait) in het onderwijs en hoe dit thema geïntegreerd kan worden in de dagelijkse lessen. Verder is de cultuurcoördinator de verbindende factor tussen scholen en culturele instellingen. 11. Hoe wordt aan deze taken invulling gegeven? Scholen komen met ideeën waar de coördinatoren zich vervolgens over buigen, de financiën voor regelen en toestemming voor geven. 12. Met welke partijen wordt samengewerkt? Allereerst met de drie partijen van de cultuurcoördinatoren. Verder met kerken, andere historische gebouwen en erfgoed. Dit alles is afhankelijk van het project waar de school op dat moment mee bezig is. 13. Wordt deze functie gecombineerd met een andere baan? Wikje de Haan combineert de functie als coördinator met haar baan als bibliothecaresse. Begrip Cultuurschool 14. Wat houdt het begrip cultuurschool in volgens de regiocoördinator? Wikje de Haan geeft aan het moeilijk te vinden het begrip te definiëren. Omdat elke school een eigen aanvulling geeft aan het zijn van een cultuurschool is het moeilijk om dat goed te kunnen benoemen. Wel geeft ze aan dat het integreren van de door de school gekozen invulling van cultuur in het onderwijs belangrijk is. 15. Welke rol spelen daarin (criteria voor de cultuurprofielscholen in het VO) de samenwerking tussen de school en culturele instellingen in de regio? Deze samenwerking tussen beide partijen is wat een cultuurschool een cultuurschool maakt volgens Wikje de Haan. 22

23 16. Welke criteria stelt de regio zelf aan cultuurscholen? De cultuurscholen moeten zich bezig houden met erfgoed in de regio. Dit komt in plaats van de Friese lessen op deze scholen. Hierbij wordt samengewerkt met het werkveld, culturele instellingen (zoals bijvoorbeeld de bibliotheek en kerken) in de omgeving. Elke school mag echter zelf invulling geven aan de culturele activiteiten. Struikelblokken Komt als het goed is in interview naar voren. Korte opsomming van problemen waar tegenaan gelopen wordt met motivatie. Hierin onderscheid van regio coördinator en school. Problemen regio coördinator: Probleem 1 Wikje de Haan geeft aan dat het combineren van haar baan met de functie als cultuurcoördinator moeilijk te combineren is. Ze is vrijwillig cultuurcoördinator naast haar baan als bibliothecaresse. Om die reden geeft ze aan vaak tijd tekort te komen om de functie als cultuurcoördinator optimaal te kunnen uitoefenen. Probleem 2 Wikje de Haan geeft aan graag iets van een didactische cursus te hebben gehad om zo beter met de docenten in overleg te kunnen over de invulling van lessen. Problemen scholen: Probleem 1 De scholen zijn vaak klein, waardoor er een extra last op de schouders komt van de docenten, die in eerste plaats al belast zijn met het voorbereiden en uitvoeren van lessen en alles wat daar bij komt kijken. Welke scholen worden aangeraden voor Good Practises. De Scholtenschool in Wolvega. 23

24 REGIO 7: FRIESE MEREN Geïnterviewde: Simone de Milde Situering region 1. Welke regio is het? De Friese Meren 2. Dicht of dunbevolkt? Relatief dunbevolkt 3. Goed bereikbaar met openbaar vervoer? Er is geen treinstation in de buurt maar er rijden bussen. Of iets goed bereikbaar is hangt af van het startpunt. 4. Connectie met stad. De cultuurcoördinator heeft contact met Keunstwurk Leeuwarden 5. Belangrijke culturele instellingen in de regio? welke zijn dit? Bibliotheken Mar en Fean, It Toanhûs Joure, Museum Joure, Stichting Kunst&Cultuur Gaasterlân-Sleat It Toanhûs heeft een subsidierelatie met de voormalige gemeentes Skarsterlân en Lemsterland voor het uitvoeren van het cultureel (cultuureducatieve) aanbod voor scholen binnen deze regio. Gemeente Gaasterlân-Sleat werkt sinds 2011 met een cultuurmakelaar die de vraag en het aanbod van cultuur met elkaar verbindt. Cultuurscholen in de region 6. Hoeveel basisscholen zijn er in de regio? 44 scholen 7. Hoeveel scholen in de regio zijn cultuurschool? 3 basisscholen en daarbij een scholencluster/onderwijsteam (vier scholen). 8. Hoeveel willen het worden? En welke scholen zijn dit? Het doel is dat er in 2016 drie basisscholen zijn die zich profileren als cultuurschool. Er zijn inmiddels al drie basisscholen plus daarbij een cluster/onderwijsteam van vier basisscholen die ondersteund worden bij de vormgeving van het onderwijs in kunst en cultuur. De Daltonschool St. Jozef in Lemmer heeft al wel een visie klaarliggen en organiseert al veel activiteiten met betrekking tot cultuur. De andere scholen zijn: It Haskerfjild in Joure De Reinbôge in Bantega Onderwijsteam Nannewiid bestaande uit vier scholen Regio coordinator 9. Heeft de regio één of meer coördinatoren? Simone de Milde is regiocoördinator op inhoudelijk niveau. 10. Wie is / zijn dit? Bij wie zijn deze in dienst? Hiervoor is zij dienst bij Centrum voor de Kunsten It Toanhûs in Joure. Haar taken voert zij uit in nauw overleg met - en in opdracht van de aangesloten KEK-partners: Museum Joure, It Toanhûs, Bilbiotheken Mar en Fean, Stichting Kunst en Cultuur Gaasterlân-Sleat. De financiële coördinatie wordt uitgevoerd door Bibliotheken Mar en Fean 11. Welke taken voert de regio coördinator uit? Het ontwikkelen van een platform met vraag en aanbod, het inventariseren en regelen van gratis aanbod voor scholen en begeleiding bieden aan scholen die cultuurschool willen worden. Het organiseren van twee netwerkbijeenkomsten per schooljaar. De bibliotheek beheert de financiën, maar Simone de Milde is hier wel bij betrokken. 12. Hoe wordt aan deze taken invulling gegeven? Er wordt door het team een platform ontwikkeld waar scholen een keuze kunnen maken uit passend aanbod. Er wordt momenteel gewerkt aan een eerste versie van een brochure met verzameld cultuureducatief aanbod van regionale aanbieders. Daarnaast is het doel ook scholen gratis kennis te laten maken met aanbod waarmee ze nog niet bekend zijn en om twee keer per jaar een netwerkbijeenkomst te organiseren. Tijdens 24

25 de netwerkbijeenkomst krijgen scholen de kans om andere scholen te vertellen wat ze doen. Zo kan er gemakkelijk informatie uitgewisseld worden en weten ze elkaar te vinden. Ook tussen aanbieders onderling en scholen, aanbieders en beleidsmakers vindt uitwisseling plaats. Ook wordt begeleiding geboden aan scholen die zich willen profileren als cultuurschool. Er wordt begeleiding op maat geboden, zo wordt er voor elke school een begeleidingsplan geschreven. Hierin komt aan bod wat het vertrekpunt is en waar de school zichzelf ziet staan in Wat wil de school de leerlingen meegeven? Het financiële kader voor de uitvoering van de regeling in zijn geheel is duidelijk. Hiervoor waren ze bezig om ook schoolgebonden budgetten t.b.v. de cultuurscholen vrij te maken. Inmiddels zijn deze aanpassingen in de begroting doorgevoerd. 13. Hoe wordt aan deze taken invulling gegeven? Het doel is twee keer per jaar een netwerkbijeenkomst te organiseren, daarnaast worden scholen die cultuurscholen willen worden begeleid bij de invulling daarvan. Zo is het belangrijk dat zij hun visie op cultuuronderwijs vastleggen in een visiedocument. 14. Met welke partijen wordt samengewerkt? Er wordt samengewerkt met de scholen en met aanbieders van cultuureducatie (in verschillende disciplines). 15. Wordt deze functie gecombineerd met een andere baan? Simone de Milde is parttime cultuurmakelaar en is daarbij regiocoördinator van KEK. Begrip Cultuurschool 16. Wat houdt het begrip cultuurschool in volgens de regiocoördinator? Volgens het regioplan is een cultuurschool een school die zich wil profileren met cultuuronderwijs en daarbij één of meerdere kerndoelen van kunstzinnige oriëntatie verbindt aan de identiteit van de school. Dit wordt goed gedocumenteerd en door de school uitgedragen aan ouders en dergelijke. 17. Welke rol spelen daarin (criteria voor de cultuurprofielscholen in het VO) de samenwerking tussen de school en culturele instellingen in de regio? Deze samenwerking zal afgestemd zijn op de wensen van de school. 18. Welke criteria stelt de regio zelf aan cultuurscholen? De enige eis is dat de school gemotiveerd is en de projectorganisatie vindt het erg belangrijk dat het team betrokken is. De leidraad is de visie, deze is bepalend voor hoe cultuuronderwijs door de school op een passende manier wordt uitgedragen. 19. Hoe wordt in de regio aan dit begrip in de praktijk door de verschillende scholen vormgegeven? De Daltonschool in Lemmer is een voorbeeld waarbij men al heel actief is op gebied van kunst en cultuur, veel activiteiten, atelierdagen, breed draagvlak onder ouders die meewerken. De activiteiten vinden allemaal plaats onder schooltijd maar er wordt wel gezocht naar verbindingen tussen wat binnen de schoolmuren gebeurt en daarbuiten. Onderwijsteam de Nannewiid profileert zich met techniek en ondernemerschap. De scholencluster wil hierin cultuur en creativiteitsontwikkeling integreren. Hierbij is ondersteuning vanuit KEK, creativiteit wordt namelijk gezien als een belangrijk aspect bij ondernemerschap en techniek. Het onderwijsteam waar de school De Reinbôge deel van uitmaakt is een clusterbrede onderwijsvisie aan het uitwerken. Ze zijn al bezig met cultuur en willen zich hierin profileren. De plannen zijn nog niet concreet, hierbij is Simone de Milde een helpende hand, zo bezoekt heeft ze vaak contact met directie en komt ze ook langs bij een teamvergadering. Inmiddels zijn ze wel verder met deze ontwikkelingen. Er ligt een concept-visiedocument en de eerste plannen voor implementatie worden uitgewerkt. 25

26 Op It Haskerfjild wil men graag een nieuwe stap zetten op het gebied van kunst en cultuur. Zo is er momenteel nog geen ICC er werkzaam op de school. Bovendien wil de school haar leerlingen blijven uitdagen (dus ook op het terrein van kunst en cultuur). De school streeft naar verdieping en verfrissing van het curriculum. Om hiertoe te komen wordt een visiedocument uitgewerkt in overleg tussen Simone de Milde en de schooldirecteur. De school wil vooral investeren in inspiratiebijeenkomsten en deskundigheidsbevordering van leerkrachten. Zo nemen momenteel twee leerkrachten deel aan het project Wy Sjonge (Keunstwurk). In de toekomst zouden ook leerkrachten kunnen deelnemen aan vergelijkbare projecten (zoals Wy Spylje, Tekenskoalle en Speure nei Spoaren ). Dit alles om van binnenuit vernieuwing en inspiratie in school te brengen. Waardoor teamleden met nog meer plezier invulling kunnen geven aan lessen. Ook kunnen de opbrengsten van dergelijke cursussen en trainingen breder worden ingezet dan alleen in de eigen groep ( team-teaching ). Struikelblokken Komt als het goed is in interview naar voren. Korte opsomming van problemen waar tegenaan gelopen wordt met motivatie. Hierin onderscheid van regiocoördinator en school. Dit werken jullie nog uit? Problemen regiocoördinator: Nog zoekende naar een gemeenschappelijke deler voor cultuurscholen. Deze gekozen term is heel slippery omdat de school geen plakkaat krijgt. Wat gebeurt er vervolgens? Komt er bijvoorbeeld iemand langs om de school te controleren en waarop? Misschien zijn er straks dingen die overlappen, dit zal gaandeweg het proces duidelijker worden. M.a.w.: het probleem ligt vooral in de gekozen term: het gaat om het formuleren van een duidelijke definitie en een duidelijk en concreet plan in nauw overleg met de betreffende scholen. Het is anders dan het landelijk erkende label cultuurprofielschool in het VO. Problemen scholen: Tijd blijft een struikelblok, de werkdruk is al hoog en je hebt tijd nodig om icc er te zijn. Hier worden over het algemeen geen extra uren voor gegeven. De directie van It Haskerfjild wil haar werknemers er niet mee belasten, zij willen het graag samen doen. De directeur van OT Nannewiid besteedt wel tijd aan het uitwerken van het visiedocument, maar ook de ICC er zet zich in voor het cultuuronderwijs op de scholen. De taakverdeling is dus globaal: Directie beleidsmatige taken / ICC praktische, inhoudelijke taken (ondersteuning bij implementatie). Welke scholen worden aangeraden voor Good Practices. De Dalton school in Lemmer wordt geadviseerd omdat zij al een visie hebben ontwikkeld en omdat de school al erg actief is op het gebied van kunst en cultuur. Ook noem ik vaak het voorbeeld van OT Nannewiid omdat zij cultuuronderwijs op een doordachte wijze willen integreren in het schoolprogramma. Erg inspirerend! 26

27 Uitwerking good practices CBS DE SPRANKEL Geïnterviewde: Dineke Homan Directeur CBS De Sprankel Situering: Plaats 1. Stiens, gemeente Leeuwarderadiel. 2. Regio Het Bildt, Menamaradiel, Leeuwarderadeel 3. Stiens heeft rond de 7500 inwoners. 4. De school staat aan de rand van het dorp in het dorp. 5. In de wijk staan veel twee-ondereen kap of rijtjes huizen. Er is veel groen in de buurt. School: 6. CBS de Sprankel 7. Christelijke school 8. Er zijn rond de 275 leerlingen, 9. 1 docent en de directeur hebben allebei de cursus ICC gedaan. 10. Andere docenten volgen de cursussen van KEK zoals tekenskoalle (3) en wy spielje.(2) 11. Per kunstdicipline worden er lessen aangeboden, deze periode was het op de Sprankel 6 drama lessen. 12. Lessen op school worden voornamelijk verzorgd vanuit Muzarthe. 13. De school is goed te bereiken met de bussen die regelmatig rijden van en naar de grote steden, zoals Leeuwarden. In het dorp zelf moet echter nog wel gelopen worden 14. Doel van de school: Dat leerlingen zich cognitief en sociaal-emotioneel ontwikkelen. Hierbij is kunst en cultuur een goede methode, je leert: - omgaan met emoties. - zelfvertrouwen/zelfbeeld. - leerkracht kan lesprocessen makkelijker sturen en de lessen verlevendigen. Culturele school: naam culturele instelling Een cultuurschool werkt samen met een culturele instelling. Welke instelling is dat? Welke sector? Dus vertel wat over de instelling. Welk publiek trekken zij (aantal bezoekers?). En wat is de bereikbaarheid van de instelling? (hoe kom je er) 15. Ze werken structureel samen met Muzarthe en zoeken daarnaast nog wel naar andere instellingen. Zo hebben ze de lessen drama afgesloten met een voorstelling in de Harmonie. 16. Muzathe: Muzarthe biedt een groot aantal opleidingsmogelijkheden aan voor zowel individuele personen als voor groepen. Bij Muzarthe kan men terecht voor Algemene Muzikale Vorming (AMV), instrumentale opleidingen, samenspellessen, creatieve en kunstzinnige cursussen. 17. Harmonie: Stadschouwburg met een verscheidenheid aan podiumkunsten. 18. De dorpen in de regio zijn goed te bereiken met de bussen die regelmatig rijden van en naar de grote steden, zoals Leeuwarden. In de dorpen zelf moet echter nog wel gelopen worden om alles te kunnen bereiken. 27

28 Struikelblokken Korte opsomming van problemen waar tegenaan gelopen wordt met motivatie. Probleem 1 Het is lastig om je team mee te krijgen en enthousiast te maken. Leerkrachten zij voornamelijk bang voor nog meer werk. Oplossing: - Veel en goed met iedereen communiceren. - Je plannen goed onderbouwen en op een gegeven moment moet je ook lef hebben en de plannen een beetje doordrukken. - Werk van leerkrachten uit handen nemen kan helpen. - Rooster met uitjes maken waar leerkrachten omheen moeten werken. - Dingen groots aanpakken, zoals naar de Harmonie, laat leerkrachten, ouders en leerlingen zien wat er mogelijk is Probleem 2 Veel leerkrachten zijn nog op de eigen woonplaats georiënteerd en zullen niet zo snel verder kijken om leuke uitstapjes met de leerlingen te kunnen doen. 28

29 SINT MICHAELSCHOOL Interview met Tineke Geertsma directie Sint Michaëlschool Harlingen Overige bronnen: Situering: Harlingen De school bevindt zich midden in het stadscentrum van Harlingen. Naast groen is er vooral veel water in deze stad. De kinderen bezoeken minimaal een keer per jaar een museum, theater ook doen zij mee aan creatieve bezigheden zoals een workshop. De Sint Michaëlschool organiseert tweemaal per jaar een evenement. Dit evenement duurt twee weken en vindt plaats in het voor- en najaar. Deze evenementen hebben steeds een thema. Dit voorjaar betrof het evenement het thema The Tall ship races en in het najaar de kinderboekenweek. School: Sint Michaëlschool De Sint Michaëlschool valt onder het algemeen bestuur van de Bisschop Möller Stichting. Deze Stichting bestuurt 29 katholieke basisscholen in Friesland. Dit bestuur zet bovenschools beleid uit. De dagelijkse leiding van de stichting is in handen van het College van Bestuur. Hoeveel plek is er in het programma voor cultuur, dus hoe geeft de school er nu invulling aan? En zijn er vakdocenten aangenomen voor lessen als handenarbeid, drama, dans o.i.d.? Wordt cultuur ook in andere vakken geïntegreerd, hoe?- Jaarlijks organiseert een commissie voor iedere jaargroep activiteiten op cultureel gebied. Ieder jaar kan elke groep genieten van een theatervoorstelling en een bezoek aan een tentoonstelling of een museum. Tevens organiseert het Cultureel Netwerk twee keer per jaar met de hele school een projectweek. Ook is op de Sint Michaëlschool is een groep ouders actief binnen het door hen opgerichte Cultureel Netwerk. Het is een commissie die ijvert voor het behoeden en behouden van culturele activiteiten. Een leuk voorbeeld: met zijn allen naar de pottenbakkerij. Momenteel volgen twee leerkrachten de dramacursus Wy spylje (Keunstwurk), maar er worden ook zzp-ers ingehuurd voor het geven van workshops/lezingen. De school neemt deel aan projecten die door de gemeente Harlingen worden geïnitieerd zoals bijvoorbeeld:activiteiten rondom de haven, de keermuur, visserij e.d. In de kleutergroepen is er veel ruimte voor creativiteit. Tekenen, handvaardigheid en muziek vormen geïntegreerd onderdelen van de dagelijkse activiteiten. Voor de andere groepen geldt dat de creatieve vorming als apart vak wordt gegeven, in de regel op de middag. De ochtend wordt gereserveerd voor de cognitieve vakken. Muziek wordt gegeven uit de methode Muziek moet je doen Ruimte voor drama en spel wordt gegeven binnen de methode Drama moet je doen en aan de hand van de taalmethode. Cultuur integreert al 12 jaar binnen de Sint Michaëlschool. Cultuur komt naar voren binnen geschiedenis, Aardrijkskunde (wereldoriëntatie), tekenen, dans, muziek, theater, cultuurweken, erfgoed, buitenschools aanbod en wie weet straks d.m.v. kunstuitleen. Voor de Sint Michaëlschool en ouders is het belangrijk om de lat hoog te blijven leggen. Het doel van de school is om voor ieder kind cultuur dichterbij te brengen. De school stelt dan ook 3.000,- per jaar extra beschikbaar (bovenop het normale budget) voor extra culturele activiteiten. 29

30 Ouders verwachten ook van de school dat cultuur in hoog vaandel staat. Dit zijn zij vanuit historie gewent. Ouders van de kinderen van de Sint Michaëlschool zijn creatief en hoogopgeleid, zij hebben dan ook bewust deze school voor hun kind gekozen. Jaarrooster 2014: Groep 1 en 2 ontving een verhalenverteller, vervolgens hebben zijn geknutseld. Groep 4 heeft gewerkt met textiel, voor deze workshop heeft de Sint Michaëlschool iemand vanuit Akte 2 ingehuurd, goep 5 bouwde een boot. Groep zes ontving driemaal een dansdocente, hun thema was de zee en visserij. In groep 7 stond erfgoed centraal. Dit jaar betreft het een leskist met informatie over de brand van 1666 op Vlieland. Groep 8 deed foto en video waarbinnen gewekt is met Photoshop. Samenvattend: In alle groepen -theater (Uurcultuur, Keunstwurk, ) -bezoek kerk -presentatie thema s/tentoonstellingen maken. -schoolreisjes/driedaagse Terschelling. -sinterklaasfeest. -Kinderboekenweek in samenwerking met het Cultureel Netwerk -culturele manifestatie in het voorjaar Onderbouw -excursies (o.a. bakker, camping, dierenarts, museum) -bibliotheekprojecten -Carnaval Middenbouw -excursies (museumbezoek). -bibliotheekbezoek en- projecten -zwemmen, schaatsen, kaatsen -verschillende vormen van kringgesprek met verschillende actuele onderwerpen -Nieuws uit de natuur Bovenbouw -excursies (o.a. museumbezoek, bezoek Abe Lenstrastadion, bezoek aan bedrijven) -aandacht voor WO ll (excursie Kazemattenmuseum, Verzetmuseum, adopteer een monument. -Fryslân Bûtendyks (natuurdag). -bespreken van krantenknipsels. -kringgesprek met actuele onderwerpen. Culturele instelling: Akte 2 en Keunstwurk De Sint Michäelschool werkt samen met culturele instelling Akte2. Akte2 is het projectbureau van het Cultuur Kwartier Sneek, dus van Theater Sneek, het Bolwerk, het Kunstencentrum Atrium en Ritmyk (voorheen Centrum voor de Kunsten & Ritmyk). Deze instellingen zijn makkelijk met de auto of het openbaar vervoer te bereiken. Akte2 richt zich op reguliere en niet-reguliere activiteiten op het gebied van kunst en cultuur binnen 30

31 en buiten hun werkgebied. Akte2 werkt voor scholen, instellingen, gemeenten, organisaties, bedrijven en particulieren en organiseert o.a. projecten, workshops, opleidingen, voorstellingen, studiedagen, presentaties, exposities en demonstraties. Zoals u net heeft gelezen werkt Akte2 heel divers. Los van Akte2 heeft de Sint Michaëlschool nauwe contacten met de bibliotheken en musea in de omgeving van Harlingen. Struikelblokken Komt als het goed is in interview naar voren. Korte opsomming van problemen waar tegenaan gelopen wordt met motivatie. Probleem x Tot dusver ondervindt de Sint Michaëlschool geen problemen. Wel zijn er vragen, zoals: Wanneer krijg je een cultuurschool stempel, wanneer ben je nu echt een cultuurschool en hoe wordt dit getoetst? 31

32 DE SCHOLTENSSCHOOL Situering: Plaats De Scholtensschool staat in een ruime, groene wijk. De school ligt vrij centraal in Wolvega. School: Naam school De Scholtensschool is een katholieke jenaplanschool met ongeveer 180 leerlingen. Voor de deelname aan KEK maakte de school al culturele uitstapjes naar onder andere de bibliotheek, uur cultuur van Keunstwurk, het gemeentehuis, de oudheidkamer en excursies naar het bos. Deze uitstapjes maakten in veel gevallen deel uit van het onderwijs en/of de onderwijsmethode. De school heeft intern geen vakdocenten. Wel probeert de school muziekeducatie een rol te laten spelen. Zo is er een aantal jaren geleden een vast podium met goede geluidsinstallatie gekomen. Culturele school: naam culturele instelling Sinds het opstarten van KEK, wordt er door de ICC er nauw contact onderhouden met de cultuurcoördinator in de bibliotheek. De cultuurcoördinator kent mensen uit verschillende culturele werkvelden en kan de ICC er hiermee in contact brengen. Ook denkt de cultuurcoördinator mee over ideeën die vanuit de school worden bedacht. De Scholtenschool is het afgelopen jaar druk bezig geweest met een groot heemkundeproject in de Lindevalleicultureel project in het Fryske Gea. Leerlingen trokken met gidsen het natuurgebied in en kwamen van alles te weten over de natuur. De onder- en middenbouw maakte, met hulp van een kunstschilder, schilderijen en de bovenbouw heeft met een fotograaf prachtige foto s geschoten in de Lindevalleihet Fryske Gea. Criteria De Scholtensschool heeft aangegeven graag aan het KEK project deel te willen nemen, mits deze kon worden gepast binnen hun voorwaarden. De school werkt met een vaste jaarplanning, die ze graag aan wilden houden. Het bovenstaand beschreven project is uitgevoerd in het voorjaar, toen het onderwerp op school Natuur en Techniek was. Het project zoals dat vorig jaar is uitgevoerd heeft veel geld gekost. Met name aan de gastlessen van de fotografe en kunstschilder hing een prijskaartje. Een dergelijk project kan dan ook alleen worden uitgevoerd met subsidiegelden, zoals kekmaar eens per drie jaar uitgevoerd worden. Andere jaren worden ook projecten uitgevoerd, maar dit meer aankomen op docenten en vrijwilligers om zo de kosten wat te drukken. De ICC er gaf aan dat ze natuurlijk bezig wilden zijn met cultuuronderwijs, maar dat het niet het hoofddoel zal worden. Allereerst zijn ze een katholieke Jenaplanschool. Ook de druk van de onderwijsinspectie speelt mee. Als school word je beoordeeld op de resultaten, niet op de culturele activiteiten die de school aanbiedt. Daarom zal de meeste tijd toch besteed worden aan de vaklessen en waar mogelijk wordt, mede aan de hand van onderwerpen in de jaarplanning, cultuur geïntegreerd. Het projectbeleidsplan dat opgezet is, is zo gemaakt dat het in de toekomst makkelijk nog eens te gebruiken is. Het kost nu veel tijd, maar daar hebben ze later dan weer profijt van. Struikelblokken Probleem 1: Organisatie en tijd. Het organiseren en uitvoeren van culturele activiteiten kost vaak veel voorbereidingstijd en lestijdkostbare tijd die er helaas niet altijd is. Probleem 2: Onderwijsinspectie controleert de resultaten van de school, waardoor dat voorop komt te staan. Probleem 3: Om cultuuronderwijs goed op poten te zetten is veel onderzoek nodig. Verder moet alles gedocumenteerd worden om zo te voorkomen dat activiteiten niet uitgevoerd kunnen worden bij eventuele afwezigheid van een docent. 32

33 Kosten, het organiseren van grote activiteiten is vaak erg duur, zelfs met de gelden van KEK. Samengevat: Tijd, geld en vakkennis. 33

34 CONCLUSIE PRAKTIJKONDERZOEK Zoals uit literatuurstudie blijkt moeten cultuurscholen zich expliciet profileren op het gebied van kunst en cultuur en daarbij intensief samenwerken met culturele instellingen in de omgeving. Om aan deze samenwerking vorm te geven is een cultuur coördinator onmisbaar. In Friesland heeft elke regio één of meerdere cultuur coördinatoren. In de interviews noemt een deel van hen ook de aanwezigheid van een of meer icc-ers op scholen essentieel. De regio coördinatoren hebben allemaal een eigen regioplan opgesteld. Hierin laten ze zien waar ze de regio over vier jaar willen zien. De scholen geven verder zelf de invulling aan deze plannen in een eigen visie en eventueel een leerlijn. Hoe aan het onderwijs in cultuur op de cultuurscholen in de praktijk wordt vormgegeven loopt zeer uiteen. In de meeste regio s, die wij hebben bezocht, ligt het accent op kunstzinnige oriëntatie en is er op de scholen een aanbod van activiteiten in twee of drie van de kunstdisciplines muziek, beeldende kunst en drama, waarbij intensief wordt samengewerkt met kunstencentra uit de omgeving. Alleen in de regio Oostellingwerf is cultureel erfgoed het speerpunt van het cultuuronderwijs. Het een en ander hangt ook af van de beschikbare culturele instellingen in de omgeving. Media-educatie als onderdeel van cultuuronderwijs is niet genoemd in de interviews. Ontwikkeling, verdieping en vernieuwing van het curriculum voor het leergebied kunstzinnige oriëntatie, met als doel doorlopende leerlijnen te realiseren, wordt door het Fonds van Cultuurparticipatie gezien als een belangrijke activiteit om de kwaliteit van cultuuronderwijs te waarborgen. Hoe er aan de ontwikkeling van die leerlijnen in de cultuurscholen wordt gewerkt, hebben we geen duidelijk beeld gekregen. Tijdgebrek wordt in een van de interviews genoemd als een belangrijke factor in de moeizame ontwikkeling van dergelijke leerlijnen. In deze studie is geen gebruik gemaakt van de onlangs verschenen publicatie cultuur in de spiegel in de praktijk, dat een leerplankader biedt voor cultuuronderwijs (SLO, 2014). Wellicht biedt in de toekomst deze publicatie de cultuurscholen in Friesland houvast bij de ontwikkeling van doorlopende leerlijnen in het cultuuronderwijs. Ook de ontwikkeling van instrumenten voor de beoordeling van de culturele ontwikkeling van leerlingen is genoemd als een belangrijke activiteit. In de regio Sudwest Fryslan streeft men er naar om een dergelijk instrument voor 2016 te hebben ontwikkeld. Het is ons niet duidelijk of er ook in de andere regio s aan wordt gewerkt. De bevordering van vakinhoudelijke deskundigheid van leerkrachten is ook een onderdeel van cultuuronderwijs. Dit kwam in de interviews naar voren als een belangrijke activiteit om cultuurschool te kunnen worden. Scholen in de Friesland zijn hard op weg om zich te profileren in cultuuronderwijs. In veel gevallen wordt hier al aardig vorm aan gegeven. Er zal nog een manier gevonden moeten worden om cultuuronderwijs blijvend en consequent te kunnen integreren in de vaklessen. 34

35 BRONNENLIJST Barend van Heusden Cultuur in de spiegel. Geraadpleegd op 5 maart 2014, van http%3a%2f%2frjh.ub.rug.nl%2fcis%2farticle%2fdownload%2f1%2f1&ei=ukoqu-3liy7csg axwyg4aw&usg= AFQjCNHkLNxRGX6WWMGLJySFFHkg9OlrWw&bvm=bv ,d.Yms Cultuurprofielscholen. (z.d.) De Cultuurprofielschool. Geraadpleegd op 6 maart, 2014), van fielscholen.nl/de-cultuurprofielschool/de-cultuurprofielschool Knol, J.J.K Tijdelijke regeling flankerende projecten Cultuureducatie met Kwaliteit 2013 Fonds voor Cultuurparticipatie, gedownload op 6 maart 2014, van /data/def%20tijdelijke%20regeling%20flankerende%20projecten%20cek% pdf Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst Inventarisatie cultuurcoordinatores, Utrecht, Geraadpleegd op 5 februari 2014 Landelijk kennisinstituut cultuureducatie en amateurkunst. In Lkca. Geraadpleegd op 5 februari 2014, van ca.nl/begrippen.asp Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst data/rapportage%20plananalyse%20aanvragen%20matchingsregeling_def_05_06_13_.pdf LCKA. (z.d.). Cultuuronderwijs. Gedownload op 6 maart _cultuureducatie.pdf Monsma, D. en Muiderman, H.(December 2010), cultuurcoordinator schakel tussen school en culturele instelling, Amsterdam, De Cultuurformatie Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2005). Cultuur en school. Gedownload op 5 maart Onderwijs & Raad voor Cultuur. (2012). Cultuureducatie: Leren, creëren, inspireren. Gedownload op 6 maart educatie.pdf Onderzoeksafdeling Cedin (2013). Monitor KEK! Kultueredukaasje mei kwaliteit Eerste meting Leeuwarden: Keunstwurk (PDF Pubicatie) SLO. (2004). Cultuur centraal: ontwikkelingen rond cultuurprofielscholen en het leergebied kunst en cultuur in het vo. Gedownload op 6 maart. Tule SLO. (z.d.). Inhoud en activiteiten in Tule. Geraadpleegd op 5 maart mair/kerndoelen/tule/ Tule SLO. (z.d.). Kunstzinnige oriëntatie. Geraadpleegd op 5 maart ergebieden/kunstencultuur/ Wervers, E., Landelijke Ondersteuning Cultuurcoordinatores, Geraadpleegd via ca.nl/projecten/cultuurcoordinator.asp Van Heusden, B., 2012, Wat leren we van cultuuronderwijs, gedownload op 25 maart 2014, van KEK. n.d. Kek kultuuredukaasje mei kwaliteit. Geraadpleegd op 29 maart

36 BIJLAGE 1: EVALUATIEKADER (CULTUURPARTICIPATIE, 2013) 36

37 37