Bouwproductie stabiliseert op licht hoger niveau

Transcriptie

1 Kwartaalbericht Bouw ING Economisch Bureau Bouwproductie stabiliseert op licht hoger niveau Voor 2011 verhoogt ING Economisch Bureau de groeiverwachting van de bouwproductie naar 2,8%. De vooruitzichten blijven door de economische groeivertraging echter zeer gematigd. Een afkoelende wereldhandel zet investeringen in nieuwe bedrijfsgebouwen op een lager pitje. De schuldencrisis maakt potentiële kopers van nieuwbouwwoningen onzeker. Daarbij zet de verlaging van de overdrachtsbelasting nieuwbouw op een concurrentieachterstand omdat deze relatief duurder wordt. Voor 2012 gaan wij dan ook uit van een nulgroei van de bouwproductie. Figuur 1 Ontwikkeling ondernemersvertrouwen bouw en industrie, juli Vertrouwen bouwondernemer nog niet beïnvloedt door groeivertraging Sterk 1 ste half jaar bouwsector De bouwsector heeft voor het eerst sinds 2008 weer twee kwartalen van groei achter de rug. In het eerste kwartaal 2011 (10% j.o.j.) groeide de sector voornamelijk door het goede weer waardoor er flink doorgewerkt kon worden. Ook in het 2 de kwartaal zette het herstel met 3,0% door. Ondanks een half jaar van omzetstijging zijn aannemers de (vorige) recessie echter nog lang niet te boven. Er heeft zich door voornamelijk jan-05 Bouw jan-06 jan-07 Industrie jan-08 jan-09 jan-10 jan-11 Tabel 1 Bouwproductie naar deelsectoren, (% j.o.j.) * 2012* Woningbouw Nieuwbouw -14,3% 3,7% -1,5% Verbouw -9,6% 3,0% -0,5% Onderhoud -1,0% 1,5% 1,0% Aantal woningen gereed Utiliteitsbouw Nieuwbouw -16,6% 2,3% 1,0% Verbouw -8,3% 2,0% 1,0% Onderhoud -5,2% 1,0% 0,5% Infrasector Nieuwbouw & verbouw -15,4% 2,6% 0,5% Onderhoud -3,8% 3,0% 1,5% Bron: Ecowin weerseffecten een verschuiving voorgedaan van werkzaamheden uit het laatste maanden van 2010 naar begin Het ondernemersvertrouwen in de bouw is dan ook nog steeds flink negatief en heeft zich sinds het dieptepunt halverwege 2009 slechts beperkt hersteld (figuur 1). Bouwondernemers niet nog pessimistischer De afzwakkende wereldhandel en de onzekerheid over de afloop van de schuldencrisis zetten het sentiment in andere sectoren zoals in de industrie opnieuw onder druk. Het nog lage maar nog niet opnieuw dalende ondernemersvertrouwen in de bouw kan op verschillende manieren verklaard worden. Zo heeft de vertragende groei van de wereldhandel, waar exporterende sectoren door getroffen wor- Totaal bouw -11,6% 2,8% 0,0% Bron: VROM & CBS, * Ramingen ING Economisch Bureau

2 den, nauwelijks invloed op de amper exporterende bouw. Daarnaast is het sentiment in de bouw al op een laag niveau en zijn de laatste enquêteresultaten van de maand juli, dus voordat de schuldencrisis uitbrak maar de groei van de wereldhandel al wel weer af nam. Hogere bouwproductie in 2011 stabiliseert in 2012 Voor de tweede helft van dit jaar verwacht ING Economisch Bureau nog wel een lichte krimp voor de bouwproductie. Het afnemende vertrouwen bij consumenten door de schuldencrisis maakt potentiële huizenkopers onzeker waardoor zij de aankoop van een nieuwbouwwoning uitstellen. Een afzwakkende groei van de economie kan daarbij investeringen in nieuwe bedrijfspanden op een lager pitje zetten en overheidsbezuinigingen geven minder ruimte voor nieuwe investeringen in infrastructuur. Deze factoren zullen een drukkend effect hebben op de bouwproductie. De toename in de eerste helft van dit jaar was echter wel dusdanig dat ING Economisch Bureau de raming voor geheel 2011 flink naar boven heeft bijgesteld naar 2,8% (was -/- 1%). De verhoging 2011: Bouw groeit weer maar van duurzaam herstel is geen sprake. Toch zijn er kansen De bouw(productie) stabiliseert maar de B&U productie bevindt zich nu wel op een niveau dat ruim 17% lager ligt dan 3 jaar geleden. De economische omstandigheid is niet zodanig dat een snel herstel te verwachten is. De vraagzijde in de markt is daarom zeker voorlopig maar waarschijnlijk voor lange periode de dominante partij. De aanbodzijde in de bouw heeft nog niet de omvang die past bij de huidige omvang van de markt. Dat betekent dat er nog wel gesaneerd zal moeten worden maar dat betekent ook dat er kansen zijn voor bedrijven die klantgeoriënteerd opereren. Bedrijven die precies datgene doen wat de markt op dat moment vraagt of nodig heeft. Dit klinkt eenvoudig maar de praktijk is weerbarstig. Veel andere sectoren zijn immers al eens gedwongen zo te opereren en hebben dat met wisselend succes kunnen doorvoeren. Ook voor de bouwsector vergt een dergelijke focus vaak een forse aanpassing van het bestaande business model. Binnen de bouw overheerste langjarig een, begrijpelijke, aanbodgerichte aanpak. De markt, voor bouw nogal gereguleerd, oefende weinig druk uit om dit te moeten wijzigen. Bouwers die een dergelijke omslag nu echter, snel, in de praktijk kunnen brengen, kunnen ook in deze tijd goed renderend ondernemen. Want juist hiermee kan het noodzakelijke onderscheidende vermogen worden gerealiseerd. Dit is nodig om de kansen te benutten! Jan van der Doelen ING Sectormanager Bouw en onroerend goed Figuur 2 Omzetontwikkeling verschillende bouwsectoren seizoensgecorrigeerd (% k.o.k.) 15% 10% 5% 0% -5% -10% B&U sector Stabiele omzetontwikkeling in installatiebranche en bij afwerkingsbedrijven Installatiebranche 2010 III 2010 IV 2011 I 2011 II Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Afwerkingsbedrijven van de raming komt ook door een nog lager dan verwacht gerapporteerd CBS cijfer voor de bouwproductie van 2010 (-/-11,6%). De daling van de productie heeft zich hierdoor meer in 2010 geconcentreerd. De hogere groei in 2011 en de gematigdere economische vooruitzichten resulteren voor 2012 in een verwachte nulgroei. Flinke terugval B&U sector in 2 de kwartaal 2011 Na een sterk eerste kwartaal 2011 viel de B&U sector in het 2 de kwartaal weer flink terug. Ten opzichte van een kwartaal eerder daalde de omzet met -/-7,2% (figuur 2). De daling is vooral een gevolg van een inhaaleffect in het eerste kwartaal. In de laatste maanden van 2010 werd de sector geteisterd door slecht weer terwijl in de eerste drie maanden de weergoden de sector juist zeer gunstig gestemd waren waardoor er een inhaalslag gemaakt kon worden. De terugval geeft aan dat het herstel broos is. De installatie- en afwerkingsbranche hebben duidelijk minder last van weersinvloeden en ontwikkelden zich daardoor veel gelijkmatiger. Zij profiteren daarnaast ook van de stabielere onderhoudsmarkt waarin beide branches voor een groot deel actief zijn. Renovatiesector profiteert van lager BTW tarief De stabiele renovatiemarkt voor woningen liet in 2010 voor het eerst sinds 2006 een kleine krimp zien van -/-1,0%. De verlaging van het BTW tarief bij verbouw en renovatie heeft wel gezorgd voor een beperking van de daling. Uit zoekgedrag op internet naar de term verbouwen en uit een enquête van het CBS blijkt dat consumenten eerder hun huis wilden gaan verbouwen (figuur 3). Toen de regeling werd aangekondigd, resulteerde het in de CBS enquête tot een positievere houding ten opzichte van woningverbetering. Bij invoering van de regeling in oktober 2010 leidde het daarna tot meer zoekopdrachten naar de term verbouwen. De regeling is verlengd Kwartaalbericht Bouw September

3 Figuur 3 Gewogen zoekvolume in Google naar term verbouwen en % respondenten onderhoud of verbetering woning (3 mnds voorschrijdend) Figuur 4 Aandeel nieuwbouwverkopen als % van de totale woningverkopen en de economische groei per kwartaal 70 Toenemende interesse in verbouwen 30 1,75% 23% ,25% 20% ,75% 17% ,25% 14% II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Gewogen zoekvolume naar term verbouwen in Google CBS enquête: % onderhoud of verbetering woning met antwoord: Jazeker of misschien (rechter as) ,25% -0,75% -1,25% '98 '99 '00 Percentage nieuwbouw volgt als aandeel totale woningverkopen de economische conjunctuur '01 '02 '03 '04 BBP QoQ 12 mnds voortschrijdend Aandeel nieuwbouw in totale woningverkoop Bron: CBS, MNW en Ecowin, bewerkt door ING Economisch Bureau '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 11% 8% 5% Bron: CBS en Google, bewerkt door ING Economisch Bureau maar dit geldt alleen voor werken die al in uitvoering waren. Doordat de regeling pas eind 2010 is ingevoerd levert het waarschijnlijk vooral meer verbouwopdrachten op in We verwachten voor 2011 dan ook een licht herstel van de renovatiesector van 1,5%. Afzwakkende economie drukt woningbouw Net als de rest van de bouw heeft de woningbouw in de eerste helft 2011 een flink herstel laten zien. In het 1 ste kwartaal groeiden de woninginvesteringen met 9,8% gevolgd door 5,1% in het 2 de kwartaal (beide j.o.j.). Voor geheel 2011 gaan wij nu uit van een groei van 3,7%. De markt voor nieuwbouw blijft echter moeilijk. Huizenkopers zijn afwachtend. De terughoudendheid onder kopers hangt samen met zorgen over het algemeen economisch klimaat en de teleurstellende arbeidsmarkt. In augustus kreeg het consumentenvertrouwen daarbij een nieuwe tik door ongerustheid over het aflopen van de Europese schuldencrisis. Potentiële kopers nieuwbouw haken sneller af Voor de nieuwbouwmarkt is een terugslag van de economische ontwikkeling extra belastend. Zo is in figuur 4 te zien dat het aandeel van de verkopen van nieuwbouw van de totale woningverkopen 1 erg afhankelijk is van de economi- sche groei. Dit aandeel was boven de 15% toen de economie in 2006 en 2007 lekker draaide. Het aandeel halveerde echter bijna tot 8% toen de recessie eind 2008 uitbrak. Nieuwbouw is dus extra conjunctuurgevoelig. Door de lange oplevertijd van gemiddeld 1,5 jaar tussen koop en overdracht van de sleutel brengt het meer risico s met zich mee dan de koop van een bestaande woning waardoor potentiële kopers bij slechtere economische omstandigheden eerder afhaken dan bij bestaande bouw. Verlaging overdrachtsbelasting ook nadelig voor nieuwbouw Naast de economische groeivertraging wordt nieuwbouw ook benadeeld door de verlaging van de overdrachtsbelasting. Hierdoor worden nieuwbouwwoningen minder aantrekkelijk doordat de korting niet geldt omdat er immers omzetbelasting berekend wordt op nieuwbouw en geen overdrachtsbelasting 2. De concurrentiepositie verslechtert hierdoor dus. ING verwacht daarom dat na de flinke stijging in 2010 (van in 2009 naar in 2010) de verkopen van nieuwbouw in 2011 weer zullen dalen tot circa transacties. Door een vertraging van meer dan een jaar tussen koop en levering zal het totaal aantal gereedmeldingen in 2011 stijgen tot circa en daarna in 2012 weer dalen tot Verkoop van bestaande woningen plus de verkoop van nieuwbouwwoningen. 2 Zie ook ING Bouw en Vastgoed Alert: Nieuwbouw onder druk door verlaging overdrachtsbelasting Kwartaalbericht Bouw September

4 Figuur 5 Waarde in miljoen van verleende bouwvergunningen, ste kwartaal 2011, voortschrijdend gemiddelde Hallen en loodsen Kantoren Combinatie bedrijfshallen Winkels Scholen Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Vergunningverlening winkels daalt '95 '96 '97 '98 '99 '00 '01 02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 Meer vergunningen voor nieuwe kantoren afgegeven De utiliteitsbouw heeft in de 1 ste helft van 2011 een sterk herstel laten zien. In het 1 ste en 2 de kwartaal groeiden de investeringen in bedrijfsgebouwen met respectievelijk 7,5% en 1,7%. De vrije val de vergunningverlening voor nieuwe bedrijfsgebouwen is beëindigd. In het 1 ste kwartaal 2011 werd er voor 964 miljoen aan vergunningen verleend ten opzichte van 938 miljoen aan vergunningen in hetzelfde kwartaal vorig jaar. De groei is na enkele jaren van flinke krimp vooral te vinden in de kantorensector waar de waarde van de verleende vergunningen in het 1 ste kwartaal 2011 bijna een kwart hoger lag dan in dezelfde periode vorig jaar. De toename was vooral te vinden in de marktsector. Een verder herstel is vanwege de al hoge leegstand niet te verwachten. Daarnaast zorgen structurele ontwikkelingen ervoor dat de vraag naar werkplekken de komende jaren afneemt. De beroepsbevolking daalt de komende 20 jaar met bijna 5% en de trend van het Nieuwe Werken zal ook de komende jaren doorzetten waardoor er minder kantoorwerkplekken benodigd zijn. Nieuwbouw winkels onder druk In het eerste kwartaal 2011 daalde de vergunningverlening voor winkels tot een dieptepunt van slechts 3 miljoen. De daling is al in 2010 ingezet toen er van nog maar voor 28 miljoen toestemming werd gegeven voor nieuwe vierkante meters detailhandel. Cijfers van de eerste twee maanden van het 2 de kwartaal geven wel een herstel te zien. Verhuurders van winkels hebben echter steeds vaker te maken met leegstand en de aanhoudende groei van internetshoppen drukt Figuur 6 Omzetontwikkeling deelsectoren infrasector, H1 (% j.o.j.) 20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% Bouw van wegen, spoorwegen, tunnels Buizen- en kabelleggers H1 Bron: CBS, bewerkt door ING Economisch Bureau Natte waterbouw en overige civieltechnische werken de vraag naar meer winkeloppervlakte waardoor de bouw van winkels de komende jaren op een laag niveau zal blijven. Infrasector: Sterkste groei bij wegenbouwers Net als in de B&U sector profiteerde de infrasector in het 1ste kwartaal 2011 van het goede weer waardoor de omzet flink toenam. In het 2 de kwartaal daalde de groei waardoor het 1ste half jaar een omzetgroei liet zien van 6,4% (figuur 6). De omzetgroei was in de 1 ste helft van 2011 met 13,2% het sterkst bij de bouwers van (spoor)wegen en tunnels. Investeringen van de rijksoverheid stimuleren de wegenbouw maar lagere overheden moeten wel bezuinigen omdat zij hun inkomsten uit grondexploitatie uit het gemeentefonds hebben zien teruglopen. Beperkt herstel bij buizen- en kabelleggers Het herstel bij buizen- en kabelleggers was in het 1 ste half jaar 2011 met 1,0% beperkt. In 2010 kregen zij een flinke krimp te verwerken. Deze was het gevolg van de dalende activiteiten in de B&U sector en het wegvallen van stimuleringsprojecten van vooral lagere overheden. Hierdoor noteerde deze deelsector in 2009 nog een flinke omzetgroei. Na de grote daling van de productie in de infrasector van -/-15,4% in 2010 en het sterke eerste half jaar 2011 verwacht ING Economisch Bureau voor de infrasector voor 2011 een groei van 2,6% voor de nieuwbouw en 3,0% voor de onderhoudssector. Kwartaalbericht Bouw September

5 Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijke zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 8 september 2011.

6 Meer weten? Kijk op ING.nl Of bel met Maurice van Sante, Senior econoom (auteur) Jan van der Doelen, Senior sectormanager Bouw en onroerend goed Wilt u nieuwe publicaties per ontvangen? Ga naar ING.nl/kennis