Zelforganisaties van Midden- en Oost-Europeanen

Transcriptie

1 Zelforganisaties van Midden- en Oost-Europeanen Een inventariserend onderzoek naar zelforganisaties van Polen, Bulgaren en Roemenen in de regio Rotterdam A.M. Weltevrede Y. Seidler J. de Boom

2

3 Zelforganisaties van Midden- en Oost- Europeanen Een inventariserend onderzoek naar zelforganisaties van Polen, Bulgaren en Roemenen in de regio Rotterdam A.M. Weltevrede Y. Seidler J. de Boom

4 Zelforganisaties van Midden- en Oost-Europeanen Een inventariserend onderzoek naar zelforganisaties van Polen, Bulgaren en Roemenen in de regio Rotterdam. A.M. Weltevrede, Y. Seidler, J. de Boom Rotterdam: Risbo BV / Erasmus Universiteit Rotterdam Mei 2014 Erasmus Universiteit Rotterdam/Risbo Postbus DR Rotterdam tel.: fax: Copyright Risbo BV. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de Directie van het Instituut. 2

5 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Samenvatting en conclusies 5 Hoofdstuk 2 Inleiding Inleiding Onderzoeksopzet Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Leeswijzer 18 Hoofdstuk 3 Een verkenning van de behoeften Bestaande zelforganisaties voor Midden- en Oost-Europeanen Behoefte, kennis en kunde Behoefte aan zelforganisaties Doel en activiteiten zelforganisatie Potentieel gebruik zelforganisatie Bereidheid tot actief zijn voor zelforganisatie 32 Hoofdstuk 4 Organisatorische aspecten Knelpunten en barrières Adviezen Ondersteuning van gemeente 42 Literatuur 45 Bijlage 1 47 Bijlage 2 49 Bijlage

6

7 Hoofdstuk 1 Samenvatting en conclusies De gemeente Rotterdam heeft Risbo gevraagd een verkennend onderzoek uit te voeren naar zelforganisaties onder Midden- en Oost- Europeanen. Hierbij is er enerzijds gekeken welke zelforganisaties gericht op Midden- en Oost-Europeanen er al bestaan, in hoeverre er behoefte onder de verschillende groepen is aan zelforganisaties en waar deze organisaties zich mee bezig zouden moeten houden. Anderzijds is gekeken naar hoe de groepen gestimuleerd kunnen worden zich te organiseren, welke ondersteuning men daarbij nodig heeft en wat de do s en don ts zijn bij het opzetten van een zelforganisatie. De onderzoeksopzet was drieledig. Voorafgaand aan het veldwerk heeft er een deskstudie plaatsgevonden naar relevante onderzoeken, artikelen, internetpagina s, etc. Vervolgens hebben er 20 interviews plaatsgevonden met experts en sleutelpersonen die uit één van de drie herkomstgroepen afkomstig zijn of er kennis over hebben dan wel bekend zijn met het opzetten van zelforganisaties. Ook is er onder 218 migranten van Poolse, Bulgaarse en Roemeense herkomst een korte enquête afgenomen. Deze enquête is vertaald in het Pools, Bulgaars en Roemeens en afgenomen tijdens voorlichtings- en informatiebijeenkomsten, tijdens spreekuren van gemeentelijke voorlichters en na de afloop van kerkdiensten. NB: Ondanks de inspanningen om een zo divers mogelijke respondentengroep te bevragen, kan vanwege het beperkte aantal van 218 respondenten niet zonder meer gesteld worden dat deze groep respondenten representatief is voor de hele populatie. De cijfers en percentages die we in het rapport noemen, dienen met de nodige voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd. Bestaande organisaties Tijdens de eerste fase van het onderzoek is aan de hand van een deskstudie en interviews met sleutelpersonen gekeken welke (zelf)organisaties er reeds bestaan die gericht zijn op Midden- en Oost- Europeanen in Nederland. Binnen dit onderzoek onderscheiden wij zes typen organisaties: traditionele culturele organisaties, kerkelijke instanties, (semi-)gemeentelijke organisaties, maatschappelijke organisaties, organisaties voor recente arbeidsmigranten en online media. 5

8 Samenvatting en conclusies Traditionele culturele organisaties richten zich vooral op het behoud en de versterking van de nationale cultuur en organiseren culturele en sociale activiteiten. Deze organisaties zijn vaak al langere tijd actief. De laatste jaren merken deze organisaties dat de Poolse, Bulgaarse en Roemeense gemeenschap in Nederland groeit en verandert. Het is niet ondenkbaar dat deze organisaties zichzelf in de nabije toekomst gaan vernieuwen om ook aansluiting te vinden bij de nieuwere, grotere doelgroep van recente arbeidsmigranten in Nederland. Een groot deel van de Midden- en Oost-Europeanen is religieus en gaat ook in Nederland naar de kerk. Hierdoor zijn er relatief veel Midden- en Oost-Europese kerkelijke instanties in Nederland. Deze religieuze organisaties hebben een groot netwerk en een groot bereik onder de Midden- en Oost-Europese gemeenschap. Een deel van de religieuze organisaties biedt ondersteuning aan (recente) migranten bijvoorbeeld door informatie te verschaffen of culturele activiteiten te organiseren. (Semi-)gemeentelijke organisaties zijn organisaties die met gemeentelijke steun zijn opgezet en hulp bieden aan Midden- en Oost- Europeanen. Het betreft hier vaak informatiecentra die praktische informatie verschaffen en doorverwijzen. De gemeente speelt vaak een rol in de voorzieningen (bijvoorbeeld de locatie) of helpt bij het opzetten van de organisatie(structuur). In sommige plaatsen wordt deze ondersteuning door een afdeling van de gemeente geboden. Door de sterk groeiende populatie Midden- en Oost-Europeanen in Nederland wordt deze doelgroep voor steeds meer al bestaande maatschappelijke organisaties relevant en actueel. Hierbij kan gedacht worden aan koepelorganisaties, vakbonden en belangenverenigingen die gericht zijn op (arbeids)migranten. Op dit moment zijn er nog maar een beperkt aantal zelforganisaties specifiek gericht op recente migranten uit Midden- en Oost-Europa. Deze organisaties voor recente arbeidsmigranten bevinden zich vooral in gebieden met een sterke regionale concentratie van Midden- en Oost- Europeanen, richten zich op nieuwkomers in Nederland en hebben veelal als doel te informeren en hulp te bieden bij problemen. In de praktijk gaan de meeste vragen over huisvesting, arbeidsomstandigheden, toeslagen, belastingen, verzekeringen en vragen die betrekking hebben op kinderen. Veel van deze organisaties zijn (deels) afhankelijk van ondersteuning door de gemeente of een welzijnsorganisatie. Deze hulp is niet altijd financieel maar bestaat uit ondersteuning in de breedst mogelijke zin. 6

9 Samenvatting en conclusies Een laatste context waarin Midden- en Oost-Europeanen in Nederland verenigd worden, is via online media. Deze media houden zich hoofdzakelijk bezig met berichtgeving over het thuisland of relevante informatie voor de doelgroep in Nederland. Voor een deel betreft het fora op websites en Facebook die als gemeenschappen fungeren, waar mensen samenkomen en elkaar helpen met problemen. Deze social media zijn vaak informeel van aard. Het valt op dat er een groot aantal Poolse organisaties zijn en minder Roemeense en Bulgaarse organisaties. Dit komt deels door de grootte van de bevolkingsomvang; de Poolse gemeenschap is in omvang groter dan de Roemeense en Bulgaarse gemeenschap in Nederland waardoor ook de vraag (en het aanbod) groter is onder de Poolse gemeenschap. Ten tweede komt dit doordat de Polen meer tijd en mogelijkheden hebben gehad zich te verenigen of organiseren omdat ze al langer toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt hebben en hier dus al langer zijn. Behoefte aan zelforganisatie Een van de voornaamste vragen van dit onderzoek was of er behoefte aan een zelforganisatie onder de beoogde doelgroepen bestaat. Er lijkt een grote behoefte te zijn onder recente migranten uit Midden- en Oost- Europa om zich te verenigingen in zelforganisaties. Dit blijkt uit zowel de gesprekken met de sleutelpersonen als uit de door ons afgenomen enquête. Bijna 70 procent (143 personen) van de respondenten geeft aan veel behoefte te hebben aan een zelforganisatie. Ook volgens de sleutelpersonen is er behoefte onder nieuwe arbeidsmigranten aan (zelf)organisaties die hun belangen behartigen. Veel recente arbeidsmigranten zouden vragen hebben en niet weten waar ze terecht kunnen. Een organisatie die de migranten kan helpen en bekend is met hun eigen cultuur zou gewenst zijn. Hierbij plaatsen experts echter de kanttekening dat veel migranten vooral op zoek zijn naar informatie en praktische steun. De sleutelpersonen vragen zich af of er daadwerkelijk een grote behoefte is aan vereniging binnen een organisatie met een sociaal of cultureel doel. Dit blijkt ook uit de enquête waarin de respondenten gevraagd is met welke activiteiten zo n zelforganisatie zich bezig zou moeten houden. Bijna driekwart van de respondenten geeft aan dat een zelforganisatie zich vooral met arbeidsbemiddeling en belangenbehartiging van arbeiders bezig zou moeten houden. Ook taalles en inburgering en informatie en voorlichting worden als belangrijke onderwerpen gezien. Sociale en culturele activiteiten 7

10 Samenvatting en conclusies worden iets minder belangrijk gevonden. Uit de gesprekken met sleutelpersonen komt hetzelfde beeld naar voren. Veel sleutelpersonen geven aan dat er behoefte is aan informatie over de rechten en plichten om uitbuiting op de arbeidsmarkt en op het gebied van huisvesting tegen te gaan. Ook de behoefte aan taallessen wordt genoemd omdat dit een belangrijke voorwaarde is voor succes op de arbeidsmarkt. Naast naar de mate van behoefte, is de respondenten gevraagd hoe vaak zij gebruik willen maken van een zelforganisatie mocht er een bestaan. Meer dan driekwart van de ondervraagden geeft vaak tot zeer vaak van een zelforganisatie gebruik te willen maken. De respondenten die aan hebben gegeven dat zij zich in willen zetten voor een zelforganisatie is vervolgens gevraagd hoeveel uur per week zij dat zouden willen doen. Bijna een derde van de respondenten geeft aan niet vrijwillig actief te willen zijn voor een zelforganisatie. Ruim 20 procent van de respondenten wil zich één of twee uur per week inzetten voor een zelforganisatie. Circa 25 procent wil zich een halve of een hele werkdag per week inzetten voor een zelforganisatie. Van de ondervraagden geeft bijna 20 procent aan één à twee dagen per week als vrijwilliger te willen helpen. Ongeveer de helft van de respondenten (45 procent) heeft concreet zijn/haar contactgegevens ingevuld om benaderd te kunnen worden. Organisatorische aspecten Vervolgens is op basis van de gesprekken met de sleutelpersonen en reeds bestaand onderzoek, gekeken naar de knelpunten en barrières voor het oprichten en besturen van een zelforganisatie. Een mogelijk knelpunt van het opzetten van een zelforganisatie door en voor Midden- en Oost-Europeanen zou een gebrek aan kennis en kunde met betrekking tot zelforganisaties zijn. Aan sleutelpersonen is gevraagd in hoeverre Midden- en Oost-Europeanen bekend zijn met (zelf)organisaties en het doen van vrijwilligerswerk. Verschillende sleutelpersonen geven aan dat het doen van vrijwilligerswerk niet zo gangbaar is in Midden- en Oost-Europese landen. In sommige landen wordt wel vrijwilligerswerk gedaan, niet zozeer voor organisaties maar meer voor kerken of in de vorm van mantelzorg. Doordat er weinig tot geen zelforganisaties bestaan in de Midden- en Oost-Europese herkomstlanden is er weinig kunde onder de nieuwe recente arbeidsmigranten. Het opzetten van een zelforganisatie in een Nederlandse context is een extra grote uitdaging en vergt veel know- 8

11 Samenvatting en conclusies how. Tot slot geven sleutelpersonen aan dat de groep arbeidsmigranten die het meeste profijt heeft bij zelforganisaties waarschijnlijk de minste kennis bezit over het bestaan of oprichten ervan. Veel sleutelpersonen geven aan dat het initiatief en behoefte tot het zich organiseren of verenigen gering is omdat een groot deel van de recente migranten hier niet met een vestigingsperspectief voor langere termijn komt, maar (in eerste instantie) om hier tijdelijk te werken. Voor veel migranten is werk de eerste prioriteit. Men maakt vaak lange werkdagen. Een ander vaak genoemd knelpunt is dat veel zelforganisaties voortvarend van start gaan maar dat het moeilijk blijkt om deze langere tijd draaiende te houden. Er blijkt veel verloop en uitval onder vrijwilligers te zijn. Een andere genoemde barrière is de grote mate van heterogeniteit binnen de doelgroepen. Sommige herkomstgroepen kunnen volgens experts niet als één homogene groep gezien worden, waardoor een zelforganisatie naar herkomstland problemen op kan leveren. Dit speelt vooral bij de Bulgaarse en Roemeense bevolkingsgroepen. Adviezen In de gesprekken met sleutelpersonen en de bestudeerde documenten worden een aantal praktische adviezen gegeven die het welslagen van een zelforganisatie kunnen bevorderen. Het is belangrijk om al langer gevestigde migranten of reeds bestaande organisaties als bruggenbouwers te betrekken bij het opzetten van een zelforganisatie. Deze mensen hebben kennis van de Nederlandse maatschappij maar begrijpen ook de culturele context van nieuwe migranten en waar zij tegenaan lopen. Wanneer een zelforganisatie ook een rol als intermediair tussen de (lokale) overheid en doelgroep heeft, is het belangrijk dat er bruggenbouwers zijn die kunnen verbinden en lobbyen. De bruggenbouwers moeten een netwerk hebben in Nederland en binnen de gemeenschap en het vertrouwen hebben van de gemeenschap. Onder veel Midden- en Oost-Europese herkomstgroepen is er namelijk sprake van wantrouwen voor overheidsinstanties. Met betrekking tot zelforganisaties geldt dat de betrokkenen zich eigenaar moeten voelen van de organisatie waardoor zij meer verantwoordelijkheid zullen voelen en zich meer in willen zetten. Hierbij zal het helpen als de organisatie bottom-up ontstaat. Experts geven aan dat wanneer een zelforganisatie top-down wordt opgezet deze vaak geen lang leven beschoren is. Er moet sprake zijn van een behoefte vanuit een gemeenschap. Deze zou eerst nader en actief onderzocht 9

12 Samenvatting en conclusies moeten worden. In het geval van Midden- en Oost-Europese migranten bestaat namelijk de kans dat de behoefte aan een zelforganisatie wel bestaat maar dat het sommige migranten ontbreekt aan mogelijkheden om dit kenbaar te maken. Bij het opzetten van een zelforganisatie moet vooraf goed nagedacht worden over het doel en de doelgroep van de zelforganisatie. Er kan voor gekozen worden een zelforganisatie voor een bepaalde herkomstgroep op te zetten, die op meerdere terreinen actief is. Ook kan ervoor gekozen worden om een herkomstgroepoverstijgende zelforganisatie op te zetten die zich op een bepaald terrein focust (bijvoorbeeld informatie over arbeid voor arbeidsmigranten). Het bepalen van de doelgroep is ook bijzonder relevant m.b.t. de belangenbehartiging. Veel bestaande zelforganisaties zien voor zichzelf een rol als intermediair weggelegd. Hierbij is het belangrijk dat duidelijk is wie de zelforganisatie representeert. Dit is vooral van belang wanneer er verschillende etnische groeperingen bestaan onder migranten van dezelfde nationaliteit. Ook moet de onafhankelijkheid van de zelforganisatie goed gewaarborgd worden. Er moet van te voren een duidelijk beeld zijn van de activiteiten van een zelforganisatie. De initiatiefnemers moeten duidelijk voor ogen hebben waar zij op in willen zetten en wat de doelstellingen van de organisatie zijn. In de opstartfase van een organisatie moet een goede basis gelegd worden met een specifieke focus die later uitgebreid kan worden. Het is dus raadzaam zich te richten op een beperkt aantal doelstellingen en dit ook helder naar de doelgroep te communiceren. Veel zelforganisaties beginnen klein en breiden zich langzaam uit. Dit geldt ook voor het creëren van een vrijwilligersbestand. Het vinden van vrijwilligers onder de herkomstgroepen kan een uitdaging vormen. Het is raadzaam om met een kleine kern vrijwilligers te beginnen die zich nauw betrokken voelen bij de zelforganisatie. Wanneer de basis staat en enkele van de vrijwilligers hun weg gevonden hebben, kan het vrijwilligersbestand uitgebreid worden. Bovendien dient er zuinig met vrijwilligers te worden omgegaan. Experts geven aan dat er voor gewaakt moet worden dat vrijwilligers (vooral) in de opstartfase van een zelforganisatie niet overvraagd worden. Ook wordt er aangegeven dat vrijwilligers het lastig kunnen vinden om voortdurend geconfronteerd te worden met de problemen van anderen en het scheiden van hun privéleven en hun rol als vrijwilliger een uitdaging kan zijn. 10

13 Samenvatting en conclusies Aan de sleutelpersonen is gevraagd op welke wijze de gemeente een zelforganisatie zou kunnen ondersteunen. Ze geven aan dat een gemeente zou kunnen helpen bij het realiseren van de randvoorwaarden die nodig zijn bij het opzetten van een dergelijke organisatie. Een ander aspect waar de gemeente een belangrijke rol in kan spelen is bij de opzet en organisatie. Het opzetten van een organisatie vraagt kennis over de Nederlandse gang van zaken. De groep mensen die op dit moment wel een zelforganisatie zou willen opzetten ontbreekt het vaak aan know-how. De gemeenten zou daarom een grote rol kunnen spelen in de opstartfase van een zelforganisatie door bijvoorbeeld trainingen aan te bieden. Ook praktische ondersteuning bij bijvoorbeeld het zoeken naar een ruimte, het opstellen van statuten, het helpen met vergunningsaanvragen en communiceren en bekendheid creëren onder de doelgroep en naar buiten. Ondanks dat de realiteit is dat de financiële vergoeding van gemeenten voor zelforganisaties is afgenomen, geven veel sleutelpersonen aan dat financiële hulp in enige vorm wenselijk zou zijn. De gemeente zou een belangrijke rol kunnen spelen bij het faciliteren van een ruimte waar een spreekuur gehouden kan worden, financiering van de opstartkosten, etc. Ook zou er gedacht kunnen worden aan subsidie voor bepaalde (sub-) activiteiten, zoals taallessen. 11

14

15 Hoofdstuk 2 Inleiding 2.1 Inleiding Sinds de uitbreiding van de Europese Unie met de Midden en Oost- Europese landen zijn deze bevolkingsgroepen in Nederland sterk gegroeid. Dit geldt ook voor Rotterdam. Per 1 januari 2013 staan er Poolse, Bulgaarse en 993 Roemeense Rotterdammers in de GBA geregistreerd (De Boom et al. 2013). De groep Poolse Rotterdammers is tussen 1 januari 2004 en 1 januari 2013 met ruim 350 procent gestegen. Voor de Roemeense Rotterdammers is dit 225 procent. De groep Bulgaarse Rotterdammers is met meer dan 990 procent gestegen tussen 2004 en 2013 (De Boom et al. 2013). In de praktijk zijn deze bevolkingsgroepen nog veel groter. Veel Rotterdammers van Midden- en Oost-Europese herkomst worden niet in de statistieken meegenomen, doordat zij niet in de GBA geregistreerd staan. Het groeiende aantal Midden- en Oost-Europeanen in Rotterdam leidt ertoe dat het steeds belangrijker wordt voor de gemeente Rotterdam om op de hoogte te zijn van wat er leeft onder deze doelgroep en welke behoeften er zijn. De gemeente Rotterdam heeft behoefte om goed te kunnen communiceren met deze groep, maar merkt dat de groepen nieuwkomers afkomstig uit Midden- en Oost-Europa nog niet door bijvoorbeeld zelforganisaties vertegenwoordigd worden. Om deze reden heeft de gemeente Rotterdam, Risbo gevraagd een verkennend onderzoek uit te voeren naar zelforganisaties onder Midden- en Oost- Europeanen. Hierbij wordt er enerzijds gekeken in hoeverre er behoefte onder de verschillende groepen is aan zelforganisaties en waar deze organisaties zich op zouden kunnen richten. Anderzijds wordt gekeken naar hoe de groepen gestimuleerd kunnen worden zich te organiseren, welke ondersteuning men daarbij nodig heeft en wat de do s en don ts zijn bij het opzetten van een zelforganisatie. In dit rapport worden de onderzoeksresultaten beschreven. Dit onderzoek zou niet mogelijk geweest zijn zonder de sleutelpersonen en respondenten die bereid waren hun medewerking te verlenen aan dit onderzoek. Wij danken hen voor hun inzet. Ralf Bormans, Ewelina Michalak en Igor Milovanovic danken wij voor hun hulp bij het uitvoeren 13

16 Inleiding van het onderzoek, hun grote betrokkenheid en de prettige samenwerking. 2.2 Onderzoeksopzet Onderzoeksvragen In het onderzoek staan de volgende onderzoeksvragen centraal: 1. Zijn er in Nederland en/of Rotterdam al zelforganisaties of andere organisaties die de belangen behartigen van Midden- en Oost-Europeanen? 2. a) In hoeverre is er behoefte onder recente migranten uit Midden- en Oost-Europa om zich te verenigen in zelforganisaties? b) In hoeverre is er kennis en kunde over zelforganisaties onder de recente migranten uit Midden- en Oost-Europa? 3. Met welk doel en op welk terrein zou zelforganisatie nuttig zijn volgens de verschillende groepen en volgens de gemeente Rotterdam? 4. Welke knelpunten en barrières ervaart men om tot zelforganisatie te komen? 5. Wat voor ondersteuning verwacht men van de gemeente bij het opzetten en besturen van een organisatie? 6. Op welke manier kan de gemeente Rotterdam zelforganisatie onder de verschillende groepen Midden- en Oost-Europeanen stimuleren en kan zij hierbij hulp bieden? Omdat Midden- en Oost-Europeanen als eenduidige groep niet bestaat, maar deze groep uit verschillende herkomstgroepen bestaat, hebben wij ons op de grootste herkomstgroepen in Rotterdam gericht, namelijk Polen, Bulgaren en Roemenen. Hierbij is met name gefocust op de migranten die na de uitbreiding van de Europese Unie naar Nederland zijn gekomen. 14

17 Inleiding Onderzoeksopzet Het onderzoek bestond uit vier delen: 1 Deskstudie van relevante schriftelijke documenten en internet Tijdens de eerste onderzoeksfase heeft er een deskstudie plaatsgevonden waarbij relevante bronnen zijn geraadpleegd. Hierbij is reeds bestaande kennis over zelforganisaties bestudeerd en is er gezocht naar reeds bestaande zelforganisaties onder Midden- en Oost- Europese herkomstgroepen, vakbonden en andere organisaties die opkomen voor de belangen van nieuwe (arbeids-)migranten, etc. 2 Interviews met experts en sleutelpersonen Het tweede deel van het onderzoek bestond uit interviews met experts en sleutelpersonen. Er zijn 20 experts/sleutelpersonen gesproken die uit één van de drie herkomstgroepen afkomstig zijn of er kennis over hebben of bekend zijn met het opzetten van zelforganisaties. Uiteraard zijn hierbij ook de betrokkenen van de reeds bestaande zelforganisaties voor groepen Midden- en Oost-Europeanen benaderd, zoals de Poolse Zelforganisatie voor Arbeidsmigranten in Someren, het Bulgaars Informatie Centrum, Stichting Den Haag en Midden Europa, Poolse Centrum, Informatiepunt Polen Hillegom, Stichting PLON en ook organisaties als Dona Daria, Stichting Lize en het Multicultureel Platform Vrede & Vrijheid (MPVV). Doel van deze interviews was om te achterhalen wat de do s en don ts van het opstarten van zelforganisaties zijn en wat de behoeften onder de doelgroepen zijn. Ook is er gevraagd wat de insteek van een Midden- en Oost-Europese zelforganisatie in Rotterdam zou kunnen zijn. De interviews varieerden in duur (tussen de 20 minuten en 70 minuten) en hebben telefonisch en face to face plaatsgevonden. De respondenten zijn gevonden via het netwerk van de onderzoekers, de begeleidingscommissie, via de Expertmeeting EU-migranten: Uitdagingen nu en in de toekomst die in december 2013 is georganiseerd door LIZE en via de sneeuwbal methode. 3 Enquêtes onder doelgroep In overleg en in samenwerking met de begeleidingscommissie is gedurende het onderzoek besloten tevens een korte enquête af te nemen onder de doelgroepen. Vanwege de beperkte omvang van het onderzoek is er gekozen voor een surveyonderzoek onder een relatief beperkt aantal respondenten 15

18 Inleiding van Poolse, Bulgaarse en Roemeense herkomst. De survey bestond deels uit gesloten vragen en deels uit open vragen. 1 Ter bevordering van de deelname aan het surveyonderzoek en de kwaliteit van de antwoorden is de enquête vertaald in het Pools, Bulgaars en Roemeens. Bij informatie- en voorlichtingsbijeenkomsten, tijdens spreekuren van gemeentelijke voorlichters en bij kerkgemeenschappen zijn enquêtes afgenomen onder Poolse, Bulgaarse en Roemeense migranten. NB: De meeste Roemeense respondenten zijn geworven via de Roemeense kerk in Schiedam. Doordat veel Roemeense respondenten op dezelfde manier zijn gevonden kan het zijn dat de respondentengroep afwijkt ten opzichte van de Roemeense populatie in de regio Rotterdam. Zo blijkt uit tabel 2.1 dat de Roemeense respondenten ten opzichte van de andere onderscheiden herkomstgroepen al relatief lang in Nederland verblijven. In de enquête is gevraagd in hoeverre respondenten behoefte hebben aan een zelforganisatie, waar zo n organisatie zich op zou moeten richten, of ze zich ervoor zouden willen inzetten en naar achtergrondkenmerken van de respondent. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in 218 afgenomen enquêtes onder Polen, Bulgaren en Roemenen. Het betreft 124 Poolse, 46 Bulgaarse en 48 Roemeense migranten die enquête hebben ingevuld. 2 Hiermee is indicatief inzicht gekregen in het thema. In tabel 2.1 worden de kenmerken van de respondentengroep beschreven. De enquêtes zijn door Risbo ingevoerd, opgeschoond en verwerkt tot een databestand waarop de analyses gedaan zijn. 1 2 De survey is door Risbo ontwikkeld. Drie cases die ingevuld zijn door minderjarige Bulgaarse respondenten zijn uit de data verwijderd. Deze respondenten waren jonger dan 14 jaar en vielen daardoor buiten de beoogde doelgroep. 16

19 Inleiding Tabel 2.1: Aantal, geslacht, leeftijd en verblijfsduur van respondenten naar herkomst (aantal en percentage) Totaal Polen Bulgaren Roemenen aantal % aantal % aantal % aantal % Aantal respondenten Geslacht man , , , ,0 vrouw , , , ,0 Leeftijd , , ,7 7 14, , , , , , , ,2 8 16, , ,3 Verblijfs- 0-6 mnd 24 11,1 8 6,5 9 20,5 7 14,6 duur 6 mnd-1 jaar 26 12, ,5 7 15,9 6 12,5 1-2 jaar 23 10,6 8 6,5 7 15,9 8 16,7 2-5 jaar 64 29, ,7 8 18,2 8 16,7 5-7 jaar 36 16, ,4 6 13,6 1 2, jaar 18 8,3 10 8,1 4 9,1 4 8,3 10 jaar en langer 25 11,6 8 6,5 3 6, ,2 Bron: Risbo De respondentengroep bestaat voor 51 procent uit mannen en 49 procent uit vrouwen. Het grootste deel van de respondenten is tussen de 27 en 44 jaar (60 procent). Ruim een vijfde is tussen de 18 en 26 jaar en 17 procent tussen de 45 en 64 jaar. Slechts een zeer klein deel is ouder dan 65 jaar (2 procent, 4 personen). Van alle respondenten is 11 procent korter dan een half jaar in Nederland. Het grootste deel van de respondenten is 2 tot 5 jaar in Nederland (30 procent). Meer dan een derde van de respondenten is 5 jaar of langer in Nederland. Van de Bulgaarse en Roemeense respondenten is een relatief groot deel meer recent naar Nederland gekomen dan van de Poolse respondenten. Zo zien we dat het aandeel Bulgaarse met 21 procent en Roemeense respondenten met 15 procent dat hier korter is dan 6 maanden, groter is dan het aandeel Poolse respondenten waarvan 7 procent korter dan 6 maanden in Nederland is. Dit heeft wellicht te maken met de veldwerkmethode of met het feit dat Roemenië en Bulgarije later dan Polen tot de EU zijn toegetreden waardoor de toestroom uit deze landen later op gang is gekomen. Opvallend is verder het grote aandeel Roemeense respondenten dat al langer dan 10 jaar in Nederland verblijft. Dit is waarschijnlijk ook het gevolg van de veldwerkmethode. NB: Bij een groot aantal enquêtes is er sprake van missings, oftewel vragen die niet ingevuld zijn door een respondent. Vandaar dat het aantal respondenten niet voor elke vraag hetzelfde is. De vragenlijsten waarbij er sprake is van ontbrekende antwoorden zijn nagekeken. Wanneer er teveel antwoorden ontbreken binnen één vragenlijst, is deze uit het databestand verwijderd wegens non-valide informatie. 17

20 Inleiding 4 Analyseren van informatie en rapportage De laatste fase van het onderzoek bestond uit het analyseren van en rapporteren over de informatie die verzameld is tijdens de onderzoekdelen 1, 2 en Leeswijzer In hoofdstuk 3 en 4 worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd. In hoofdstuk 3 wordt beschreven in welke mate nieuwe arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa bekend zijn met zelforganisaties, in hoeverre er behoefte aan is en welke activiteiten ontplooid moeten worden volgens personen uit de doelgroep en sleutelpersonen. Hiervoor is de data uit de interviews en enquêtes gebruikt. Hoofdstuk 4 richt zich op de organisatorische aspecten van zelforganisaties. Waar dient men rekening mee te houden bij het opzetten van een zelforganisatie? Wat zijn mogelijke knelpunten en wat zijn de do s and don ts bij het opzetten van een zelforganisatie? Hoe kan de gemeente ondersteuning bieden? Dit zijn vragen die in dit hoofdstuk centraal staan. In de bijlagen vindt u tabellen waarin resultaten van de enquêtes worden gepresenteerd, een lijst met sleutelpersonen en een overzicht van Poolse, Bulgaarse en Roemeense organisaties. NB: Bij het lezen van de rapportage dient met de volgende punten rekening te worden gehouden. Wanneer er in het rapport wordt gesproken over respondenten dan worden hiermee de deelnemers aan de enquête bedoeld. Sleutelpersonen zijn personen waarmee een semi-open interview is gehouden (zie bijlage 2). Wanneer in dit rapport gesproken wordt over Midden- en Oost- Europeanen, worden hiermee de doelgroepen van het onderzoek: Poolse, Roemeense en Bulgaarse migranten in Nederland bedoeld. Ondanks dat we veel inspanningen hebben verricht om een zo divers mogelijke respondentengroep te bereiken, kan vanwege het beperkte aantal van 218 respondenten niet zonder meer gesteld worden dat deze groep respondenten representatief is voor de hele populatie. Dit geldt in het bijzonder voor de uitsplitsingen naar herkomstgroep. De cijfers en percentages die we in het rapport noemen, dienen met de nodige 18

21 Inleiding voorzichtigheid te worden geïnterpreteerd. Wat onder de onderzoeksgroep geldt, hoeft niet onder de hele populatie te gelden. Bovendien moet er in de figuren waar bericht wordt over de totale groep respondenten rekening mee gehouden worden dat Poolse migranten meer dan 50 procent van de respondentengroep vormen. Zij hebben daardoor een relatief groot aandeel in de totale groep respondenten. 19

22

23 Hoofdstuk 3 Een verkenning van de behoeften 3.1 Bestaande zelforganisaties voor Midden- en Oost- Europeanen Een van de onderzoeksvragen is in hoeverre er al zelforganisaties bestaan in Nederland en Rotterdam die zich richten op recente migranten uit Midden- en Oost-Europa. Op basis van een deskstudie waarbij internet, media en andere bronnen zijn geraadpleegd en uit gesprekken met sleutelpersonen is een lijst samengesteld van reeds bestaande organisaties (zie bijlage 3). Er lijkt sprake te zijn van grofweg zes verschillende typen organisaties. Traditionele culturele organisaties Kerkelijke instanties (Semi)-gemeentelijke organisaties Maatschappelijke organisaties Organisaties voor recente arbeidsmigranten Online media Traditionele culturele organisaties In Nederland zijn een aantal stichtingen gevestigd die al langere tijd in Nederland actief zijn. Deze stichtingen zijn veelal opgericht door Middenen Oost-Europeanen die ten tijde van het communistische Oostblokregime naar Nederland zijn gekomen. Enkele migranten hiervan hebben, nadat zij in Nederland geworteld waren, organisaties opgezet die gericht waren op het thuisland. Deze wat langer bestaande organisaties richten zich vooral op het behoud en de versterking van de nationale cultuur en organiseren culturele en sociale activiteiten. Een deel van deze organisaties richt zich op hulp aan kwetsbaren in het thuisland, bijvoorbeeld door kleding in te zamelen voor Roemeense kinderen, hulp te bieden aan armen in Roemenië, financiële en materiële hulp te geven aan kindertehuizen in Bulgarije of hulp voor gehandicapte jongeren in Polen. De laatste jaren wordt er door deze organisaties echter ook steeds vaker gemerkt dat de Poolse, Bulgaarse en Roemeense gemeenschap in Nederland groeit en verandert. Hierdoor verandert en neemt de vraag naar (zelf)organisaties toe. Zo hebben we te maken met een nieuwe soort migranten, die vaak met een tijdelijk perspectief in Nederland zijn om te werken. Sleutelpersonen geven aan dat de nieuwe migranten nog 21

24 Een verkenning van de behoeften geen aansluiting zoeken of vinden bij deze al langer gevestigde organisaties. Het is daarom niet ondenkbaar is dat deze al langer bestaande organisaties zichzelf in de nabije toekomst gaan vernieuwen om ook aansluiting te vinden bij de nieuwere, grotere doelgroep van recente arbeidsmigranten. Religieuze organisaties Er zijn relatief veel kerkelijke instanties waar Midden- en Oost-Europese migranten naar toe gaan, zoals de Pools-Katholieke kerk (o.a. in Rotterdam), Bulgaars-Orthodoxe kerk (o.a. in Den Haag) en de Roemeens-Orthodoxe kerk (o.a. in Schiedam). Een deel van de religieuze organisaties organiseert naast religieuze activiteiten, ook ondersteuningsvormen voor (recente) migranten. In Den Haag is er een Bulgaars-Orthodoxe kerk met een grote gemeenschap. Volgens een Bulgaars sleutelpersoon gaan hier ook veel recent gevestigde Bulgaarse migranten naar toe. In Rotterdam is er een Pools-Katholieke kerk die vanuit de hele regio bezocht wordt. Veel Roemeense migranten bezoeken de orthodoxe kerk in Schiedam. Sommigen van deze kerken hebben een spreekuur waar migranten met praktische hulpvragen terecht kunnen. Vaak wordt de hulp verleend door vrijwilligers die de migranten in de moedertaal te woord kunnen staan. Sommige kerken geven ook taalles aan migranten. Uit gesprekken met sleutelpersonen komt naar voren dat deze kerkgemeenschappen nuttig en waardevol kunnen zijn bij het opbouwen een netwerk en het bereiken van de doelgroep. Volgens sleutelpersonen is er een grote mate van sociale cohesie en vertrouwen binnen de kerkgemeenschappen onder Midden- en Oost-Europese groepen. Vanuit de kerkgemeenschappen is het ook mogelijk om die personen te bereiken die veelal buiten beeld van de instanties blijven en/of zorg nodig hebben. Behalve taalles, informatie en hulp, organiseren een aantal religieuze organisaties ook sociale en culturele activiteiten zoals een optreden van een artiest uit het herkomstland of een tentoonstelling van een kunstenaar uit het thuisland. (Semi-)gemeentelijke organisaties Enkele gemeenten met een concentratie van recente migranten uit Midden-en Oost-Europa, hebben zelf ondersteuning geïnitieerd. Zij hebben personen aangesteld waarbij mensen terecht kunnen met vragen in hun moedertaal, die doorverwijzen, informatie namens de 22

25 Een verkenning van de behoeften gemeente communiceren met de groep, contact houden met de groep, etc. Een voorbeeld hiervan is de gemeente Rotterdam waar een aantal voorlichters in dienst zijn die Midden- en Oost-Europese groepen bedienen. In Den Haag is met behulp van de gemeente het Informatieloket voor EU-arbeidsmigranten opgezet waar migranten terecht kunnen met vragen. Ook bijvoorbeeld in Hillegom is vanuit de gemeente met een Informatiepunt Polen begonnen die de regio bedient. De huidige zelforganisatie in Someren-Asten is een voortzetting van een in eerste instantie door de gemeenten Someren en Asten opgezet informatiepunt. Maatschappelijke organisaties Behalve organisaties die zich specifiek richten op Midden- en Oost- Europese arbeidsmigranten, zijn er steeds meer bestaande organisaties die de scope verbreden en zich (deels) ook gaan richten op nieuwe arbeidsmigranten. Door de sterk groeiende populatie Midden- en Oost- Europeanen in Nederland wordt deze doelgroep voor steeds meer (professionele) organisaties interessant en actueel. Hierbij kan gedacht worden aan een koepelorganisatie zoals Stichting Lize. Deze stichting heeft sinds 2014 haar doelgroep uitgebreid van Zuid-Europese migranten naar alle EU-migranten en richt zich op informatieverschaffing, voorlichting en belangenbehartiging. Een ander voorbeeld is Migrada, dit is een belangenvereniging voor arbeidsmigranten en heeft als doel het structureel verbeteren van de situatie van migranten in Nederland. Veel van deze organisaties worden vanuit de praktijk aangezet om zich meer op Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten te richten. Dit is ook het geval bij FNV Eemshaven. De grote concentratie van Poolse arbeiders heeft ertoe geleid dat deze vakbond zich heeft moeten aanpassen. Organisaties voor recente arbeidsmigranten In Rotterdam, maar ook op nationaal niveau, zijn er op dit moment nog weinig (zelf)organisaties die zich specifiek richten op arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. De organisaties die er al zijn, bevinden zich vooral in gebieden met een sterke regionale concentratie van Midden- en Oost-Europeanen. Bijvoorbeeld in gebieden met een grote agrarische sector zoals het Westland en Noord-Limburg. In Den Haag zijn het Bulgaars Centrum Den Haag, het Informatiecentrum Bulgaren en Roemenen en het Poolse Centrum gevestigd. Deze organisaties richten zich op nieuwkomers in Nederland en hebben als doel te informeren en 23

26 Een verkenning van de behoeften hulp te bieden bij problemen. Een ander voorbeeld is de Poolse zelforganisatie Drogowskaz (NL: Wegwijzer) in Asten/Someren. In het dorp Meterik (Limburg) zijn een servicepunt Polen en een aantal Poolse winkels gevestigd. Veel van deze (zelf)organisaties houden één of twee avonden per week spreekuur waarbij iedereen met vragen terecht kan. In de praktijk hebben de meeste vragen betrekking op huisvesting, arbeidsomstandigheden, toeslagen, belastingen en kinderen (school, kinderopvang, onderwijsinspectie etc.). Het idee achter de organisaties is een plek te bieden die mensen weten te vinden, waar ze vertrouwen in hebben en waar ze op een laagdrempelige manier geholpen worden met praktische zaken. Men vindt het van belang dat de mensen geholpen kunnen worden in de eigen taal door mensen afkomstig uit hun eigen cultuur. Veel van deze organisaties zijn (deels) afhankelijk van ondersteuning door de gemeente of een welzijnsorganisatie. Deze hulp is niet altijd financieel maar bestaat uit ondersteuning in de breedst mogelijke zin. Sommige organisaties krijgen de mogelijkheid om goedkoop een locatie te huren. Een andere organisatie krijgt subsidie voor het aanbieden van taalcursussen of krijgt ondersteuning van een welzijnsorganisatie bij het opzetten van de organisatiestructuur. Bij andere stichtingen ontvangt men voor een klein deel van het personeel of één personeelslid subsidie. Deze persoon wordt ondersteund om de stichting of de organisatie draaiende te houden, vrijwilligers te werven en aan te sturen en het programma vorm te geven. Online media Een andere ontwikkeling is de opkomst van online media die zich richten op Polen, Bulgaren en Roemenen. Deze media houden zich hoofdzakelijk bezig met berichtgeving over het thuisland of relevante informatie voor de doelgroep in Nederland. Van praktische informatie tot informatie over muziek, culturele activiteiten, feesten e.d. Ook zijn er een aantal online kranten bijvoorbeeld Popolsku, Goniec Polski etc. Voor een deel betreft het fora op websites/ Facebook die als gemeenschappen fungeren en waar mensen elkaar met allerhande praktische problemen helpen, tips geven, maar ook informeren over sociale en culturele activiteiten. Zo bestaan er Facebook groepen zoals The Dutch in Bulgaria or Bulgarians in the Netherlands group of Bulgaren in NL, het Poolse Spotkania mam w Rotterdamie (NL: Bijeenkomsten in 24

27 Een verkenning van de behoeften Rotterdam) en het Roemeense Români din Olanda (NL: Roemenen in Nederland). Hoewel er weinig officiële Bulgaarse en Roemeense organisaties bestaan, verenigen en organiseren deze doelgroepen zich wel online. Waarschijnlijk zijn er nog meer informele groepen en kanalen waarin Midden- en Oost-Europeanen zich verenigen dan in de bijlagen vermeld staan. Overige bevindingen Wat opvalt is dat er een groot aantal Poolse stichtingen en organisaties zijn en minder Roemeense en Bulgaarse stichtingen. Deels kan dit verklaard worden uit de grootte van de bevolkingsomvang; de Poolse gemeenschap ( per 1 januari 2012 in Nederland) is in omvang groter dan de Roemeense en Bulgaarse gemeenschap in Nederland (respectievelijk personen en personen per 1 januari 2012) (Bron: CBS). Hierdoor is de vraag (en het aanbod) groter onder de Poolse gemeenschap. Daarnaast hebben Polen langer toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt waardoor een groter deel van de Poolse migranten langer in Nederland is dan de Roemeense en Bulgaarse migranten. Als gevolg hiervan hebben Poolse migranten meer tijd en mogelijkheden gehad zich te verenigen. Sleutelpersonen geven aan dat de groep Polen die al een aantal jaar in Nederland verblijft, al beter de weg in de Nederlandse samenleving weet. Zij kunnen daardoor een voorbeeldfunctie vervullen en gericht recente migranten helpen, omdat zij weten waar nieuwkomers tegenaan lopen. 3.2 Behoefte, kennis en kunde Behoefte aan zelforganisaties Een eerste vraag in dit onderzoek is in hoeverre er behoefte is aan zelforganisaties onder de doelgroepen. Er lijkt een grote behoefte te zijn onder recente migranten uit Midden- en Oost-Europa om zich te verenigingen in zelforganisaties. Dit blijkt uit zowel de gesprekken met de sleutelpersonen als uit de enquête. In de vragenlijst die afgenomen is onder de doelgroep (Poolse, Bulgaarse en Roemeense migranten) konden respondenten aangeven geen, weinig, neutraal, een beetje of veel behoefte te hebben aan een zelforganisatie. 25

28 Een verkenning van de behoeften 2,4 Totaal 1,4 9,0 19,0 68,1 Pools 0,9 11,3 25,2 62,6 Bulgaars 6,4 8,5 4,3 4,3 76,6 Roemeens 8,3 18,8 72,9 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Geen behoefte Weinig behoefte Neutraal Beetje behoefte Veel behoefte Figuur 3.1: Heeft u behoefte aan een zelforganisatie in Rotterdam? (naar herkomst, procenten) Bron: Risbo In figuur 3.1 zien we dat van de in totaal 210 respondenten onder Midden- en Oost-Europese migranten bijna 70 procent (143 personen) aangeeft veel behoefte te hebben aan een zelforganisatie. Bijna 20 procent geeft aan een beetje behoefte te hebben aan een zelforganisatie in de gemeente. Bijna een tiende van de ondervraagden geeft aan neutraal te zijn. Van de respondenten geeft slechts een zeer klein deel (4 procent) aan weinig of geen behoefte te hebben aan een zelforganisatie. Het gaat hier om 3 Bulgaarse respondenten (6 procent). Voor meer informatie zie de tabellen in bijlage 1. Uit de interviews met sleutelpersonen komt een zelfde beeld naar voren als uit de enquête. Volgens de sleutelpersonen is er zeker behoefte onder nieuwe arbeidsmigranten aan (zelf)organisaties die de belangen behartigen van nieuwe migranten uit Midden- en Oost-Europa. Veel recente arbeidsmigranten zouden veel vragen hebben en niet weten waar ze terecht kunnen met hun vragen. Een organisatie die de migranten kan helpen en bekend is met hun eigen cultuur, zou gewenst zijn. Hierbij plaatsen experts echter de kanttekening dat veel migranten vooral op zoek zijn naar informatie. De sleutelpersonen vragen zich af of er daadwerkelijk een grote behoefte is aan vereniging binnen een organisatie of dat arbeidsmigranten vooral behoefte hebben aan 26

29 Een verkenning van de behoeften praktische steun op het gebied van huisvesting, arbeid en algemene informatievoorziening (zie ook paragraaf 3.2.2). Sleutelpersonen geven bovendien aan dat informatie verschaffen (bijvoorbeeld in een folder) niet voldoende is, maar dat er vooral behoefte is aan actieve ondersteuning. De praktijk leert dat er anders nog niets met de informatie gedaan wordt. In veel gevallen is er intensieve begeleiding nodig waarbij ze samen met een hulpverlener/vrijwilliger problemen aanpakken en oplossen Doel en activiteiten zelforganisatie Uit zowel de interviews als uit de enquête komt een eenduidig beeld naar voren over de activiteiten waar een zelforganisatie voor Midden- en Oost-Europeanen zich mee bezig zou moeten houden. Er is vooral behoefte aan praktische hulp en informatie over huisvesting, arbeidsomstandigheden, toeslagen, belastingen en kinderen. In de enquête is de respondenten gevraagd wat de voornaamste bezigheden zouden moeten zijn. Hierbij kon de respondent kiezen voor: Informatie en voorlichting, taalles en inburgering, arbeidsbemiddeling en belangenbehartiging van arbeiders, sociale en culturele activiteiten of ze konden zelf iets invullen. De respondenten konden meerdere antwoorden geven (de percentages per doelgroep tellen dan ook op tot meer dan 100 procent). In figuur 3.2 staan de antwoorden van de respondenten weergegeven. 27

30 Een verkenning van de behoeften 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Totaal Pools Bulgaars Roemeens Informatie en voorlichting Taalles en inburgering Arbeidsbemiddeling en -belangenbehartiging Sociale en culturele activiteiten Figuur 3.2: Met welke activiteiten zou een zelforganisatie voor Midden- en Oost-Europeanen zich bezig moeten houden? (naar herkomst, procenten) Bron: Risbo Bijna 75 procent van de ondervraagden geeft aan dat een zelforganisatie zich vooral met arbeidsbemiddeling en belangenbehartiging van arbeiders bezig zou moeten houden. Ook taalles en inburgering en informatie en voorlichting worden als belangrijke onderwerpen gezien. Voor beide onderwerpen geldt dat 70 procent van de respondenten deze van belang vindt. Sociale en culturele activiteiten wordt relatief iets minder belangrijk gevonden, hier kiest bijna 60 procent van de respondenten voor. De respondenten konden naast deze vier opties zelf aanvullen waar zij behoefte aan hadden. Dit is slechts vijf keer gedaan. Bij deze open categorie wordt een aantal keer juridische bijstand genoemd. Tussen de herkomstgroepen verschillen de uitkomsten. Onder de Roemeense doelgroep valt vooral op dat er weinig behoefte is aan arbeidsbemiddeling en belangenbehartiging en veel behoefte aan sociale en culturele activiteiten. Waarschijnlijk is hier sprake van een vertekend beeld doordat de Roemeense respondenten grotendeels zijn verzameld binnen of via de Roemeense kerk. Een deel van deze respondenten verblijft al langer in Nederland (zie ook tabel 2.1) waardoor de behoeften logischerwijze verschillen van de migranten die hier recenter zijn gekomen. Wanneer we alleen kijken naar de resultaten van Roemeense migranten die korter dan vijf jaar in Nederland zijn, zien we 28

31 Een verkenning van de behoeften dat arbeidsbemiddeling en belangenbehartiging belangrijker wordt geacht, evenals taalles en inburgering en sociale en culturele activiteiten relatief minder. Uit de gesprekken met sleutelpersonen komt hetzelfde beeld naar voren. Verschillende sleutelpersonen geven aan dat het van groot belang is informatie te verschaffen over de rechten en plichten die men heeft. Er vindt veel uitbuiting plaats op het gebied van werk- en woonomstandigheden. Bij de bestaande zelforganisaties komen mensen vooral met vragen over belastingen/toeslagen, ziektekosten, medische zorg, verzekeringen, huisvesting, abonnementen (telefonie) en arbeidsvraagstukken. Bij deze laatste categorie gaat het vooral over contracten en ontslagregelingen. Een sleutelpersoon van een Poolse stichting geeft aan dat zij soms vragen hebben die voortkomen uit culturele verschillen. Zo moeten kinderen in Nederland bijvoorbeeld eerder naar school dan in het thuisland waardoor er vaak problemen met de onderwijsinspectie ontstaan of snappen migranten niet dat ze verplicht zijn een zorgverzekering af te sluiten. De nieuwe migranten zouden in eerste instantie vooral baat hebben bij praktische informatie. Waar moet je heen met kiespijn? Hoe werkt het onderwijsstelsel in Nederland? Hoe werkt de kinderopvang? Op welke toeslagen heb je recht als migrant? Deze stichting organiseert daarnaast taalcursussen tot niveau B1 waar zij een subsidie voor ontvangen. Cursisten kunnen gratis deelnemen. Volgens de sleutelpersoon is er erg veel vraag naar taalcursussen. Een aantal andere sleutelpersonen geeft aan dat sociaal isolement en mentale gezondheid ook aandacht zouden moeten krijgen. Veel jonge recente arbeidsmigranten komen hierheen en hebben weinig sociale contacten buiten het werk. Een sleutelpersoon geeft aan dat een deel van de arbeidsmigranten in een moeilijke situatie verkeert; ze werken hier in slechte omstandigheden, willen hier eigenlijk niet zijn en kunnen hierdoor ongelukkig worden. Tegelijkertijd wordt door experts aangegeven dat een zelforganisatie die in de opstartfase zit niet te breed opgezet moet worden. Het is belangrijk dat de zelforganisatie een focus kiest en zich hierin als het ware specialiseert. Wanneer de organisatie eenmaal draait en bekend raakt onder de doelgroep kan er gekeken worden naar uitbreiding van de activiteiten (zie ook paragraaf 4.2). Nagenoeg alle sleutelpersonen zijn van mening dat een zelforganisatie een belangrijke rol kan spelen voor de gemeente en de doelgroep. De 29

32 Een verkenning van de behoeften zelforganisatie als intermediair of bruggenbouwer zou van grote waarde kunnen zijn. Ze kan sterker wederzijds begrip en betere communicatie tussen gemeente en doelgroep bevorderen. Belangrijk hiervoor is dat de zelforganisatie het vertrouwen van de doelgroep heeft, door de gemeente serieus genomen wordt en representatief is voor de doelgroep die zij vertegenwoordigt (zie ook paragraaf 4.2). 30

33 Een verkenning van de behoeften Potentieel gebruik zelforganisatie Naast het in kaart brengen van de mate van behoefte onder respondenten, is hen gevraagd hoe vaak zij gebruik zouden maken van een dergelijke voorziening (zie figuur 3.3). Meer dan driekwart van de ondervraagden geeft aan vaak tot zeer vaak van een zelforganisatie gebruik te willen maken. Nog eens 20 procent geeft aan soms van een zelforganisatie gebruik te willen maken. Onder de Roemeense immigranten geeft zelfs 96 procent aan vaak tot zeer vaak van een zelforganisatie gebruik te willen maken. Sleutelpersonen zijn enigszins sceptisch over de mate waarin er gebruik gemaakt zou worden van een zelforganisatie. Zij geloven dat de vraag op dit moment groot is, maar vooral met het oog op praktische hulp en informatie, niet zozeer om een gemeenschap of belangenbehartigingsorganisatie op te bouwen. 0,5 Totaal 1, ,7 32,6 Pools 0,8 24,4 47,9 26,9 Bulgaars 4,4 2,2 24,4 31,1 37,8 Roemeens 4,2 52,1 43,8 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% nooit bijna nooit soms vaak zeer vaak Figuur 3.3: Mocht er een zelforganisatie bestaan, zou u er dan gebruik van maken? (naar herkomst, procenten) Bron: Risbo 31