Kraanverhuur in de lift maar tarieven blijven nog achter

Transcriptie

1 Kraanverhuur in de lift maar tarieven blijven nog achter Verhuurders willen kranenpark uitbreiden Bouwproductie groeit met 4% in 216 Prefab: meer draaiuren en grotere kranen + 4% 216 Prefab Meer draaiuren & grotere kranen ING Economisch Bureau / december 215

2 Kranen Bezettingsgraden kraanverhuurders nemen weer toe Door de aantrekkende woningbouw neemt de bezettingsgraad bij kraanverhuurders weer toe. Kraanverhuurders gaan naar verwachting in 216 in nieuwe kranen investeren. Het gaat hierbij nog vooral om vervangingsinvesteringen. Ondanks de toenemende vraag is de concurrentie nog dusdanig groot dat uurtarieven nog niet stijgen. De trend van prefab bouwen zorgt voor vraag naar grotere kranen en meer hijsuren per woning. Bezettingsgraad neemt toe De aantrekkende economie en de toename van de woningbouwproductie heeft in 215 duidelijk positieve effecten gehad op de kraanverhuur. Aannemers hebben meer werk in portefeuille en daardoor neemt de vraag naar verticaal transport op de bouwplaats weer duidelijk toe. Veel verhuurders zien, na jarenlange daling, hun bezettingsgraad weer toenemen. De planningshorizon voor kraanverhuurders loopt langzaam weer op tot soms al weer drie tot vijf dagen werk, waar dit kort geleden nog één of anderhalve dag was. Ook onderlinge inhuur komt weer meer voor. Weer vervangingsinvesteringen Door de toenemende bezettingsgraad ontstaan er bij veel bedrijven weer plannen voor investeringen. Het kranenpark is de afgelopen jaren flink verouderd en vooral kleinere kranen worden vervangen. De kraancapaciteit is bij de meeste bedrijven echter nog wel vrij ruim waardoor uitbreidingsinvesteringen nog weinig voorkomen. Lichte groei kranenpark in 216 In 28 waren er nog bijna 2.2 kranen. In 215 is het kranenpark naar verwachting afgenomen tot circa 1.5 kranen. Dit is een daling van meer dan 4% en hierdoor is het aantal kranen in Nederland nu lager dan aan het begin van de meting in 199. Door de aantrekkende woningmarkt verwacht het ING Economisch Bureau voor 216 groeiende bouwvolumes. Het kranenpark zal in 216 naar verwachting maar gematigd meestijgen doordat er nog wel steeds overcapaciteit is in de markt. In 216 neemt voor het eerst sinds 28 het aantal kranen in Nederland weer toe * Aantal kranen Volumeontwikkeling investeringen in gebouwen, index 1996=1 (r. as) Bron: VVT en CBS, bewerking ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 2 Assetvisie kranen / december 215

3 Kranen Nog geen prijsherstel van verhuurtarieven Kostprijsdaling in 215 Voor mobiele torenkranen nam de kostprijs de afgelopen negen jaar met gemiddeld 2% per jaar toe. In 215 daalden de gemiddelde kosten voor het eerst (met 1,2%). De rentekosten over materieel daalden met 25% door lagere rentepercentages en ook de kosten van brandstof namen door de lagere olieprijs flink af. Daartegenover stonden licht hogere kosten voor verzekeringen, motorrijtuigenbelasting, reparatie en onderhoud en loonkosten van de machinist. Dit laatste wordt grotendeels veroorzaakt door een caoloonsverhoging van 2,25% in 215. Voor het eerst een kostprijsdaling Kostprijsontwikkeling mobiele torenkraan (% j.o.j.) 6% 5% 4% 3% 2% 1% % -1% -2% Bron: Panteia/NEA Nog geen herstel van verhuurtarieven Door de nog steeds ruime capaciteit van hijscapaciteit lukt het veel kraanverhuurders, ondanks de toenemende bezettingsgraden, nog niet om de prijzen te verhogen. Op zoek naar omzet blijven kraanverhuurders hun diensten ver onder de kostprijs aanbieden. Zolang er nog overcapaciteit in de markt is, zal hier ook geen einde aan komen. Verhuurtarieven tot de variabele kosten mogelijk Kraanverhuurders kunnen door de concurrentie de tarieven laten dalen tot de variabele kosten. Op lange termijn maken zij dan weliswaar verlies, maar het doen van zaken op dit minimale tarief op korte termijn is voor ieder individueel kraanbedrijf altijd nog profijtelijker dan het laten stilstaan van een kraan. Er blijft dan namelijk nog geld over om een (klein) deel van de vaste kosten te dekken, terwijl als zij een kraan stil laten staan, ook daar geen financiële ruimte voor is. 18% van de kosten zijn variabel Uitgaande van vast personeel zijn de variabele kosten van banden, brandstof en reparatie en onderhoud slechts 18% van de totale kosten van een mobiele torenkraan. Dit geeft aan dat de verhuurtarieven tijdelijk flink onder de kostprijs kunnen liggen. Uiteraard kan een dergelijke situatie niet te lang duren. Hoop op betere tijden door de aantrekkende woningmarkt kan er echter voor zorgen dat kraanverhuurders hun capaciteit juist behouden, de overcapaciteit langzamer verdwijnt en (nog tijdelijk) onder de kostprijs blijven werken waardoor de tarieven maar langzaam zullen herstellen. Meer prefab positief voor kraanverhuurders De bouw van woningen gebeurt steeds meer door prefab te bouwen. Bouwdelen worden daarbij geprefabriceerd in de fabriek en op de bouwplaats alleen nog maar in elkaar gezet. Bouwdelen zijn hierdoor groter en zwaarder waardoor grotere kranen gebruikt moet worden. Bij prefab bouwen is de bouwtijd wel veel korter tot soms maar één of enkele dagen per woning. De hijsintensiteit per woning neemt echter wel toe waardoor er bij prefab bouw gemiddeld toch meer hijsuren per woning zijn. Daarnaast is het verticaal transport bij prefab bouwen een essentiëler en specialistischer onderdeel van het bouwproces waardoor hogere tarieven bewerkstelligd kunnen worden. Variabele kosten 18% van totale kosten Kostprijsverdeling mobiele torenkraan Banden; 1,2% Stalling;,8% Algemene kosten ; 14,6% Brandstof; 9,5% Reparatie, onderhoud en materieelkoste n; 7,2% Variabele kosten Loonkosten; 29,6% Afschrijving materieel; 27,2% Bron: Panteia/NEA, bewerkt door ING Economisch Bureau rente materieel; 5,5% Motorrijtuigenb el. & verzekering; 4,4% ING Economisch Bureau 3 Assetvisie kranen / december 215

4 Bouw Bouwproductie groeit voor derde jaar op rij In 216 groeit de bouwproductie naar verwachting met vier procent. In de loop van 215 is de groei van de verkoop van nieuwbouw en het aantal afgegeven vergunningen gestagneerd. De lange doorlooptijden van projecten zorgen er echter voor dat de woningbouw ook in 216 de groeimotor van de bouw is. Door de beëindiging van het lage btw-tarief was er halverwege 215 een tussensprint in de omzetten. De opgeleefde woningmarkt blijft echter ook in 216 zorgen voor veel verbouwopdrachten. In de utiliteitsbouw en de infrasector is het herstel nog beperkt. Bouw: Nog steeds belangrijkste afnemer van kranen De meeste kranen, naar schatting 6%, worden nog steeds ingezet in de bouwsector. Binnen de bouw is vooral de burgerlijke- en utiliteitsbouw (B&U) de belangrijkste afnemer. Bouwers weer optimistisch In het derde kwartaal van 215 kromp de bouwproductie met twee procent ten opzichte van het vorige kwartaal. De beëindiging van het lage btw-tarief per juni 215 was hier debet aan. Door het sterke begin in 215 stijgt de bouwproductie naar verwachting over geheel 215 wel met zes procent. Aannemers zijn (per saldo) ook voor het eerst sinds 28 weer optimistisch gestemd. Het herstel van de infrasector en de bouw van nieuwe bedrijfsgebouwen blijft nog duidelijk achter. Het is dan ook vooral de nieuwbouw van woningen die door de aangetrokken woningmarkt de kar trekt. Ook in 216 leidt dit tot een verdere groei van de bouwproductie. Vertrouwensindicator bouw flink gestegen % saldo pos. -/- neg. antwoorden seizoensgecorrigeerd Productie afgelopen 3 mnd Vertrouwen Bouw Bron: Europese Commissie 216: Derde jaar van groei bouwproductie Naar verwachting groeit de bouwproductie in 216 met 4%. Hierdoor neemt het volume voor het derde jaar op rij toe. De krimp van de recessie is hierdoor eind 216 voor circa de helft goedgemaakt. Ontwikkeling Bouwproductie (% j.o.j.) Bron: CBS en ramingen ING Economisch Bureau 216 Totaal bouw 3,1% 6,% 4,% Woningen & bedrijfsgebouwen (B&U) 2,2% 9,% 6,% Aantal nieuwbouwwoningen Infrasector 3,5% 2,5% 2,% Installatie, afwerking & sloop 3,7% 5,% 2,5% Gerelateerde sectoren: Bouwmaterialenindustrie 1,1% 5,% 2,5% Architecten & ingenieurs 3,4% 3,% 2,% ING Economisch Bureau 4 Assetvisie kranen / december 215

5 Woningbouw Temporisering verkoop nieuwbouw Ook in 216 is de woningnieuwbouw de groeimotor van de bouw. De aangetrokken woningmarkt heeft gezorgd voor een toename van verkochte nieuwbouw. Deze woningen worden (gedeeltelijk) in 216 gerealiseerd. De enorme groei van bouwvergunningen, orderboeken en verkopen van nieuwbouw stabiliseerde in de tweede helft van 215. De eerdere toename zorgt in ieder geval in 216 nog voor een flinke stijging van de woningbouwproductie. ING Economisch Bureau verwacht 53. afgebouwde nieuwbouwwoningen in 216. Sterke groei afgegeven vergunningen voorbij Het aantal afgegeven vergunningen is door de aantrekkende woningmarkt tussen eind 213 en de zomer van 215 flink gestegen. Sindsdien stabiliseert echter de afgifte van de vergunningen. Een gebrek aan nieuwe bouwlocaties maar ook bouwbedrijven die een gecontroleerde groei willen doormaken lijken hiervoor de belangrijkste oorzaken. Gemiddeld ligt er anderhalf tot twee jaar tussen de vergunningverlening en voltooiing van een woning. Hierdoor verwacht ING Economisch Bureau dat het aantal gerealiseerde woningen in 216 wel nog verder stijgt naar 53. van 47. in 215. Verkopen nieuwbouw en orderboeken stabiliseren op hoger niveau Door de opgeleefde woningmarkt is ook de verkoop van nieuwbouwwoningen flink aangetrokken. In de eerste tien maanden van 215 werden er ruim 25. nieuwbouwwoningen verkocht. Dit aantal ligt op het pré-crisis niveau van begin 28. In 215 is het aantal verkochte nieuwbouwwoningen echter niet meer verder gestegen. Gecorrigeerd voor seizoensinvloeden liggen de verkopen in het najaar op ongeveer hetzelfde niveau als begin 215, terwijl de verkoop van bestaande woningen wel bleef toenemen. Een soortgelijke ontwikkeling maakt de voorraad werk bij woningbouwers door. Deze steeg van 5,5 maand in de zomer van 213 naar 7,9 maand in maart 215 en stabiliseerde daarna (oktober 7,9 maand). Einde groei verkoop nieuwbouwwoningen Aantal verkopen seizoensgecorr. 3 mnds voortschr Bron: NVB en CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Afgifte vergunningen woningbouw stabiliseert 12 mnds voortschrijdend gemiddelde in aantallen Bestaande woningen (l. as) Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Nieuwbouw (r. as) Vergunningen Afgebouwde nieuwbouwwoningen ING Economisch Bureau 5 Assetvisie kranen / december 215

6 Utiliteitsbouw Nog geen herstel utiliteitsbouw Investeringen in bedrijfsgebouwen zijn laatcyclisch. Bedrijven zitten na de crisis nog steeds ruim in hun jas. Een afnemende waarde van afgegeven bouwvergunningen voor bedrijfsgebouwen en stabiliserende orderboeken wijzen voor 216 nog niet op herstel van het bouwvolume van utiliteitsbouwers. Uitzondering is de bouw van logistiek vastgoed. Daar is door onder andere e- commerce grote vraag naar moderne logistieke panden. De vraag naar nieuwe winkels neemt structureel af door e-commerce. Het Nieuwe Werken drukt de vraag naar nieuwe kantoren. Utiliteitsbouw: orderboeken herstellen nog niet In de utiliteitsbouw is het herstel nog niet structureel. Investeringen in bedrijfsgebouwen namen in de eerste helft van 215 licht toe maar daalden weer in het derde kwartaal 215. Orderboeken van utiliteitsbouwers zijn ook nog niet beter gevuld. In oktober 215 was de werkvoorraad 7,2 maanden. Dit is gelijk aan januari 215. Ook de waarde van de afgegeven bouwvergunningen neemt bij de bedrijfsgebouwen (nog) niet toe. In het derde kwartaal 215 lag de waarde van de afgegeven vergunningen voor bedrijfsgebouwen zes procent onder het niveau van dezelfde periode in 214. De vraag naar logistiek vastgoed op de belangrijkste knooppunten is hierop een uitzondering door de toenemende vraag vanuit e-commerce. In zogenaamde built-tosuit developments worden voor de eindgebruiker logistieke panden op maat ontwikkeld. Lichte daling investeringen in bedrijfsgebouwen Investeringen in bedrijfsgebouwen in mld per kwartaal (seizoensgecorrigeerd) Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Geen toename vergunningen bedrijfsgebouwen 12 mnds voortschr. gemiddelde in mln per kwartaal Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Structureel minder vraag naar bedrijfsgebouwen Bedrijven zitten na de crisis nog ruim in hun jas en structurele veranderingen zoals e-commerce en Het Nieuwe Werken zorgen voor een dalende vraag naar nieuwe winkelvloeren en kantoren. Investeringen in bedrijfsgebouwen zijn ook laat cyclisch. Bedrijven investeren vaak eerst in hardware, software, machines en het wagenpark voordat zij het bedrijfspand uitbreiden of vervangen. Als eenmaal toch een besluit genomen wordt voor uitbreiding van het bedrijfspand dan duurt het door onder andere vergunningverlening ook nog enige tijd voordat aan de bouw begonnen wordt. Hierdoor zal de productie in de utiliteitsbouw in 216 nauwelijks boven het niveau van 215 uitkomen. ING Economisch Bureau 6 Assetvisie kranen / december 215

7 Onderhoud, herstel en verbouw Aanhoudende lichte groei in onderhoud Naar verwachting groeit het productievolume van de onderhoud, herstel en verbouw sector in 216 licht. De herstel en verbouwmarkt profiteert van de aantrekkende woningmarkt. In de utiliteitsbouw neemt het aantal afgegeven vergunningen voor herstel en verbouw nog niet toe. Het verlaagde btw-tarief heeft in het tweede kwartaal 215 voor een piek in de omzetten gezorgd bij kleine bouwbedrijven. Verduurzaming van de woningvoorraad en transformatie van leegstaande kantoorpanden biedt de komende jaren kansen. Meer verbouwvergunningen bij woningbouw Het aantal afgegeven vergunningen voor herstel en verbouw werkzaamheden aan woningen is in 215 flink gestegen. De aantrekkende woningmarkt en het tijdelijke lage btw-tarief heeft hierbij voor een stimulans gezorgd. De stijging van het uiteindelijke aantal verbouwopdrachten kan hoger zijn door het feit dat er per november 214 minder snel een vergunning nodig is voor uitbouwwerkzaamheden. Net als bij de nieuwbouw komt het herstel volledig op het conto van de woningbouw en blijft het aantal afgegeven vergunningen in de utiliteitsbouw relatief constant. Einde van stimulans verlaagd btw-tarief Het verlaagde btw-tarief op arbeid van verbouw en onderhoud van woningen die ouder zijn dan twee jaar is op 1 juli 215 beëindigd. Dit heeft voor kleinere bouwbedrijven voor een duidelijke piek gezorgd in de omzetontwikkeling. Deze steeg in het tweede kwartaal 215 met bijna 1% ten opzichte van het vorige kwartaal. In het derde kwartaal 215, toen de btw weer verhoogd werd, daalde de omzet van deze bedrijven weer flink naar het niveau van een jaar eerder. De aantrekkende woningmarkt zal ondanks de hogere btw in 216 zorgen voor meer herstel- en verbouwwerkzaamheden doordat nieuwe huiseigenaren vaak hun aangekochte stulpje willen opknappen. Toename verbouwvergunningen woningen 12 mnds voortschr. gemidd. vergunningen onderhoud & herstel in mln Bron: berekeningen ING Economisch Bureau o.b.v. NEVI, CBS Beëindiging laag btw leidde tot piekomzet kleine bouwers Omzet B&U bouwers per kwartaal seizoensgecorr. naar bedrijfsgrootte (index 21=1) Utiliteitsbouw Woningen (r.as) werkzame personen 1-1 werkzame personen >1 werkzame personen Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau ING Economisch Bureau 7 Assetvisie kranen / december 215

8 Meer weten? Kijk op ing.nl/kennis of inglease.nl en volg ons op Twitter Of neem contact op met: Maurice van Sante ING Economisch Bureau Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 4 december 215. ING Economisch Bureau 8 Assetvisie kranen / december 215