ehealthkoffers Thuiszorg het Friese Land 15 december 2014 ehealth binnen Thuiszorg het Friese Land ehealthkoffers verpleging en verzorging

Transcriptie

1 ehealth binnen Thuiszorg het Friese Land ehealthkoffers verpleging en verzorging Auteur Laura Vuijk Datum 10 februari 2015

2 Voorwoord Voor u ligt het rapport van het onderzoek naar het ontwikkelen van ehealthkoffers voor de medewerkers verpleging en verzorging van Thuiszorg het Friese Land. Dit onderzoek werd gedaan als vervolg op het eerste onderzoek uit 2013 naar het ontwikkelen van ehealthkoffers, wat op kleinere schaal binnen de organisatie is gedaan. Dit onderzoek vond tevens plaats onder de vlag van de Wmo werkplaats Friesland, waarbinnen we naast het uitvoeren van het onderzoek ook een implementatiestrategie voor het ontwikkelde product hebben opgesteld. Contactpersoon voor dit onderzoek vanuit de organisatie was Sjoukje Veenstra, zij heeft met haar doortastende manier van werken en goede contacten binnen de organisatie een grote bijdrage gehad aan de goede resultaten van het onderzoek. Daarnaast waren er een groot aantal medewerkers die zich beschikbaar hebben gesteld voor interviews op verschillende locaties, of die bijgedragen hebben door het invullen van de enquête. Allen worden hiervoor hartelijk bedankt. Laura Vuijk Leeuwarden, 27 januari 2015

3 Inhoud H1. Inleiding... 1 H2. Doel van het onderzoek... 2 Doelstelling... 2 Onderzoeksvraag... 2 Doelgroep... 2 H3. Onderzoeksopzet... 3 H4. Theoretisch kader... 4 Deelvraag 1: Welke werkzaamheden voeren de medewerkers uit?... 4 Deelvraag 2: Past het gebruik binnen de werkzaamheden van de medewerkers?... 4 Deelvraag 6: Welke ehealth-toepassingen sluiten aan bij de werkzaamheden van de medewerkers?... 5 H5. Conclusie... 6 Deelvraag 1: Welke werkzaamheden voeren de medewerkers uit?... 6 Deelvraag 2: Past het gebruik van ehealth-toepassingen binnen de werkzaamheden van de medewerkers?... 6 Deelvraag 3: Op welke gebieden hebben de medewerkers (meer) ondersteuning nodig?... 7 Deelvraag 4: Op welke gebieden hebben de cliënten van de medewerkers behoefte aan ondersteuning?... 8 Deelvraag 5: Welke mogelijkheden zien de medewerkers op het gebied van ehealth-toepassingen?... 8 Deelvraag 6: Welke ehealth-toepassingen sluiten aan bij de werkzaamheden van de medewerkers?... 9 Deelvraag 7: Met welke ehealth-toepassingen zijn de medewerkers reeds bekend? H6. Aanbevelingen Bronnenlijst Bijlage 1: Lijst met ehealthtoepassingen Bijlage 2: ehealthkoffer... 14

4 H1. Inleiding Tussen februari en juni 2013 zijn de ehealth-gereedschapskoffers binnen Thuiszorg het Friese Land ontwikkeld, voor de doelgroepen Verzorging, Begeleiding, en Huishoudelijke Hulp. Dit proces kwam tot stand in nauwe samenwerking met de medewerkers die als uiteindelijke eindgebruiker bedoeld waren. Dit gebeurde aan de hand van interviews en enquêtes, die de gewoontes en behoeften van de medewerkers in kaart hebben gebracht. Thuiszorg het Friese Land was de eerste organisatie die met dit concept aan de slag is gegaan en is nu ook de eerste organisatie waarbinnen het vervolgonderzoek gedaan wordt. De ehealthkoffers voor de medewerkers Begeleiding en Huishoudelijke Hulp zijn inmiddels klaar om geïmplementeerd te worden. Hiervoor zal een plan opgesteld worden waarin diverse mogelijkheden tot scholing en training aan bod komen, om de medewerkers een gedegen ondergrond voor het gebruik van de ehealthkoffers mee te geven. Daarnaast zal de gereedschapskoffer voor de medewerkers Verzorging worden uitgebreid met de doelgroep Verpleging, een groep die een groot aantal medewerkers van Thuiszorg het Friese Land omvat en een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden van de organisatie vertegenwoordigd. De definitie van de ehealth-gereedschapskoffer is een digitaal bestand waarin de medewerker een aantal ehealth-toepassingen kan vinden die inzetbaar zijn voor zijn of haar specifieke cliënten en aansluiten bij werkzaamheden van de medewerker. Er wordt daarbij gekeken naar toepassingen die de medewerker kunnen helpen om efficiënter te werken, die de cliënt meer zelfstandigheid en zelfredzaamheid kunnen geven, waar beide partijen rechtstreeks en deskundige informatie uit kunnen halen, en die een extra dimensie aan het contact tussen cliënt en medewerker kunnen geven. 1

5 H2. Doel van het onderzoek Doelstelling De doelstelling van het project is het uitbreiden van de ehealth-gereedschapskoffers naar de medewerkers verpleging en verzorging (1), en de implementatie van de ehealth-gereedschapskoffers voor de medewerkers huishoudelijke hulp en begeleiding (2). Onderzoeksvraag De doelstelling van het onderzoek bestaat uit twee onderdelen. In dit rapport wordt verslag gedaan van het eerste gedeelte (1). Over het tweede gedeelte, het implementeren van de ehealthkoffers, volgt een afzonderlijk rapport. De onderzoeksvraag die in dit onderzoek centraal stond, luidde als volgt: Welke ehealth-toepassingen passen er in een ehealthkoffer die aansluit bij het werk en de cliënten van alle medewerkers verpleging en verzorging werkzaam bij Thuiszorg het Friese Land? Daarbij zijn een aantal deelvragen geformuleerd, deze luiden als volgt: - Welke werkzaamheden voeren de medewerkers uit? - Past het gebruik van ehealth-toepassingen binnen de werkzaamheden van de medewerkers? - Op welke gebieden hebben de medewerkers (meer) ondersteuning nodig? - Op welke gebieden hebben de cliënten van de medewerkers behoefte aan ondersteuning? - Welke mogelijkheden zien de medewerkers op het gebied van ehealth-toepassingen?. - Welke ehealth-toepassingen sluiten aan bij de werkzaamheden van de medewerkers? - Met welke ehealth-toepassingen zijn de medewerkers reeds bekend? Kernbegrippen: ehealth-toepassingen Websites en applicaties voor smartphones en/of tablets die in de zorg gebruikt kunnen worden Medewerkers Alle verpleegkundigen en verzorgenden dit op dit moment werkzaam zijn bij Thuiszorg het Friese Land Cliënten Alle cliënten die zorg krijgen van een verpleegkundige of verzorgende van Thuiszorg het Friese Land Doelgroep Verpleging: De medewerkers verpleging verrichten handelingen voor hun cliënten als wondverzorging en het geven van injecties. Daarnaast zijn zij aanspreekbaar over het doen van aanpassingen in de woning en verstrekken zij informatie over het doen van medische handelingen. De medewerkers verpleging werken zowel met cliënten die langdurige verpleging nodig hebben als met cliënten die kortdurende verpleging nodig hebben. Tevens is er de specialistische thuisverpleging die medische handelingen kan verrichten die voorheen alleen in het ziekenhuis gedaan konden worden. Hierbij moet gedacht worden aan sondevoeding of het inbrengen van een infuus. Door de specialistische thuisverpleging kan ziekenhuisverblijf verkort of soms zelfs voorkomen worden. Verzorging: De medewerkers verzorging helpen hun cliënten met hun persoonlijke en dagelijkse verzorging. Hieronder vallen taken als het helpen met opstaan, aankleden, en wassen in de ochtend, het verzorgen van het haar, hulp bij de toiletgang, of het aantrekken van steunkousen. Deze medewerkers komen vaak dagelijks kortstondig bij een cliënt thuis, om de cliënt met de benodigde handelingen te helpen. 2

6 H3. Onderzoeksopzet Voor het ontwikkelen van ehealth-gereedschapskoffers voor de medewerkers verzorging en verpleging wordt dezelfde structuur aangehouden als in het eerste project. Dit wil zeggen dat er begonnen wordt met het interviewen van een select aantal medewerkers (steekproef). De uitkomsten hiervan zullen verwerkt worden en samen met de literatuurstudie omgezet worden in enquêtes, die aan de gehele doelgroep worden voorgelegd. Op basis van beide onderdelen zal tenslotte een ehealth-gereedschapskoffer ontworpen worden, aansluitend bij de specifieke kenmerken van de doelgroep. In het onderzoek zullen medewerkers uit alle regio s waarin Thuiszorg het Friese Land actief is meedoen. Er zullen uit elke regio (noord, west, zuid, en oost) medewerkers geïnterviewd worden. Er zal tevens bewust contact gezocht worden met enkele medewerkers die op de Waddeneilanden actief zijn, om het verschil tussen de verschillende regio s goed in beeld te kunnen brengen. Ook zal de verhouding tussen verpleegkundigen en verzorgenden gemonitord worden. Er zijn meer verzorgenden dan verpleegkundigen, dus dit zal ook in de resultaten naar voren moeten komen. In totaal bestaat de doelgroep uit 425 medewerkers, dit zijn alle medewerkers uit de vastgestelde doelgroep van wie de organisatie een adres heeft (en die dus uitgenodigd kunnen worden voor de enquête). Vanuit Platform GEEF wordt het onderzoek gedaan door Laura Vuijk, met hierbij waar nodig ondersteuning van de andere medewerkers van GEEF. Het onderzoek houdt in het houden van interviews, het maken en monitoren van enquêtes, het verwerken van de uitkomsten tot het eindproduct (de ehealth-gereedschapskoffers), en he schrijven van een adviesrapport. Vanuit Thuiszorg het Friese Land is Sjoukje Veenstra aanspreekpunt en contactpersoon voor het onderzoek. Hieronder vallen het in contact brengen van de onderzoeker met de medewerkers, of met een contactpersoon die het contact met de medewerkers regelt, het verstrekken van contactgegevens van de medewerkers (voor het uitzetten van de enquêtes), en het ondersteunen van het onderzoek binnen de faciliteiten van de organisatie. 3

7 H4. Theoretisch kader Een deel van de deelvragen kan beantwoord worden of ondersteund worden door literatuur. In dit hoofdstuk wordt de relevante theorie gekoppeld aan enkele deelvragen. Deelvraag 1: Welke werkzaamheden voeren de medewerkers uit? Thuiszorg het Friese Land biedt verschillende diensten en vormen van thuiszorg aan. De diensten die onder verzorging en verpleging vallen, zijn personenalarmering en zorg op afstand voor vrienden en familie. Daarnaast worden de volgende vormen van thuiszorg aangeboden: Intensieve thuiszorg: Dit is een onderdeel van palliatieve zorg, de zorg die geboden wordt aan cliënten die zich in de laatste levensfase bevinden en niet meer zullen genezen. Nachtzorg: Een verpleegkundige of verzorgende die gedurende de nacht enkele malen (of continue) bij de cliënt langs komt. Specialistische thuisverpleging: Specialistische verpleegkundigen kunnen bepaalde medische handelingen, die voorheen alleen in het ziekenhuis gedaan konden worden, nu ook bij cliënten thuis uitvoeren. Vakantiezorg: Zorg voor cliënten met een zorgbehoefte die op vakantie zijn. Verpleging: Zorg verleend door de (wijk)verpleegkundige, langdurig of tijdelijk. Verzorging: Hulp bij de persoonlijke verzorging, wanneer cliënt dit niet meer zelfstandig kan. Zorg op afstand: Met behulp van een beeldtelefoon heeft een verpleegkundige vanuit de zorgcentrale contact met een cliënt, met beeld en geluid. Welke werkzaamheden door welke medewerker uitgevoerd worden, is afhankelijk van het opleidingsniveau en de ervaring van een medewerker. Deze specifieke vragen zijn in de enquête aan enkele medewerker individueel voorgelegd. Deelvraag 2: Past het gebruik binnen de werkzaamheden van de medewerkers? Om een kader vast te stellen waarbinnen het ehealth-gebruik van de medewerkers van Thuiszorg het Friese Land gemeten kan worden, is er om te beginnen gekeken naar de landelijke stand van zaken. Daarvoor is gebruik gemaakt van de ehealth Monitor 2014, waarin verschillende vormen en toepassingen van ehealth onder verschillende doelgroepen gemeten zijn. Dit jaar zijn daarin ook specifiek verpleegkundigen en verzorgenden meegenomen, waardoor de informatie uitstekend aansluit op dit onderzoek. Uit de ehealth Monitor 2014 blijkt allereerst dat het ehealth gebruik onder professionals in Nederland hoger ligt dan in andere (Europese) landen. Dit bleek in 2013 al, en deze voorsprong is in 2014 alleen maar groter geworden. De meeste verpleegkundigen (91%) maken in hun dagelijks werk gebruik van internet, een vijfde maakt gebruik van een smartphone in hun werk en driekwart van de verpleegkundigen vindt ICT een (zeer) belangrijk onderdeel tijdens hun dagelijkse werk. De verpleegkundigen vinden het belangrijk dat ehealth bijdraagt aan het vergroten van veiligheid en het verbeteren van de kwaliteit van zorg, voordat zij een toepassing gaan gebruiken. Thuiszorgorganisaties blijken ten opzichte van andere zorgverleners het minste gebruik te maken van het elektronisch uitwisselen van informatie, bijvoorbeeld met de huisarts of een specialist. Ook digitale consultgesprekken met andere zorgverleners komen binnen thuiszorgorganisaties nog nauwelijks voor. Andere zorgverleners zien hier voldoende mogelijkheden voor, maar krijgen deze connectie nog niet met de thuiszorgorganisaties. Dit heeft gevolgen voor de medewerkers, het werken met ehealth is dus in de zorg in het algemeen al wel grootschalig geaccepteerd, maar binnen de thuiszorg loopt dit nog achter. 4

8 Deelvraag 6: Welke ehealth-toepassingen sluiten aan bij de werkzaamheden van de medewerkers? Om de medewerkers in de enquête niet te overvragen en hen enkele opties te geven om uit te kiezen, is er een selectie gemaakt van toepassingen die mogelijk bij hun werkzaamheden passen. Deze lijst is gebaseerd op eerdere onderzoeken (de toepassingen die destijds bij medewerkers bekend waren of reeds gebruikt werden) en op toepassingen die gevonden zijn op en (waar toepassingen beoordeeld worden door professionals en/of ervaringsdeskundigen). Er zijn uit die lijst toepassingen geselecteerd die aansluiten bij de werkzaamheden van de medewerkers, zoals deze bij deelvraag 1 zijn vastgesteld. Enkele voorbeelden van apps die op de lijst staan, zijn het Farmacotherapeutisch Kompas, de Wondwijzer, en Rode Kruis EHBO. Enkele voorbeelden van websites zijn Moet ik naar de dokter?, Hulpmiddelenwijzer, en Stomaatje. Dit zijn voorbeelden van toepassingen die passen bij het werk van de verpleegkundigen en/of verzorgenden, en daarnaast als kwalitatief worden beoordeeld door een professional, reeds door een groep mensen uit het werkveld worden gebruikt, en/of afkomstig zijn van een betrouwbare ontwikkelaar. De volledige lijst is te vinden in bijlage 1. 5

9 H5. Conclusie Deelvraag 1: Welke werkzaamheden voeren de medewerkers uit? Wat betreft de gebieden waarop de cliënten van de medewerkers zorg nodig zijn, geeft een grote meerderheid allereerst ADL aan, zowel de persoonlijke verzorging als maaltijden. Dat lijkt veel, maar dit komt overeen met het feit dat bijna driekwart van de respondenten medewerkers verzorging zijn. Daarnaast worden medicatiecontrole en medicatie uitzetten veel genoemd, wat zowel bij de verzorgenden als bij de verpleegkundigen past. De wijkverpleegkundigen, zo n 10% van de respondenten, geven naast de medicatie ook wondverzorging en dementie aan als problematieken waarmee zij te maken krijgen. Daarnaast geven de medewerkers zelf nog een groot aantal andere gebieden aan waarop hun cliënten zorg nodig hebben, waaronder sondevoeding, huishoudelijke hulp, steunkousen, stomazorg, zwachtelen, sociaal contact, en palliatieve zorg. Iets verder ingaand op het werk van de medewerkers komt ook het gebruik van ICT-middelen in beeld. Vrijwel elke medewerker maakt op een of andere manier gebruik van ICT, bijna net zoveel medewerkers gebruiken daarnaast ook het internet tijdens hun werkzaamheden. Het meest gebruike ICT-middel is de smartphone, die de medewerkers vanuit de organisatie krijgen en die in eerste instantie vooral gebruikt wordt om de routes te bekijken. Ook de vaste computer is populair, wat aangeeft dat de medewerkers ICT vooral gebruiken om op kantoor te rapporteren. Een tablet of laptop gebruiken de medewerkers amper, maar deze worden ook niet op grote schaal vanuit de organisatie verleend. Opvallend hierin is wel lang niet alle medewerkers tevreden zijn over de middelen (materialen) die de organisatie hen verstrekt om met ehealth te kunnen werken. Slechts een derde van de medewerkers vindt dat dit voldoende gebeurd, ongeveer hetzelfde aantal medewerkers is hier echter ontevreden over. Deelvraag 2: Past het gebruik van ehealth-toepassingen binnen de werkzaamheden van de medewerkers? Deze deelvraag is op twee manieren te interpreteren. Enerzijds de praktische kant, zijn de randvoorwaarden aanwezig om met ehealth-toepassingen te werken? En anderzijds de plaats die ehealth in het primaire werkproces heeft, kunnen ehealth-toepassingen gebruikt worden om de werkzaamheden van de medewerkers goed uit te voeren? Uit de vorige deelvraag kwam al naar voren dat vrijwel alle medewerkers het internet gebruiken tijdens hun werk, en dat de vaste computer en de smartphone door een grote meerderheid gebruikt wordt. Uit de analyse van de organisatie en de interviews kwam reeds naar voren dat de organisatie medewerkers voorziet in een smartphone, met als voornaamste doel om de routes te kunnen bekijken. Maar gebruiken de medewerkers de smartphone ook om met ehealth-toepassingen te werken, of zouden ze hier liever een ander ICT-middel voor gebruiken? Het gebrek aan middelen, zoals een tablet, wordt door een derde van de medewerkers genoemd als de voornaamste reden waarom zij (nog) geen gebruik maken van ehealth-toepassingen. Dit wekt de indruk dat hoewel de medewerkers beschikking hebben over een smartphone, dit voor hen wellicht niet het meest geschikte middel is om ehealth-toepassingen op te gebruiken. Iets meer dan de helft van de medewerkers geeft aan niet bekend te zijn met de term ehealth. Ongeveer een derde van de medewerkers zegt nooit gebruik te maken van ehealth in zijn/haar werkzaamheden, tegenover ruim een kwart die dit een enkele keer doen, 13% die dit dagelijks zegt te doen, en 12% die dit wekelijks zegt te doen. Echter, een ruime meerderheid (68%) geeft aan meer gebruik te willen maken van ehealth. Dit geeft enerzijds een bevestigend antwoord op deze deelvraag, omdat de medewerkers duidelijk aangeven weldegelijk mogelijkheden te zien in het gebruik van ehealth. Tegelijk roept dit ook de vraag op waarom het huidige gebruik van ehealth nog 6

10 een stuk lager ligt, ligt dit aan de randvoorwaarden of aan de mogelijkheid om ehealth in te passen in het primaire werkproces, of zijn er andere redenen die het gebruik van ehealth (nog) tegenhouden? De helft van de medewerkers geeft namelijk wel aan dat zij het gebruik van ehealth als ondersteunend in hun werk zien. De voornaamste reden waarom medewerkers op dit moment geen gebruik maken van ehealth is omdat zij vinden dat hun cliënten onvoldoende vaardigheden hebben om hiermee om te gaan. Deze reden wordt door bijna de helft van de medewerkers aangedragen en lijkt dus een belangrijk obstakel te vormen. Daarnaast wordt zoals gezegd het gebrek aan middelen, zoals een tablet, door een derde van de medewerkers genoemd, en noemt zo n 20% het gebrek aan eigen vaardigheden als reden om weinig of geen gebruik te maken van ehealth. Ook noemt een kwart van de medewerkers het gebruik van ehealth onpersoonlijk. Er is in het onderzoek niet doorgevraagd op wat er precies onder onpersoonlijk verstaan wordt, dit zou er enerzijds op kunnen duiden dat medewerkers het vervelend vinden dat er apparaat tussen hen en de cliënt in komt te staan wanneer zij bij de cliënt thuis zijn, maar het kan er ook op duidelijk dan medewerkers bang zijn dat ehealth het persoonlijke contact bij de cliënt thuis helemaal gaat vervangen. Er is wel gevraagd of medewerkers het gebruiken van ehealth als bedreigend ervaren, zo n 40% van de medewerkers zei dat dit niet het geval is, en ongeveer de helft van de medewerkers nam een neutraal standpunt in op deze stelling. Dit gevoel van bedreiging wordt dus door slechts één op de tien medewerkers ervaren. Deelvraag 3: Op welke gebieden hebben de medewerkers (meer) ondersteuning nodig? Een ruime meerderheid van de medewerkers geeft aan over voldoende vaardigheden te beschikken om online gevonden informatie in te zetten, minder dan 10% van de medewerkers denkt dit niet te kunnen. Dit geeft aan dat medewerkers zich over het algemeen genomen vertrouwd voelen in het gebruik van internet tijdens hun werkzaamheden, en dat ze hier voldoende ervaring mee hebben om hun eigen vaardigheden te beoordelen. Ook weten de meeste medewerkers welke informatie ze op internet kunnen worden, waar ze online informatie kunnen vinden, hoe ze informatie op kunnen zoeken, hoe ze deze informatie kunnen beoordelen, en hoe ze deze informatie in kunnen zetten om vragen van cliënten te beantwoorden. Eigenlijk is er geen enkel onderwerp waarover de medewerkers bevraagd zijn, waarover zij aangeven niet over voldoende vaardigheden te beschikken om ehealth in hun werkzaamheden toe te passen. Daarom is het opvallend dat desondanks bijna de helft van de medewerkers zegt in de afgelopen 2 weken geen enkele keer informatie over zorg op het internet te hebben opgezocht, dat gebrek aan vaardigheden in de top 3 van redenen om geen ehealth te gebruiken genoemd wordt, en dat niet meer dan een derde van de medewerkers denkt dat er van hen verwacht wordt dat zij met ehealth (kunnen) werken. De vaardigheden lijken dus aanwezig te zijn, maar als het op de praktijk aankomt heeft ehealth nog een veel minder prominente rol dan dat de houding van de medewerkers ten opzichte van ehealth-toepassingen doet vermoeden. Dit verschil kan wellicht verklaard worden doordat er bij een groot aantal van de vragen over mogelijke ondersteuningsgebieden ook een aanzienlijke groep medewerkers een neutraal antwoord geeft. In sommige gevallen betekend dit dat medewerkers geen standpunt in kunnen of willen nemen ten opzichte van een stelling, bijvoorbeeld of cliënten enthousiast mee zullen werken wanneer de medewerker met een ehealth-toepassing wilt werken. In sommige gevallen kan dit ook betekenen dat medewerkers nog onvoldoende ervaring hebben met het werken met ehealthtoepassingen, bijvoorbeeld om een vraag over het behalen van bepaalde doelstelling door middel van ehealth-toepassingen te beantwoorden. Tevens zou het kunnen betekenen dat medewerkers 7

11 twijfelen over hun eigen vaardigheden of werkzaamheden, en dat ze daarom geen ja maar ook geen nee willen antwoorden, of dat ze een bepaald thema niet belangrijk genoeg vinden om echt een standpunt over in te nemen. Bij een groot deel van de vragen bestaat deze categorie twijfelaars uit een vergelijkbare of iets kleinere groep als de groep medewerkers die positief is over het werken met ehealth. Deze groep mag dus zeker niet uitgevlakt worden, en gezien de positieve houding van de overige medewerkers, zou dit misschien juist het terrein zijn waarop meer ondersteuning nodig is. Deelvraag 4: Op welke gebieden hebben de cliënten van de medewerkers behoefte aan ondersteuning? Wat betreft de gebieden waarop de cliënten van de medewerkers zorg nodig zijn, geeft een grote meerderheid allereerst ADL (wassen, douchen, toilet, etc.) aan. Daarnaast worden medicatiecontrole, ADL (maaltijden), medicatie uitzetten, ondersteuning in de dagstructuur, en dementie. Daarnaast geven de medewerkers zelf nog een groot aantal andere gebieden aan waarop hun cliënten zorg nodig hebben, waaronder sondevoeding, huishoudelijke hulp, steunkousen, stomazorg, zwachtelen, sociaal contact, en palliatieve zorg. Niet al deze gebieden kunnen met ehealth-toepassingen ondersteund worden, de medewerkers zullen hun kennis en beoordeling van de situatie per cliënt moeten gebruiken om te bepalen wanneer ehealth echt een meerwaarde kan hebben. Deelvraag 5: Welke mogelijkheden zien de medewerkers op het gebied van ehealth-toepassingen? De voornaamste reden waarom medewerkers op dit moment (nog) geen gebruik maken van ehealth is omdat zij vinden dat hun cliënten onvoldoende vaardigheden hebben om hiermee om te gaan. Bijna de helft van de medewerkers geeft dit aan, hoewel 90% van de medewerkers denkt dat cliënten het prima zouden vinden als de medewerker een ehealth-toepassing zou gebruiken. Ook geeft ongeveer een kwart van de medewerkers aan dat zij het gebruik van ehealth onpersoonlijk vinden, terwijl ook bijna alle medewerkers aangeven geen weerstand van hun cliënten te verwachten wanneer zij een ehealth-toepassing zouden inzetten. Deze verschillende standpunten lijken wat tegenstrijdig, omdat de medewerkers enerzijds behoorlijk grote obstakels noemen die hen er van weerhouden om met ehealth te werken, terwijl ze anderzijds juist wel heel veel mogelijkheden en voordelen zien. Het voornaamste voordeel dat medewerkers noemen is het feit dat ehealth-toepassingen 24 uur per dag en 7 dagen per week beschikbaar en toegankelijk zijn. Daarnaast zijn veel medewerkers van mening dat werken met ehealth de kwaliteit van zorg kan vergroten en hun werk simpelere kan maken. Een ander voordeel vinden de medewerkers dat het gesprek met de cliënt makkelijker gemaakt kan worden door ehealth in te zetten, bijvoorbeeld doordat ze antwoorden op vragen direct kunnen geven of doordat cliënten informatie rechtstreeks in kunnen zien (al dan niet samen met de medewerker). Over de nadelen zijn de medewerkers een stuk terughoudender, de meeste medewerkers geven eigenlijk aan niet helemaal zeker te weten of ze de genoemde nadelen daadwerkelijk als nadeel ervaren. Minder persoonlijk contact met de cliënt en het ontbreken van feedback bij een online doorverwijzing worden beide door ongeveer een derde van de medewerkers als voornaamste nadeel aangewezen, andere nadelen scoren allemaal aanzienlijk lager. Medewerkers hebben een duidelijk beeld van de doelstellingen die ze met het gebruik van ehealth zouden willen bereiken. Met name het vergroten van de kwaliteit van de zorg wordt veel genoemd, dit werd ook al als een van de belangrijkste voordelen van ehealth genoemd. Bijna alle medewerkers die deze doelstelling voor ogen hebben zijn ook van mening dat de kans aanzienlijk is dat dit doel daadwerkelijk bereikt kan worden met behulp van ehealth-toepassingen. Ook doelmatig werken is 8

12 een belangrijke doelstelling, waarvan de meeste medewerkers verwachten dat het behaald kan worden door middel van het werken met ehealth. De veiligheid van de cliëntgegevens en de toegankelijkheid van de zorg zijn nog twee doelstellingen die medewerkers belangrijk vinden, maar van deze doelen zijn ze minder overtuigd dat deze daadwerkelijk behaald kunnen worden door het gebruik van ehealth. Mogelijk komt dit doordat dit twee doelen zijn die iets verder afstaan van het directe handelen van de medewerker zelf, de beveiliging van gegevens is vaak vooral een technisch probleem en de toegankelijkheid zal eerst op overheids- en organisatieniveau verbeterd moeten worden voordat de medewerkers hier zelf iets aan bij kunnen dragen. Het is echter veelzeggend dat de medewerkers de kwaliteit van de zorg als voornaamste doelstelling noemen, ze geven hiermee aan dat de cliënt voor hen voorop staat en dat ze daar een voorname rol voor henzelf in zien. Met het oog op ehealth kunnen we hieruit concluderen dat de medewerkers de uiteindelijke winst het belangrijkste vinden, en dat ze vanuit deze gedachte hopelijk open staan voor veranderingen, mits het voor hen duidelijk is waarom ze iets doen. Medewerkers geven aan al veel gebruik te maken van websites en apps, en dragen zelf ook de nodige voorbeelden aan (zie hiervoor deelvraag 6). Deelvraag 6: Welke ehealth-toepassingen sluiten aan bij de werkzaamheden van de medewerkers? Om te achterhalen welke ehealth-toepassingen aansluiten bij de werkzaamheden van de medewerkers, zijn de medewerkers op twee aspecten bevraagd. Namelijk naar de toepassingen (apps en websites) die zij op dit moment al in de praktijk gebruiken, en naar de toepassingen die zij aan collega s zouden aanraden. Deze twee aspecten moeten een overzicht opleveren van ehealthtoepassingen waarvan we niet alleen denken dat ze passen bij de werkzaamheden, maar die hun waarde ook al in de praktijk bewezen hebben en die bovendien de steun hebben van het belangrijkste referentiekader van de medewerkers: hun collega s. Daarnaast is er gekeken naar welke werkzaamheden de medewerkers uitvoeren, op welke gebieden zij zelf meer ondersteuning zouden willen hebben, en welke nu nog onbekende ehealth-toepassingen daar bij aansluiten. De apps die het meest gebruikt worden zijn bij uitstek het Farmacotherapeutisch Kompas (25%) en de Wondwijzer (22%). De andere bekende apps worden allemaal door 8% van de medewerkers gebruikt, aanzienlijk minder dat de eerste twee. Het Farmacotherapeutisch Kompas wordt daarnaast door 30% van de medewerkers aan collega s aangeraden. Dit is opvallend, omdat de app slechts door 25% gebruikt wordt, er is dus een groep medewerkers die deze app zinvol vindt maar deze om een of andere reden nog niet zelf gebruikt. De FK-app wordt gevolgd door 28% van de medewerkers die de Wondwijzer aan collega s zou aanraden. Het gebruik van websites ligt iets lager, maar is wel meer verspreidt onder meerdere websites. De Hulpmiddelenwijzer (15%), E-Nursing (14%), en Alzheimer Experience (12%) zijn de meest gebruikte sites, kort daarachter gevolgd door Mantelzorgwijzer, Ik werk veilig in de zorg.nl, en Diabetergestemd. Deze websites worden ook het meest aan collega s aangeraden. Ook hierbij valt op dat bijvoorbeeld Diabetergestemd door minder medewerkers gebruikt wordt (5%) dan dat ze aan collega s wordt aangeraden (10%). In het geval van de websites geldt zelfs voor de meeste websites dat het gebruik lager ligt dan het percentage medewerkers dat de website aan een collega zou aanbevelen. Een mogelijke oorzaak die uit het onderzoek naar voren komt is het gebrek aan materialen, ook uit andere vragen komt namelijk naar voren dat medewerkers graag met ehealth werken en hier voldoende voordelen in zien. De meeste medewerkers (78%) geven aan geen andere apps of websites te kennen. De overige medewerkers kwamen met een aantal andere voorbeelden, waaronder thuisarts.nl, DAS-score, EHBO Rode Kruis, Reanimatie app, AED4EU, Diapp, apotheek.nl, de website van Thuiszorg het Friese Land, en het Fries Leerplein. Het is mooi om te zien dat er een goede balans is tussen apps en websites, en tussen ehealth-toepassingen die de medewerker zelf kan gebruiken (zoals DAS-score) en 9

13 toepassingen die door de cliënt gebruikt kunnen worden (bijvoorbeeld thuisarts.nl). Dit geeft aan dat de medewerkers de mogelijkheden van het gebruik van ehealth al in een breed spectrum bekijken, en in verschillende situaties de weg naar het internet hebben gevonden. Deelvraag 7: Met welke ehealth-toepassingen zijn de medewerkers reeds bekend? De bekendste websites onder de medewerkers zijn E-Nursing (25%), Hulpmiddelenwijzer (22%), en Alzheimer Experience (15%). Daarnaast zijn de website Centrum Jeugd en Gezin (12%), Ik werk veilig in de zog (10%), en Mantelzorgwijzer (9%) redelijk bekend. De bekendste apps onder de medewerkers zijn de Wondwijzer (32%) en het Farmacotherapeutisch Kompas (28%). Ook de Gifwijzer (17%), Meldcode Kindermishandeling (14%), VGZ Medicijnen (12%), en het Coehlo Zakwoordenboek (11%) zijn redelijk bekend. Opvallend is dat apps iets bekender zijn onder de medewerkers dan websites, ook worden deze al meer gebruikt. Het gebruik van apps focust zich wel heel duidelijk op twee apps, de bekendheid en het gebruik van websites is meer verdeeld onder meerdere verschillende websites. Dit ligt voor de hand omdat websites laagdrempeliger te bezoeken zijn, om een app te gebruiken moet je deze immers eerst downloaden en installeren. Het gebruik van apps is wel duurzamer, zo blijkt ook uit deze gegevens, als men een app eenmaal in gebruik heeft blijft deze ook gebruikt worden en wordt deze ervaring bovendien vaker met bijvoorbeeld collega s gedeeld. Bij de vraag naar welke ehealthtoepassingen medewerkers zelf nog kennen wordt ook regelmatig Google genoemd, wat bevestigd dat medewerkers vluchtiger zijn in het selecteren van websites, er is een groter en makkelijker toegankelijk aanbod, waar men ter plekke een selectie in maakt. 10

14 H6. Aanbevelingen Naar aanleiding van dit onderzoek komen een aantal aanbevelingen naar voren: 1. Materiele randvoorwaarden De belangrijkste voorwaarde om met ehealth te kunnen werken is het kunnen beschikken over de benodigde materialen. Medewerkers hoeven niet perse een gloednieuwe smartphone of dure tablet te hebben, maar ze moeten hun huidige toestel of apparaat zo optimaal mogelijk kunnen gebruiken. De mogelijkheid om zelf apps te kunnen installeren of om on the go websites te kunnen bezoeken is een belangrijke factor in het bevorderen van het gebruik van ehealth. In vergelijking met het vorige onderzoek naar ehealth binnen Thuiszorg het Friese Land is het gebruik van ehealth in korte tijd al toegenomen, om dit proces in gang te houden moeten medewerkers zo makkelijk mogelijk met de toepassingen aan de gang kunnen. 2. Aanbieden van scholing De vaardigheden en kennis die nodig zijn, zijn bij de meeste medewerkers inmiddels ruim voldoende aanwezig. Er is een flinke groep medewerkers die bekend is met de mogelijkheden van het internet en die dit weten te koppelen aan praktijksituaties en vragen van cliënten. Daarnaast is er echter een flinke groep twijfelaars, die enerzijds voldoende open staan voor ehealth om mee te doen aan het onderzoek en mee te denken over de mogelijkheden, maar die nog niet goed lijkt te weten hoe ze dit binnen hun werk toe kunnen passen. Om deze groep tegemoet te komen, en om de kennis van de groep voorlopers verder te kunnen verdiepen, zal de focus in scholing hierop moeten liggen. Ook komt uit het onderzoek naar voren dat het begrijpen van waarom je iets doet en wat iets op kan leveren voor deze medewerkers belangrijk is en motiverend kan werken. Deze aspecten moeten worden meegenomen in de scholing, om de medewerkers te helpen om over de laatste drempel naar het gebruik van ehealth te stappen. 3. Kennisdeling Medewerkers gebruiken al regelmatig ehealth in de praktijk en kunnen voldoende voorbeelden noemen van situaties waarin ze ehealth toepasbaar vinden. Ook heeft men een goed beeld over welke vormen van ehealth voor welke cliënten en collega s geschikt zijn. De wil om gezamenlijk te werken aan het vergroten van de kwaliteit van de zorg is ook aanwezig. De organisatie kan hierin faciliteren door medewerkers meer uit te dagen tot kennisdeling, organisatie breed. Dit kan bijvoorbeeld online, in lijn met het vergroten van het ehealthgebruik, door middel van een forum of gekoppeld aan het intranet door middel van tags of opmerkingen. Maar dit kan ook in de wandelgangen, door middel van nieuwsbrieven of themagesprekken, bijvoorbeeld tijdens teamoverleggen. 4. Voortzetten van monitoring In vergelijking met het vorige onderzoek, dat ongeveer een jaar voor de start van dit onderzoek plaats vond, is er al een duidelijk groei in het ehealthgebruik waar te nemen. Dit is natuurlijk ook in overeenstemming met de grotere rol die internet in de maatschappij inneemt, maar dit is vooral een mooie ontwikkeling waar de organisatie in mee kan gaan en gebruik van kan maken. Door gerichte scholing en informatievoorziening aan te bieden, aansluitend bij de behoefte van de medewerkers, kunnen specifieke obstakels aangepakt worden. Door dit te blijven monitoren, worden deze zaken steeds specifieker verhelderd en kan er steeds gerichter geschoold worden. De medewerkers zullen meer en meer bekend raken met ehealth, en het gebruik hiervan kan daardoor op een steeds hoger niveau plaats vinden. 11

15 Bronnenlijst Artsennet. (sd). Opgeroepen op Oktober 2014, van Artsennet: Digitale Zorg Gids. (sd). Opgeroepen op Oktober 2014, van Digitale Zorg Gids: Fleuren, M. A. (2014). Towards a measurement instrument for determinants of innovations. TNO. Krijgsman, J., Peeters, J., Burghouts, A., Brabers, A., De Jong, J., Beenkens, F., et al. (2014). ehealth Monitor Den Haag en Utrecht: Nictiz en NIVEL. Norman, C. D. (2008). eheals: The ehealth Literacy Scale. Toronto: University of Toronto. Ons aanbod. (sd). Opgeroepen op Oktober 2014, van Thuiszorg het Friese Land: Vuijk, L. (2013). ehealth binnen Thuiszorg het Friese Land. Leeuwarden: Platform GEEF. 12

16 Bijlage 1: Lijst met ehealthtoepassingen Farmacotherapeutisch Kompas Wondwijzer Huidmonitor Coehlo Zakwoordenboek NGH Standaarden CVRM Risicotabel Meldcode Kindermishandeling Gifwijzer Medical Calculator NHS Hyperventilatie VGZ Zorghulp VGZ Medicijnen Rode Kruis EHBO Moet ik naar de dokter? Website Grip op je dip Website Alzheimer Experience Website Caren Website Quli Website WeHelpen Website Huistest Website E-Nursing Website NurseStation Website Centrum Jeugd en Gezin Website Zorgkaart Nederland Website Hulpmiddelenwijzer Website Digitale Zorg Gids Website Diabetergestemd Website Psyfit Website Mantelzorgwijzer Website Ik werk veilig in de zorg Website Geheugenpoli Online Website MinderDrinken Website Thuisarts.nl Website JouwGGD Website Startpunt Geldzaken Website Kwikstart Website Apotheek.nl Website Diep.info Website Stomaatje Website Dokterdokter 13

17 Bijlage 2: ehealthkoffer 14