Oudere bouwvakkers weer aan het werk

Transcriptie

1 Vooruitzicht Bouw Oudere bouwvakkers weer aan het werk Bouwproductie groeit door woningbouw Oudere bouwvakkers via uitzendbureaus aan het werk Aantal jonge bouwvakkers blijft afnemen % Uitzendbureau +3% jarige bouwvakkers ING Economisch Bureau / september 2015

2 Hoogste groei bouwproductie sinds 2007 De woningbouw zorgt voor de hoge groei van de bouwproductie. Door de beëindiging van het lage btw-tarief was er een tussensprint in de omzetten. De opgeleefde woningmarkt blijft echter ook na juni zorgen voor veel verbouwopdrachten. In de utiliteitsbouw en de infrasector is het herstel nog beperkt. Het aantal uitzendkrachten in de bouw stijgt explosief. Het zijn vooral ouderen die hierdoor weer aan het werk gaan. Het aantal jongeren in de bouw is sinds de crisis gehalveerd en daalt in 2015 verder door minder schoolverlaters van bouw gerelateerde opleidingen. Woningbouw, woningbouw en meer woningbouw! Het is momenteel één en al woningbouw wat zorgt voor het herstel in de bouwsector. Door de opgeleefde woningmarkt trekt ook de verkoop van nieuwbouwwoningen flink aan. In de 1e helft van dit jaar werden er volgens de NVB bijna nieuwbouwwoningen verkocht. Dit ligt op het pré-crisis niveau van begin De voorraad werk steeg bij woningbouwers van 5,5 maand in de zomer van 2013 naar 8,0 maand halverwege ING Economisch Bureau verwacht dit jaar afgebouwde woningen en volgende jaar Halfjaarlijkse woningverkopen stijgt flink Einde laag btw-tarief zorgde voor tussensprint B&U- en afwerkingsbedrijven lieten in juni een extra hoge omzetstijging zien door de beëindiging van het lage btwtarief. Het toenemende aantal transacties op de woningmarkt zorgt echter ook de komende tijd voor veel opdrachten omdat nieuwe huiseigenaren vaak hun nieuwe stulpje willen verbouwen. Hierdoor blijven de omzetten van klusbedrijven ook na de beëindiging van de lage btw hoog Bron: CBS en ramingen ING Economisch Bureau Totaal bouw 3,1% 5,0% 3,0% Woningen & bedrijfsgebouwen (B&U) 2,2% 8,0% 5,0% Aantal nieuwbouwwoningen Infrasector 3,5% 1,0% 1,5% Installatie, afwerking & sloop 3,7% 5,0% 2,0% Gerelateerde sectoren: Bouwmaterialenindustrie 1,1% 6,0% 3,0% Architecten & ingenieurs 3,4% 3,0% 2,0% Verkopen nieuwbouw weer op niveau van begin ING Economisch Bureau 2 Vooruitzicht Bouw / september 2015

3 Enorme toename oudere uitzendkrachten in de bouw Flinke stijging aantal uitzendkrachten De toenemende bouwproductie vertaalt zich nog niet in meer banen. Bouwbedrijven zijn huiverig met het aannemen van vast personeel en breiden eerst hun flexibele schil uit. De toenemende werkzaamheden worden uitgevoerd door het eigen vaste personeel weer doelmatiger in te zetten waardoor de arbeidsproductiviteit stijgt. Daarnaast krijgen zzp ers het drukker en bouwbedrijven zetten ook fors meer uitzendkrachten in. Zo steeg het aantal uitzendkrachten in de bouw naar in het tweede kwartaal 2015 ten opzichte van een jaar eerder. Dit Bouwvakkers naar leeftijd Index 2007 = 100 Flinke afname aantal jongere bouwvakkers jaar jaar jaar jaar jaar is een stijging van ruim 40%. Het totaal aantal uitzendkrachten in Nederland steeg in dezelfde periode ter vergelijking met bijna 7%. Aantal 45+ bouwvakkers neemt sinds 2013 toe Het zijn juist werkloos geworden 45 tot 55 jarigen die nu weer als uitzendkracht de bouw instromen. Vanaf 2013 is het aantal bouwvakkers in deze leeftijdscategorie van toegenomen naar in het 2 e kwartaal Bouwbedrijven trekken graag ervaren personeel aan en ook het aanbod van jongeren in de bouw is door lagere leerlingaantallen aan bouwgerelateerde opleidingen gedaald. Schrikbarende daling aantal jonge bouwvakkers Het aantal jonge bouwvakkers is de afgelopen jaren enorm afgenomen. In 2008 werkten er nog tot 25 jarigen als bouwvakker. In 2015 is dat meer dan gehalveerd tot Het steeds verder afnemende aantal schoolverlaters van bouwgerelateerde opleidingen zorgt voor een beperkt aantal jonge gediplomeerde instromers. Deze lage instroom kan op termijn leiden tot arbeidstekorten. Ontwikkeling uitzendkrachten Index 2007 = 100 Enorme toename van het aantal uitzendkrachten in de bouw Totaal Nederland Bouwarbeiders De bouw herstelt. Oud gedrag licht op de loer! Het gaat beter met de bouw. Het bijbehorende rendement is echter nog niet terug en bouwbedrijven hebben het zowel qua solvabiliteit als liquiditeit moeilijk. Veel eerder aangenomen werken moeten nog gemaakt worden tegen te dunne of zelfs negatieve marges. Om het rendement enigszins te beschermen zijn veel bouwbedrijven daardoor gefocust op de kostprijs terwijl toeleveranciers en onderaannemers juist hun prijzen weer verhogen. De komende 1,5 jaar blijven daarom uitdagend. Te weinig aandacht voor transparantie, duurzame ketensamenwerking en (proces)innovatie zorgt dat de prijs de dominante factor wordt of blijft. Heel begrijpelijk maar niet goed voor de ontwikkeling van de sector die juist aan moet haken bij de technologische vooruitgang en verdere digitalisering van de buitenwereld. Terugvallen in oud gedrag met de prijs als dominante factor is daarom een no-go area. ING Sectormanagement Bouw en onroerend goed ING Economisch Bureau 3 Vooruitzicht Bouw / september 2015

4 Utiliteitsbouw en infrasector groeien nog nauwelijks Utiliteitsbouw: zeer traag herstel In de utiliteitsbouw is het herstel nog heel beperkt. Investeringen in bedrijfsgebouwen namen in de 1e helft van 2015 licht toe maar orderboeken van utiliteitsbouwers zijn nog niet beter gevuld. In juni was de werkvoorraad 7,1 maanden ten opzichte van 7,2 in januari. Ook de waarde van de afgegeven bouwvergunningen neemt bij de bedrijfsgebouwen (nog) niet toe. Bedrijven zitten na de crisis nog ruim in hun jas en structurele veranderingen zoals e-commerce en Het Nieuwe Werken zorgen voor een dalende vraag naar nieuwe winkelvloeren en kantoren. Investeringen in bedrijfsgebouwen zijn ook laat cyclisch. Bedrijven investeren Afgegeven vergunningen bedrijfsgebouwen Voortschrijdend 12-maands gemiddelde in miljoenen Nog geen toename bij de vergunningverlening bedrijfsgebouwen vaak eerst in hardware, software, machines en het wagenpark voordat zij het bedrijfspand uitbreiden of vervangen. Infrasector blijft op laag pitje Buizen en kabelleggers zien hun omzetten dalen terwijl in Succesvolle bouwers in de praktijk Smits Vastgoedzorg in Rotterdam is één van de founding Fathers van de RGS methodiek (Resultaat gericht samenwerken), aldus directeur Hans van der Krogt en manager bedrijfsbureau Thomas Chaulet. Het doel van RGS is om tot een optimale prijs/ kwaliteitsverhouding te komen op basis van life cycle costs waarbij Smits Vastgoedzorg verantwoordelijk is voor het overeengekomen resultaat. Hiermee reageert Smits op een trend in de markt om opdrachtgevers verder te ontzorgen en laat hiermee zien oog te hebben voor de toekomstbestendigheid van haar business model. Smits Vastgoedzorg werkt voor haar opdrachtgevers investerings- en onderhoudsscenario s uit. De scenario s worden financieel en kwalitatief doorgerekend. Belangrijk is om niet alleen naar de kosten te kijken, maar ook naar de kosten gekoppeld aan de opbrengsten, de marktwaarde in verhuurde staat en/of de bedrijfswaarde. Daarnaast is het bij renovatieprojecten of grootonderhoudsprojecten van belang dat het project niet alleen haalbaar is, maar juist ook betaalbaar en financierbaar. Daarom heeft het bedrijf haar propositie verrijkt met inzicht in de de natte waterbouw de omzet flink is gestegen doordat baggeraars het goed doen. Een toename van de woningbouw zorgt ook voor vraag naar (toegangs)wegen in nieuwe woonwijken en het bouwrijp maken van grond. Al met al is de groei in de infrasector nog zeer beperkt. verdiencapaciteit en woonlasten effecten. (Markt)huur en energielasten worden hierbij samenhangend in beeld gebracht. Tevens zijn de rentedekkingsgraad (ICR) en de debt services coverage ratio (DSCR) voor en na verbetering in beeld. Hierdoor wordt zichtbaar hoe de verschillende scenario s de bedrijfseconomische ratio s de corporatie ondersteunen. Smits levert hiermee een inzicht dat verder gaat dan tot nu toe gebruikelijk in de markt. Naast financieel worden de scenario s ook doorgerekend op kwaliteit, met name de thema's leefbaarheid, wooncomfort, gezondheid, energie, milieu, veiligheid en toekomstwaarde. Op deze wijze worden kritieke beslispunten geïdentificeerd en indien gewenst kunnen met de verkregen inzichten nadere varianten worden uitgewerkt totdat een goede balans is bereikt tussen de gewenste kwaliteit, kosten en opbrengsten. Dit noemt Smits Vastgoedzorg het balanceren van scenario's, of ook wel het draaien aan de knoppen van duurzame exploitatie. Hiermee kan Smits Vastgoedzorg haar opdrachtgevers nog beter ondersteunen bij het ontwikkelen van onderhouds- en verbeterprojecten. Een mooi voorbeeld van het laten werken van toekomstbestendige verdienmodellen. ING Economisch Bureau 4 Vooruitzicht Bouw / september 2015

5 Grote regionale verschillen: Noord-Holland koploper Record werkvoorraad voor Noord-Hollandse bouwers Bouwbedrijven in Noord-Holland hebben met gemiddeld meer dan 10 maanden werkvoorraad in het 3e kwartaal 2015 de best gevulde orderboeken van Nederland. Dit is zelfs een grotere werkvoorraad dan dat Nederlandse bouwers gemiddeld ooit hadden. 11% van Noord-Hollandse bouwers geeft ook aan personeelstekorten te hebben ten opzichte van 3% in geheel Nederland. De opgeleefde woningmarkt in vooral Amsterdam zorgt ook voor een enorme vraag naar de bouw van nieuwbouwwoningen. Zo vervijfvoudigde de vergunningverlening in de eerste zes maanden in Groot-Amsterdam voor nieuwe woningen ten opzichte van slechts een verdubbeling in geheel Nederland. Bijna een derde van de Noord-Hollandse bouwbedrijven denkt ook weer aan prijsverhogingen wat ook duidt op een duidelijk herstel. Nog weinig herstelwerkzaamheden voor Groningse bouwers Groningse bouwbedrijven lijken nog niet erg te profiteren van de herstelwerkzaamheden die benodigd zijn door de aardbevingen. De echte herstelwerkzaamheden zijn dan ook nog niet van de grond gekomen en momenteel worden gebouwen vooral gestut om verdere schade te voorkomen. 40% van de Groningse bouwbedrijven geeft aan te weinig werk te hebben om alle manschappen aan het werk te houden. Meer dan de helft denkt er dan ook aan om de Werkvoorraad in maanden van bouwbedrijven per provincie verkoopprijzen te verlagen. Dit is het hoogste percentage bedrijven in Nederland dat een prijsdaling verwacht. Vroeg of laat zal er een omslag komen in de orderportefeuilles. De NAM denkt dat er 875 miljoen nodig is voor schadeherstel, versterking en verduurzaming van de woningen. Eerder dit jaar kwamen TNO en TU Delft uit op een bedrag van 3,5 miljard voor het aardbevingsproof maken van woningen. Lichte stijging aantal vergunningen in Groningen De provincie Groningen laat, ondanks het gevaar voor nieuwe aardbevingen, een lichte stijging zien van het aantal afgegeven vergunningen. Zo nam in de 1e helft van 2015 het aantal vergunningen toe met 15% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De toename is grotendeels op het conto te schrijven van de agglomeratie van de stad Groningen. In het aardbevingsgebied in Oost-Groningen worden nauwelijks nieuwe woningen gebouwd. In de eerste zes maanden van het jaar werden er 37 vergunningen afgegeven. Dit is hetzelfde aantal als vorig jaar in dezelfde periode Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht N-Holland Z-Holland Zeeland N-Brabant Limburg Bron: CBS e kwartaal e kwartaal e kwartaal ING Economisch Bureau 5 Vooruitzicht Bouw / september 2015

6 Meer weten? Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter Of neem contact op met: Maurice van Sante Jan van der Doelen ING Economisch Bureau Sectormanagement Bouw en onroerend goed Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 14 september ING Economisch Bureau 6 Vooruitzicht Bouw / september 2015