GEMEENTE TERSCHELLING

Transcriptie

1 GEMEENTE TERSCHELLING BEGROTING 2018

2 Het merendeel van de, in deze begroting opgenomen, foto s zijn gemaakt door Sanne Sicking van der Kooy. 2

3 Omschrijving INHOUDSOPGAVE Bladzijde Algemeen Inhoudsopgave 3 Planning- en controlcyclus Begroting 2018 en meerjarenraming Hoofdstuk 1 Inleiding De gemeente Terschelling in het kort Bestuur van de gemeente Terschelling Bericht van het college Financiële resultaten Leeswijzer 25 Hoofdstuk 2 Financiële begroting Inleiding Uitkomst van de (meerjaren)begroting Overzicht van baten en lasten Resultaat meerjarenperspectief Algemene uitkering Reserves en voorzieningen 33 Hoofdstuk 3 Programmaplan Inleiding Programma 0 - Burger en ondersteuning Programma 1 - Veiligheid Programma 2 - Verkeer, vervoer en waterstaat Programma 3 - Economie Programma 4 - Onderwijs Programma 5 - Sport, cultuur en recreatie Programma 6 - Sociaal domein Programma 7 - Volksgezondheid en milieu Programma 8 - VHROSV 121 Hoofdstuk 4 Paragrafen Inleiding Lokale heffingen Weerstandsvermogen en risicobeheersing Onderhoud kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Begroting 167 Bijlagen Uitgangspunten programmabegroting Meerjaren investeringsbegroting Reserves en voorzieningen Formatie en loonkosten Opgenomen langlopende geldleningen Verdeling toeristenbelasting EMU-saldo Algemene uitkering 187 3

4 4

5 Planning- en controlcyclus 2018 Kadernota 2017 De raad heeft op 4 juli 2017 de kaders voor de begroting 2017 vastgesteld. Programmabegroting 2018 De raad stelt op 17 oktober 2017 het beleid en de bijbehorende middelen voor het begrotingsjaar 2018 vast. Voorjaarsrapportage 2018 De raad wordt in het 2-de kwartaal 2018 geïnformeerd over de voortgang van het collegeprogramma en stelt de aangepaste budgetten uit de begroting 2018 vast. Najaarsrapportage 2018 De raad wordt in het 4-de kwartaal 2018 geïnformeerd over de voortgang van het collegeprogramma en stelt de aangepaste budgetten uit de begroting 2018 vast. Jaarrekening 2018 Het college legt in het 2-de kwartaal 2019 verantwoording af aan de raad over het begrotingsjaar

6 6

7 Begroting 2018 en Meerjarenraming

8 8

9 Inleiding 9

10 10

11 1.1 De gemeente Terschelling in het kort Inleiding Voor u ligt de programmabegroting Deze is gebaseerd op de kadernota 2017 zoals deze in de raad is vastgesteld op 4 juli De kadernota 2017 geldt als basis voor deze begroting, maar daarnaast is nog een aantal bestedingsvoorstellen en bijtellingen aan de cijfers van de kadernota 2017 toegevoegd. Resultaat per programma in Resultaten volgens de kadernota Voorgestelde aanpassingen begroting Resultaten (meerjaren) begroting De begroting is een formeel door de gemeenteraad vast te stellen beleidsdocument, dat op grond van de bepalingen van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) moet voldoen aan een aantal vorm- en procedureafspraken. In de voorliggende begroting wordt voldaan aan de eisen die worden gesteld in de Gemeentewet en het BBV Algemeen Terschelling is het middelste van de Nederlandse Waddeneilanden. Het eiland wordt aan de noordzijde begrensd door de Noordzee en aan de zuidzijde door de Waddenzee. De dichtstbijzijnde haven aan de vaste wal is Harlingen. Deze havenplaats ligt hemelsbreed ongeveer 25 km van Terschelling en via de vaargeulen circa 35 km. De oppervlakte van de gemeente Terschelling bedraagt in totaal ha (8.935 ha land en binnenwater en ha zee). Het grootste gedeelte hiervan is uiteraard de Waddenzee. Terschelling met zijn unieke sfeer, natuur en landschap is erg in trek bij toeristen. Daarmee zijn drie belangrijke pijlers van het eiland genoemd: de zee, het toerisme en de natuur. Het vogeleiland Griend maakt deel uit van de gemeente Terschelling. 11

12 Kengetallen Aantal inwoners per dorp 1 januari januari 2016 West-Terschelling Midsland Hoorn Formerum Lies Oosterend Baaiduinen Landerum Kinnum Hee Striep Kaard Totaal Coalitieakkoord De gemeente Terschelling heeft als doel het behoud van het karakter van Terschelling. We zijn een trotse gemeente met een unieke ligging. We willen als eilandgemeenschap over onze eigen toekomst gaan met een zelfstandig bestuur. Dat wil zeggen met een eigen regie op leefbaarheid, economie, financiën, duurzaamheid, landschap en natuur, waarbij wij respectvol met elkaar om gaan. Op 21 maart 2018 vinden de gemeenteraadsverkiezingen plaats; dit betekent dat deze (meerjaren)begroting vooral gericht is op het behalen van de doelstellingen uit het coalitieakkoord Organogram De organisatiestructuur is een hulpmiddel dat ervoor moet zorgen dat de gemeente Terschelling haar doelen bereikt. Bij de inrichting van de organisatie is nagedacht over zaken als taakverdeling, verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden en, daarmee samenhangend, het coördineren van die taken en verantwoordelijkheden. Hieronder is de organisatiestructuur van de gemeente Terschelling weergegeven. Griffie Raad College van B&W Directie Staf Team Ondersteuning Team Publiek/VTH Team Techniek Team Beleid en Regie Musea Scholen 12

13 1.2 Bestuur van de gemeente Terschelling College van burgemeester en wethouders Het dagelijks bestuur van de gemeente wordt gevormd door het college van burgemeester en wethouders. Op 4 juli 2017 is wethouder T. de Jong uit dienst getreden en vervangen door E. van Leunen. Hieronder volgt een overzicht van de samenstelling van en van de portefeuilleverdeling binnen het college van B&W. Burgemeester Bert Wassink Portefeuille: - Bestuurlijke coördinatie - Integraal veiligheidsbeleid - Personeel en organisatie - Burgerzaken - Informatie, automatisering en dienstverlening - Samenwerking De Waddeneilanden - Strandvonderij - Onderwijs - Financiën en belastingen Wethouder Evert van Leunen Portefeuille: - Ruimtelijke ordening - Volkshuisvesting - Welstand - Cultuur/erfgoed - Volksgezondheid - Integraal jeugdbeleid - Bibliotheek - Asielbeleid Wethouder Jeltje Hoekstra- Sikkema Portefeuille: - Communicatie (burgerparticipatie) - Economische zaken, recreatie en toerisme - Vergunningverlening, toezicht en handhaving - Sport - Sociale zaken en werkgelegenheid - Vrijwilligersbeleid - Zorg en welzijn (waaronder WMO) Wethouder Hendrik Klaas van der Wielen Portefeuille: - Landbouw en natuur - Duurzaamheid (ambitiemanifest) - Grondzaken - Beheer gemeentelijke eigendommen - Kustbeheer en -veiligheid - Milieu (inclusief afvalverwerking) - Openbare werken - Waterzaken - Verkeer en vervoer (inclusief havenzaken/havenbedrijf) 13

14 1.2.2 Gemeenteraad De gemeenteraad is het hoogste orgaan in een gemeente. De gemeenteraad bepaalt (de hoofdlijnen van) het beleid en ziet toe op de uitvoering daarvan door het college van burgemeester en wethouders, rekening houdend met signalen en informatie uit de samenleving. De gemeenteraad stelt de begroting en jaarrekening vast en benoemt en ontslaat wethouders. De gemeenteraad van Terschelling is op 27 maart 2014 geïnstalleerd en is samengesteld uit 11 raadsleden. Hieronder volgt de samenstelling van de raad op volgorde van grootte van de fracties. Christa Oosterbaan Wietse van Deelen Henk van Deelen Flip Tocila Guus Schweigmann Gossen Bos Grytsje Kootstra Taco Lugt Danny Ruige 14

15 Ale Romar Jan Lodder Raadsgriffier en gemeentesecretaris De raadsgriffier is de eerste adviseur van de raad. Raadsgriffier Janny Hofman De gemeentesecretaris is de eerste adviseur van het college van burgemeester en wethouders en algemeen directeur van de organisatie. Gemeentesecretaris Hetty de Jong 15

16 1.3 Bericht van het college Het jaar 2018 heeft voor 4 maanden betrekking op deze collegeperiode ( ). We kunnen constateren dat in de afgelopen jaren een groot deel van de ambities uit het coalitieprogramma is gerealiseerd. Aan de nog openstaande zaken wordt hard gewerkt. In de kadernota 2017 hebben wij u al een uitvoerig overzicht gegeven van de lopende gang van zaken in het jaar 2017 en hebben wij daarnaast een doorkijkje naar de jaren 2018 tot en met Daarmee is het fundament voor de meerjarenbegroting 2018 tot en met 2021 feitelijk gelegd en zou de voorliggende begroting een financiële vertaling moeten zijn van de ontwikkelingen en beleidsvoornemens die in de kadernota 2017 zijn opgenomen. Uw raad heeft de afgelopen jaren een degelijk financieel beleid gevoerd. In het begin van de huidige bestuursperiode was alle aandacht nog gericht op het realiseren van noodzakelijke bezuinigingen. Doordat u terughoudend bent geweest in het doen van nieuwe uitgaven konden we u in de kadernota 2017 behoorlijk positieve financiële cijfers presenteren, met forse begrotingsoverschotten voor de komende jaren. Het realiseren van grote overschotten kan niet ons doel zijn. Om die reden achten wij het verantwoord u bij deze begroting toch een aantal (nieuwe) bestedingsvoorstellen te doen. Bovendien zijn er na het verschijnen van de kadernota 2017 ontwikkelingen geweest die vragen om een aanpassing van ons financieel perspectief voor de komende jaren. Onderstaand geven wij u het meerjarenperspectief in één oogopslag en zullen wij de belangrijkste zaken kort toelichten. In de vervolgparagrafen zullen wij een en ander verder specificeren. Voor de volledigheid merken wij nog het volgende op. Met ingang van het jaar 2017 schrijft het BBV voor dat de salariskosten niet meer worden toegerekend aan de verschillende taakvelden (voorheen producten) maar als één totaalpost onder het taakveld Overhead (taakveld 0.4) worden opgenomen. Middels de eerste begrotingswijziging 2017 is deze systematiek als zodanig ook door ons doorgevoerd. Dit betekent dat een goede vergelijking van de begrotingscijfers 2018 en latere jaren alleen mogelijk is met de in deze begroting opgenomen begrotingscijfers 2017 en niet met de cijfers van de primaire begroting zoals die in oktober 2016 door uw raad zijn vastgesteld. Daarnaast kan het voorkomen dat in deze begroting nummers van taakvelden ontbreken. Omdat de taakvelden en hun nummering verplicht zijn voorgeschreven, zijn de taakvelden die voor onze gemeente niet van toepassing zijn weggelaten. Dit kan ertoe leiden dat de nummers van bepaalde taakvelden dus in volgorde niet zijn opgenomen Financiële resultaten meerjarenperspectief in één oogopslag Totaal baten en lasten (meerjaren)begroting in Totaal baten Totaal lasten Resultaten (meerjaren)begroting Resultaten kadernota

17 Resultaten (meerjaren)begroting in Structurele baten Structurele lasten Totaal structureel resultaat Incidentele baten Incidentele lasten Totaal incidenteel resultaat Resultaten (meerjaren)begroting Vermogensoverzicht in Totaal reserves waarvan vrij besteedbare algemene reserve waarvan beklemde algemene reserve (weerstandscapaciteit) Totaal voorzieningen Totaal opgenomen langlopende geldleningen Totaal materiële vaste activa waarvan geplande investeringen Totaal financiële vaste activa Totaal onderhanden werk Meerjarenperspectief Het college is verheugd u voor de komende jaren een gezond meerjarenperspectief te kunnen presenteren en daarbij bovendien een flink aantal wensen te kunnen realiseren. Voorzichtigheidshalve maken we daarbij wel een paar kanttekeningen, te weten: Algemene uitkering De algemene uitkering uit het Gemeentefonds blijft een grillig karakter houden en is sterk afhankelijk van de macro-economische situatie in Nederland en door onze open economie ook van de mondiale situatie. Vanaf 2018 is als onvoorziene last een bedrag van opgenomen voor prijsontwikkelingen (prijsstijging, indexering en inflatie) conform de begrotingscirculaire van de Provincie Fryslân. Huisvestingssituatie VMBO De huisvestingssituatie van het VMBO heeft onze aandacht. De uitkomsten van het uitgevoerde onderzoek moeten nader uitsluitsel geven over de vraag in hoeverre de beschikbare middelen voldoende zijn om toekomstig groot onderhoud en nieuwe wensen te kunnen financieren. Sociaal domein Het sociaal domein blijft in ontwikkeling. In de loop van 2017 volgt nog een nader financieel onderzoek over de verantwoording van het saldo van baten en lasten en de relatie met de reserve sociaal domein. De uitkomsten hiervan worden in de 2 de bestuursrapportage van 2017 verwerkt. Voor de overige risico s die samen hangen met onze gemeentelijke activiteiten, verwijzen wij u naar de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing. 17

18 1.4 Financiële resultaten Algemeen In hoofdstuk 1 en 2 zijn de bedragen vermeld in 1.000, vanaf hoofdstuk 3 worden de bedragen vermeld in Resultaat begroting Resultaten (meerjaren)begroting in Resultaten na uitwerking begroting Op grond van artikel 189 Gemeentewet dient de raad erop toe te zien dat de begroting in evenwicht is. De begroting is voor alle jaren (2017 tot en met 2021) meer dan sluitend Analyse resultaat begroting 2018 In de kadernota 2017 werd voor 2018 uitgegaan van een resultaat van Dit resultaat komt bij de uitwerking van de begroting uit op In de volgende tabel treft u de begrotingsmutaties op hoofdlijnen aan die het resultaat positief (+) of negatief (-) beïnvloeden (administratieve aanpassingen niet inbegrepen). Het startpunt wordt daarbij gevormd door de resultaten uit de kadernota 2017 en eindigt met de resultaten van de begroting Voor een totaaloverzicht van de baten en lasten verwijzen wij u naar hoofdstuk 2 Financiële positie en hoofdstuk 3 Programmaplan. Uitkomst meerjarenbegroting in Saldo meerjarenbegroting volgens kadernota Incidentele financiële ontwikkelingen lopende begroting Saldo meerjarenbegroting Additionele financiële ontwikkelingen meerjarenperspectief Autonome ontwikkelingen Besluiten Wensen Algemene uitkering Personele lasten Kapitaallasten Mutaties in reserves Resultaat meerjarenbegroting In de volgende (sub)paragrafen zullen wij de belangrijkste financiële ontwikkelingen (> ) nader toelichten. 18

19 Incidentele financiële ontwikkelingen lopende begroting 2017 Incidentele financiële ontwikkelingen lopende begroting 2017 (in 1.000) Taakveld Omschrijving Mutaties in reserves Sportaccommodaties Doordat is besloten de exploitatie over het eerste halfjaar van 2017 nog te laten uitvoeren door Sportfondsen, diende ook de onderhoudsbijdrage over deze periode nog te worden uitbetaald. Hiermee was geen rekening gehouden in de begroting. Overigens wordt dit bedrag onttrokken onttrokken aan de reserve Recreatie (zie ) Ruimte en wonen Verkoopresultaat groenstroken* 25 Verkoopresultaat gemeentewoning* 167 Totaal incidentele financiële ontwikkelingen lopende begroting * Dit betreffen éénmalige verkoopopbrengsten van onroerende goederen die tot dusver niet in de begroting 2017 waren opgenomen Autonome ontwikkelingen Een nadere toelichting op de autonome ontwikkeling per taakveld/product kunnen wij u in hoofdlijnen als volgt geven: Autonome ontwikkelingen (in 1.000) Taakveld Omschrijving Onvoorzien Om prijsontwikkelingen op te kunnen vangen is conform de de begrotingscirculaire (toezicht gemeentefinanciën) van de provincie Fryslân een bedrag als onvoorziene last opgenomen Onderwijsbeleid en leerlingzaken In overleg met het gezin, school en hulpverleners wordt gekeken naar het meest passende onderwijs voor kinderen met een beperking; voor het aantal lopende aanvragen en maatwerkvoorziening is het huidige budget leerlingenvervoer niet toereikend en zal naar verwachting ook voor de komende jaren moeten worden bijgesteld Riolering De rekenrente voor investeringen in rioleringen is aangepast van 5% naar 1,5%. Bij een gelijkblijvende rioolheffing wordt dit voordeel toegevoegd aan de voorziening riolering. Tegenover deze lasten staat een even hoog voordeel in de kapitaallasten (zie 1.4,3.7). Per saldo verloopt deze aanpassing dus begrotingsneutraal Grondexploitatie Het resultaat op het complex Campus/West-Aleta, fase 4 valt naar verwachting positief uit en kan naar verwachting in worden gerealiseerd Overige ontwikkelingen Totaal autonome ontwikkelingen

20 Besluiten In het jaar 2017 hebben college en gemeenteraad, na de kadernota 2017, besluiten genomen met financiële consequenties die in onderstaande tabel zijn verwerkt. Besluiten (in 1.000) Taakveld Omschrijving Onvoorzien Om een toekomstbestendig beheer en onderhoud van de gemeentelijke gebouwen te realiseren is een extra dotatie in de onderhoudsvoorziening gemeentelijke gebouwen noodzakelijk Ruimte en wonen De niet-afgehandelde bouwdossiers (ca. 250) van voor 1 januari 2014 worden afgehandeld Overige besluiten Totaal besluiten Wensen in exploitatie De wensen in exploitatie zijn in onderstaande tabel verwerkt. Wensen in exploitatie (in 1.000) Taakveld Omschrijving OZB niet-woningen Het college stelt voor om vanaf 1 januari 2018 een ondernemersfonds in te voeren, waarbij de OZB voor nietwoningen wordt verhoogd. Deze hogere OZB-opbrengst van wordt door de gemeente, verhoogd met een bedrag van als subsidie aan de Stichting Ondernemersfonds Terschelling beschikbaar gesteld Verkeer en vervoer Dit jaar zijn de te verwachten onderhoudslasten voor de wegen en paden voor de komende jaren opnieuw geïnventariseerd. De uitkomsten hiervan zullen nog dit najaar aan uw raad worden voorgelegd. Uit de voorlopige analyse blijkt wel dat om het onderhoud op het beoogde niveau te houden, een extra jaarlijkse storting in de onderhoudsvoorziening wenselijk is Economische havens De startnotitie voor het masterplan van de haven wordt binnenkort door uw raad behandeld. Duidelijk is dat met de realistie van de hierin opgenomen plannen, aanzienlijke investeringen zijn gemoeid. Uiteraard zullen wij inzetten op maximale cofinanciering en subsidiëring vanuit de EU, het Rijk, de Provincie, het Waddenfonds en derden. Toch zal nog een substantiële eigen bijdrage van onze gemeente nodig zijn. Vooralsnog gaan wij uit van een globale gemeentelijke bijdrage in de plannen van naar schatting 8 miljoen, waarvan circa de helft aan de reserve Havenbedrijf kan worden onttrokken. De overige helft zal worden geactiveerd en afgeschreven. De hiermee gepaard gaande kapitaallast 20

21 bedraagt circa per jaar. Omdat ook duidelijk is dat de projecten in de haven bij realisatie gefaseerd zullen worden uitgevoerd, stellen wij voor om vanaf het jaar 2018 hiervoor een budget van vrij te maken en dit jaarlijks te verhogen tot een totale last van structureel vanaf Promotie en belastingen (zie ook taakveld 0.62) Dit betreft de jaarlijkse subsidie aan de Stichting Ondernemersfonds Terschelling van , te verhogen met een bijdrage van de gemeente van De posten waarover in het verleden afspraken zijn gemaakt om deze ten laste van het ondernemersfonds te brengen (o.a. nachtbewaking), zijn op deze gemeentelijke bijdrage in mindering gebracht ( ) Begraafplaatsen Het beleid van de begraafplaatsen op het gebied van grafrechten, beheer en cultuurhistorische waarde dient te worden (door)ontwikkeld. Externe expertise moet hiervoor worden ingehuurd Duurzaamheid De gemeente heeft een stimulerende rol op het gebied van duurzaamheid (Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2017). De Regeling ondersteuning lokale duurzaamheidsinitiatieven heeft in 2017 het subsidieplafond reeds bereikt. Voor de jaren 2017 en 2018 stellen wij voor het subsidieplafond te verhogen Totaal wensen Algemene uitkering De uitkering uit het gemeentefonds van het Rijk vormt met een bedrag van gemiddeld 8 miljoen per jaar de grootste inkomstenbron van de gemeente Terschelling. In de volgende tabel zijn de effecten van de meicirculaire 2017, de aanpassingen in de diverse maatstaven (juli 2017) en de reeds aangekondigde wijzigingen weergegeven: 21

22 Algemene uitkering gemeentefonds (in 1.000) Taakveld Omschrijving Uitkering uit het gemeentefonds volgens kadernota Kleine aanpassingen algemene uitkering Effecten mei-circulaire 2017 Uitkeringsfactor en diverse maatstaven Inkomstenmaatstaven Integratie-/decentralisatieuitkeringen: - armoedebestrijding WMO sociaal domein Effecten gewijzigde status juli 2017 Inkomstenmaatstaven (OZB) Overige maatstaven Reeds aangekondigde wijzigingen Brede impuls combinatiefuncties Totaal uitkering uit het gemeentefonds In de meicirculaire 2017 geeft het Rijk aan dat het merendeel van het nu gepresenteerde voordeel veroorzaakt wordt door een hogere inflatie. Om deze hogere inflatie te kunnen opvangen, is op de post onvoorzien een bedrag opgenomen van voor de gevolgen aan de lastenkant van de begroting (zie Autonome ontwikkelingen). Een nadere toelichting op de algemene uitkering gemeentefonds wordt in hoofdstuk 3.1 Programma 0 Bestuur en ondersteuning gegeven. In bijlage 8 staat de opbouw van de algemene uitkering vermeld Personele lasten In de volgende tabel hebben wij de afwijkingen van de totale personele lasten naar bestuur en ambtelijke organisatie weergegeven. Personele lasten (in 1.000) Taakveld Omschrijving Volgens kadernota Gemeenteraad en raadscommissies De bruto-loonkosten vallen lager uit (conform voorgaande jaren) Overhead Wijzigingen dienstverband (van inhuur naar vast) Wijzigingen in inhuur personeel van derden Overige kleine aanpassingen Totaal personele lasten Voorlopig is er in de loonbegroting van uitgegaan, dat er tot en met 2018 sprake zal zijn van een grote mate van inhuur van personeel van derden voor de ambtelijke organisatie. Waar mogelijk willen wij overschakelen van inhuur van personeel naar vaste krachten. Dit betekent dat de kosten voor vast personeel zullen stijgen, waar tegenover een lagere last voor inhuur via derden zal staan. Pas vanaf 2019 zal deze wijziging in aanstelling mogelijke voordelen gaan opleveren. Vooralsnog hebben wij dit voordeel nog niet ingeboekt en zullen u hierover via de kadernota 2018 en begroting 2019 nader informeren. Een verdere toelichting op de personele lasten wordt in hoofdstuk 4.5 Paragraaf bedrijfsvoering en in bijlage 4 Overzicht formatie en loonkosten gegeven. 22

23 Kapitaallasten De kapitaallasten worden begroot op basis van de realisatie van de investeringsprojecten. Afwijkingen in de kapitaallasten (afschrijvingen) kunnen slechts ontstaan door: het niet realiseren van de investering in het begrote jaar en volledig afgeschreven investeringen afwijkingen in het investeringsbedrag na realisatie nieuwe investeringswensen aanpassingen van de rekenrente Kapitaallasten (in 1.000) Taakveld Omschrijving Volgens de kadernota Aanpassing in: Afschrijving Rente Totaal kapitaallasten Het rentevoordeel in de kapitaallasten heeft voornamelijk betrekking op investeringen in rioleringen, de rekenrente is aangepast naar 1,5% (was 5%) en grondexploitaties (over negatieve boekwaarden wordt geen rente toegevoegd). Een belangrijk deel van de hierboven genoemd voordeel wordt gecompenseerd door een hogere dotatie aan de voorziening riolering (zie , taakveld 7.2). De met nieuwe-/aangepaste investeringen gepaard gaande afschrijvingen zijn als volgt: Wensen in investeringen in Jaar van Investerings- Afschrijvingen Taakveld Investering investering bedrag Gemeentehuis (aanvulling) Verkeersveiligheid Hoofdweg Zonneveld werkhaven Totaal wensen in investeringen Gemeentehuis(aanvulling) In de begroting van 2017 is reeds een investeringskrediet van beschikbaar gesteld voor het verbeteren en isoleren van de kap van de oudbouw gemeentehuis (basisbudget). Naast het noodzakelijke groot onderhoud is gebleken dat nog een aantal aanpassingen noodzakelijk zijn, zoals de functionaliteit van de raadzaal, klimaatbeheersing en kleinere verbeterpunten. Voor deze aanpassingen is een aanvullend krediet benodigd van De verwachte realisering van deze investering is Verkeersveiligheid Hoofdweg De kruising Nieuwe Dijk Hoofdweg dient verkeersveilig te worden gemaakt. Een voorlopige kostenopzet is als volgt te geven: Verkeersveiligheid in Jaar van Investerings- Afschrijvingen Taakveld Investering investering bedrag Rotonde Hoofdweg - Nieuwe Dijk Diverse aanpassingen Provinciale subsidie Totaal krediet

24 Zonneveld werkhaven Het krediet voor de aanleg van het zonneveld werkhaven is middels een amendement in de raadsvergadering van 4 juli 2017 ingetrokken. De kapitaallasten komen daarmee te vervallen Mutaties in reserves In het volgende overzicht geven wij u de aanpassingen van de mutaties in de reserves weer per reserve ten opzichte van de kadernota Mutaties in reserves (in 1.000) Taakveld Omschrijving Algemene reserve Reserve recreatie 38 Reserve sociaal domein Totaal mutaties in reserves Toelichting: Algemene reserve Vanaf het begrotingsjaar 2017 wordt geen rente meer toegevoegd aan de algemene reserve, tevens is in de raadsvergadering van 4 juli 2017 aangegeven dat de dekking van de kapitaallasten van de ambtswoning uit deze reserve niet meer zal plaatsvinden. Reserve recreatie De onderhoudslast voor het zwembad over het 1 ste halfjaar 2017 komt ten laste van deze reserve (zie ). Reserve sociaal domein Als gevolg van de afrekening 2016 en de herziene begroting 2017 van de Dienst SoZaWe NW Fryslân is het saldo van baten en lasten van het sociaal domein aangepast en daarmee de stortingen in deze reserve. 24

25 1.5 Leeswijzer In deze leeswijzer leiden wij u stapsgewijs door de verschillende onderdelen van de programmabegroting. Allereerst zal worden ingegaan op de financiële begroting en vervolgens op de beleidsbegroting. Hoofdstuk 2 Financiële begroting De financiële begroting bestaat overeenkomstig artikel 7 lid 3 van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) tenminste uit het overzicht van baten en lasten en de toelichting daarop en uit de uiteenzetting van de financiële positie en de toelichting daarop. Overzicht baten en lasten Een totaaloverzicht van de baten en lasten is opgenomen in de financiële begroting. Voor een meer gedetailleerd overzicht van de baten en lasten verwijzen wij u naar de afzonderlijke programma s. Financiële positie In dit onderdeel van de begroting wordt u geïnformeerd over de meerjarige ontwikkeling van de financiële positie van onze gemeente en over de onderwerpen die daar direct mee samenhangen, zoals de ontwikkeling van de algemene uitkering en de ontwikkeling van de reserves en voorzieningen. Daarnaast worden de financiële mutaties toegelicht die zich hebben voorgedaan tussen het vaststellen van de kadernota 2017 en het opstellen van de begroting Hoofdstuk 3 Programmaplan De beleidsbegroting bestaat overeenkomstig artikel 7 lid 2 van het BBV tenminste uit het programmaplan en de paragrafen. Het programmaplan bevat de te realiseren programma s, het hoofdstuk algemene dekkingsmiddelen en een toelichting op het resultaat. In deze leeswijzer wordt alleen ingegaan op de indeling van een programma. Programma s In de begroting zijn (incl. algemene dekkingsmiddelen, resultaat en mutaties in reserves) negen programma s opgenomen die vervolgens weer zijn onderverdeeld in een aantal taakvelden en producten. Dit aantal verschilt per programma. Hieronder wordt ingegaan op de verschillende onderwerpen binnen een programma. Inleiding Hier wordt op hoofdlijnen een inhoudelijk beeld geschetst van het programma. Daarnaast wordt aangegeven uit welke taakvelden/producten het programma bestaat. Per programma wordt vervolgens ingegaan op de volgende vier w-vragen. Wat willen we bereiken? Hier gaan we in op de algemene doelstellingen per programma en taakveld. Deze worden ondersteund door zowel het bestaande beleid als het nieuwe beleid. Het beleid volgt uit het door de coalitiepartijen opgestelde coalitieakkoord. Wat doen we daar voor al? Hier wordt in gegaan op zaken waaraan op dit moment wordt gewerkt vanwege een bepaalde doelstelling/activiteit. Wat gaan we daar voor (nog meer) doen? Bij dit onderdeel wordt per programma en taakveld ingegaan op de concreet te bereiken doelen die we beogen in deze collegeperiode te behalen. De doelstellingen volgen uit het coalitieakkoord en worden concreet uitgewerkt in het collegeprogramma. Deze doelstellingen zijn aan de verplichte indicatoren verbonden. 25

26 Bij concrete doelstellingen horen activiteiten die worden uitgevoerd om de doelstellingen te behalen. De uitvoering ligt op het niveau van ons college, maar zijn wel opgenomen in de programmabegroting. Het budgetrecht is uiteraard voorbehouden aan de raad. Wat gaat dat extra kosten? Hier wordt ingegaan op de kosten van het betreffende programma en taakveld. In de gepresenteerde tabellen zijn meerjarig de financiën op productniveau in beeld gebracht. Het niveau waarop de raad de baten en lasten autoriseert is op programmaniveau. Hoofdstuk 4 - Paragrafen De paragrafen geven gebundelde informatie over bepaalde thema s, die anders gefragmenteerd bij verschillende programma s aan bod zouden komen. Deze informatie wordt voor de toezichthouder (provincie) van belang geacht om de financiële positie van de gemeente te kunnen beoordelen. Daarnaast biedt het ook voor uw raad veel inzicht. Een achttal paragrafen is verplicht voorgeschreven door het BBV, namelijk: lokale heffingen, weerstandsvermogen en risicobeheersing, onderhoud kapitaalgoederen, financiering, bedrijfsvoering, verbonden partijen, grondbeleid en de begrotingsparagraaf. Bijlagen Tot slot treft u een aantal bijlagen aan. Bijlage 1 - Uitgangspunten programmabegroting 2018 en meerjarenperspectief Bijlage 2 - Meerjaren-investeringsbegroting Bijlage 3 - Reserves en voorzieningen Bijlage 4 - Overzicht formatie en loonkosten Bijlage 5 - Opgenomen langlopende geldleningen Bijlage 6 - Verdeling toeristenbelasting Bijlage 7 - EMU-saldo Bijlage 8 Algemene uitkering 26

27 Financiële begroting 27

28 28

29 2.0 Inleiding In dit onderdeel van de begroting wordt inzicht gegeven in: 2.1 Uitkomst van de (meerjaren)begroting Overzicht van baten en lasten Overzicht van de meerjarige baten en lasten Algemene uitkering 2.5 Reserves en voorzieningen 2.1 Uitkomst van de (meerjaren)begroting 2018 Hieronder volgt in grote lijnen een overzicht van het meerjarenperspectief , waarbij wij als uitgangspunt het resultaat, na verwerking van alle door de raad vastgestelde begrotingswijzigingen voor de jaren , hebben gehanteerd. Uitkomst meerjarenbegroting in Saldo meerjarenbegroting volgens kadernota Incidentele financiële ontwikkelingen lopende begroting Saldo meerjarenbegroting Additionele financiële ontwikkelingen meerjarenperspectief Autonome ontwikkelingen Besluiten Wensen Algemene uitkering Personele lasten Kapitaallasten Mutaties in reserves Resultaat meerjarenbegroting De afwijkingen hebben wij u per onderdeel onder 1.4 Financiële resultaten reeds toegelicht. Een nadere toelichting op de afwijkingen wordt eveneens vermeld in hoofdstuk 3 Programmaplan per programma en taakveld. Het resultaat wordt vanaf het begrotingsjaar 2017 verwerkt onder Programma 0 Burger en ondersteuning. 29

30 2.2 Overzicht van baten en lasten 2018 Bij de afzonderlijke programma s (hoofdstuk 3 Programmaplan) is een financieel overzicht van de baten en lasten per programma opgenomen. In onderstaande tabel treft u een totaaloverzicht van alle programma s aan. Geraamd resultaat 2018 in Omschrijving programma: Lasten Baten Saldo van baten en lasten Mutaties reserves Geraamd resultaat Programma 0 Burger en ondersteuning Programma 1 Veiligheid Programma 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Programma 3 Economie Programma 4 Onderwijs Programma 5 Sport, cultuur en recreatie Programma 6 Sociaal domein Programma 7 Volksgezondheid en milieu Programma 8 VHROSV Geraamd resultaat In het volgende figuur zijn de saldi per programma weergegeven voor de jaren 2017 en

31 2.3 Resultaat meerjarenperspectief Het meerjarig geraamd resultaat (incl. mutaties reserves) is als volgt: Meerjarenraming in Omschrijving programma: Programma 0 Burger en ondersteuning Programma 1 Veiligheid Programma 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Programma 3 Economie Programma 4 Onderwijs Programma 5 Sport, cultuur en recreatie Programma 6 Sociaal domein Programma 7 Volksgezondheid en milieu Programma 8 VHROSV Saldo baten en lasten Mutaties reserves Geraamd resultaat Voor een nadere vergelijking tussen het jaar 2018 en volgende jaren verwijzen wij u naar hoofdstuk 3 waar per programma een toelichting wordt gegeven op de verschillen per jaarschijf. 2.4 Algemene uitkering De algemene uitkering uit het gemeentefonds van het Rijk vormt met een bedrag van gemiddeld 8 miljoen per jaar de grootste inkomstenbron van de gemeente Terschelling. Op grond van actualisatie van maatstaven kan berekend worden welke hoogte de algemene uitkering voor een gemeente heeft. Het doel van het Rijk is een verdeling van de beschikbare financiële middelen te realiseren die elk van de gemeenten in staat stelt om inwoners een gelijkwaardig voorzieningenpakket tegen globaal gelijke belastingdruk te kunnen leveren. Met de algemene uitkering krijgen gemeenten vrij besteedbare middelen beschikbaar om zelf te beslissen welke taken worden verricht, waarbij de gemeenten uiteraard wel een aantal wettelijke taken moeten uitvoeren. De algemene uitkering is in deze begroting opgenomen overeenkomstig hetgeen daarover in de meicirculaire 2017 is gesteld (inclusief de actualisatie van een aantal maatstaven). Hieronder wordt op hoofdlijnen aan de hand van de financiële tabel de (verwachte) ontwikkeling van de algemene uitkering aangegeven. Verloop algemene uitkering gemeentefonds in Algemene uitkering volgens kadernota Meicirculaire Aanpassingen status maatstaven juli Brede impuls combinatiefuncties Algemene uitkering Totaal uitkering uit het gemeentefonds

32 In onderstaande tabel zijn de aanpassingen in de algemene uitkering ten opzichte van de kadernota 2017 per onderdeel van de algemene uitkering aangegeven. Algemene uitkering gemeentefonds in Uitkering uit het gemeentefonds volgens kadernota Kleine aanpassingen algemene uitkering Effecten mei-circulaire 2017 Uitkeringsfactor en diverse maatstaven Inkomstenmaatstaven Integratie-/decentralisatieuitkeringen: - armoedebestrijding WMO sociaal domein Effecten gewijzigde status juli 2017 Inkomstenmaatstaven (OZB) Overige maatstaven Reeds aangekondigde wijzigingen Brede impuls combinatiefuncties Totaal algemene uitkering gemeentefonds Zie ook de toelichting onder Algemene uitkering. De aanpassingen in de uitkeringsfactor zijn: 2018: van 1,460 naar 1, : van 1,469 naar 1, : van 1,476 naar 1, : van 1,469 naar 1,512 In onderstaande tabel geven we de opbouw van de integratie-uitkering sociaal domein. Opbouw integratie-uitkering sociaal domein in Participatie WMO Jeugd Totaal integratie-uitkering sociaal domein Uit deze tabel blijkt vooral het grillige verloop van de integratie-uitkering jeugd, van bijna in 2017 naar ruim in Het saldo van baten en lasten sociaal domein kan ondanks de verlaging van de integratie-uitkering gedekt worden uit de reserve sociaal domein. 32

33 2.5 Reserves en voorzieningen Het eigen vermogen van een gemeente bestaat uit het totaal van de reserves. Daarnaast bestaan er voorzieningen. Het belangrijkste verschil tussen een voorziening en een reserve is dat voorzieningen verplicht gevormd moeten worden, omdat daar op balansdatum al daadwerkelijke toekomstige verplichtingen tegenover staan. Een reserve is vrij aanwendbaar. De raad is daarom ook bevoegd de bestemming van een reserve te wijzigen. Dit geldt niet voor het wijzigen van de bestemming van een voorziening. Voor een specificatie van de reserves en voorzieningen verwijzen wij u naar bijlage 3. Reserves De reserves zijn onder te verdelen in de algemene reserve en in bestemmingsreserves. De algemene reserve is in principe vrij besteedbaar. Onze gemeente heeft een deel van de algemene reserve geblokkeerd: dat deel dient als weerstandsvermogen. Bestemmingsreserves zijn, zoals de naam al zegt, door de raad in het leven geroepen met een bepaald doel. De saldi van deze reserves kunnen in principe door de raad worden herbestemd. Hierin schuilt het risico dat de onderliggende activiteiten geen doorgang meer vinden of halverwege worden stopgezet. In de bestemmingsreserves is een onderscheid te maken tussen een beklemd deel en een onbeklemd deel. Op het beklemde deel van de bestemmingsreserves rusten vaak al meerjarige verplichtingen. Dit geldt niet voor het onbeklemde deel van de bestemmingsreserves. Dat deel is volledig beschikbaar om onverwachte incidentele tegenvallers in de begroting te kunnen opvangen, omdat deze reserves niet structureel zijn ingezet in de begroting. Over het algemeen betreft het reserves met een spaar- en/of egalisatiemotief. De reserves zullen zich in de komende jaren naar verwachting als volgt ontwikkelen: Reservepositie per 31 december in Algemene reserve vrij besteedbaar Algemene reserve geblokkeerd Bestemmingsreserves (onbeklemd) Bestemmingsreserves (beklemd) Totaal Hieronder zijn de verwachte mutaties in de algemene reserve opgesomd. Overzicht mutaties algemene reserve in Stand per 1 januari Toevoeging: Resultaat voorgaand jaar Stand per 31 december Minimum benodigd weerstandsvermogen Vrij besteedbaar

34 Minimale weerstandsvermogen in vergelijking met de algemene reserve Vanaf eind 2014 voldoen we aan de door de raad zelf vastgestelde norm voor het minimale weerstandsvermogen (volgens de Nota reserves en voorzieningen 2016). Tevens geven wij u een overzicht van het verloop van de reserve sociaal domein. Overzicht mutaties reserve sociaal domein in Stand per 1 januari Toevoeging: Integratie-uitkering sociaal domein Onttrekking: Saldo baten en lasten sociaal domein Stand per 31 december Voor een overzicht van de beoogde structurele toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves verwijzen wij u naar de begrotingsparagraaf

35 In het licht van gezonde gemeentefinanciën is het van belang dat de voorzieningen voldoende op peil zijn, zodat de gemeente in de komende periode aan haar verplichtingen kan voldoen. Voorzieningen zijn onder te verdelen in voorzieningen gevormd uit middelen van derden (waaronder rijksbijdragen), voorzieningen in verband met concrete verplichtingen (zoals voor pensioenen en wachtgelden), en voorzieningen waaraan een meerjarig onderhoudsplan is gekoppeld (voorbeelden: onderhoud wegen en gebouwen). Bij een voorziening die gevormd is op basis van een beheerplan is het beheerplan leidend voor de hoogte van de uitgaven en de hoogte van de voorziening. De meerjarige ontwikkeling van de voorzieningen ziet er als volgt uit: Voorzieningen per 31 december in Verplichtingen, verliezen en risico's Onderhoudsvoorzieningen (egalisatie) Door derden beklemd Totaal voorzieningen De omvang van de voorzieningen loopt van 1 januari 2018 tot 31 december 2021 op met , wat veroorzaakt wordt door het verloop van de onderhoudsvoorzieningen (toename ) en de pensioenverplichting voormalige bestuurders (afname ). Hieronder wordt het verloop weergegeven van de onderhoudsplannen voor wegen en paden, riolering en gemeentelijke gebouwen. Onderhoudsvoorzieningen per 31 december in Wegen en paden Riolering Gebouwen Totaal In de onderhoudsvoorzieningen zijn de in deze begroting opgenomen wensen en besluiten reeds verwerkt, te weten: Aanpassingen onderhoudsvoorzieningen in Wens: Extra storting in de voorziening wegen en paden Besluit: Extra storting in de voorziening gebouwen Totaal

36 36

37 Programmaplan 37

38 3. Inleiding programma s en taakvelden In dit hoofdstuk treft u de opbouw van de programma s en taakvelden aan. Een programma is een samenhangende verzameling van activiteiten die worden uitgevoerd om de beoogde bestuurlijke doelen binnen dat programma te realiseren. Het programmaplan bestaat uit de volgende 9 programma s en 51 taakvelden. Programma's Taakvelden 0 Burger en ondersteuning 0.1 Bestuur 0.2 Burgerzaken 0.3 Beheer overige gebouwen en gronden 0.4 Overhead 0.5 Treasury 0.61 OZB woningen 0.62 OZB niet-woningen 0.64 Overige belastingen 0.7 Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds 0.8 Overige baten en lasten 0.9 Vennootschapsbelasting 0.10 Mutaties reserves 0.11 Resultaat van de rekening van baten en lasten 1 Veiligheid 1.1 Crisisbeheersing en brandweer 1.2 Openbare orde en veiligheid 2 Verkeer, vervoer en waterstaat 2.1 Verkeer en vervoer 2.3 Recreatieve havens 2.4 Economische havens en waterwegen 2.5 Openbaar vervoer 3 Economie 3.1 Economische ontwikkeling 3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen 3.4 Promotie en belastingen 4 Onderwijs 4.1 Openbaar basisonderwijs 4.2 Onderwijshuisvesting 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingzaken 5 Sport, cultuur en recreatie 5.1 Sportbeleid en activering 5.2 Sportaccommodaties 5.3 Cultuurpresentatie, -productie en -participatie 5.4 Musea 5.5 Cultureel erfgoed 5.6 Media 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie 6 Sociaal domein 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie 6.2 Wijkteams 6.3 Inkomensregelingen 6.4 Begeleide participatie 6.5 Arbeidsparticipatie 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) 6.71 Maatwerkdienstverlening Maatwerkdienstverlening Geëscaleerde zorg Geëscaleerde zorg 18-7 Volksgezondheid en milieu 7.1 Volksgezondheid 7.2 Riolering 7.3 Afval 7.4 Milieubeheer 7.5 Begraafplaatsen en crematoria 7.6 Duurzaamheid 8 VHROSV 8.1 Ruimtelijke ordening 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerrein) 8.3 Wonen en bouwen 38

39 3.0 Programma 0 - Burger en ondersteuning 39

40 40

41 3.0.0 Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 0.1 Bestuur Burgerzaken Overhead Treasury OZB woningen OZB niet-woningen Belastingen overig Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds Overige baten en lasten Vennootschapsbelasting (VpB) Onvoorzien SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Taakveld Bestuur Burgerzaken 0.4 Overhead Treasury OZB woningen OZB niet-woningen Belastingen overig 0.7 Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds Overige baten en lasten 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) 0.11 Onvoorzien TOTAAL PROGRAMMA

42 3.0.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 0.1 Bestuur Tot dit taakveld behoort de facilitering van de bestuursorganen: - college van burgemeester en wethouders (loonkosten, reis- en verblijfkosten e.d.) - raad en raadscommissies (vergoedingen, excursies e.d.) - de ondersteuning van de raad, griffie - regionale-, landelijke- en internationale bestuurlijke samenwerking - lokale rekenkamer, lokale ombudsfunctie, accountantscontrole 0.1 Bestuur Wat willen we bereiken? De besluitvorming in de raad moet zodanig worden ingericht dat (organisaties van) burgers vroegtijdig in het proces invloed kunnen hebben op de planvorming van de gemeente (burgerparticipatie). De gemeente maakt plannen in principe dus in samenspraak met inwoners, ondernemers en instellingen en zoekt op voorhand naar draagvlak bij belanghebbenden. Wat gaan we daarvoor doen? In juni 2014 heeft een eerste bijeenkomst met de bevolking plaatsgevonden waarin het college met de aanwezigen een discussie heeft gevoerd over de prioritering van verschillende onderwerpen in de komende raads- en collegeperiode. Wat doen we daar al voor? Betrekken van burgers aan de voorkant is onderdeel van het proces geweest, zoals inloopbijeenkomsten, discussie- en Et er oer ha-avonden. het recreatieplatform als adviesorgaan voor het college is geformaliseerd. Er zal een gezamenlijke visie op interactieve beleidsvorming worden geformuleerd. Hiertoe zal met ondersteuning van de griffie een concept worden opgesteld, dat met preadvies van het College, ter besluitvorming aan de gemeenteraad wordt voorgelegd. Immers vanuit het besef dat de toekomst gezamenlijk moet worden vormgegeven is het nodig dat er, op basis van respect en onderling vertrouwen, naar elkaar wordt geluisterd en de dialoog wordt aangegaan. Inwoners hebben het gemeentebestuur veel te bieden: expertise, vaardigheden, inzet, tijd. De gemeente staat daarom open voor initiatieven uit de samenleving. In het kader van de toekomstvisie TS25 is de bevolking uitgenodigd haar visie op de toekomst te geven. Ook voor andere beleidsontwikkelingen wordt de bevolking uitgenodigd mee te praten. Naast de interactieve discussie met de bevolking over de toekomstvisie TS25, wordt ook voor andere beleidsontwikkelingen, indien relevant, de bevolking uitgenodigd mee te praten. Inmiddels is het gehele ambtelijk apparaat aanvullend geschoold in communicatie. Er is onderzoek gedaan naar hoe interactieve beleidsvorming kan plaatsvinden. Er is gekozen voor de pragmatische invulling door het integraal onderdeel te laten worden van de besluitvormingsprocessen. 42

43 We willen als eilandgemeenschap over onze eigen toekomst gaan. Een zelfstandig bestuur dat wil zeggen met eigen regie op leefbaarheid, economie, financiën, duurzaamheid, landschap en natuur. Met het oog op het behoud van de gemeentelijke zelfstandigheid moet de gemeente in ieder geval financieel gezond zijn, publiekstaken adequaat uitvoeren en een goede basisdienstverlening op het eiland in stand houden. De gemeente neemt de komende raadsperiode zelf het initiatief om, door middel van een onderzoek, een reëel beeld te krijgen van de kansen hoe zelfstandig te blijven. We willen samen met de Waddeneilanden aan robuuste en duurzame oplossingen werken, waarbij ook nadrukkelijk andere gemeenten en organisaties in beeld zijn. Tijdens het organisatieonderzoek dat een aantal jaren geleden is uitgevoerd zijn de genoemde elementen uitgangspunt geweest voor de vormgeving van de huidige organisatie. Daarbij is geconcludeerd dat het gezien de omvang van onze organisatie de vraag is of we alle basistaken zelf moeten blijven uitvoeren of die in regie moeten onderbrengen bij andere organisaties. Hierin zijn inmiddels voor een aantal taken al keuzes gemaakt, bijvoorbeeld bij het uitbesteden van de afvalinzameling aan Omrin, het uitbesteden van de ICTtaken aan de gemeente Leeuwarden en de VTH-taken op het gebied van de WABO aan de FUMO. Ook in de toekomst zullen wij voortdurend afwegingen moeten maken of uitbesteding van bepaalde taken noodzakelijk zal zijn om op termijn onze zelfstandigheid te borgen. Daarbij is overigens het uitgangspunt dat de publieksdienstverlening op het eiland of via de digitale weg laagdrempelig bereikbaar blijft. Het college stelt voor om samen met de gemeenteraad een plan op te stellen om een onderzoek te laten uitvoeren hoe zelfstandig te blijven. Reeds een aantal jaren wordt samengewerkt binnen het samenwerkingsverband de Waddeneilanden. Eind 2014 heeft een evaluatie plaatsgevonden die heeft geleid tot een nieuw convenant. In 2015 heeft de Rekenkamer van de Waddeneilanden het samenwerkingsverband tegen het licht gehouden. Eind oktober 2016 zullen de raadsleden van de 5 eilanden verder discussiëren over de In het begin van 2015 is door het tekenen van een nieuw convenant met de Minister van BZK en de provinciebesturen van Friesland en Noord-Holland, vastgelegd dat de bijzondere positie van de eilanden wordt erkend en dat (indien nodig) op extra ondersteuning van het Rijk en de Provincies kan worden gerekend. De organisatie wordt verder doorontwikkeld naar een regieorganisatie waarbij nadrukkelijk de samenwerking met andere partijen wordt gezocht. Hiervoor was nog geen initiatief genomen omdat eerst TS25 vastgesteld moest worden. Het voornemen is het onderzoek nog in 2017 als quick-scan te starten. Eind 2014 heeft een evaluatie plaatsgevonden die heeft geleid tot een nieuw convenant met het Rijk en de Provincies. In de loop van 2015 is door het DB van de GR De Waddeneilanden, in nauw overleg met de Directieraad, een visie opgesteld voor de toekomst van de GR. In het voorjaar van 2016 is deze toekomstvisie met de leden van de gemeenteraden van de eilanden verder besproken. Eind 2017 zal dit worden geformaliseerd. 43

44 toekomst van het samenwerkingsverband. Er wordt blijvend stevig ingezet op het bevorderen van de naleving van de Waddentoets, met name bij de rijksoverheid. De naleving van de Waddentoets wordt voortdurend bewaakt door het samenwerkingsverband De Waddeneilanden. Indien deze niet wordt nageleefd, wordt hierop door het samenwerkingsverband actie ondernomen. Voldoen aan wettelijke eisen en taken tegen zo laag mogelijke kosten en zonder daarbij voorop te lopen in technische ontwikkelingen. Door samenwerking met andere gemeenten binnen of buiten het samenwerkingsverband de Waddeneilanden proberen we zo efficiënt en effectief mogelijk onze wettelijke taken in te vullen. Hier wordt voortdurend aandacht aan besteed. Daarnaast is er continue aandacht voor de baten en lasten die dit met zich meebrengt. Op termijn zullen wellicht meer taken in samenwerking met andere partijen worden opgepakt. Doelstelling van het College is om het onvoorzien, dat een aantal uitgaven bevat die een sterk verschillend karakter hebben, zo goed mogelijk te beheersen. Door het College wordt een actief beleid gevoerd om de lasten die ten laste van het onvoorzien worden gebracht, strikt in de hand te houden. Hier zal ook in 2017 zoveel mogelijk gevolg aan worden gegeven. Onverwachte mee- en tegenvallers worden tijdig via de Kadernota of de bestuursrapportages bij de raad onder de aandacht gebracht. Financiële cockpit Taakveld 0.1 Bestuur KPL Omschrijving Gemeenteraad en raadscommissie Griffiefunktie College van burgemeester en wethouders Ambtswoning burgemeester Regionale samenwerking TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.1 Bestuur Omschrijving Aut ontw Aanpassing bijdragen aan gemeenschappelijke regelingen Personeel Personele lasten Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

45 Indicatoren taakveld 0.1 Opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen Jaar Terschelling Nederland ,3% 58.3% % 54.0% % 54.0% Taakveld 0.2 Burgerzaken Tot dit taakveld behoren de volgende burgerzaken: - vergunningen - paspoorten en rijbewijzen - bevolkingsregister - straatnaamgeving en kadastrale informatie - burgerschap - verkiezingen en referenda - leges opbrengsten 0.2 Burgerzaken Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? De gemeente is er voor de burgers: de dienstverlening wordt eigentijds en efficiënt vorm gegeven, dus ook waar realiseerbaar digitaal. Basis voor onze dienstverlening is de visie die daarvoor in 2007 is geschreven. Daarbij is het uitgangspunt dat de Publieksbalie functioneert als een communicatieknooppunt voor burgers met de ambtelijke organisatie en het bestuur. Daarbij is een verdere digitalisering, in nauwe samenwerking met de andere eilanden en de gemeente Leeuwarden van groot belang. Er zal voortdurend een afweging moeten worden gemaakt tussen verdere automatiseringsslagen die worden voorgeschreven door hogere overheden en de minimumomvang van te digitaliseren processen in relatie tot onze omvang en schaal. In 2017 is verder gewerkt aan de verdere uitbouw van de (digitale) dienstverlening. Ook in 2018 zal hieraan, binnen Waddenverband, de nodige aandacht worden besteed. Zie verder hieronder. In 2017 is een verdere ontwikkeling van de Publieksbalie opgepakt. Het is mogelijk om nu via de website afspraken te maken voor het aanvragen en afhalen van producten. De telefooncentrale is vernieuwd. Eind 2017 wordt het zaaksysteem Mozard ingevoerd, waardoor de medewerkers beter in staat zijn om klanten aan de balie te helpen. Daarin is het ook mogelijk om nog meer In 2014 heeft een projectgroep Klantencontactcentrum (KCC)/Publieksbalie een aantal voorstellen gedaan om de dienstverlening van de Publieksbalie te verbeteren en een doorontwikkeling tot een KCC te laten plaatsvinden. De mogelijkheid om meer producten digitaal aan te bieden is daarin mee genomen. 45

46 producten digitaal aan te bieden en te volgen. Er wordt geprobeerd de overige dienstverlening voortdurend aan te passen aan de eisen van deze tijd. Door de structurele inzet van een webmaster is de actualiteit en de toegankelijkheid van de website sterk verbeterd. Gevonden en verloren voorwerpen is nu een taak voor het KCC. Voldoen aan de bepalingen van de Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen onroerende zaken (Wkpb) en de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). De applicatie Wkpb is aan de landelijke databank gekoppeld. In oktober 2010 is onze gemeente aangesloten op de productieomgeving van de BAGLV. Naar verwachting zal in 2015 een volgende audit kunnen plaatsvinden. De aandachtspunten voor verbetering van de toelatingsaudit voor de BAG zullen verder worden opgepakt. Het gaat hierbij om het uitvoeren van een controle op eventuele verblijfsobjecten in meerdere panden en een verbeterslag uit te voeren op de uit de WOZ afkomstige oppervlakte voor niet-woningen. Door het Rijk worden audits niet meer verplicht gesteld. Wel zullen wij, als zelftoetsing, in 2017 zelf een vrijwillige audit laten uitvoeren. Deze aandachtspunten zijn in 2015 grotendeels afgehandeld. Financiële cockpit Taakveld 0.2 Burgerzaken KPL Omschrijving Verkiezingen Burgerzaken en kcc Burgerlijke stand Gevonden voorwerpen Baten secretarieleges TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 46

47 Taakveld 0.4 Overhead Tot dit taakveld behoren de kosten van overhead, dat wil zeggen alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van medewerkers in het primaire proces: - financiën, toezicht en controle gericht op de eigen organisatie - personeel en organisatie - directieteam - inkoop (incl. aanbesteding en contractmanagement) - juridische zaken - bestuurszaken en bestuursondersteuning - informatievoorziening en automatisering van PIOFACH-systemen - facilitaire zaken en huisvesting (incl. beveiliging) - documentaire informatievoorziening (DIV) - managementondersteuning primair proces 0.4 Overhead Wat willen we bereiken? Huidig niveau van huisvesting voor de bestuursorganen en het ambtelijk apparaat handhaven. Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? De huisvesting van de bestuursorganen en het ambtelijk apparaat voldoet aan de eisen van de tijd. Geconstateerd is dat het oude gedeelte van het gemeentehuis dringend onderhoud nodig heeft. Hiervoor is in deze begroting een investeringsbudget opgenomen. ICT is ondersteunend aan een moderne efficiënte en effectieve organisatie. De keuzes op het gebied van automatisering worden gemaakt samen met de andere Friese eilanden. In Waddenverband is een gezamenlijke informatiemanager aangesteld. De Waddeneilanden hebben een samenwerkingsverband met de gemeente Leeuwarden gesloten zodat kan worden geprofiteerd van de know how en de schaalvoordelen van Leeuwarden. ICT staat voor een belangrijk deel in het teken van de landelijke eisen die aan gemeenten worden gesteld in de inrichting en beheer van een groot aantal overheidsbasisadministraties. De komende jaren zal dit nog volop in ontwikkeling zijn. In 2017 zal de verdere introductie van het zaakgericht werken nog veel aandacht vragen. Middels de binnen de GR De Waddeneilanden aangestelde informatiemanager wordt hier voortdurend aandacht aan besteed. Voortdurend wordt gezorgd dat wordt voldaan aan de minimale eisen die op het gebied van ICT worden gesteld, met name in het licht van de verplichte basisregistraties die gemeenten moeten voeren. Daarbij is overigens wel voortdurend het uitgangspunt dat wij niet voorop hoeven te lopen, maar wel moeten voldoen aan de wettelijke eisen. Het Nieuwe Werken is al in mei 2016 geintroduceerd. In oktober 2016 wordt het zaakgericht werken ingevoerd. In 2017 wordt dit verder uitgewerkt evenals de verdere ontwikkeling van een KCC. Uitkomst hiervan zal zijn dat er veel meer dan in het verleden met burgers digitaal zal worden gecommuniceerd. Een gevolg hiervan is dat de uitvoering van werkzaamheden minder plaatsgebonden zal zijn. 47

48 Het zorgen voor een efficiënte, effectieve, transparante en klantgerichte gemeentelijke bedrijfsvoering in de meest brede zin, waarbij de medewerkers de gelegenheid krijgen zich optimaal te ontwikkelen voor de hen toebedeelde taak. Het streven is erop gericht op het vinden van een goed evenwicht tussen optimale prestaties en goed werkgeverschap. De nieuwe basisregistraties zullen hoogwaardig van kwaliteit en actualiteit zijn, waarvoor de gemeente verantwoordelijk en aansprakelijk zal zijn. Binnen de organisatie wordt zoveel mogelijk modern werkgeverschap ingevuld waarbij zowel interne als externe mobiliteit nu en in de toekomst belangrijke speerpunten zijn. Voor wat betreft de inrichting en het beheer van basisregistraties zullen wij voldoen aan de minimale eisen en hiervoor wordt intensief samen gewerkt in Waddenverband. In 2017 is het project BALANS, onderdeel van het Nieuwe Werken verder uitgerold. Daarnaast is voor tijdelijke processen zoveel mogelijk gebruik gemaakt van een flexibele schil. Ook is in 2017 gestart met een aantal specifieke mobiliteitstrajecten voor individuele medewerkers. Beide processen krijgen in 2018 een vervolg. De verplichte basisregistraties zijn door ons ingevoerd en er is in 2015 intensief in Waddenverband gewerkt aan de invoering van een aantal nieuwe basisregistraties, onder andere de aansluiting op het Nieuwe Handelsregister. Ook in 2018 zal hier voortdurend aandacht voor zijn. Financiële cockpit Taakveld 0.4 Overhead KPL Omschrijving Representatie bestuur en personeel Wkr ambtelijke organisatie Salariskosten ambtelijke organisatie Organisatieontwikkeling Gemeentehuis - facilitair bedrijf Automatisering Juridisch control incl. bezwaar en beroep Staf Documentaire Informatie Voorziening (DIV) Gemeentehuis - interne dienst Administratie Team techniek en uitvoering Algemeen onderwijsbeleid Communicatie TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N J J Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.4 Overhead Omschrijving Projecten In 2017 wordt het sluitsysteem gemeentehuis aangepast Personeel Personele lasten Kap lasten Kapitaallasten verbouw oudbouw gemeentehuis Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

49 Voorgenomen investeringen Taakveld 0.4 Overhead Omschrijving Totaal Aanpassingen gemeentehuis TOTAAL TAAKVELD Taakveld 0.5 Treasury Tot dit taakveld behoren de activiteiten van de gemeente met betrekking tot de treasuryfunctie: - financiering, beleggingen en dividenden 0.5 Treasury Wat willen we bereiken? Doelstelling van het College is om dit product, dat een groot aantal uitgaven bevat die een sterk verschillend karakter hebben, zo goed mogelijk te beheersen. Daarbij zal met name aandacht moeten blijven uitgaan naar een goed en doelmatig treasury-beleid, zodat onze gemeente op een goede wijze inspeelt op de externe ontwikkeling ten aanzien van de rente. Wat gaan we daarvoor doen? Op dit moment wordt door middel van budgetbeheer getracht de begrotingsposten zo goed mogelijk te beheersen. Daarnaast wordt een actief treasury- beleid gevoerd, waarover in de begroting en de rekening verantwoording wordt afgelegd. Wat doen we daar al voor? Ook in 2018 zal worden gewerkt overeenkomstig de geldende budgethoudersregeling en het door de raad opnieuw vastgestelde treasurystatuut. Financiële cockpit Taakveld 0.5 Treasury KPL Omschrijving Kapitaallasten Rente uit beleggingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.5 Treasury Omschrijving Kap lasten Rente aanpassing riolering en grondexploitaties Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Nadere toelichting: De rente aanpassing heeft geen invloed op het resultaat; het hier ontstane rentevoordeel wordt toegerekend aan de overige taakvelden in alle programma s. 49

50 Taakveld 0.61 OZB woningen Tot dit taakveld behoren de belastingen op de woning: - belasting eigendom woningen - heffing en waardering woningen - uitvoering OZB - bezwaar en beroep 0.61 OZB woningen Wat willen we bereiken? Het zorgen voor een zorgvuldige en juiste uitvoering van de Wet Waardering Onroerende Zaken (WOZ), gebaseerd op de door het Rijk bepaalde voorschriften en rekening houdend met de eisen die hieraan door de Rijksoverheid worden gesteld. Wat gaan we daarvoor doen? De uitvoering van de Wet WOZ wordt periodiek getoetst door de Waarderingskamer en de uitvoering voldoet aan de eisen die daaraan mogen worden gesteld. Wat doen we daar al voor? Wij werken conform de voorschriften van de Waarderingskamer. Financiële cockpit Taakveld 0.61 OZB woningen KPL Omschrijving Belastingen Opbrengsten OZB eigenaren Inningskosten TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.61 OZB woningen KPL Omschrijving Lok heffing Tariefontwikkeling (stijging 3%) Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

51 Taakveld 0.62 OZB niet-woningen Tot dit taakveld behoort de belasting op niet woningen: - belasting op eigendom en gebruik bedrijven, heffing en waardering onroerende zaken - heffing en invorderingen - bezwaar en beroep 0.62 OZB niet-woningen Wat willen we bereiken? Het zorgen voor een zorgvuldige en juiste uitvoering van de Wet Waardering Onroerende Zaken (WOZ), gebaseerd op de door het Rijk bepaalde voorschriften en rekening houdend met de eisen die hieraan door de Rijksoverheid worden gesteld. Wat gaan we daarvoor doen? De uitvoering van de Wet WOZ wordt periodiek getoetst door de Waarderingskamer en de uitvoering voldoet aan de eisen die daaraan mogen worden gesteld. Wat doen we daar al voor? Het college stelt voor om met ingang van 2018 een ondernemersfonds in te voeren door middel van een verhoging van de OZB niet-woningen. Financiële cockpit Taakveld 0.62 OZB niet-woningen KPL Omschrijving Opbrengsten OZB gebruikers Opbrengsten OZB eigenaren TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N J Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.62 OZB niet-woningen Omschrijving Lok heffing Tariefontwikkeling (stijging 3%) Wens Dekking bijdrage ondernemersfonds periode Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Thema s taakveld 0.64 Belastingen overig Tot dit taakveld behoren overige gemeentelijke belastingen, zoals: - precariobelasting - heffing en invordering - bezwaar en beroep De opbrengst van de toeristenbelasting wordt conform de voorschriften van het BBV verantwoord onder programma 3 Economie, taakveld

52 0.64 Belastingen overig Wat willen we bereiken? Bij beleidsbeslissingen zullen standaard de effecten op het toerisme getoetst worden. Het zorgen voor een rechtvaardige belastingheffing en belastinginvordering, gebaseerd op de door het Rijk bepaalde voorschriften en de door de Raad vastgestelde belastingverordeningen. Wat gaan we daarvoor doen? Onderzoek naar een mogelijke herziening van de systematiek van heffing en inning toeristen belasting. Op dit moment wordt op een verantwoorde wijze invulling gegeven aan de belastingheffing in het kader van de belastingverordeningen. De door de gemeenteraad vastgestelde belasting tarieven zijn de afgelopen jaren meer in lijn gebracht met de provinciale gemiddelden. De tarieven zullen stijgen conform de door de Raad vastgestelde meerjarenraming. Wat doen we daar al voor? De vijf Waddeneilanden laten de mogelijkheden, beperkingen en financiële consequenties van een kaartsysteem onderzoeken. De uitkomsten vormen de basis voor het al dan niet overgaan op een ander systeem van heffing en inning van de toeristenbelasting. De besluitvorming hierover kan in 2018 plaatsvinden. In de loop van 2018 zal het college met nadere voorstellen komen omtrent de heffing en inning van de toeristenbelasting. Financiële cockpit Taakveld 0.64 Belastingen overig KPL Omschrijving Precariobelasting TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Thema s taakveld 0.7 Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds Tot dit taakveld behoren de uitkeringen uit het gemeentefonds: - algemene uitkering - integratie-uitkeringen - decentralisatie-uitkeringen - artikel 12-uitkering Financiële cockpit Taakveld 0.7 Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds KPL Omschrijving Algemene uitkering TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J J N 52

53 Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.7 Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds Omschrijving Alg uitk Verwerking meicirculaire 2017 en diverse aanpassingen maatstaven TOTAAL TAAKVELD Zie voor een verdere toelichting hoofdstuk en hoofdstuk 2.4. Thema s taakveld 0.8 Overige baten en lasten Tot dit taakveld behoren: - stelposten, taakstellende bezuinigingen, begrotingsruimte, etc. - (schatting) niet voorziene uitgaven Financiële cockpit Taakveld 0.8 Overige baten en lasten KPL Omschrijving BTW compensatiefonds TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) Op dit taakveld wordt (de raming van) het te betalen bedrag vennootschapsbelasting als last geboekt. Op basis van een interne analyse verwachten wij in de komende jaren geen vennootschapsbelasting te hoeven betalen. Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 0. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Dotaties Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Toelichting: Zie voor een verdere toelichting hoofdstuk , hoofdstuk 2.5, de begrotingsparagraaf en bijlage 3. 53

54 Taakveld 0.11 Onvoorzien Dit taakveld is het saldo van de rekening van baten en lasten van alle andere taakvelden, inclusief de toevoegingen en onttrekkingen aan reserves op die taakvelden. Financiële cockpit Taakveld 0.11 Onvoorzien KPL Omschrijving Onvoorzien TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.11 Onvoorzien Omschrijving Aut ontw Prijsontwikkelingen Besluit Extra dotatie onderhoudsvoorziening gebouwen TOTAAL TAAKVELD Taakveld 0.11 Resultaat van de rekening van baten en lasten Dit taakveld is het saldo van de rekening van baten en lasten van alle andere taakvelden, inclusief de toevoegingen en onttrekkingen aan reserves op die taakvelden. Financiële cockpit Taakveld 0.11 Resultaat KPL Omschrijving Resultaat TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 54

55 3.1 Programma 1- Veiligheid 55

56 56

57 3.1.0 Financiële planning PROGRAMMA 1 VEILIGHEID Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 1.1 Crisisbeheersing en brandweer Openbare orde en veiligheid SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Taakveld Crisisbeheersing en brandweer Openbare orde en veiligheid TOTAAL PROGRAMMA

58 3.1.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 1.1 Crisisbeheersing en brandweer Tot dit taakveld behoren alle reguliere taken van de brandweer en taken in verband met het beperken en bestrijden van rampen en zware ongevallen: - brandbestrijding - preventie - rampenbestrijding Financiële cockpit Taakveld 1.1 Crisisbeheersing en brandweer KPL Omschrijving Brandkranen Brandpreventie Brandweergarages Rampenbestrijding TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 1.2 Openbare orde en veiligheid Tot dit taakveld behoren alle gemeentelijke taken op het gebied van de openbare orde en veiligheid: - toezicht en handhaving openbare orde, BOA s - Wet Bibob en (bestuurlijke) aanpak georganiseerde criminaliteit - Bureau Halt - preventie van criminaliteit - opstellen en handhaven APV - wet Wapen en munitie - beleid toezicht ruiming conventionele explosieven - veilige woon- en leefomgeving - antidiscriminatiebeleid - doodsschouw - dierenbescherming 58

59 1.2 Openbare orde en veiligheid Wat willen we bereiken? Het veiligheidsbeleid vraagt onverminderde bestuurlijke aandacht. De openbare orde en veiligheid kent vanwege de geïsoleerde ligging een aantal specifieke kenmerken die het noodzakelijk maken dat bij regionale instanties permanent aandacht voor de eilandsituatie gevraagd wordt. Dat geldt niet in het minst voor de veiligheidsregio voor wat betreft rampenoefeningen en scholing. Orde en veiligheid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zowel gemeente als bedrijfsleven en samenleving. Het huidige lik-op-stukbeleid wordt gecontinueerd. Wat gaan we daarvoor doen? Er is veiligheidsbeleid dat is afgestemd met de Veiligheidsregio op de specifieke situatie op de eilanden. Daarin wordt zoveel mogelijk in Waddenverband gezamenlijk opgetrokken. Vanuit de Rekenkamer de Waddeneilanden is in 2016 een onderzoek verricht naar evenementenbeleid op de eilanden. Een bestuurlijke reactie hierop is inmiddels ingediend. Samen met de ondernemers wordt nachtbewaking ingezet in de zomermaanden Met ingang van 2015 is besloten om vooruitlopend op het instellen van het Ondernemersfonds het beleid los te laten waarbij de ondernemers bijdragen aan de bekostiging van de bewaking. Ter overbrugging is het gemeentelijk budget structureel verhoogd met Wij stellen voor om met de politie te overleggen of in 2018 inzet van hun kant mogelijk is in het licht van de zogenaamde kleine ergernissen op straat. Daarnaast stellen wij voor om in het begin van 2018 nader te bezien of bepaalde handhavingstaken door onze gemeente zullen worden uitgevoerd, een en ander afhankelijk van de voorstellen die de VNG Wat doen we daar al voor? Er zijn in 2015 tussen de Veiligheidsregio en de eilanden specifieke afspraken gemaakt over de inzet tijdens crisissituaties op de eilanden. Samen met de andere Waddeneilanden worden voorbereidingen getroffen tot het opstellen van een nieuwe nota openbare orde en veiligheid (2017). Er is regelmatig overleg en afstemming met betrokken belangengroeperingen, (horeca- evenementenorganisaties), Veiligheidsregio, politie, Wetterskip, SBB en RWS. Er is extra inzet van toezicht in de avonden nachturen in en rond de dorpscentra van West-Terschelling en Midsland. Voor toezicht op verkoop en consumptie van alcoholhoudende dranken aan jongeren onder de 18 jaar is de Jong Proef Preventie Methodiek ingezet tezamen met reguliere controles van toezichthouders DHW. Actualisatie van de APV is in 2016 afgerond. Elke 4 weken is er overleg met de politiechef over concrete aandachtspunten. 59

60 hiervoor nu aan het ontwikkelen is. Financiële cockpit Taakveld 1.2 Openbare orde en veiligheid KPL Omschrijving Veiligheidsbeleid Strandveiligheid Beleid strand e.d Strandbeheer en uitvoering Uitvoering APV en bijzondere wetten TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 1.2 Openbare orde en veiligheid Omschrijving Kap lasten Kapitaallasten verzinkbare toiletvoorziening Midsland Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 1.2 Openbare orde en veiligheid Omschrijving Totaal Verzinkbare toiletvoorziening Midsland TOTAAL TAAKVELD

61 3.1.3 Indicatoren en algemene gegevens Diefstal fiets per 1000 inwoners Jaar Terschelling Nederland ,2 6, ,1 6, ,1 5,7 Diefstal uit woning per inwoners Jaar Terschelling Nederland ,0 4, ,0 3, ,0 3,3 Jongeren met een delict voor de rechter (% 12 t/m 21 jarigen) Jaar Terschelling Nederland ,95 3, ,56 2, ,51 2,57 Misdrijven 2016 (aantal per inwoners) Terschelling Nederland Winkeldiefstal per inwoners 0,0 2,4 Geweldsmisdrijven per inwoners 4,1 5,4 Diefstal uit woning per inwoners 0,0 3,9 Vernieling en beschadiging per inwoners 7,2 6,1 Vernieling en beschadiging per inwoners Jaar Terschelling Nederland ,4 6, ,3 6, ,2 5,6 61

62 62

63 3.2 Programma 2 - Verkeer en vervoer en waterstaat 63

64 64

65 Bedrag in Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 2.1 Verkeer en vervoer Recreatieve havens Economische havens en waterwegen SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Verkeer en vervoer Recreatieve havens Economische havens en waterwegen TOTAAL PROGRAMMA Saldo programma 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Jaar 65

66 3.2.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 2.1 Verkeer en vervoer Tot dit taakveld behoren de taken op het gebied van verkeer te land (inclusief voetgangers) en bijbehorende droge infrastructuur: - verkeersbeleid - verkeersmaatregelen: verkeersborden, verkeersregelinstallaties, bewegwijzering en straatmeubilair tbv. verkeersregulering - beïnvloeden van het verkeersgedrag met het oog op verkeersveiligheid - aanleg, reconstructie en onderhoud van de verharde openbare ruimte: wegen, pleinen, fietspaden, voetpaden en overige verhardingen - civieltechnische kunstwerken: inspectie, beheer en onderhoud bruggen, tunnels, spoorwegovergangen en dergelijke, waaronder begrepen infrastructuur ten behoeve van luchthavens - verlichting wegen: aanleg, beheer en onderhoud - gladheidbestrijding: sneeuwruimen en strooien - straatreiniging: schoonmaken en (toezien op) schoonhouden van de openbare ruimte van veeg- en zwerfafval - reguleren van de openbare ruimte: vergunningen voor inritten, aanleg kabels, verhuren standplaatsen (grond, benzinestations) - verwijderen verkeersobstakels en vergunningen voor het tijdelijke plaatsen van voorwerpen op de openbare weg. 2.1 Verkeer en vervoer Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Verkeersveiligheid is ook voor een eiland erg belangrijk. Verbetering hiervan kan door in te spelen op de ontwikkelingen en het vervolmaken van het principe Duurzaam veilig. Het beleven van de polder op de fiets. Het grootonderhoud fietspaden van Halfweg naar West aan Zee en van Midsland naar Midsland aan Zee. Het college stelt voor om in 2018 de kruising Van Heusdenweg/Nieuwe Dijk door middel van een rotonde verkeersveiliger te maken. Het onderhouden van bestaande schelpenfietspaden c.q. het verbeteren van bestaande verharding naar beton. Het verbeteren van de wegbewijzering ontsluiting in de polder. Het op peil houden van de kwaliteit van de fietspaden. Er is een onderzoek uitgevoerd naar de verkeersveiligheid. Voor de huidige fietspaden zijn de knelpunten geïnventariseerd. Hiervoor komen nadere voorstellen. Het onderhoud van enkele fietspaden is begin 2017 aanbesteed en dit najaar worden de eerste aanpassingen al doorgevoerd. 66

67 Financiële cockpit Taakveld 2.1 Verkeer en vervoer KPL Omschrijving Onderhoud bermen Beheer onderhoud wegen/straten/pleinen Straatreiniging Gladheidsbestrijding Openbare verlichting TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J J N Toelichting afwijkingen > Taakveld 2.1 Verkeer en vervoer Omschrijving Kap lasten Verloop kapitaallasten Wens Extra storting onderhoudsvoorziening Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 2.1 Verkeer en vervoer Omschrijving Totaal Parkeren West Verkeersveiligheid Hoofdweg TOTAAL TAAKVELD Taakveld 2.3 Recreatieve havens Tot dit taakveld behoren havens voor de recreatieve scheepvaart: - jachthaven - passantenhaven - liggelden en havengelden. Financiële cockpit Taakveld 2.3 Recreatieve havens KPL Omschrijving Passantenhaven TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 67

68 Taakveld 2.4 Economische havens en waterwegen Tot dit taakveld behoren taken ten behoeve van de (beroeps-)scheepvaart en de bijbehorende infrastructuur: - baggerwerkzaamheden - zeehavens: het begeleiden van de scheepvaart van en naar de haven, het beheren en ontwikkelen van de natte en droge infrastructuur - binnenhavens: beheren havengebied (droog en nat gedeelte), uitvoering operationele taken - doorgaande waterwegen: bebakening, ijsbestrijding, inrichting en gebruik van de oevers door inspectie, beheer onderhoud en vervanging van de walkanten - ligplaatsen en vergunningen bedrijfsvaartuigen, lig- en aanlegplaatsen voor beroepsvaart - waterkering en afwatering: beheersing van het oppervlaktewater en voorkomen van wateroverlast door het in stand houden van oevers van watergangen achter dijken ter waarborging van de stabiliteit van de kering en het verpompen van overtollig water uit lager gelegen gebieden (onderbemalingen). 2.4 Economische havens en waterwegen Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? De veerdienst is van grote maatschappelijke betekenis. De gemeente wil organiseren dat de Terschellinger gemeenschap invloed heeft op de uitoefening van de veerdienst. De gemeente bevordert een kortere vaarroute via het Schuitengat. De kustlijn van het eiland is in eerste instantie onze verdediging tegen de zee. Natuurontwikkeling is van secundair belang in de primaire waterkering. Deze insteek zal leidend zijn bij het vastleggen van definitieve kaders. In 2014 is door het college zoveel mogelijk invloed uitgeoefend bij de totstandkoming van de in te stellen Raad van Advies voor de veerdiensten. De noodzaak van monitoring wordt bij Rijkswaterstaat onder de aandacht gebracht. De gemeente dringt bij RWS aan op een kortere vaarroute via het Schuitengat. De gemeente volgt de natuurlijke ontwikkeling en ziet grote voordelen in het gebruik van het Schuitengat door de sneldienst. Dit kan ook zorgen voor toename van het intra insulair verkeer. Rijkswaterstaat is primair trekker van dit project. Wij volgen de ontwikkelingen hierin nauwgezet. De Raad van Advies is inmiddels geïnstalleerd met een onafhankelijke voorzitter. Er ontstaat een natuurlijke doorbraak waar inmiddels volwaardige betonning is aangebracht en is het Schuitengat aangemerkt als nevenvaarwater. Er vindt een herziening plaats van de basiskustlijn. Binnenkort zal hierover verdere besluitvorming op Rijksniveau plaats vinden. 68

69 Wij zijn voornemens om de problematiek van het parkeren in oud West opnieuw op te pakken. Daarbij zullen wij de raad nieuwe voorstellen doen, waarbij zoveel mogelijk van lokale inbreng en burgerparticipatie gebruik wordt gemaakt. Op dit moment wordt hier geen prioriteit aan gegeven, maar het bestaande krediet blijft voor de volgende collegeperiode gereserveerd. Financiële cockpit Taakveld 2.4 Economische havens en watergangen KPL Omschrijving Beheer binnenhavens Waterwegen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J J J Toelichting afwijkingen > Taakveld 2.4 Economische havens en watergangen Omschrijving Algemeen 2-jaarlijkse kosten baggeren en onderhoud Uitvoering masterplan haven Aut ontw Verwachte vergoeding Rijkswaterstaat baggeren veerhaven Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 2.4 Economische havens en watergangen Omschrijving Totaal De Kom: Nutsvoorzieningen TOTAAL TAAKVELD

70 Taakveld 2.5 Openbaar vervoer Tot dit taakveld behoren taken op het gebied van openbaar vervoer en bijbehorende (omvangrijke) infrastructurele voorzieningen: - bus, tram en metro - taxivervoer - veerdiensten - voorzieningen en informatievoorziening ter ondersteuning van het openbaar vervoer - busstation, metrostation, multimodaal knooppunt - ov-experimenten. 2.5 Openbaar vervoer Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? De infrastructuur aanpassen mede ten gevolge van het veranderen van busroutes. De busroutes dienen geschikt gemaakt te worden voor zowel de ruimte als de asdrukken. De bestaande routes en nieuwe routes zijn geïnventariseerd met betrekking tot de knelpunten. Er komen nadere voorstellen om een en ander technisch aan te pakken. Er is een investeringskrediet van hiervoor opgenomen. Voorgenomen investeringen Taakveld 2.5 Openbaar vervoer Omschrijving Totaal Aanpassingen openbaar vervoer TOTAAL TAAKVELD Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 2. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Dotaties Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J J J Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.10 Mutaties reserves Omschrijving Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

71 3. Programma 3 - Economie 71

72 72

73 3.3.0 Financiële planning Begroting Begroting 2018 Begroting Begroting Begroting Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 3.1 Economische ontwikkeling Promotie en belastingen SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Economische ontwikkeling 3.4 Promotie en belastingen TOTAAL PROGRAMMA

74 3.3.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 3.1 Economische ontwikkeling Tot dit taakveld behoort algemeen beleid ter versterking van de economische bedrijvigheid: - clusterontwikkeling en versterking van sectoren, stimulering van (samenwerkings-)projecten van onderzoeksinstellingen en bedrijven - lokale, regionale, bovenregionale, internationale op versterking van de economische structuur en innovatie gerichte samenwerkingsverbanden - samenwerking met het bedrijfsleven en kennis- en onderzoeksinstellingen - ontwikkelen van stedelijke en wijkgerichte economische programma's 3.1 Economische ontwikkeling Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Het beleid is er op gericht om de diversiteit in stand te houden; dus naast de toeristische sector is er ook aandacht voor andere bedrijfstakken zoals de landbouw, de visserij, het MKB, de maritieme bedrijfstak en de rijksdiensten. Bij het gemeentelijk aanbestedingsbeleid zullen, binnen de kaders van weten regelgeving, de bedrijven op het eiland, waar mogelijk, nadrukkelijk betrokken worden. Een vitaal ondernemersklimaat met gevarieerde werkgelegenheid is gewenst. De toekomstvisie zet daarom niet alleen in op ontwikkeling van de sectoren die het economisch hart van Terschelling vormen, maar ook op verbreding en vernieuwing van de arbeidsmarkt. Innovatie en technologie spelen daar een grote rol in. In bestekken die worden aanbesteed wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met lokale aannemers. Inventariseren van het huidige beleid en zo nodig een herziening van het aanbestedingsbeleid. Het doel: vasthouden dan wel vergroten alternatieve werkgelegenheid via het programma Economische zaken heeft niet alleen de aandacht in Waddenverband maar ook binnen de gemeente. Het inkoop- en aanbestedingsbeleid is vastgesteld, doch dient op basis van wettelijke wijzigingen opnieuw te worden herzien. Financiële cockpit Taakveld 3.1 Economische ontwikkeling KPL Omschrijving Beleid inkomensvoorziening TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 74

75 Taakveld 3.4 Promotie en belastingen Tot dit taakveld behoren de volgende activiteiten: - promotionele activiteiten, gericht op het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid en nieuwe werkers - aantrekken van overige instellingen ter versterking van het profiel van de gemeente - investeren in bovenlokale, regionale, landelijke en internationale kennis- en economische relatienetwerken - promotie toerisme - beurzen en jaarmarkten - forensenbelasting - toeristenbelasting Financiële cockpit Taakveld 3.4 Economische promotie KPL Omschrijving Bevordering toerisme Opbrengst toeristenbelasting Opbrengst forensenbelasting TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N J Toelichting afwijkingen > Taakveld 3.4 Economische promotie Omschrijving Kadernota Budgetoverheveling 2016 bevordering toerisme Kadernota Budgetoverheveling 2016 tegemoetkoming Bruine Vloot Lok heffing Opbrengst toeristenbelasting (jaarlijks 0,05 tot en met 2019) Lok heffing Opbrengst forensenbelasting (zie toeristenbelasting) Wens Subsidie Stichting Ondernemersfonds Terschelling (periode ) Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

76 Speerpunten Taakveld 3.4 Economische promotie Extern onderzoek inning toeristenbelasting De vijf Waddeneilanden laten de mogelijkheden, beperkingen en financiële consequenties van een kaartsysteem onderzoeken. De uitkomsten vormen de basis voor het al dan niet overgaan op een ander systeem van heffing en inning van toeristenbelasting. De besluitvorming hierover kan in 2018 plaatsvinden. Stichting Ondernemersfonds Terschelling Dit betreft de jaarlijkse subsidie aan de Stichting Ondernemersfonds Terschelling van , te verhogen met een bijdrage van de gemeente van De posten waarover in het verleden afspraken zijn gemaakt om deze ten laste van het ondernemersfonds te brengen (o.a. nachtbewaking), zijn op deze gemeentelijke bijdrage in mindering gebracht ( ). Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 3. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Onttrekkingen Dotaties TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.10 Mutaties reserves Omschrijving Budgetoverheveling 2016 bevordering toerisme Budgetoverheveling 2016 tegemoetkoming Bruine Vloot TOTAAL TAAKVELD

77 3.4 Programma 4 - Onderwijs 77

78 78

79 3.4.0 Financiële planning PROGRAMMA 4 ONDERWIJS Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 4.1 Openbaar basisonderwijs Onderwijshuisvesting Onderwijsbeleid en leerlingzaken SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Openbaar basisonderwijs 4.2 Onderwijshuisvesting Onderwijsbeleid en leerlingzaken TOTAAL PROGRAMMA

80 3.4.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 4.1 Openbaar basisonderwijs Tot dit taakveld behoren de gemeentelijke taken met betrekking tot het openbaar basisonderwijs: - bestuurskosten voor gemeenten die zelf bestuur zijn - primair openbaar basisonderwijs, bewegingsonderwijs (inclusief schoolzwemmen) - de huur van lokalen - passend onderwijs Financiële cockpit Taakveld 4.1 Openbaar basisonderwijs KPL Omschrijving Openbaar basisonderwijs Overig gemeentelijk beleid bijzonder basisonderwijs TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 4.2 Onderwijshuisvesting Tot dit taakveld behoren de gemeentelijke taken op het gebied van onderwijshuisvesting voor openbaar en bijzonder onderwijs: - nieuwbouw, aanpassing en uitbreiding van bestaande schoolgebouwen - de verhuur van lokalen - opstellen programma onderwijshuisvesting 4.2 Onderwijs huisvesting Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Het huisvestingsplan onderwijs en de verordening huisvesting onderwijs wordt geactualiseerd. Verduurzaming en de overheveling vanuit het Rijk van alle onderhoudsgelden naar de scholen zal van dat plan en de verordening onderdeel gaan uitmaken. De huisvestingsverordening onderwijs actualiseren in Waddenverband. In voorbereidende gesprekken met de scholen en de gemeentelijke organisatie zullen de opties voor wat betreft het onderhoud worden voorgelegd. Op basis daarvan zullen met de scholen keuzes worden gemaakt. In is het Individueel huisvestingsplan voor het onderwijs van de gemeente worden geactualiseerd. Met name de onderhoudssituatie huisvesting van het VMBO verdient hier de nodige aandacht. In 2018 zal een en ander nader aan uw raad worden voorgelegd. De onderhoudsgelden zijn van rijkswege in 2016 overgegaan naar het onderwijs. Er vindt op dit moment een zogenaamde 0-meting plaats met betrekking tot de onderhoudstoestand aan de scholen. Daarna zal het vervolgproces voor de onderwijshuisvesting worden bepaald. Specifiek voor het VMBO wil het college een toekomstgericht renovatieplan laten opstellen. (voorziening passend bij de onderwijskundige ambitie) De uitkomsten van de 0-meting worden hierin meegenomen. 80

81 Op West-Terschelling een goede doorontwikkeling en versterking van de interprofessionele samenwerking van de diverse partners in de Brede School faciliteren. De brede school is in augustus 2014 in gebruik genomen. De gemeente is participant in de Stichting Beheer Schoolgebouwen Terschelling. Deze Stichting is verantwoordelijk voor de dagelijkse exploitatie. Financiële cockpit Taakveld 4.2 Onderwijshuisvesting KPL Omschrijving Huisvesting openbaar basisonderwijs Huisvesting Brede School Huisvesting bijzonder basisonderwijs Huisvesting openbaar voortgezet onderwijs TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Tot dit taakveld behoren het lokaal onderwijsbeleid en de leerlingenvoorzieningen: - onderwijsondersteuning: ondersteuning leerkrachten en directie; - uitgaven voor bijzonder onderwijs - achterstandenbeleid - coördinatie samen naar school, passend onderwijs - volwasseneneducatie - peuterspeelzalen - leerlingenzorg en leerlingbegeleiding - leerlingenvervoer - stimuleren schooldeelname: leerplicht en voorkomen voortijdig schoolverlaten 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Gelijke ontwikkelingskansen voor elk kind. Onderwijs gaat uit van het bieden van optimale kansen voor alle op het eiland woonachtige kinderen. De komende periode zal gericht zijn op het in stand houden en zo mogelijk versterken van de huidige werkwijze. Per 1 januari 2018 wordt de harmonisatie peuteropvang doorgevoerd. De dienstverleningsovereenkomst Onderwijs Waddeneilanden is in 2017 geëvalueerd. Een nieuwe dienstverleningsovereenkomst wordt opgesteld voor De wens is uitgesproken om nauwer te gaan samen werken en op te trekken bij de ontwikkeling van een onderwijsvisie voor elk eiland. Deze wens is nog niet besproken in Waddenverband. Ouders worden actief benaderd voor deelname aan de peuteropvang. De Gemeentelijke Scholengemeenschap t Schylger Jouw biedt vmbo-tl, vmbo-kb/bb met intersectoraal programma Dienstverlening en Producten en onderbouw havo/vwo. Er is een breed overleg geïnitieerd voor kinderen met een beperking. Op casus niveau worden de mogelijkheden verkent met betrokken partijen: de leerplichtambtenaar, het Samenwerkingsverband passend onderwijs VO, het VSO en het VO. 81

82 Voor jongeren op het eiland worden kansen gecreëerd, door bedrijven en onderwijsinstellingen te verbinden. Er komt een structureel overleg tussen Praktijkonderwijs De Diken, de Dienst SoZaWe en de gemeente m.b.t. de toeleiding van PrO leerlingen naar arbeid. De gemeente zal meewerken aan kansen voor jongeren voor zover de gemeente als werkgever optreedt. Het initiatief hiervoor moet vanuit het onderwijs en het bedrijfsleven komen. Er loopt een pilot op het VMBO van het eiland waarbij wordt samen gewerkt met De Diken in Sneek (samenwerkingsverband praktijkscholen) om praktijkonderwijs op Terschelling te geven. Het praktijkonderwijs leert jongeren vaardigheden die hun maatschappelijk functioneren ten goede komen op een arbeidsplaats, thuis en in hun vrije tijd. Tot de doelgroep behoren jongeren met een beneden gemiddeld is en jongeren die een leerachterstand hebben. Bestaande inspanningen ten behoeve van jongeren, zoals jeugdbeleid, onderwijs, sluitende aanpak en Stichting Jeugdwerk Terschelling (SJT), worden nadrukkelijk betrokken in de transformaties in het sociale domein. Binnen de ontwikkeling van het Eiland Team krijgen veel van deze zaken en instellingen een goede plaats. De gemeente subsidieert en faciliteert het jeugdbeleid. Ouders (of verzorgers) van studenten/leerlingen kunnen in aanmerking komen voor een gemeentelijke toelage i.v.m. de extra kosten die zijn gemoeid met het studeren/leren aan de wal. Er is de komende jaren meer geld nodig voor het leerlingenvervoer. Vanwege Passend Onderwijs is het belangrijk dat kinderen een doorlopende leerlijn kunnen volgen op hun eigen niveau. In overleg met het gezin, school en hulpverleners wordt gekeken naar het meest passende onderwijs voor kinderen met een beperking; voor het aantal lopende aanvragen en maatwerkvoorziening is het huidige budget leerlingenvervoer niet toereikend en zal naar verwachting ook voor de komende jaren moeten worden bijgesteld. Het praktijkonderwijs is inmiddels meegenomen in een aangepaste Verordening leerlingenvervoer. Een goede preventieve samenwerking tussen de zorg en het onderwijs om kinderen en jongeren te ondersteunen waar nodig in een gezonde ontwikkeling naar volwassenheid. In samenwerking met alle betrokkenen: Eilandteam, onderwijs, GGD, JGZ en Prokino wordt een voorstel gemaakt voor afstemming en samenwerking. Tevens worden werkprocessen beschreven. Vanaf eind 2016 is een begeleid samenwerkingstraject geïnitieerd; Privacy en Samenwerking in het Sociaal Domein. Er is een werkproces ontwikkeld m.b.t. afstemming over rollen, taken en verantwoordelijkheden begeleiding (PGB) in de klas. 82

83 Stimulering van sport, beweging en cultuur bij kinderen en jongeren middels samenwerking van diverse instanties en projecten. Het bevorderen van de reguliere schoolgang en schoolloopbaan van leerlingen op het basis- en voortgezet onderwijs op het eiland. Duurzame aanpak armoedebestrijding kinderen door effectieve inzet van het Kindpakket. Het onderwijs, de buurtcoach en de jongerenwerker hebben hierin een belangrijke intermediaire rol. In 2015 is het onderwerp aanvragen buiten schoolvakanties opgepakt in Waddenverband. De insteek is een Waddenbreed beleid rondom toekenning en handhaving van luxe verzuim. De betrokken partijen hebben eind 2015 geëvalueerd. Het resultaat is dat per 1 april 2016 een nieuwe buurtcoach is aangesteld. De buurtcoach werkt op basis van vooropgestelde gezamenlijke doelen en geeft uitvoering aan het jaarplan. In schooljaar 2016/2017 zijn er verschillende overleggen geweest met betrokkenen (incl. Inspectie van Onderwijs) over flexibele schoolvakanties. Vooralsnog laat de wetgeving geen flexibele schoolvakanties toe. Financiële cockpit Taakveld 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingzaken KPL Omschrijving Openbaar voortgezet onderwijs Tegemoetkoming uitwonende studenten Onderwijsachterstandenbeleid Leerlingenvervoer Schoolzwemmen Onderwijsbegeleiding Gemeentelijk budget cultuuronderwijs Kinderopvang/peuterspeelzaal Gebouwen kinderopvang/peuterspeelzaal TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingzaken Omschrijving Algemeen Budgetoverheveling 2016 renovatieplan VMBO Besluit Leerlingenvervoer Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

84 Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 4. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.10 Mutaties reserves Omschrijving Budgetoverheveling 2016 renovatieplan VMBO TOTAAL TAAKVELD

85 3.5 Programma 5 - Sport, cultuur en recreatie 85

86 86

87 3.5.0 Financiële planning PROGRAMMA 5 SPORT, CULTUUR EN RECREATIE Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 5.2 Sportaccommodaties Cultuurpresentatie, -productie en -participatie Musea Media Openbaar groen en (openlucht) recreatie SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Sportaccommodaties Cultuurpresentatie, -productie en -participatie Musea Media Openbaar groen en (openlucht) recreatie TOTAAL PROGRAMMA

88 3.5.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 5.1 Sportbeleid en activering Tot dit taakveld behoren de niet-fysieke maatregelen ter stimulering van professionele en amateursport: - stimuleren van (amateur en professionele) topsport - ondersteunen en stimuleren recreatieve sportbeoefening - ondersteunen van organisaties die zich met sport bezig houden - sport in de buurt en combinatiefuncties 5.1 Sportbeleid en activering Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Toekomstbestendig beheer en onderhoud van gemeentelijke accommodaties Het accommodatiebeleid zal worden herzien. De mogelijkheden voor verdere privatisering en concentratie van voorzieningen zullen in deze periode nader worden onderzocht. De beleidslijn buitensportaccommodaties gemeente Terschelling vormt de basis voor verdere stappen. In eerste instantie is de privatisering van het verenigingsgebouw van sportcomplex Midsland opgepakt. Hierna volgen de sportvelden van Hoorn en West-Terschelling. 88

89 Taakveld 5.2 Sportaccommodaties Tot dit taakveld behoren alle accommodaties voor sportbeoefening: - sporthallen, zwembaden, schaatshallen etc. - (groene en kunst-)velden, terreinen en opstallen, inclusief faciliteiten en technische voorzieningen - trapveldjes in de wijk 5.2 Sportaccommodaties Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Realisatie van een toekomstbestendig zwembad In 2018 zal Optisport invulling geven aan het door de Raad beschikbaar gestelde budget van voor duurzaamheidsmaatregelen De exploitatie van het zwembad is vanaf 1 juli 2017 voor 15½ jaar aanbesteed aan Optisport. Dit binnen het kader van een gemeentelijke bijdrage van netto per jaar. Realisatie skatevoorziening Een initiatief om te komen tot een golfbaan wordt welwillend behandeld, mits het landschappelijk goed wordt ingepast en niet in de polder gesitueerd. De golfclub is trekker en is voornemens een aparte stichting in het leven te roepen. Deze stichting gaat bezig met het vervolgproces. De gemeente komt formeel in beeld als de planologische procedure wordt opgestart. In juni 2017 is de bij het sportveld Midsland aangelegde skatevoorziening in gebruik genomen. Voor de voorbereiding van de aanleg en exploitatie van een golfbaan op Terschelling is de Stichting Natuurgolfbaan Terschelling opgericht. De aanleg van een golfbaan vergt een grondige voorbereiding. Er is inmiddels een éénmalige subsidie in de voorbereidingskosten aanleg golfbaan beschikbaar gesteld ter hoogte van Een bedrag van is uitbetaald. De gemeente draagt niet bij aan de exploitatie. Financiële cockpit Taakveld 5.2 Sportaccommodaties KPL Omschrijving Exploitatiebijdrage zwembad Exploitatie onroerend goed zwembad Sportgebouw Hoorn Sportvelden Hoorn Sportgebouw Midsland Sportveld Midsland Sportveld West Gymnastiekgebouw West Gymnastiekgebouw Midsland Gymnastiekgebouw Hoorn Bevordering sportdeelname TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N J 89

90 Toelichting afwijkingen > Taakveld 5.2 Sportaccommodaties Omschrijving Kadernota Exploitatiebijdrage zwembad 1 halfjaar Kadernota Exploitatie onroerend goed zwembad Kap lasten Verloop kapitaallasten Algemeen Privatisering sportvelden Hoorn Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 5.2 Sportaccommodaties Omschrijving Totaal Verduurzaming zwembad Vervanging kunstgrasveld TOTAAL TAAKVELD Speerpunten Taakveld 5.2 Sportaccommodaties Privatisering AVV Hoorn Binnen de randvoorwaarde van de Raad dat het lopende huurcontract met AVV moet worden gerespecteerd zullen bezuinigingskansen worden onderzocht. Vervanging kunstgras sportcomplex Midsland Er is een budget van beschikbaar gesteld voor de vervanging van het kunstgrasveld in Midsland. De rubberkorrels worden vervangen door kurk. Taakveld 5.3 Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie Tot dit taakveld behoren activiteiten ter bevordering van beeldende kunst, muziek, dans en toneel: - subsidiëren van podia voor muziek, dans en toneel - subsidiëren gezelschappen voor muziek, dans en toneel - accommodaties voor beeldende kunst - subsidies voor beeldend kunstenaars en projecten - kunstaankopen waaronder kunstwerken in de openbare ruimte - subsidiëren van cultuuruitingen op het gebied van film en video - kunstzinnige vorming en cultuureducatie, bevorderen van een educatief aanbod - culturele manifestaties waaronder herdenkingen - overkoepelende organen voor kunstbeoefening 90

91 5.3 Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Cultuur is belangrijk voor het eiland en verdient dus aandacht en ondersteuning. De gemeente vervult daarbij een faciliterende rol. Diverse subsidies voor welzijn, cultuur en sport zijn dit jaar gekort. Inzet is om op korte termijn niet meer te bezuinigen. Daar waar in vergelijkbare gevallen subsidieontvangers nu ongelijk behandeld worden, zal in deze periode naar gelijkheid worden gestreefd. Aan een financiële bijdrage worden in principe prestatieafspraken verbonden. Het subsidiejaarprogramma 2018 wordt op dit moment voorbereid en zal in het najaar aan de raad worden voorgelegd. Daarbij zal met nadruk ook gekeken worden naar de prestatie die geleverd wordt. Gelijkheid in behandeling van subsidie ontvangers wordt nageleefd. Het subsidiejaarprogramma 2017 is vastgesteld. Dat Leeuwarden in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa wordt, mag niet voorbij gaan aan Terschelling. De gemeente is alert in het grijpen van kansen die een culturele versterking bewerkstelligen en onderhoudt de verbinding naar de organisatie. Bij de activiteiten rond Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 steekt het college in op het actief betrekken van VVV en ondernemers. De gemeente faciliteert alleen bij het verstrekken van de benodigde vergunningen. Er is actieve bestuurlijke en ambtelijke betrokkenheid bij projecten van de Culturele hoofdstad 2018, waaronder Sense of place. Er wordt voor Terschelling ingestoken op de realisatie van het kwelderproject. Via het budget cofinanciering kunnen Terschellinger culturele hoofdstad projecten die een bijdrage uit het provinciale Iepen Mienskipsfûns ontvangen als ze passen in het gemeentelijk beleid worden gecofinancierd. De organisatie van de Culturele Hoofdstad is ondersteund met een bijdrage van 1 per inwoner. Financiële cockpit Taakveld 5.3 Cultuur KPL Omschrijving Muziekonderwijs (Overige) kunstzinnige vorming Culturele activiteiten + Oerol Beleid maatschappelijke zorg Leefbaarheid TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N 91

92 Toelichting afwijkingen > Taakveld 5.3 Cultuur Omschrijving Kadernota Budgetoverheveling 2016 aanleg skatevoorziening Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

93 Taakveld 5.4 Musea Tot dit taakveld behoren activiteiten gericht op het verwerven, behouden, wetenschappelijk onderzoeken en presenteren van kunst en cultuur: - musea, exposities - archeologie, heemkunde - historische archieven 5.4 Musea Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? Het bezoekerscentrum De Tonnenloods biedt het eiland en het Werelderfgoed Waddenzee de kans zich te presenteren aan bezoekers. De rol en betrokkenheid van de gemeente is gericht op de planologie, vergunningverlening en het verstrekken van een gelimiteerde structurele bijdrage. Het Behouden Huys is en blijft de schatkamer van onze cultuur. De wethouder is onderdeel van de stuurgroep samen met Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer van het project Tonnenloods. De gemeentelijke visie op natuur en (milieu)educatie zal in het project Tonnenloods worden meegenomen. De gemeente is geen risicodrager bij de exploitatie maar het college is wel bereid een gemaximeerde structurele exploitatiebijdrage te verstrekken en een eenmalige bijdrage in de investering van In 2018 zal in samenwerking met de medewerkers een herziening van de begroting van het museum worden gemaakt, gericht op een duurzame exploitatie. Dit zal mogelijk leiden tot een aanpassing van de begroting in Voor de CNL-locatie zal een herbestemming worden gezocht, zo mogelijk woningbouw. De stuurgroep onderzoekt welke mogelijkheden voor hergebruik gewenst en haalbaar zijn. Onder de Stuurgroep functioneren drie werkgroepen: 1. Gebouw (gaat over cascoherstel en herinrichting) 2. Beleving (gaat over de verhalen die we in de Tonnenloods voor het voetlicht willen brengen en hoe) 3. Privaat (overleg met ondernemers en maatschappelijke organisaties op Terschelling over passende aanvullende functies). Dit moet in 2017 duidelijkheid geven over het gewenste en haalbare hergebruik van (een deel van) de Tonnenloods op termijn en dus ook of het CNL daarin ondergebracht kan worden. De verbouwing is voortvarend aangepakt, en vrijwel afgerond in Door de raad is besloten dat het CNL nog tot 2018 open blijft. Het college gaat er echter vanuit dat het CNL nog een groot deel van 2018 open zal zijn. Hiervoor kan het beschikbare budget van de Tonnenloods worden gebruikt. Zo nodig zal dit door middel van een begrotingswijziging aan de raad worden voorgelegd. Financiële cockpit Taakveld 5.4 Musea KPL Omschrijving Exploitatie CNL Museum 't Behouden Huys Project Tonnenloods TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N 93

94 Toelichting afwijkingen > Taakveld 5.4 Musea Omschrijving Aut ontw Het CNL wordt vanaf 2018 gesloten Kadernota Beheer- en exploitatieplan Behouden Huys Aut ontw Vanaf 2018 is het exploitatiebudget Tonnenloods opgenomen Kadernota Budgetoverheveling 2016 Project Tonnenloods Kap lasten Verloop kapitaallasten Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Projecten Taakveld 5.4 Musea Omschrijving Totaal Opstellen beheer- en exploitatieplan Behouden Huys TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 5.4 Musea Omschrijving Totaal Behouden Huys Aankoop gebouw Tonnenloods Aankoop grond Tonnenloods TOTAAL TAAKVELD Speerpunten Taakveld 5.4 Musea Exploitatie Centrum Natuur en Landschap Door de raad is besloten dat het CNL nog tot 2018 open blijft. Het college gaat er echter vanuit dat het CNL nog een groot deel van 2018 open zal zijn. Hiervoor kan het beschikbare budget van de Tonnenloods worden gebruikt. Zo nodig zal dit door middel van een begrotingswijziging aan de raad worden voorgelegd. Taakveld 5.6 Media Tot dit taakveld behoren de zorg voor fysieke en elektronische cultuurdragers: - bibliotheken, artotheek, videotheek - lokale pers, lokale omroep - lokale informatievoorziening (bijvoorbeeld m.b.v. ICT) - overkoepelende organen Financiële cockpit Taakveld 5.6 Media KPL Omschrijving Bibliotheek Multi-functioneel gebouw "De Driemaster" TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 94

95 Taakveld 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie Tot dit taakveld behoren openbaar groen, natuur en recreatie: - natuurbescherming, onderhoud van bos, heide en overige natuurgebieden - aanleg en onderhoud van openbaar groen inclusief het plaatsen en onderhouden van kunstwerken in de openbare ruimte - aanleg en onderhoud van openbaar water: vijvers en kleine watergangen, waaronder schoonhouden van sloten, onderhouden van taluds en betuining - aanleg en onderhoud van speelvoorzieningen, recreatievoorzieningen - hobbyclubs en volkstuinderverenigingen 5.7 Openbaar groen en (open lucht) recreatie Wat willen we bereiken? Wat gaan we daarvoor doen? Wat doen we daar al voor? De toeristische sector wordt gekenmerkt door kleinschaligheid. Het toekomstbestendig maken is een van de uitdagingen waarvoor de gemeente in de komende jaren staat. De toeristische markt wordt steeds nadrukkelijker vraag gestuurd. Voor het levensvatbaar houden van de toeristische sector zal hierop geanticipeerd moeten worden. In de Ontwikkelvisie zullen de diverse belangen hierbij worden afgewogen. Continu inzicht in de gast als bouwsteen voor toekomstig beleid. Hoofdstuk 3.1. van TS25 geeft diverse ontwikkelrichtingen voor recreatie en toerisme weer. Doorvertaling naar beleid van toerisme is een van de vervolgacties. Via het gastenonderzoek wil Terschelling achterhalen: welk type gast er is geweest, wat deze heeft gedaan, hoe dit wordt gewaardeerd en wat er wordt gemist. Daarnaast willen wij inzicht in het economisch effect van het toerisme. Dit zal in 2018 verder worden opgepakt onder andere door een evaluatie van het Terschellinger kampeerbeleid. Het digitale continue gastenonderzoek is operationeel. Jaarlijks verschijnen er rapportages, ook incidentele rapportages kunnen geleverd worden. 95

96 Het college zal, in samenspraak met ondernemend Terschelling, een voorstel voorbereiden met als doel het creëren van een ondernemersfonds. De opbrengst wordt besteed aan afrekenbare marketingen promotiedoeleinden en aan de financiering van de nachtbewaking. Beheer en besteding worden door ondernemers gestuurd en ondergebracht in een te vormen rechtspersoon. Ook gemeentelijke subsidies kunnen daar worden ondergebracht. De vigerende beddenboekhouding is na 40 jaar achterhaald als sturingsinstrument van ruimtelijke ontwikkelingen en dient afgeschaft te worden. Sturing op de omvang van het toerisme is geborgd in relevante beleidskaders. In deze periode zal een initiatief hiertoe richting de provincie Fryslân ondernomen worden. Het toerisme kent een aantal kwalitatieve knelpunten. Daarom heeft de ontwikkeling van de kwaliteit, waaronder diversiteit en verbreding, rekening houdend met landschappelijke inpasbaarheid, prioriteit. Kwaliteit gaat voor kwantiteit! Bij beleidsbeslissingen zullen standaard de effecten op het toerisme getoetst worden. Het voorstel is om per 1 januari 2018 een ondernemersfonds in te stellen middels een verhoging van de OZB voor niet-woningen. Bepleiten van een mogelijke afschaffing van de beddenboekhouding bij de Provincie. Bestuurlijk overleg met de recreatiesector vindt al een groot aantal jaren plaats met diverse stakeholders. Dit is in de gemeentelijke besluitvormingsprocessen worden geïmplementeerd. De Terschellinger ondernemers hebben het draagvlak voor een ondernemersfonds onderzocht. Zie speerpunten taakveld 3.4 Economische promotie. De provincie heeft aangegeven dat de beddenboekhouding, als middel voor het beheersen van de recreatiedruk niet meer wordt voorgeschreven. Gemeentelijk blijft de beddenboekhouding een afweging bij het toetsen van omgevingsvergunningen. Het recreatieplatform bestaande uit de VVV, rederij Doeksen en de ondernemingsverenigingen vervullen sinds 2015 formeel een adviserende rol bij het ontwikkelen van plannen en projecten door de gemeente en Staatsbosbeheer. 96

97 Financiële cockpit Taakveld 5.7 Openbaar groen en recreatie KPL Omschrijving Eiland Griend Beheer en onderhoud openbaar groen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 5. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Dotaties Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.10 Mutaties reserves Omschrijving Budgetoverhevelingen 2016 diverse posten Dekking exploitatiesaldo Behouden Huys Dekking onderhoudskosten zwembad 1 halfjaar TOTAAL TAAKVELD

98 98

99 3.6 Programma 6 - Sociaal domein 99

100 100

101 3.6.0 Financiële planning PROGRAMMA 6 SOCIAAL DOMEIN Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie Inkomensregelingen Begeleide participatie Arbeidsparticipatie Maatwerkvoorzieningen (WMO) Maatwerkdienstverlening Maatwerkdienstverlening Geëscaleerde zorg SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Samenkracht en burgerparticipatie Inkomensregelingen Begeleide participatie Arbeidsparticipatie Maatwerkvoorzieningen (WMO) Maatwerkdienstverlening Maatwerkdienstverlening Geëscaleerde zorg TOTAAL PROGRAMMA

102 3.6.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie Tot dit taakveld behoren algemene voorzieningen (waarvoor geen individuele beschikking van de gemeente nodig is) gericht op participatie: - ondersteunen op participatie gerichte burgerinitiatieven, ondersteuning vrijwilligers en mantelzorg - sociaal en cultureel werk, Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW), wijkopbouw - preventie (bijv. eenzaamheidsbestrijding, preventie op het gebied van GGZ) - buurt- en clubhuizen - collectief aanvullend vervoer - toegankelijkheid voorzieningen (inclusie) - kinderopvang: toezicht op en handhaving van de kwaliteit van de kinderopvang en peuterspeelzalen - noodopvang vluchtelingen 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie Wat willen we bereiken? Gemeenten zijn met ingang van 2015 verantwoordelijk voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. Vanuit de gemeente zal de generalist(-en) uit het Eilandteam ondersteuning en begeleiding bieden aan mensen die dat nodig hebben. Dit wordt gedaan middels 1 plan voor het hele huishouden. De door het Rijk beschikbaar gestelde budgetten zijn bepalend voor de beleidskeuzes. Voor mensen met een arbeidsbeperking gaat het nodige veranderen. Uitgangspunt is dat zij naar vermogen blijven deelnemen aan het arbeidsproces. Wat gaan we daarvoor doen? De decentralisaties vragen om een herorganisatie van het sociale domein. De bestaande infrastructuur is hiervoor het vertrekpunt. Aan de decentralisaties wordt zowel ambtelijk als bestuurlijk op lokaal als regionaal niveau ruime aandacht besteed. In het vroege najaar van 2014 is gestart met de pilot Eilandteam gericht werken. Vanuit deze pilot is het de bedoeling zoveel mogelijk informatie te vergaren om een goede passende zorg te kunnen verlenen. De gemeente Terschelling heeft voor de uitvoering van de nieuwe taken gekozen voor gebiedsgericht werken. Dit heeft geresulteerd in de vorming van een Eilandteam dat de toegang vormt voor oude en nieuwe taken van de WMO, de jeugdzorg en werk en inkomen. Ondersteuning mantelzorg wordt lokaal opgepakt samen met Wadzorg, Thuiszorg, Buurtzorg en de Stilen. Vrijwilligerswerk wordt regiobreed opgepakt met NW- Fryslan door De Skule. Wat doen we daar al voor? De gemeente Terschelling heeft voor de uitvoering van de nieuwe taken gekozen voor gebiedsgericht werken. Dit heeft geresulteerd in de vorming van een eilandteam dat de toegang vormt voor oude en nieuwe taken van de WMO, de jeugdzorg en werk en inkomen. Het Eilandteam is per 2016 een generalistisch werkend gemeentelijk team dat werkt met specialistische kennis op de terreinen zorg, jeugd en participatie. Er is in 2016 begonnen met een project Each for Jongeren gefinancierd door de provincie. Dit project is geldig voor heel Noord West Friesland en verzorgt de expertise opbouw van jeugd in het eilandteam en de verbetering van de samenwerking met de huisartsen. Dit project loopt waarschijnlijk door tot half De provincie moet hierover nog een besluit nemen. Er zijn diverse provinciale werkgroepen die zich richten op verbetering van beleid, processen en uitvoering op het gebied van HG en kindermishandeling. Noord West Friesland neemt hier aan deel. Verkenning van de mogelijkheden met De Skule en lokale partijen om een passend aanbod ondersteuning vrijwilligers te realiseren voor Terschelling. 102

103 Hier zijn financiën voor vanuit de regio. Werk het doel, Participatie de norm. Jeugdzorg blijft vooralsnog voornamelijk regionaal georganiseerd. Uitgangspunt van de gemeente is: Eén kind, één gezin, één plan, één aanspreekpunt Iedere inwoner die niet in staat is zelfstandig regie over het eigen leven te voeren krijgt op maat ondersteuning. Op maat wil zeggen vanuit oplossingen en niet per definitie vanuit een bestaande voorziening. We moeten bewaken dat onze inwoners, waar nodig, de juiste zorg krijgen. Uitgangspunten zijn: - Lokaal organiseren waar het kan, regionaal waar het moet; - Cliëntenraad oprichten; - Bij aanbesteding van zorg, uitgaan van eilandsituatie; - Mensen binnen een versterkt netwerk zo lang mogelijk thuis laten wonen; - Mogelijke overschotten op budgetten in een aparte bestemmingsreserve onderbrengen; - Signalering, inrichting zorgloket, integraal samenwerken goed organiseren en faciliteren; - De inwoner met Sinds enkele jaren subsidieert de gemeente prenatale voorlichting op het eiland. Daarnaast zit in het aanvullend pakket van de GGD Prenatale huisbezoeken stevig ouderschap (tijdens zwangerschap). Samen met de Dienst SoZaWe is een projectmatige aanpak, Wad Werkt! ontwikkelt voor de uitvoering van de Participatiewet op Terschelling. Het uiteindelijke doel is een SocialPartnership. Een duurzaam netwerk creëren van Terschellinger ondernemers, zodat inwoners van Terschelling gedurende het hele jaar verschillende werkzaamheden kunnen verrichten. De gemeenten in Noordwest-Friesland betrekken inwoners bij het ontwikkelen van beleid. Nu ze meer taken hebben, willen de gemeenten advies over meer onderwerpen. Daarom is een projectorganisatie opgericht met een stuurgroep, die raden en colleges meer gaat betrekken bij de beleidsvoorbereiding. De stuurgroep adviseert het bestuur van de Dienst over beleidsvorming over de WMO, de Jeugdwet en de Participatiewet. Het huidige beleid wordt gecontinueerd. 103

104 zorgbehoefte krijgt passende zorg; - De gemeente streeft er naar om passende zorg te realiseren rondom de zwangerschap. Een nieuwe overlegstructuur tussen Eilandteam, onderwijs, professionele zorg, politie en huisartsen wordt opgezet. Dit punt is in 2016 opgepakt. Financiële cockpit Taakveld 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie KPL Omschrijving Dorpshuis De Stoek Jeugdwerk Ouderenwerk Centrum voor jeugd en gezin (CJG) Maatwerkdienstverlening Middelen gemeente jeugd (v/h CJG) TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 6.3 Inkomensregelingen Tot dit taakveld behoren alle inkomens- en bijstandsvoorzieningen: - inkomensvoorzieningen en loonkostensubsidies op grond van de Participatiewet; - geneeskundige en andere adviezen in verband met de bijstandsverlening; - IOAW (Wet inkomensvoorzieningen oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers) - IOAZ (Wet inkomensvoorzieningen oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen) - kosten van levensonderhoud uit het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz 2004); - kosten levensonderhoud voor startende ondernemers uit Bbz 2004; - sociale zekerheidsregelingen van het rijk zoals bijvoorbeeld eenmalige uitkeringen voor minima - gemeentelijk armoedebeleid: bijzondere bijstand, kwijtschelding gemeentelijke belastingen en heffingen, korting op musea, sportclubs etc., meerkosten bij werk in geval van handicap of chronische ziekte, etc. Financiële cockpit Taakveld 6.3 Inkomensregelingen KPL Omschrijving Kwijtschelding belastingen Inkomensregelingen Programma minimaregelingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 104

105 Taakveld 6.4 Begeleide participatie Tot dit taakveld behoren voorzieningen ter bevordering van maatschappelijke participatie die niet gericht zijn op doorstromen naar arbeid: - beschut werken - bestaande werkverbanden sociale werkvoorziening, bestaande Wsw en begeleid werken dienstbetrekkingen Financiële cockpit Taakveld 6.4 Begeleide participatie KPL Omschrijving Programma participatie Maatwerkvoorziening natura immaterieel Apparaatslasten WMO TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 6.4 Begeleide participatie Omschrijving Aut ontw Apparaatslasten WMO (uitvoeringskosten Dienst NW Fryslân) Aut ontw Herziene begroting 2017 en afrekening 2016 Dienst NW Fryslân Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Taakveld 6.5 Arbeidsparticipatie Tot dit taakveld behoren alle op arbeid gerichte participatie- en re-integratievoorzieningen: - re-integratie-instrumenten, waaronder Work First, proefplaatsing, participatieplaatsen, vrijwilligerswerk/ sociale activering, detacheringsbanen, scholing, duale trajecten - Erkenning van Verworven Competenties (EVC), ondersteuning bij starten van een eigen bedrijf, bepaalde vormen van tijdelijke loonkostensubsidie (voor zover ingezet als reintegratie-instrument) - stimuleringsmaatregelen, waaronder Inkomensvrijlating, stimuleringspremies, vrijlating onkosten vergoeding vrijwilligerswerk, onkostenvergoedingen, No-riskpolis - voorzieningen, waaronder Jobcoach, begeleiding Werkvoorzieningen zoals: werkplekaanpassingen, vervoersvoorzieningen, doventolk, brailleregels, aangepaste rolstoel etc. - loonwaardebepaling - inburgering (WI) cursus Nederlands - voorzieningen ter voorbereiding van een zelfstandig bestaan als startend ondernemer en ter begeleiding van startende ondernemers uit het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz) Financiële cockpit Taakveld 6.5 Arbeidsparticipatie KPL Omschrijving Werk en re-integratie TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 6.5 Arbeidsparticipatie Omschrijving Aut ontw Herziene begroting 2017 en afrekening 2016 Dienst NW Fryslân TOTAAL TAAKVELD

106 Taakveld 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) Tot dit taakveld horen materiële voorzieningen om zelfstandig te kunnen functioneren (WMO) voor mensen met fysieke beperkingen die op basis van een beschikking verstrekt worden: - huisautomatisering (domotica) - woningaanpassingen - hulpmiddelen - overige voorzieningen gehandicapten - eigen bijdragen Financiële cockpit Taakveld 6.6 Maatwerkvoorzieningen (WMO) KPL Omschrijving Begeleide participatie TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ Tot dit taakveld behoort dienstverlening aan individuele cliënten met een beperking (fysiek/psychisch) die zelfstandig wonen en die ondersteuning behoeven in de vorm van beschikbare uren op basis van een toekenningsbeschikking: - individuele begeleiding - huishoudelijke verzorging - respijtzorg ten behoeve van mantelzorgers - individueel vervoer - financiële tegemoetkoming voor personen met een fysieke beperking, een psychische of psychosociale beperking van daarmee verband houdende extra kosten - schuldhulpverlening - PGB WMO - eigen bijdragen Financiële cockpit Taakveld 6.7 Maatwerkdienstverlening 18+ KPL Omschrijving Maatwerkvoorzieningen Baten programma WMO TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- Tot dit taakveld behoren vormen van jeugdhulp die door de gemeente als individuele (niet vrij toegankelijke) voorziening worden aangemerkt waaronder begrepen: - begeleiding 18-, jeugd- en opvoedhulp - jeugd-ggz - jeugdzorg aan verstandelijk beperkten - vervoer (18-) - PGB Jeugd - persoonlijke verzorging en kortdurend verblijf voor de doelgroep jeugdzorg-plus (gesloten jeugdhulp) 106

107 Financiële cockpit Taakveld 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- KPL Omschrijving Wijkteams Maatwerkdienstverlening Apparaatslasten jeugd TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- Omschrijving Aut ontw Herziene begroting 2017 en afrekening 2016 Dienst NW Fryslân Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Taakveld 6.82 Geëscaleerde zorg 18- Tot dit taakveld behoren maatregelen gericht op de opvang en het verbeteren van de veiligheid van kinderen en jeugdigen 18- met inbegrip van maatwerkdienstverleningsmaatregelen voor jeugdigen die in de desbetreffende opvangvoorzieningen verblijven: - kinderbeschermingsmaatregelen, aanpak kindermishandeling - jeugdreclassering - opvang (18-) - vrouwenopvang/huiselijk geweld (18-) - beschermd wonen (18-) - programma's rond verslaving (18-) - PGB jeugd - individuele maatwerkdienstverlening voor jeugdigen 18- in opvangvoorziening - ouderbijdragen Financiële cockpit Taakveld 6.82 Geëscaleerde zorg 18- KPL Omschrijving Geëscaleerde zorg TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N 107

108 Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 6 (Reserve sociaal domein). Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Dotaties Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J J N Toelichting afwijkingen > Taakveld 6.7 Maatwerkdienstverlening 18+ Omschrijving Aut ontw Verwacht saldo baten en lasten van het sociaal domein op basis van de herziene begroting 2017 en afrekening 2016 van de Dienst SoZaWe NW Fryslân TOTAAL TAAKVELD Indicatoren en algemene gegevens Participatie Gemiddeld aantal arbeidsplichtige cliënten Gemiddeld aantal re- integratiecliënten Aantal lopende trajecten Inkomen Gemiddeld aantal uitk. Part Wet < 65 jaar Gemiddeld aantal uitk. IOW/IOAW Gemiddeld aantal uitk. IOAZ Financieel vangnet AV Frieso Aantal toegekende aanvragen Bijzondere bijstand bewind voering Bijzondere bijstand overig Compensatieregeling HH Kindpakket Thuis Kindpakket Jeugdsportfonds* Kindpakket Jeugdcultuurfonds Kindpakket St. Leergeld Participatiefonds Individuele studietoeslag Individuele inkomenstoeslag * Door actieve benadering en campagne zullen er meer kindpakketten worden uitgegeven (Klijnsmagelden). 108

109 WMO ZIN Aantal indicaties HH Aantal indicaties participatie Regulier Aantal indicaties Participatie Zwaar Aantal indicaties Zelfredzaamheid Regulier Aantal indicaties Zelfredzaamheid Zwaar PGB Aantal unieke cliënten HH Aantal unieke cliënten BG ZIN+PGB Aantal rolstoelvoorzieningen Aantal vervoervoorzieningen Jeugd ZIN aantal indicaties Jeugd ZIN gemiddelde kosten per jaar per indicatie PGB aantal indicaties Jeugd PGB gemiddelde kosten per jaar per cliënt

110 110

111 3.7 Programma 7- Volksgezondheid en milieu 111

112 112

113 3.7.0 Financiële planning PROGRAMMA 7 VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 7.1 Volksgezondheid Riolering Afval Milieubeheer Begraafplaatsen en crematoria Duurzaamheid SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Volksgezondheid Riolering Afval Milieubeheer 7.5 Begraafplaatsen en crematoria Duurzaamheid TOTAAL PROGRAMMA

114 3.7.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 7.1 Volksgezondheid Tot dit taakveld behoren maatregelen ter bescherming van de gezondheid van de bevolking als geheel, van specifieke risicogroepen, van jeugd en van ouderen: - het monitoren van de gezondheidssituatie - uitvoering van preventieprogramma's, het vroegtijdig signaleren van specifieke stoornissen en gezondheidsbedreigende factoren - uitvoering van programma's voor gezondheidsbevordering en maatregelen tegen bedreigingen van de gezondheid - bestrijding van infectieziekten en aanbieden van vaccinaties - het geven van voorlichting, advies en begeleiding - het geven van prenatale voorlichting aan aanstaande ouders - het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen - het bevorderen van medisch milieukundige zorg - het bevorderen van technische hygiëne zorg - het bevorderen van psychosociale hulp bij rampen - ambulance en ziekenvervoer Financiële cockpit Taakveld 7.1 Volksgezondheid KPL Omschrijving Algemene gezondheidszorg Jeugdgezondheidszorg Helihaven TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 7.1 Volksgezondheid Omschrijving Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Taakveld 7.2 Riolering Tot dit taakveld behoren de gemeentelijke taken ten aanzien van afvalwater en de waterhuishouding: - opvang en verwerking van afval- en hemelwater - inzameling en transport huishoudelijk- en bedrijfsafvalwater - voorkomen van grondwaterproblemen, onder meer door afvoer van overtollig grondwater - rioolwaterzuivering - bestrijding verontreiniging oppervlaktewater - baten rioolheffing - kosten van de heffing en invordering van de rioolheffing Financiële cockpit Taakveld 7.2 Riolering KPL Omschrijving Beheer en onderhoud riolering Heffing rioolbelasting TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N 114

115 Toelichting afwijkingen > Taakveld 7.2 Riolering Omschrijving Kap lasten Verloop kapitaallasten (mede door aanpassing rente) Aut ontw Storting in de voorziening Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 7.2 Riolering Omschrijving Totaal vgrp vgrp vgrp vgrp vgrp vgrp Kolkenzuiger TOTAAL TAAKVELD Algemene toelichting: In paragraaf 4.3 Onderhoud kapitaalgoederen/riolering geven we een nadere toelichting op de riolering. Tevens is in paragraaf de kostendekkendheid van de riolering aangegeven. Taakveld 7.3 Afval Tot dit taakveld behoren de inzameling en verwerking van bedrijfs- en huishoudelijk afval: - afvalscheiding en recycling - vuilophaal en afvoer - vuilstort en verwerking - baten afvalstoffenheffing en reinigingsrechten - kosten van de heffing en invordering van de afvalstoffenheffing Financiële cockpit Taakveld 7.3 Afval KPL Omschrijving Afval inzameling Voorzieningen en materialen inzameling Afvalverwerking Milieustraat Verhuur overslagstation Afvalstoffenheffing/reinigingsrecht Doorbelastingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 7.3 Afval Omschrijving Kap lasten Verloop kapitaallasten Aut ontw Afvalinzameling (prestatieovereenkomst Omrin) Kadernota Tariefaanpassing afvalstoffenheffing Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD

116 Algemene toelichting: In paragraaf wordt een overzicht verstrekt van de kostendekkendheid van afval. In 2018 kan het tarief voor de afvalstoffenheffing met 30 per aansluiting worden verlaagd. Taakveld 7.4 Milieubeheer Tot dit taakveld behoren gemeentelijke taken ter bescherming van het milieu waaronder: - de bescherming en de sanering van de kwaliteit van de bodem en de atmosfeer - de beheersing van geluidhinder - bescherming tegen straling en dergelijke - verplaatsing van milieuhinderlijke bedrijven - ongediertebestrijding - RUD, Regionale Uitvoeringsdiensten 7.4 Milieubeheer Wat willen we bereiken? Bevorderd zal worden dat de beheerplannen in het kader van Natura 2000 spoedig het levenslicht zien. Uitgangspunt is het kunnen blijven ervaren van de bijzondere natuur op Terschelling als een voor bezoeker en bewoner nadrukkelijke levensbehoefte. Natuurdoelstellingen mogen niet ten koste gaan van werken en recreëren. Wat gaan we daarvoor doen? Het beheerplan Natura 2000 zal als het gereed is voorgelegd worden aan de raad zodat die haar gevoelens kan uitspreken ten aanzien van het draagvlak. Voorleggen van het beheerplan Natura 2000 in een informatieavond aan de raad, zodra de plannen zijn vastgesteld. Wat doen we daar al voor? Het ontwerp van de beheerplannen Waddenzee, Noordzeekustzone en Duinen Terschelling hebben begin dit jaar ter inzage gelegen. Door het college en de Waddeneilanden zijn zienswijzen ingediend. In de zomer worden de beheerplannen vastgesteld. Hierbij wordt zoveel mogelijk opgetrokken met de andere eilanden. Zienswijzen sluiten hierop aan. Er wordt gestreefd naar meer afstemming en eenduidigheid tussen de verschillende instanties op het terrein van wad- en strandbeheer. Met name de handhaving en het toezicht is onduidelijk. De verantwoordelijkheid en de bevoegdheid ligt bij de Provincie. Dit wordt vertaald in eigen beleid. Samen met de andere Waddeneilanden en Waddengemeenten is een beheerverordening voor de Waddenzee en Noordzeekustzone opgesteld. Kwelderontwikkeling biedt, in samenhang met een aantal doelen, kansen: natuurontwikkeling, cultuurlandschap restaureren, zee defensie en landschapsvormgeving. De gemeente maakt deel uit van de stuurgroep en de projectgroep. De gemeente blijft een betrokken partij bij dit project. De wethouder is voorzitter van de stuurgroep. 116

117 Financiële cockpit Taakveld 7.4 Milieubeheer KPL Omschrijving Vergunningverlening, toezicht handhaving milieu TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten N N N N Taakveld 7.5 Begraafplaatsen en crematoria Tot dit taakveld behoren gemeentelijke taken op het terrein van de lijkbezorging: - begraafplaatsen en crematoria - lijkschouw - baten begraafplaatsrechten - baten afkoopsommen grafrechten Financiële cockpit Taakveld 7.5 Begraafplaatsen KPL Omschrijving Rechten begraafplaatsen Onderhoud begraafplaatsen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 7.5 Begraafplaatsen Omschrijving Wens Ontwikkeling beleid begraafplaatsen TOTAAL TAAKVELD Wens Het beleid van de begraafplaatsen op het gebied van grafrechten, beheer en cultuurhistorische waarde dient te worden (door)ontwikkeld. Externe expertise moet hiervoor worden ingehuurd. 117

118 Taakveld 7.6 Duurzaamheid Tot dit taakveld behoren de gemeentelijke taken op het terrein van duurzaamheid. 7.6 Duurzaamheid Wat willen we bereiken? We houden vast aan de ambitie om als eiland zelfvoorzienend te zijn als het gaat om water en energie (dit in het besef dat het streefjaar 2020 lastig haalbaar wordt). De kans om binnen afzienbare termijn de winning van al het drinkwater op het eiland te realiseren, wordt nadrukkelijk onder de aandacht gebracht bij belanghebbende partijen. Wat gaan we daarvoor doen? Het ambitiemanifest Wadden zelfvoorzienend 2020 wordt uitgevoerd aan de hand van jaarlijks op te stellen projectplannen. Deze plannen richten zich op de thema s energiebesparing, duurzame energieproductie, bewonersinitiatieven, elektrisch vervoer en openbare verlichting. Wat doen we daar al voor? De ambitie om in 2020 zelfvoorzienend te zijn met betrekking tot de water en energie huishouding, stelt ons voor stevige uitdagingen. De huidige budgetten stellen ons in staat een beperkte bijdrage te leveren aan reguliere taken, die aansluiten bij andere ontwikkelingen. Duurzame energieproductie: De gemeente moet ruimtelijke keuzes maken voor wat betreft mogelijke ontwikkelingen voor de opwekking van kleinschalige wind en van zonne-energie. Innovatieve ontwikkelingen op het gebied van duurzame energieopwekking worden welwillend tegemoet getreden. Bewonersinitiatieven: Lokale energie-initiatieven dragen bij aan draagvlak en bewustwording op het gebied van duurzaamheid. Wij willen ruimte bieden aan dergelijke initiatieven en zetten hiermee in op het vergroten van de bewustwording van burgers. Energiebesparing: Als gemeente willen we het goede voorbeeld geven door onze gemeentelijke gebouwen te verduurzamen. Daarnaast stimuleren we particuliere woningeigenaren en het MKB maatregelen te nemen om energie te Terschelling Energie is een voorbeeld van een bewonersinitiatief en is de energie coöperatie van Terschelling. Wij ondersteunen en faciliteren deze organisatie in de aanloop naar verdere ontwikkelingen. We bieden het bedrijfsleven verschillende tools die duurzame bedrijfsvoering vergemakkelijken. Daarnaast gebruiken we onze eigen subsidieregeling Ondersteuning lokale duurzaamheidsinitiatieven om bewoners te stimuleren : In 2017 is zonneveldenbeleid vastgesteld. Hiermee worden voorwaarden geschept waarmee we ruimtelijke kwaliteit willen borgen, maar tegelijkertijd ruimte scheppen voor deze ontwikkeling. De TE is opgericht en de gemeente trekt, waar mogelijk, samen op. Budget wordt ingezet om renovatieplannen te maken om gebouwen zoveel mogelijk te verduurzamen. Bedrijfsleven In 2016 hebben zes ondernemers in een Koploperproject gewerkt aan duurzaam en maatschappelijk ondernemen. Dit is afgesloten met een symposium voor alle

119 besparen. De ondernemers op Terschelling zijn een grote gebruiker van energie. Energiebesparing in het MKB is nodig om de ambitie op het gebied van duurzame energieopwekking te behalen. energiebesparende maatregelen te nemen. Inwoners van Terschelling kunnen met vragen over energiebesparing terecht bij een gemeentelijk digitaal energieloket. Subsidieregeling Voor 2018 is verruiming van het subsidieplafond gewenst om de particuliere investeringen in duurzaamheid verder te stimuleren. eilander ondernemers. Hieruit bleek dat er interesse is naar een vervolg. In 2018 geven we hier invulling aan. Daarnaast biedt de gemeente een gratis startabonnement aan op de Milieubarometer voor alle Terschellinger ondernemers. De Milieubarometer is een waardevol hulpmiddel bij het besparen op energie en verminderen van milieubelasting. Regeling ondersteuning lokale duurzaamheidsinitiatieven In 2017 is de regeling zo succesvol dat in zes maanden het subsidieplafond is bereikt. In de openbare verlichting willen we ook nog meer bezuinigen op energie. Niet alleen door duurzaam verlichten maar ook door slimmer verlichten. Hiervoor gaan we een onderzoek doen naar de vervanging van alle lampen in LED. De straatverlichting van de Oosterburen te Midsland en die van Oosterend zijn vervangen door LED lampen. Financiële cockpit Taakveld 7.6 Duurzaamheid KPL Omschrijving Duurzaamheid, water en energie Elektrisch rijden TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N J Toelichting afwijkingen > Taakveld 7.6 Duurzaamheid Omschrijving Kadernota Budgetoverheveling 2016 diverse projecten Aut ontw Verloop en afwikkeling projecten Wens Verhoging subsidieplafond lokale duurzaamheidsinitiatieven Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Voorgenomen investeringen Taakveld 7.6 Duurzaamheid Omschrijving Totaal Overige zonnevelden TOTAAL TAAKVELD

120 Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 7. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Dotaties Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.10 Mutaties reserves Omschrijving Algemeen Budgetoverheveling TOTAAL TAAKVELD

121 3.8 Programma 8 - VHROSV 121

122 122

123 3.8.0 Financiële planning programma 8 PROGRAMMA 8 VOLKSHUISVESTING, RUIMTELIJKE ORDENING EN STEDELIJKE VERNIEUWING Financiële planning Begroting 2017 Begroting 2018 Begroting 2019 Begroting 2020 Begroting 2021 Taakveld Omschrijving Lasten Baten Saldo 8.1 Ruimtelijke ordening Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen) Wonen en bouwen SALDO Mutaties reserves GERAAMD RESULTAAT Verschillen in financiële planning per jaarschijf Ruimtelijke ordening Grondexploitatie (niet-bedrijventerrein) Wonen en bouwen TOTAAL PROGRAMMA

124 3.8.1 Drie W s en financiële cockpit per taakveld Taakveld 8.1 Ruimtelijke ordening Tot dit taakveld behoren taken op grond van de wet Ruimtelijke Ordening: - voorbereiden van vaststellen structuurplannen en -visies - BGT (Basisregistratie Grootschalige Topografie) - CAI, breedband en glasvezel aanleg - voorbereiden en vaststellen bestemmingsplannen - faciliterend grondbeleid (passief grondbeleid) De gemeente zelf voert geen actief grondbeleid, zij laat dit over aan private ontwikkelaars. Kosten die de gemeente maakt in het kader van dit faciliterend grondbeleid, (moeten) worden verhaald op de private ontwikkelaars. Het betreft hier kosten ten behoeve van onder meer: opstellen van bestemmingsplan, voorzieningen in de openbare ruimte en het aanleggen nutsvoorzieningen. 8.1 Ruimtelijke Ordening Wat willen we bereiken? De vastgestelde visie- en beleidsnota's blijven van kracht. Nieuw beleid, dat in overeenstemming is met dit akkoord, wordt gedurende de komende raadsperiode geïmplementeerd. De recent vastgestelde bestemmingsplannen vormen, naast de nog vast te stellen beheersverordeningen, het toetsingskader voor bouwplannen. Alleen als er sprake is van een duidelijk maatschappelijk en economisch belang worden wijzigingen buiten het vigerende bestemmingsplan door de gemeenteraad in behandeling genomen. Wat gaan we daarvoor doen? Vergunningverlening binnen de spelregels van de WABO. Het uitvoeren van gestructureerd toezicht op de naleving van bouwregelgeving, vergunningvoorschriften en de naleving van de bestemmingsplannen. De werkzaamheden die met bovenstaande taken samenhangen zijn per 1 april 2014 overgedragen aan de regionale uitvoeringsdienst FUMO. Wat doen we daar al voor? Met als basis de Toekomstvisie TS25 wordt het beleid voorde fysieke leefomgeving geactualiseerd en nader uitgewerkt. Partiële herziening bestemmingsplannen onderdeel bouwverordening (implementatie regelgeving Rijk) ten gevolge van een wijziging in de Woningwet. Bestemmingsplannen voor het Havengebied en Dellewal worden voorbereid en in procedure gebracht. Er is een nieuwe legger voor de dijkring vastgesteld. Deze nieuwe legger moet worden opgenomen in de verschillende bestemmingsplannen. Voor verschillende initiatieven zijn of worden bestemmingsplannen in procedure gebracht. De kosten voor wijzigingsplannen en postzegelbestemmingsplannen, noodzakelijk voor nieuwe initiatieven, komen voor rekening van de initiatiefnemer. De nog op te stellen toekomstvisie levert de bouwstenen voor de toetsingskaders voor ruimtelijke ontwikkelingen, dit om individueel gerichte besluitvorming te voorkomen.. Met als basis de Toekomstvisie TS25 wordt het beleid voorde fysieke leefomgeving geactualiseerd en nader uitgewerkt. 124

125 Het mogelijk maken van schuilgelegenheden in het buitengebied ten behoeve van welzijn van dieren. De door de gemeenteraad onlangs voor de B&Y locatie vastgestelde ruimtelijke ontwikkelingskoers wordt vastgelegd in een op te stellen bestemmingsplan. De door de gemeenteraad bij motie vastgestelde kaders voor invulling van de Dellewal -locatie, gaan samen met een door de gemeente op te stellen beeldkwaliteitsplan en vormen het uitgangspunt van ontwikkeling voor deze plek, dit met inachtneming van de mogelijke gevolgen van het op deze plek rustende conservatoir beslag. Uitgangspunt is dat Dellewal niet onder de boekwaarde wordt verkocht. Er wordt voorgesteld een parapluherziening te laten opstellen. Hierin worden de voorwaarden opgenomen waarmee schuilgelegenheden kunnen worden toegestaan. Voor het havengebied wordt een ontwerp bestemmingsplan en een concept masterplan opgesteld. Het bestemmingsplan voor Dellewal moet geactualiseerd worden. Het spanningsveld tussen de inspanning van de stichting, het financiële kader en gegeven tijd, maakt de ontwikkeling van de Dellewal locatie complex. Het college is zich aan het beraden over het gewenste vervolgtraject. Daarbij vindt een zorgvuldige belangenafweging plaats. Het bestemmingsplan Waterfront Oost (Dellewal) is in 1994 door de raad vastgesteld. Voordat een bestemmingsplan of beheerverordening kan worden opgesteld, moet duidelijk worden wat de gewenste inrichting van het gebied is. Het voorstel wordt voorgelegd aan het college en de raad. Hierna kan de procedure voor de parapluherziening worden opgestart. De bestemmingsplan- en vergunningprocedure wordt gecoördineerd. Uitgangspunt is het ruimtelijk kader dat op 25 oktober 2016 door de raad is vastgesteld. Inmiddels is een startnotitie gereed voor het havengebied.. Het college zal eind 2017 de raad een voorstel doen toekomen over de inrichting van de Dellewallocatie. 125

126 Ontwikkelvisie In de komende jaren heeft de gemeenteraad een toekomstvisie, gefaseerd, vastgesteld, waarin een duurzame ontwikkeling van het eiland centraal staat. Deze kent een aantal cruciale keuzes op uiteenlopende terreinen en beleidsvelden, alle met ruimtelijke consequenties. De verschillende actoren zullen nadrukkelijk bij de ontwikkeling worden betrokken. Op 24 mei 2016 is de toekomstvisie TS25 door de raad vastgesteld. Daarmee is de eerste stap gezet in het verder ontwikkelen van beleidskaders op verschillende terreinen. Dat leidt de komende periode tot diverse vervolgacties. In het najaar zal het college hierop terug komen. De toekomstvisie richt zich op de vraag hoe de verschillende ambities met name de vooral op toerisme gebaseerde economie, het streven naar energieneutraliteit en zelfvoorziening, het behoud van de bijzondere natuur en de leefbaarheid ruimtelijk optimaal te integreren zijn, waarbij het werk wat gedaan is voor de integrale gebiedsvisie wordt in principe geïntegreerd in de ontwikkelvisie. Totdat deze visie vastgesteld is, houden we ons aan de vastgestelde beleidskaders op ruimtelijk gebied en wordt geen nieuw sectoraal beleid ontwikkeld. Een uitzondering hierop vormt het ontwikkelen van een beleidskader ten behoeve van terrassen en serres. Financiële cockpit Taakveld 8.1 Ruimtelijke ordening KPL Omschrijving Ruimtelijke plannen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 8.1 Ruimtelijke ordening Omschrijving Kadernota Budgetoverheveling 2016 diverse projecten Aut ontw Verloop en afwikkeling projecten TOTAAL TAAKVELD

127 Taakvelden 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen) Tot dit taakveld behoren activiteiten op het gebied van gemeentelijke bouwgrondexploitatie: - grondverwerving, bouw- en woonrijp maken - bovenwijkse voorzieningen ten behoeve van de bouwgrondcomplexen - verkoop van bouwrijpe gronden - in het voorkomende geval onschadelijk maken en verwijderen van explosieven Financiële cockpit Taakveld 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerrein) KPL Omschrijving Campus/West-Aleta, fase Dellewal KLU-locatie TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerrein) Omschrijving Aut ontw Realisatie verwacht resultaat complex Campus/West-Aleta, fase TOTAAL TAAKVELD Taakvelden 8.3 Wonen en bouwen Tot dit taakveld behoren gebiedsontwikkeling, woningvoorraad en huisvestingsvoorziening: - (leges) omgevingsvergunning; - bouwtoezicht - basisregistratie adressen en gebouwen (BAG) - woningbouw en woningverbetering, renovatie - woonruimteverdeling, woningsplitsingsvergunning, woonvergunning - stedelijke vernieuwing: gebiedsgerichte aanpak woningvoorraad, woonomgeving en Voorzieningen 8.3 Wonen en bouwen Wat willen we bereiken? Er zal onderzoek worden gedaan naar de woningbehoefte op Terschelling (WOBOF). Het college neemt het initiatief en zoekt hierbij samenwerking met de provincie Fryslân en woningstichting de Veste. De uitkomsten van de WOBOF zullen moeten resulteren in beleid. Het huidige provinciale contingenteringsbeleid is op Terschelling beknellend. De slagkracht ontbreekt om in een overspannen woningmarkt in te spelen op kansen. Daarom wordt Wat gaan we daarvoor doen? In 2017 wordt de nieuwe Woonvisie vastgesteld. De nieuwe Woonvisie is de basis voor nieuwe afspraken met de provincie over de woningbouwruimte. 127 Wat doen we daar al voor? In samenwerking met de Friese Waddeneilanden en de Provincie is een woningmarktanalyse uitgevoerd. Deze analyse dient als input voor de Woonvisie en als toetsingskader voor woningbouwplannen. De Gedeputeerde heeft de Waddeneilanden meer ruimte gegeven voor woningbouw in bestaand bebouwd gebied.

128 deze raadsperiode het overleg aangegaan met de provincie dat moet leiden tot afschaffing van de woningcontingentering. De uitvoering van de notitie invullocaties voor woningen wordt weer ter hand genomen zodra de uitkomst van de discussie over woningcontingenten hiervoor ruimte biedt. De bestaande kaders (invullocaties 2007) blijven in stand. De uitvoering van de notitie wordt opgepakt na vaststelling van de Wooonvisie en vaststelling van beleidsregels voor de beoordeling van aanvragen. Binnen de Woonvisie en het Uitvoeringsprogramma Woonvisie wordt afgewogen of de woningbouw op invullocaties bijdraagt aan het op gang brengen van de doorstroming op de woningmarkt en het voorzien in de woonbehoefte op de wijze als omschreven in de Woonvisie. Om een indruk te krijgen van de vraag en de mogelijkheden is de bevolking en de buurtschappen gevraagd om met suggesties voor potentiële woningbouwlocaties te komen. De landelijke regelgeving met betrekking tot de zogeheten kangoeroewoningen zal worden gevolgd waarbij mogelijkheden zoveel mogelijk zullen worden benut. Verwachting is dat dit type woning in de toekomst vergunning vrij gebouwd kan worden. De prestatieafspraken met woningstichting De Veste worden snel geëvalueerd en, waar gewenst, bindend gemaakt in de huisvestingsverordening. De gesprekken over de Prestatieafspraken 2018 zijn gestart en krijgen een vervolg. Er is beleid opgesteld naar aanleiding van een wetswijziging. Mantelzorgwoningen kunnen sinds november 2014 vergunning vrij gebouwd worden. De prestatieafspraken zijn in 2016 geëvalueerd. De raad is over de uitkomsten geïnformeerd. De conclusies zijn betrokken bij het maken van nieuwe prestatieafspraken met De Veste en Huurdersvereniging de Brandaris. In januari 2017 zijn de Prestatieafspraken 2017 getekend. De Veste heeft in haar Portefeuilleplan en in haar Bod 2018 geen nieuwbouwplannen opgenomen. In de gesprekken over de prestatieafspraken wordt met De Veste besproken of de, uit de Woonvisie blijkende, behoefte aan sociale huurwoningen aanleiding tot heroverweging geeft. 128

129 De Veste heeft de gemeente en de huurdersvereniging gevraagd mee te denken over de randvoorwaarden, opties en keuzes voor de exit. Gesprekken hierover worden voortgezet. De Veste wil haar bezit op Terschelling verkopen. Hier zijn grote volkshuisvestingsen financiële belangen mee gemoeid. Deze moeten bij de nieuwe partij geborgd zijn. De woningtoewijzing op basis van inschrijfduur wordt gehandhaafd. Het op een zorgvuldige wijze beheren en exploiteren van de gemeentelijke eigendommen, waaronder de gemeentelijke gebouwen en overige onroerende en roerende goederen. Alle handhavingsprojecten worden begeleid door brede en heldere communicatie over motieven, doelen en wat wel en niet is toegestaan. Het huidige beleid rond handhaving wordt gecontinueerd conform de vigerende wet- en regelgeving. In daarvoor in aanmerking komende gevallen zal gebruik worden gemaakt van mediation, waardoor langdurige juridische procedures wellicht kunnen worden voorkomen. De gemeentelijke prioriteit is in eerste instantie gericht op tegengaan en terugdringen van leegstand en recreatief gebruik van woonhuizen. De lopende programmatische handhaving (bijgebouwen bij recreatiewoningen) wordt voortgezet. Bij de vaststelling van het eerstvolgende handhavingsjaarprogramm a stelt de gemeenteraad, rekening houdend met de Het college gaat met de raad de prioriteiten bepalen. In een aantal gevallen is gestart met mediation. De Veste wijst woningen weer toe op basis van inschrijfduur. Het onderhoud van de gemeentelijke gebouwen wordt uitgevoerd volgens de geactualiseerde meerjaren onderhoudsplanning. Er is een onderzoek uitgevoerd naar de toekomst van het gemeentelijk vastgoed. Het handhavingsbeleid is vastgesteld. Er wordt ingezet op duidelijke en voortijdige communicatie over handhavingstrajecten. Afgelopen jaren is reeds een aantal langlopende handhavingszaken via mediation opgelost. Daarbij blijkt mediation een goed middel te zijn. De medewerkers Juridische Zaken zijn geschoold in mediation vaardigheden. In de beleidsnotitie Helder handhaven is de aanpak van recreatief gebruik van woonhuizen als prioriteit 1 aangemerkt. Er is een inventarisatie van dit illegaal gebruik opgesteld. De FUMO wordt opdracht gegeven om hierop te gaan handhaven. In de beleidsnota Helder handhaven is handhaving op vrijstaande bijgebouwen geregeld. 129

130 financiële ruimte, nadere prioriteiten. Financiële cockpit Taakveld 8.3 Wonen en bouwen KPL Omschrijving Vergunningverlening en toezicht WABO WABO-leges Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) Volkshuisvesting Verhuur gemeentewoningen Verhuur gemeentegebouwen Verhuur gemeentegronden TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J J J N Toelichting afwijkingen > Taakveld 8.3 Wonen en bouwen Omschrijving Besluit Kosten afsluiting niet afgehandelde bouwdossiers Aut ontw Begroting FUMO Aut ontw Verloop en afwikkeling projecten Aut ontw Incidentele verkoop gemeentewoning Aut ontw Incidentele verkoop groenstroken Overige afwijkingen TOTAAL TAAKVELD Taakveld 0.10 Mutaties reserves Op dit taakveld worden alle toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves geboekt die verband houden met programma 8. Financiële cockpit Taakveld 0.10 Mutaties reserves KPL Omschrijving Dotaties Onttrekkingen TOTAAL TAAKVELD Afwijking per taakveld ten opzichte van voorgaand jaar Toelichten J N N N Toelichting afwijkingen > Taakveld 0.10 Mutaties reserves Omschrijving Algemeen Budgetoverheveling TOTAAL TAAKVELD

131 Paragrafen 131

132 4.0 Inleiding Zoals in paragraaf 1.5 (leeswijzer) al is aangegeven, geven de paragrafen gebundelde informatie over bepaalde thema s, die anders gefragmenteerd bij verschillende programma s aan bod zouden komen. Deze informatie is primair bedoeld om u als raad extra inzicht te verschaffen in de financiële positie van de gemeente. Ook wordt het voor de toezichthouder (provincie) van belang geacht om de financiële positie van de gemeente op deze manier beter te kunnen beoordelen. Een achttal paragrafen is verplicht voorgeschreven door het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV), namelijk: - lokale heffingen - weerstandsvermogen en risicobeheersing - onderhoud kapitaalgoederen - financiering - bedrijfsvoering - verbonden partijen - grondbeleid - begrotingsparagraaf. Hierna worden deze thema s uitgewerkt. Het betreft vaste onderdelen van de programmabegroting en de jaarrekening die elk jaar weer geactualiseerd worden. 132

133 4.1 Paragraaf lokale heffingen Inleiding De belasting- en legesverordeningen zullen in december 2017 aan de Raad ter definitieve goedkeuring in de vorm van een belastingen- en tarieventabel 2018 worden voorgelegd. In het wijzigingsbesluit vernieuwing BBV van 5 maart 2016 staat dat met ingang van de begroting 2017 op een transparante wijze inzichtelijk wordt gemaakt in welke mate er sprake is van kostendekkende tarieven. De transparantie omtrent de kostendekkende tarieven omvat in deze begroting de afvalstoffenheffing en rioolheffing Overzicht te realiseren inkomsten belastingen, heffingen en leges Te realiseren inkomsten in Stijging in % Secretarieleges 1, WABO-leges 1, Grafrechten 1, Afvalstoffenheffing** -14, Rioolbelasting en -recht 1, Precariobelasting 1, OZB eigenaar woningen 3, OZB eigenaar niet-woningen* 33, OZB gebruiker niet-woningen* 32, Toeristenbelasting 0, Forensenbelasting 0, Liggelden en overige opbrengsten haven haven 1, Totaal te realiseren opbrengsten * In de OZB niet-woningen is de opslag ter dekking van het ondernemersfonds voor de jaren 2018 tot en met 2020 verwerkt. ** In de afvalstoffenheffing is de voorgestelde tariefverlaging met verwerkt. Verwachte ontwikkelingen van enkele belastingtarieven in Afvalstoffenheffing per huishouden 212,20 182,20 182,20 182,20 182,20 Rioolheffing 176,49 176,49 176,49 176,49 176,49 Rioolrecht per m³ (vanaf 151 m³) 1,12 1,12 1,12 1,12 1,12 OZB eigenaar woningen 0,095% 0,098% 0,101% 0,104% 0,107% OZB eigenaar niet-woningen 0,156% 0,161% 0,166% 0,170% 0,176% OZB gebruiker niet-woningen 0,128% 0,132% 0,136% 0,140% 0,144% Opslag OZB niet-woningen Toeristenbelasting 1,55 1,60 1,65 1,65 1,65 Forensenbelasting (per slaapplaats tot maximaal 4 slaapplaatsen) 215,45 215,45 215,45 215,45 215,45 Forensenbelasting (5 en meer slaapplaatsen) 1.077, , , , ,25 Havengelden (per m¹) 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 Precariobelasting - algemeen tarief A-locatie per m² per maand 5,09 5,14 5,19 5,19 5,19 Precariobelasting - algemeen tarief B-locatie per m² per maand 4,00 4,04 4,08 4,08 4,08 Precariobelasting - standplaats tarief A-locatie per m² per maand 6,59 6,65 6,72 6,72 6,72 Precariobelasting - standplaats tarief B-locatie per m² per maand 5,53 5,59 5,65 5,65 5,65 133

134 4.1.2 Ontwikkeling lokale belastingdruk Afvalstoffenheffing Huishoudelijk afval wordt door de gemeente ingezameld, afgevoerd en verwerkt. Met ingang van 2012 heeft de gemeente deze taken ondergebracht bij Omrin, een samenwerkingsverband op het gebied van afvalinzameling van alle gemeenten in Friesland. In het begrotingsjaar 2017 is gebleken dat de prestatie-overeenkomst met Omrin beduidend lager uitvalt. Dit voordeel van ca zorgt voor een daling in het tarief van ca. 30. Het definitieve tarief afvalstoffenheffing wordt in de raadsvergadering van december 2017 vastgesteld. De afvalstoffenheffing wordt geheven per huishoudelijke aansluiting, Rioolbelasting en -recht Rioolheffing wordt geheven wanneer men gebruik maakt van een perceel van waaruit afvalwater direct of indirect op de gemeentelijke riolering wordt afgevoerd. Met het geld dat de gemeente via de deze belasting ontvangt, onderhoudt de gemeente de gemeentelijke riolering. In het begrotingsjaar 2017 is de rekenrente voor investeringen in rioleringen aangepast van 5% naar 1,5%. Door deze aanpassing kan het tarief rioolheffing en -recht gelijk blijven voor de komende jaren. Onroerende zaak belasting (% van de WOZ-waarde) Onroerende zaak belasting (OZB) wordt geheven over de WOZ-waarde die voor het object is vastgesteld. Met ingang van 2009 wordt de OZB-belasting berekend naar een percentage van de waarde van een onroerende zaak. Er is gekozen voor een percentage om duidelijk te maken dat de OZB slechts over een klein percentage van de waarde van een object wordt geheven. Het niet-woning tarief wordt toegepast voor panden die uitsluitend als bedrijf worden gebruikt, en voor panden waarbij sprake is van een combinatie van bedrijf en woning, maar waarvan de waarde van het bedrijfsgedeelte 70% of meer is van de totale WOZ waarde. Voor de WOZ-waarde per 1 januari 2018 worden de taxatiewaarden gebruikt met peildatum 1 januari De belastingvoorstellen zullen in december 2017 aan de Raad ter definitieve goedkeuring in de vorm van een belastingen- en tarieventabel 2017 worden voorgelegd. Eerst op dat moment kan met de resultaten van de WOZ-waardebepaling van alle onroerende zaken per de hoogte van de tarieven definitief worden bepaald om de meeropbrengst OZB te kunnen realiseren. 134

135 Woonlasten De Rijksuniversiteit Groningen heeft een Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO). Dit centrum doet jaarlijks onderzoek naar de lokale lastendruk. Een Atlas van de lokale lastendruk is beschikbaar via internet. In onderstaande tabel wordt de ontwikkeling van de woonlasten op Terschelling weergegeven ten opzichte van Nederland. Woonlasten meerpersoonshuishoudens Jaar Terschelling Nederland Kwijtscheldingsbeleid Op grond van de gemeentelijke verordening en beleidsregels kunnen burgers die op grond van inkomenscriteria niet in staat zijn hun gemeentelijke lasten te betalen, een beroep doen op kwijtschelding. Op basis van de ervaringscijfers van afgelopen jaren is hiervoor een post gereserveerd in de begroting van Indicatoren Vraagprijs woningen Jaar Terschelling Nederland WOZ waarde woningen Jaar Terschelling Nederland

136 4.1.3 Kostendekkendheid Afval Kostendekkendheid afval in Lasten taakveld 7.3 Afvalinzameling Afvalverwerking Milieustraat Overslagstation Totaal lasten Baten taakveld 7.3 Afvalverwerking Huuropbrengsten Overige opbrengsten (doorbelastingen overige taakvelden) Saldo exploitatielasten taakveld 7.3 Afval Toerekening overhead Saldo exploitatielasten taakveld 7.3 Afval incl. overhead Opbrengst heffingen Saldo afval Dekkingspercentage 124% 99% 98% 97% 96% Riolering Kostendekkendheid riolering in Lasten taakveld 7.2 Beheer en onderhoud riolering Storting voorziening riolering Totaal lasten Baten taakveld 7.2 Overige opbrengsten Saldo exploitatielasten taakveld 7.2 Riolering Toerekening overhead BTW Saldo exploitatielasten taakveld Opbrengst heffingen Saldo riolering Dekkingspercentage 96% 100% 100% 100% 100% 136

137 4.2 Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing Inleiding Het weerstandsvermogen is gedefinieerd als het vermogen van de gemeente Terschelling om niet-structurele financiële risico s op te kunnen vangen teneinde zijn taken te kunnen voortzetten. Het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen weerstandscapaciteit (zijnde de middelen waarover de gemeente beschikt/kan beschikken om niet- begrote kosten te dekken) en de risico s waarvoor geen voorzieningen zijn getroffen of verzekeringen zijn afgesloten. Het weerstandsvermogen is van belang voor het bepalen van de gezondheid van de financiële positie van de gemeente, maar ook voor de meerjarenraming. In het voorgaande is aangegeven dat het weerstandsvermogen van belang is voor het opvangen van mogelijke risico s die de gemeente loopt. Als beleidskaders voor risicomanagement gelden de financiële verordening (ex art. 212 Gemeentewet), de nota van reserves en voorzieningen (allebei op korte termijn te actualiseren) en deze begrotingsparagraaf. In het navolgende overzicht worden de onderkende risico s weergegeven met de mogelijke financiële impact. Belangrijkste financiële risico's Gevolgen Maatregelen Risico 1 Sociaal Domein - onvoldoende rijksbudget om benodigde aanbod voor zorg/ - er is een reserve Sociaal Domein gevormd - groot ondersteuning te realiseren - uitvoering door de Dienst SoZaWe NW Fryslan - beheersing/monitoring van de uitvoeringskosten - groot - generalisten/eilandteam worden ingehuurd - lasten en budgettering regelmatig toetsen - groot 2 Gemeentefonds - systematiek van "trap op, trap af" houdt in dat nieuwe - monitoring van ontwikkelingen binnen het bezuinigingen van het Rijk een verdere verlaging van het gemeentefonds om snel te kunnen bijsturen - groot gemeentefonds tot gevolg heeft 3 Campus Maritiem Instituut - terugkoopverplichting van de voormalige internaatgebouwen - de internaatgebouwen ter verkoop aanbieden - gering aan de Dellewal tegen hetzelfde bedrag als de verkoopprijs 2,8 miljoen 4 Complex voormalige dancing - de huidige boekwaarde is bijna 2,3 miljoen, deze - een eventuele verkoopprijs is door de raad Dellewal boekwaarde zorgt voor een beperking voor rechtmatigheid op minimaal de huidige boekwaarde gesteld in de jaarstukken en geldt als reëel - gering 5 Duurzamheid - het Ambitiemanifest "Terschelling zelfvoorzienend in 2020" - in de meerjarenbegroting is voor elk project is een ambitie die in de komende jaren behoorlijke fysieke een budget beschikbaar gesteld - gering en financiële inspanningen vergt 6 Bestemmingsplannen - het opstellen van ruimtelijke plannen wordt steeds complexer door nieuwe wet- en regelgeving, zoals Natura 2000, Ecologische Hoofdstructuur en tal van voorschriften - als gevolg hiervan zullen de kosten voor Ruimtelijke - het zo volledig mogelijk budgetteren om - groot Ordening stijgen overschrijdingen te vermijden - uitvoering masterplan havengebied - er wordt jaarlijks vanaf 2018 gereserveerd met een bedrag van , jaarlijks oplopend met tot een maximum van groot 7 Onderhoud kapitaalgoederen - de hoogte van de voorzieningen zijn niet toereikend om - extra storting in de voorziening gebouwen en het noodzakelijke onderhoud te dekken de voorziening wegen en paden - groot 8 Garanties - de gemeente staat momenteel garant voor de rente en - het jaarlijks beoordelen van de financiële aflossing van leningen tot een bedrag van 9,5 miljoen gegevens van de geldnemende organisaties - gering 9 Electronische overheid en ICT - behoorlijke inzet van gemeente gevraagd voor met name het project Grootschalige Topografie - het beschikbaar stellen van benodigd budget - groot - nauwe samenwerking binnen het Waddenverband met de gemeente Leeuwarden, zoals EGEM-programma - zicht houden op mogelijke financiële - groot consequenties 137

138 Weerstandsvermogen Het beleid omtrent het weerstandsvermogen is vastgelegd in de door de raad vastgestelde financiële verordening (januari 2017) naar aanleiding van artikel 212 van de Gemeentewet. Ratio weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen is de relatie tussen de risico s waar géén maatregelen voor zijn getroffen, zogenaamde restrisico s, en de aanwezige beschikbare capaciteit die de gemeente Terschelling heeft om die niet begrote kosten op te vangen, Ratio weerstandsvermogen = beschikbare weerstandscapaciteit = = 2,93 benodigde weerstandscapaciteit Het waarderingscijfer voor een ratio 2,0 is uitstekend. Weerstandscapaciteit In december 2015 is door de raad de Nota reserves en voorzieningen vastgesteld. In deze nota is het weerstandsvermogen per 1 januari 2016 vastgesteld op , jaarlijks te verhogen met 1,5% over de stand aan het begin van het jaar. In de volgende tabellen is de weerstandscapaciteit nader uitgewerkt. Reservepositie per 31 december in Algemene reserve Bestemmingsreserves (onbeklemd) Bestemmingsreserves (beklemd) Totaal Weerstandscapaciteit per 31 december in Algemene reserve Minimaal benodigd weerstandscapaciteit Vrij besteedbaar Uit de tabel valt af te lezen dat wij in de komende jaren aan de door de raad geformuleerde norm zullen voldoen. 138

139 Bij besluit van 15 mei 2015 (wijziging van het Besluit begroting en verantwoording gemeenten) is het opnemen van kengetallen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing verplicht gesteld met ingang van het begrotingsjaar De volgende kengetallen dienen ter ondersteuning bij de beoordeling van de financiële positie van de gemeente worden toegevoegd: 1. Netto schuldqoute 2. Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen 3. Solvabiliteitsratio 4. Structurele exploitatieruimte 5. Gemeentelijke belastingdruk Bij de beoordeling van de financiële positie is het van belang de kengetallen van een adequate toelichting te voorzien Netto schuldquote Netto schuldquote in per 31 december A - vaste schulden B - vlottende schulden C - overlopende passiva D - financiële activa E - uitzettingen F - liquide middelen G - overlopende activa H - totale baten I - Netto schuldquote (A+B+C-E-F-G)/H*100% NB: Het financieringstekort is voor de begrotingsjaren vermeld onder de overlopende passiva. De netto schuldquote geeft aan of de gemeente investeringsruimte heeft of juist op zijn tellen moet passen. De te hanteren indicaties zijn: Schuldquote onder de 100%: voldoende Schuldquote boven de 100%: matig Schuldquote boven de 130%: onvoldoende De gemeente Terschelling heeft volgens deze cijfers dus voldoende investeringsruimte. 139

140 4.2.2 Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte geldleningen Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte geldleningen in per 31 december A - vaste schulden B - vlottende schulden C - overlopende passiva D - financiële activa E - uitzettingen F - liquide middelen G - overlopende activa H - totale baten I - Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H*100% De genoemde criteria bij de schuldquote gelden ook voor dit kengetal Solvabiliteitsratio Solvabiliteitsratio in De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. De te hanteren indicaties zijn: Solvabiliteitsratio 50% en hoger: voldoende Solvabiliteitsratio lager dan 50%: matig Solvabiliteitsratio kleiner dan 30%: onvoldoende De gemeente Terschelling scoort hier matig. per 31 december A - eigen vermogen B - totaal vermogen C - Solvabiliteitsratio (A/B)*100% Structurele exploitatieruimte Structurele exploitatieruimte in per 31 december A - totale structurele lasten B - totale structurele baten C - totale structurele toevoegingen aan de reserves D - totale structurele onttrekkingen aan de reserves E - totale baten F - Structurele exploitatieruimte ((B-A)+(D-C))/E*100%

141 Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele vrije exploitatieruimte is. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten te dekken. Daarnaast geeft dit kengetal ook aan of de gemeente in staat is om structurele tegenvallers op te vangen dan wel of er nog ruimte is voor nieuw beleid. De gemeente Terschelling scoort met deze ratio een voldoende Gemeentelijke belastingdruk Gemeentelijke belastingdruk in A - OZB lasten voor een gemiddeld gezin B - rioolheffing C - afvalstoffenheffing D - eventuele heffingskorting E - totale woonlasten F - woonlasten COELO G - Woonlasten t.o.v. landelijk gemiddelde 2017 (E/F)*100% De gemeentelijke belastingdruk geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente Terschelling zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde van Bij een percentage lager dan 100% is de gemeentelijke belastingdruk lager dan de gemiddelde belastingdruk in Nederland. Op Terschelling is dat dus het geval Tabel kengetallen Totaal overzicht kengetallen in % per 31 december Netto schuldquote Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte geldleningen Solvabiliteitsratio Structurele exploitatieruimte Gemeentelijke belastingdruk

142 142

143 4.3 Paragraaf onderhoud kapitaalgoederen Algemeen De gemeente Terschelling heeft openbare ruimten en gebouwen in beheer en onderhoud. Veel activiteiten vinden hierop of hierbinnen plaats zoals wonen, werken en recreëren. Voor al deze activiteiten zijn kapitaalgoederen nodig, bijvoorbeeld groen, wegen, riolering, haven en gebouwen. De kwaliteit van de kapitaalgoederen en het onderhoud er van zijn bepalend voor het voorzieningen niveau. Openbaar groen Het onderhoud van de groenvoorziening is vastgelegd in een groenonderhoudsplan. De hoeveelheid groen per inwoner in beheer van de gemeente Terschelling bedraagt 43 m2 per inwoner. Dit ligt onder het landelijk gemiddelde dat op 47 m2 ligt. Maar de gemeente heeft natuurlijk veel meer schitterend groen buiten het gedeelte dat bij de gemeente in beheer is. In september 2015 heeft de Raad het Groenbeleidsplan vastgesteld. Daarin wordt onderscheid gemaakt tussen de hoofdgroenstructuur, wijkgroenstructuur, buurtgroen en bijzondere objecten (de groene parels). Inmiddels is een begin gemaakt met het opstellen van de beheersplannen. Naar verwachting zijn de beheersplannen in december volledig beschikbaar en kunnen deze vanaf januari dienen als uitvoeringskader voor de buitendienst. Het vastgestelde groenbeleidsplan kan binnen de budgetten worden uitgevoerd. Taakveld 5.7 Openbaar groen en (openlucht)recreatie in Eiland Griend Beheer en onderhoud openbaar groen Onderhoud begraafplaatsen Exploitatiesaldo taakveld Overhead Totaal openbaar groen en (openlucht)recreatie Beheer en onderhoud wegen In 1992 heeft de gemeenteraad besloten voor het onderhoudsniveau de normen voor rationeel wegbeheer toe te passen van de Stichting C.R.O.W. Dit gebeurt door middel van een geautomatiseerd beheerprogramma waarin de inspecties van de wegen worden ingevoerd. Voor het opstellen van het wegenbeheerplan is gebruik gemaakt van de gegevens van de Stichting C.R.O.W. Het wegenbeheerplan is in september 2016 behandeld in de Raad en wordt op dit moment geactualiseerd. Dit jaar zijn de te verwachten onderhoudslasten voor de wegen en paden voor de komende jaren opnieuw geïnventariseerd. De uitkomsten hiervan zullen nog dit najaar aan uw raad worden voorgelegd. Uit de voorlopige analyse blijkt wel dat om het onderhoud op het beoogde niveau te houden, een extra jaarlijkse storting (vanaf 2018) in de onderhoudsvoorziening van wenselijk is. 143

144 De volgende wegen worden in de periode onderhouden: - Asfaltplanning o Hoofdweg vanaf Formerum tot en met Oosterend o Fietspad vanaf Formerum tot en met Oosterend o Fietspad Halfweg West aan Zee o Fietspad Heereweg o Witzandpad Formerum o Bus perron Midsland - Elementenplanning o Straatwerk oud West-Terschelling o Bus route West-Terschelling o Europalaan o Molenweg (nabij de Jumbo) o Fietspad Heereweg Taakveld 2.1 Onderdeel beheer en onderhoud wegen in Specifieke kleine gebruiksgoederen Specifieke verbruiksgoederen Uitbestede werkzaamheden Onttrekking voorziening wegen, straten en pleinen Verzekeringen Betaalde leges en rechten Overige diensten Bijzondere projecten/subsidies Inkomensoverdrachten Dotatie voorziening ten laste van exploitatie Afschrijvingen Rente Leges en andere rechten Subtotaal beheer onderhoud wegen, straten en pleinen Overhead Totaal beheer onderhoud wegen, straten en pleinen Verloop onderhoudsvoorziening wegen en paden in Stand per januari Af: onderhoud Bij: storting Bij: extra storting Stand per 31 december Investeringsoverzicht wegen in Parkeren West Verkeersveiligheid Hoofdweg Aanpassingen openbaar vervoer Totaal beschikbaar gesteld krediet

145 Riolering De gemeente draagt zorg voor de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater, het opvangen van hemelwater en het voorkomen van overlast van grondwater als de burger het niet zelf kan. Deze zorgplichten zijn afkomstig uit diverse wetten en zijn vertaald naar concrete maatregelen in het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (vgrp). Het vgrp ( ) dat eind 2013 is vastgesteld, geeft inzicht hoe de gemeente invulling geeft aan haar zorgplichten. In augustus 2016 is het rioleringsbeheerplan opgesteld. Het rioleringsbeheerplan is in september 2016 behandeld in de raad. Er is veel in ontwikkeling op het gebied van water en riolering. Naast bijvoorbeeld de nieuwe waterwetgeving (2009) zijn er ook vernieuwde bestuurlijke afspraken op landelijk niveau. Daarnaast is landelijk afgesproken dat samenwerking tussen de waterbeheerders geconcretiseerd moet worden om gezamenlijk het water- en rioolbeheer efficiënter aan te pakken. Dit heeft gevolgen voor de gemeente. In het vgrp zijn de nieuwe ontwikkelingen vertaald in concrete maatregelen. Taakveld 7.2 Riolering in Specifieke kleine gebruiksgoederen Specifieke verbruiksgoederen Uitbestede werkzaamheden Betaalde leges en rechten Overige diensten Inkomensoverdrachten Dotatie voorziening ten laste van exploitatie Afschrijvingen Rente Leges en andere rechten Heffing rioolbelasting Subtotaal riolering Overhead Totaal riolering Het product riolering lijkt vanwege het positieve saldo meer dan kostendekkend. Het positieve saldo ontstaat door de BTW op rioleringsactiviteiten te compenseren. Deze compensabele BTW wordt echter weer gekort op de algemene uitkering, zodat de lasten en baten van riolering uiteindelijk aan elkaar gelijk blijven. Verloop onderhoudsvoorziening riolering in Stand per januari Af: onttrekking Bij: storting Stand per 31 december

146 Investeringsoverzicht riolering in vgrp vgrp vgrp Kolkenzuiger vgrp vgrp vgrp Totaal beschikbaar gesteld krediet Gebouwen Het onderhoud van de gemeentelijke gebouwen is gebaseerd op een meerjaren onderhoudsplanning (MOP). Hierbij wordt gewerkt met een 5-jaars gemiddelde van het uit te voeren onderhoud. In 2016 is de meerjaren onderhoudsplanning geactualiseerd. Dit heeft geresulteerd in het gebouwenbeheerplan Om een toekomstbestendig beheer en onderhoud van de gemeentelijke gebouwen te realiseren is een extra dotatie van in de onderhoudsvoorziening gemeentelijke gebouwen noodzakelijk. De kosten voor onder andere bovengenoemd onderhoud aan de gebouwen zijn als volgt berekend: Overzicht onderhoud gebouwen volgens planning in Musea Sportgebouwen Dorpshuizen Gemeentehuis Gemeentewerf Binnenhavens Overige gebouwen Totaal onderhoud gebouwen Het verloop van de onderhoudsvoorziening gebouwen is gebaseerd op bovenstaande onderhoudsplanning: Verloop onderhoudsvoorziening gemeentelijke gebouwen in Stand per januari Af: onderhoud Bij: storting Bij: extra storting Stand per 31 december

147 Haven Op 1 januari 2006 is de haven in eigendom en beheer overgenomen van het Rijk. Nu de overdrachten van het Rijk naar de gemeente definitief zijn geregeld en de grenzen tussen het gemeentelijk eigendom en de eigendommen van het Rijk definitief zijn vastgelegd, zal opnieuw een analyse van de staat van onderhoud, de benodigde onderhoudsbudgetten en investeringsbudgetten en de overige operationele kosten voor de haven worden uitgevoerd. Vooralsnog zijn we in de begroting uitgegaan van een continuering van de bestaande budgetten en investeringen in de haven. Hieronder volgt een overzicht van het saldo van het product havens, onderdeel beheer binnenhavens: Taakveld 2.4 Economische havens en watergangen in Specifieke kleine gebruiksgoederen Specifieke verbruiksgoederen Uitbestede werkzaamheden Onderhoud onroerende zaken Onttrekking voorziening Verzekeringen Betaalde leges en rechten Overige diensten Inkomensoverdrachten Uitvoering masterplan haven Dotatie voorziening ten laste van exploitatie Afschrijvingen Rente Verrekeningen Leges en andere rechten Subtotaal beheer binnenhavens Overhead Totaal beheer binnenhavens Het verloop van de reserve havenbedrijf is als volgt. Verloop reserve havenbedrijf in Stand per januari Af: onttrekking Bij: storting Stand per 31 december Investeringsoverzicht beheer binnenhavens in De Kom: Nutsvoorzieningen Totaal beschikbaar gesteld krediet

148 148

149 4.4 Financiering Inleiding Financiering betreft de wijze waarop de gemeente benodigde geldmiddelen aantrekt en (tijdelijk) overtollige geldmiddelen belegt. Treasury is het proces dat er op is gericht de financiering- en het kasstroommanagement (cashflow) te optimaliseren en te waarborgen dat voldaan wordt aan de verplichtingen van schuldeisers. De uitvoering van treasury vindt plaats conform het door de raad vastgestelde treausurystatuut van 16 januari Deze financieringsparagraaf is samen met het treasurystatuut een belangrijk instrument voor het transparant maken en daarmee voor het sturen en beheersen van de financieringsfunctie. De uitvoering van de financieringsfunctie dient plaats te vinden binnen de kaders zoals gesteld in de Wet Financiering Decentrale Overheden (Wet FIDO). Deze wet geeft twee verplichte richtlijnen (Ufdo) voor de bewaking en beheersing van renterisico s: kasgeldlimiet: hoeveel geld mag de gemeente lenen voor een periode van maximaal één jaar, renterisiconorm: hoeveel geld mag de gemeente maximaal lenen voor een periode langer dan één jaar. Onder renterisico wordt verstaan de mate waarin het saldo van rentelasten en -baten verandert door wijzigingen in het rentepercentage voor zowel de korte als voor de lange financiering. Het is de bedoeling grote fluctuaties in de rentelasten, die mogelijk consequenties hebben voor de financiële positie, te vermijden. Kasgeldlimiet Juist voor korte financiering (tijdelijke liquiditeitstekorten voor lopende uitgaven opvangen) geldt dat het renterisico aanzienlijk kan zijn. Fluctuaties in de korte rente hebben direct een relatief grote impact op de rentelasten. Door middel van de kasgeldlimiet wordt een grens gesteld aan de mogelijkheid om lopende uitgaven kort te financieren, en daarmee wordt dan het risico beperkt. De kasgeldlimiet wordt bepaald op basis van een door het Rijk vastgesteld percentage (8,5%) van het begrotingstotaal. Voor 2018 is dat (8,5% van ) Renterisiconorm Lange financiering vormt een integraal onderdeel van het lange termijn investeringsbeleid. Renterisico s zijn van te voren in te schatten en daarmee goed beheersbaar. Dit kan worden bereikt door informatie over rente en leningen actueel en transparant te krijgen. Verder is het van groot belang om een spreiding van looptijden in de lening portefeuille te realiseren. Het renterisico uit hoofde van renteherzieningen en herfinancieringen van leningen wordt dan in voldoende mate beperkt. 149

150 Het volgende overzicht geeft inzicht in de samenstelling, grootte en rentegevoeligheid van de opgenomen geldleningen. Leningportefeuille 2018 in Stand per 1 januari Reguliere aflossingen Nieuwe leningen: Reguliere opname Wegens rente aanpasingen Wegens herfinanciering Stand per 31 december Rentelast Gemiddelde rentevoet 2,94% 2,97% 2,95% 3,00% Uit dit overzicht blijkt dat er geen renteherzieningen plaatsvinden in 2018 tot en met De lening portefeuille bestaat uit een 8-tal leningen die alle een verschillende rentevaste periode hebben. Op dit moment hebben we nog een 4-tal leningen met een rentepercentage rond de 4%, op dit moment zijn de kosten van het omzetten van de leningen naar een lager rentepercentage nog te hoog. In het volgende overzicht worden de risico s van renteherzieningen en herfinanciering van leningen afgezet tegen de risiconorm van de vaste schuld. Het renterisico op de vaste schuld mag de renterisiconorm in beginsel niet overschrijden. Renterisico in a Renteherziening op vaste schuld o/g b Renteherziening op vaste schuld u/g Netto renteherziening (1a - 1b) a Nieuw aangetrokken vaste schuld b Nieuw verstrekte lange lening Netto nieuw aangetrokken schuld (3a - 3b) Betaalde aflossing Herfinanciering (laagste van 4 en 5) Renterisico op vaste schuld Renterisiconorm in Stand van vaste schuld per 1 jauari Vastgesteld percentage 20% 20% 20% 20% 10 Renterisiconorm Toets renterisiconorm 10 Renterisiconorm Renterisico op vaste schuld Ruimte / Overschrijding (10-7)

151 Door het Rijk is een renterisiconorm van 20% vastgesteld voor gemeenten. Concreet houdt dit in dat de jaarlijks verplichte aflossingen en renteherzieningen niet meer mogen bedragen dan 20% van het totaal van de leningportefeuille per 1 januari. Uit het overzicht blijkt dat wij ruim binnen de renterisiconorm blijven. Schatkistbankieren In 2014 is het verplicht schatkistbankieren ingevoerd voor decentrale overheden. Schatkistbankieren houdt in dat tegoeden (liquide middelen) worden aangehouden in de Nederlandse schatkist. Over deze tegoeden wordt een rente vergoed die gelijk is aan de rentes die de Nederlandse staat betaalt op leningen die ze op de markt aangaat. Het drempelbedrag voor schatkistbankieren ligt voor onze gemeente op 0,75% van het begrotingstotaal, met een drempelbedrag van Financieringspositie Bij de berekening van de financieringspositie wordt de boekwaarde van de vaste activa afgezet tegen de beschikbare financieringsmiddelen (reserves, voorzieningen en langlopende waarborgsommen). Bij een financieringsoverschot zet de gemeente middelen weg, bij een financieringstekort heeft de gemeente onvoldoende eigen financieringsmiddelen waardoor de gemeente geld moet aantrekken bij de Bank Nederlandse Gemeenten. In de begroting 2017 wordt hiervoor een rentepercentage gehanteerd van 0%. In onderstaande tabel wordt het jaarlijks financieringstekort of overschot berekend. Financieringspositie in Te financieren Lopende en voorgenomen investeringen Bouwgrondexploitatie Totale boekwaarde Financieringsmiddelen Stand van de reserves Stand van de voorzieningen Stand lang vreemd vermogen Totaal vermogen Financieringsoverschot/ -tekort De rente over het financieringstekort is te verwaarlozen. 151

152 152

153 4.5 Paragraaf bedrijfsvoering De bedrijfsvoering heeft als reikwijdte de gemeentelijke organisatie. Niet alleen de ambtelijke organisatie, maar ook de bestuurlijke organisatie. De burger verwacht van de gemeente dat de gelden rechtmatig, doelmatig en doeltreffend besteed worden, dat de gemeente een betrouwbare partner voor de burgers is en transparant is. Deze verwachtingen zijn tevens criteria voor de bedrijfsvoering. Met bedrijfsvoering worden alle ondersteunende activiteiten bedoeld die nodig zijn om de inzet in de programma s mogelijk te maken. De bedrijfsvoering bestaat o.a. uit de producten (onderdelen) gemeentehuis en -werf, automatisering, personeel en organisatie, beheer gemeentelijke eigendommen, vastgoedregistratie en administratie en ondersteuning. De gehele bedrijfsvoering is vanaf het begrotingsjaar 2017 opgenomen onder taakveld 0.4 Overhead. Onder overhead wordt verstaan het geheel van functies gericht op de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. De bedrijfsvoering staat voor stevige opgaven. De wet- en regelgeving vergt een constante aanpassing van onze werkzaamheden, zoals: vernieuwing BBV kwaliteitseisen van de omgevingsvergunningen toezicht en de handhaving de regels rond persoonsregistratie verstrekking van paspoorten schaalvergroting Om te kunnen voldoen aan deze constante aanpassingen moet de gemeente haar aansturende bevoegdheden goed organiseren, dat betekent regievoering. De mate waarin die regie kan worden opgepakt en hoe dat precies moet is een complex vraagstuk. Een verdere professionalisering van deze regierol is afhankelijk van vooral: de organisatieontwikkeling ICT-ontwikkelingen Organisatieontwikkeling Het is belangrijk om aan een toekomstbestendige organisatie met bijbehorende arbeidsvoorwaarden te blijven werken. De focus moet daarbij liggen op samenwerking, versterking en verbinding. Op basis hiervan geven we vorm aan arbeidsvoorwaarden van nu, die passen bij de gemeente en medewerkers. Naar aanleiding van de evaluatie van de reorganisatie is besloten om de organisatieontwikkeling extern te laten begeleiden. Dit omdat het accent moet komen te liggen op gedragsveranderingen binnen de organisatie. De direct leidinggevenden worden door de begeleiding op een coachende en lerende manier in de gelegenheid gesteld om te werken aan hun doelen. De directie blijft de organisatieontwikkeling zelf leiden. De externe hulp bestaat uit coaching, advies en begeleiding. De kosten voor de veranderkundige begeleiding komen ten laste van het opleidingsbudget ( concern brede opleidingen ). Onder organisatieontwikkeling wordt eveneens begrepen de inzet van personeel van derden. Gestreefd wordt naar een bedrijfsvoering die de taken van de toekomst aan kan op een kwalitatief goede en efficiënte manier, waarbij waar nodig en wenselijk op onderdelen wordt samengewerkt met derden. Uit recente onderzoeken van FNV Overheid en het A+O fonds blijkt ook dat het flexwerk binnen gemeenten de afgelopen jaren toe blijft nemen. Een organisatie is in beweging en moet flexibel zijn om slagvaardig en daadkrachtig te kunnen opereren. 153

154 Met ingang van 1 januari 2013 zijn medewerkers op grond van de cao in algemene dienst aangesteld waardoor functiewijzigingen eenvoudiger zijn. Daarbij kunnen talenten van medewerkers organisatiebreed ingezet worden. Voordat tot inhuur wordt overgegaan, wordt afgewogen of eigen personeel ingezet kan worden door middel van: overwerk, tijdelijke urenuitbreiding taakroulatie uitbreiding via tijdelijk dienstverband/tijdelijke urenuitbreiding regionale samenwerkingsvormen (andere eilanden/samenwerkingsverbanden) opleidingen/trainee Als dit niet tot de mogelijkheden behoort, dan wordt een oplossing gezocht in het inhuren van personeel van derden. Personeel van derden kan worden ingehuurd voor nog niet ingevulde vacatures, ter vervanging van langdurig zieken of vanuit het oogpunt van strategische organisatieontwikkeling. Deze kosten worden enerzijds gedekt uit beschikbare vacatureruimte, anderzijds is er een budget beschikbaar voor inhuur ter dekking van de kosten bij vervanging bij ziekte, knelpunten of de inzet van werkervaringsplaatsen. Maandelijks wordt een overzicht opgesteld met de actuele stand van zaken betreffende personeel van derden. Dit overzicht wordt ter besluitvormig voorgelegd aan de directie. Op deze manier vindt binnen de directie een sluitende monitoring plaats van de kosten ten opzichte van het beschikbare budget. Wepper staat voor werkervaringspersoneel. Weppers doen ervaring op voor maximaal één jaar en daarna vertrekken ze weer. Ze vallen ook niet binnen het functieboek of de formatieruimte. In 2014 zijn de eerste weppers begonnen met het opdoen van werkervaring binnen de Gemeente Terschelling. In 2015 werkten er in totaal 7 weppers binnen de organisatie op de disciplines publiek (3), HRM (1), beleid (2) en juridische zaken (1). In 2016 waren dit er 3, één bij de griffie, één bij beleid en één bij HRM. En in 2017 drie, in de disciplines HRM (1), beleid (1) en juridische zaken (1). Terwijl het toen nog een eenmalig project leek, zijn de weppers nu van groot belang binnen de organisatie. En dan gaat het zeker niet alleen om een paar extra handen. De frisse blik en inbreng van weppers binnen onze organisatie heeft ook een positief effect op de cultuur en leert de organisatie mee te bewegen met de vraag van de nieuwe generatie medewerkers. Daarbij leert het de medewerkers de facetten van begeleiding en coaching van weppers. ICT-ontwikkelingen In 2018 zal de grootste aandacht uitgaan naar het verder ontwikkelen van het Platform Digitaal Werken, het fundament van de digitale dienstverlening van de gemeente. Daar waar in 2016 en 2017 alle inzet is gegaan naar het opleveren van een eerste versie en het operationeel maken van een aantal processen, zal in 2018 gekeken worden naar uitbreiding van de mogelijkheden. Hierbij moet gedacht worden aan: implementatie van de samenwerkingsomgeving waardoor er door medewerkers plaatsonafhankelijk makkelijker samengewerkt kan worden digitalisering van het besluitvormingsproces waardoor dit efficiënter en volledig digitaal kan worden afgehandeld onderzoek naar de vervanging van specifieke back-officesystemen door de generieke functionaliteit van het platform digitaal ondertekenen substitutie (vervanging van het analoge archief door een digitale variant). 154

155 Tevens zal aandacht worden besteed aan de volgende onderwerpen: de vervanging van het huidige intranet door een moderne variant, gebaseerd op de samenwerkingsmogelijkheden van het Platform Digitaal Werken verdere invoering van de Baseline Informatiebeveiliging Gemeenten (BIG), een onderwerp waar steeds meer aandacht, tijd en geld aan besteed moet worden voorbereidingen met betrekking tot de invoering van de BRP voorbereidingen in het kader van de invoering van de Omgevingswet, een project wat zware eisen stelt aan de digitalisering van diverse gemeentelijke processen overgang van OT2010 mobiele telefonie naar GT-mobiel door de steeds groter wordende samenwerking in Noord-Friesland zal er een steeds grotere focus komen te liggen op het functioneel beheer van applicaties. 155

156 156

157 4.6 Paragraaf verbonden partijen Vanwege bestuurlijke, beleidsmatige en financiële belangen en mogelijke risico s is het gewenst dat in de begroting en jaarrekening aandacht wordt besteed aan de verbonden partijen. Een verbonden partij is een derde rechtspersoon, waarbij de gemeente een bestuurlijk en een financieel belang heeft. Verbonden partijen voeren beleid uit voor de gemeente en zijn onder te verdelen in private- en publieke verbonden partijen. Een publiekrechtelijk verbonden partij is in de meeste gevallen opgericht op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen (WGR). De gemeenschappelijke regeling regelt de vertegenwoordiging van de deelnemende gemeente in het bestuur en de financiële aansprakelijkheid van elke gemeente. Bij een faillissement van een gemeenschappelijke regeling zijn de deelnemende gemeenten verantwoordelijk voor een eventueel nadelig saldo. Bij de behandeling van de begroting en begrotingswijzigingen en soms ook bij de jaarrekening hebben de gemeente de mogelijkheid om hun gevoelens over die stukken kenbaar te maken. Bij privaatrechtelijke verbonden partijen kan het gaan om stichtingen, verenigingen, BV s en NV s. Het college van burgemeester en wethouders kan tot het oprichten van en/of het deelnemen in een privaatrechtelijke rechtspersoon slechts besluiten indien dat in het bijzonder aangewezen moet worden geacht voor de behartiging van het daarmee te dienen openbaar belang (artikel 160, tweede lid, van de Gemeentewet). Voor een dergelijk collegebesluit is goedkeuring van het college van Gedeputeerde Staten nodig (artikel 160, derde lid, van de Gemeentewet). De gemeente Terschelling wil als eilandgemeenschap over de eigen toekomst gaan. Met het oog op behoud van de gemeentelijke zelfstandigheid moet de gemeente in ieder geval financieel gezond zijn, publiekstaken adequaat uitvoeren en een goede basisdienstverlening in stand houden. Samen met de Waddeneilanden wil de gemeente aan duurzame oplossingen werken, waarbij ook nadrukkelijk andere gemeenten en organisaties in beeld zijn. Ve rbonden partijen zijn de andere organisaties die in beeld zijn om aan goede oplossingen te werken. De gemeente Terschelling kent zeven publiekrechtelijke verbonden partijen en vijf privaatrechtelijke verbonden partijen. Hieronder wordt in een overzicht weergegeven in welke verbonden partijen de gemeente bestuurlijk en financieel participeert. En ook wie de gemeente vertegenwoordigt bij de diverse regelingen. Daarna worden de verbonden partijen afzonderlijk weergegeven met aanvullende informatie zoals in artikel 15 van Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten wordt voorgeschreven. N.B.: In de volgende overzichten zijn zoveel mogelijk de verwachte cijfers over 2017 van de verbonden partijen verwerkt. In enkele gevallen was dit door het ontbreken van de cijfers echter niet mogelijk. 157

158 Overzicht verbonden partijen Bestuurlijk vertegenwoordiger Publiekrechtelijke verbonden partijen, de gemeenschappelijke regeling Sociale Dienst Noord West Fryslân Centrumregeling Sociaal Domein Fryslân Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) Veiligheidsregio Fryslân Werkvoorzieningschap Fryslân-West (Empatec) Overlegorgaan Waddeneilanden Welstandszorg Hûs en Hiem wethouder J. Hoekstra Wethouder J. Hoekstra wethouder J. Hoekstra burgemeester J.B. Wassink wethouder J. Hoekstra burgemeester J.B. Wassink wethouder J. Hoekstra Privaatrechtelijke verbonden partijen N.V. Afvalsturing Friesland (Omrin); N.V. Fryslân Miljeu Noardwest; N.V. Gemeenschappelijke Kredietbank Friesland (Stichting Kredietbank Nederland) N.V. Bank Nederlandse Gemeenten; Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Vereniging van Friese Gemeenten, tevens afdeling van de VNG Stichting Openbare Verlichting Fryslân wethouder H.K. vd Wielen wethouder H.K. vd Wielen burgemeester J.B. Wassink burgemeester J.B. Wassink burgemeester J.B. Wassink burgemeester J.B. Wassink wethouder H.K. van de Wielen 158

159 Gemeenschappelijke regeling Sociale Dienst Noard West Fryslân Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Franeker Het op bedrijfsmatige wijze (doen) uitvoeren van de taken van de deelnemende gemeenten op de terreinen van de sociale zekerheid, maatschappelijke zorg en gesubsidieerde arbeid. Het algemeen bestuur van de dienst bestaat uit leden die per deelnemende gemeente door de raad uit zijn midden, de voorzitter inbegrepen, en uit de wethouders worden aangewezen. De raden van de gemeenten wijzen ieder een lid voor het algemeen bestuur aan. Financieel belang Jaarlijkse bijdrage Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Verwacht resultaat Deelnemende partijen Het Bildt, Franekeradeel, Harlingen, Leeuwarderadeel, Menaldumadeel, Terschelling, Vlieland. Centrumregeling Sociaal Domein Vestigingsplaats Openbaar belang Leeuwarden De regeling wordt getroffen om de beleidsvoorbereiding ten behoeve van wettelijke taken op het terrein van jeugdzorg, maatschappelijke ondersteuning en participatie en de inkoop ten behoeve van wettelijke taken op het terrein van jeugdzorg en maatschappelijke ontwikkeling doelmatig en kwalitatief hoogwaardig te organiseren met de gezamenlijke Friese gemeenten. Bestuurlijk belang Financieel belang Jaarlijkse bijdrage Vreemd vermogen 1 januari 2017 Vreemd vermogen 31 december 2017 Eigen Vermogen 1 januari 2017 Eigen Vermogen 31 december 2017 Resultaat 2017 Deelnemende partijen De colleges van burgemeester en wethouders en de burgemeesters van de gemeenten Achtkarspelen, Ameland, Het Bildt, Dantumadeel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, De Fryske Marren, Harlingen, Heerenveen, Kollumerland c.a., Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel, Ooststellingwerf, Opsterland, Schiermonnikoog, Smallingerland, Súdwest-Fryslân, Terschelling, Tytsjerksteradiel, Vlieland en Weststellingwerf. 159

160 Gemeenschappelijke regeling Fryske Utfieringstsjinst Miljeu en Omjouwing (FUMO) Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Grou Deze gemeenteschappelijke regeling heeft tot doel: Het behartigen van de belangen van de deelnemers bij de uitvoering van taken en bevoegdheden op het gebied van het milieu- en omgevingsrecht in de ruime zin in het algemeen van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht in het bijzonder, alsmede taken en bevoegdheden op het terrein van vergunningverlening, handhaving en toezicht op grond van de in artikel 5.1 van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht genoemde wetten. Gedeputeerde staten wijzen uit hun midden twee leden aan van het algemeen bestuur. De overige deelnemers wijzen elk uit hun midden een lid aan van het algemeen bestuur. Financieel belang Jaarlijkse bijdrage Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Resultaat Deelnemende partijen Gedeputeerde staten van Fryslân, de colleges van burgemeester en wethouders van de gemeenten Achtkarspelen, Ameland, het Bildt, Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Fryske Marren, Harlingen, Heerenveen, Kollummerland c.a., Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menameradiel, Schiermonnikoog, Smallingerland, Terschelling, Tytsjerksteradiel, Vlieland en het dagelijks bestuur van Wetterskip Fryslân. Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Fryslân Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Leeuwarden Het behartigen van de belangen op terreinen van: publieke gezondheidszorg, brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen, rampenbestrijding en crisisbeheersing, het bevorderen van de multidisciplinaire samenwerking en coördinatie in de uitvoering van rampenbestrijding en crisisbeheersing, het in stand houden en beheren van een gemeenschappelijke meldkamer. Het algemeen bestuur van de regio bestaat overeenkomstig art. 11, lid 1 van de wet uit de burgemeesters van de deelnemende gemeenten. Jaarlijkse bijdrage Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Resultaat Alle Friese gemeenten 160

161 Gemeenschappelijke regeling Werkvoorzieningschap Fryslân-West (Empatec) Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Sneek Het openbaar lichaam heeft ten doel het op een bedrijfsmatig verantwoorde wijze doen uitvoeren van taken van en voor de deelnemende gemeenten op het terrein van de gesubsidieerde arbeid en het adviseren van de gemeenten op het terrein van de gesubsidieerde arbeid. De colleges van burgemeester en wethouders van de gemeenten wijzen elk uit hun midden een lid en een plaatsvervangend lid aan tot lid van het algemeen bestuur. Jaarlijkse bijdrage Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Verwacht resultaat Het Bildt, Leeuwarden, Franekeradeel, De Friese Meren, Harlingen, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel, Súdwest Fryslân, Terschelling en Vlieland. Gemeenschappelijke regeling Overlegorgaan Waddeneilanden Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Harlingen De behartiging van gemeenschappelijke belangen de Waddenzee betreffende; het uitdragen van het standpunt van de deelnemende gemeenten richting andere overheden; overleg, coördinatie en afstemming ten aanzien van beleids- en beheersaspecten; samenwerking en ondersteuning ten aanzien van uitvoeringszaken van gemeenten die te kennen hebben gegeven bij deze deelactiviteit betrokken te willen zijn; het voorbereiden, vaststellen en uitvoeren van gemeenschappelijke beleidskader voor zover de bevoegdheid hiertoe door de gemeenteraden van de deelnemende gemeenten aan het Openbaar Lichaam is overgedragen. De eilander raad bestaat uit vertegenwoordigers uit de gemeenteraden van deelnemende gemeenten, aangewezen door de raden van de deelnemende gemeenten Jaarlijkse bijdrage Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Resultaat Vlieland, Ameland, Schiermonnikoog, Terschelling en Texel. Gemeenschappelijke regeling Welstandszorg Hûs en Hiem Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Leeuwarden De gemeenschappelijke belangen behartigen op het gebied van de bouwkundige, stedenbouwkundige en landschappelijke schoonheid in de provincie Fryslân. Het algemeen bestuur bestaat uit zoveel leden als het aantal deelnemende gemeenten bedraagt. Jaarlijkse bijdrage 2017 De kosten worden doorbelast aan de aanvragers van vergunningen Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Resultaat Alle Friese gemeenten (excl. Tytsjerksteradiel). 161

162 N.V. Afvalsturing Friesland (Omrin) Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Leeuwarden Het voorkomen, verwijderen, bewerken en verwerken van het Friese afval conform de voorgeschreven milieudoelstellingen tegen zo laag mogelijke kosten. Stemrecht naar rato aandelen bezit. Jaarlijkse bijdrage 2017 n.v.t. Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Verwacht resultaat Alle Friese gemeenten (excl. Smallingerland). N.V. Fryslân Miljeu Noardwest Vestigingsplaats Leeuwarden Openbaar belang Het komen tot een doelmatige en uit oogpunt van milieuhygiëne verantwoorde uitvoering van milieu- en reinigingstaken Bestuurlijk belang Via letteraandelen speciaal zeggenschap 'eigen' regiobedrijf Financieel belang Aantal aandelen: 3140 Jaarlijkse bijdrage 2016 n.v.t. Vreemd vermogen 1 januari 2016 Vreemd vermogen eind Eigen Vermogen 1 januari 2016 Eigen Vermogen 31 december 2016 Resultaat 2016 Deelnemende partijen De aandelen van Fryslân Miljeu NV zijn in handen van 16 Friese gemeenten: Achtkarspelen, Ferwerderadeel, Franekeradeel, Harlingen, Heerenveen, Het Bildt, Leeuwarden, Leeuwarderadeel, Littenseradiel, Menaldumadeel, Ooststellingwerf, Opsterland, Schiermonnikoog, Sudwest Fryslân, Terschelling en Vlieland. N.V. Gemeenschappelijke Kredietbank Friesland (Stichting Kredietbank Nederland) Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Leeuwarden Het mogelijk maken van financiële dienstverlening aan personen die om wat voor reden dan ook niet bij een reguliere bankinstelling terecht kunnen. Stemrecht naar rato kapitaalverstrekking Jaarlijkse bijdrage 2017 Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Resultaat gemeenten. 162

163 N.V. Bank Nederlandse Gemeenten Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Den Haag BNG Bank is de bank van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijk belang. De bank draagt duurzaam bij aan het laag houden van de kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. Stemrecht naar rato aandelenbezit Jaarlijkse bijdrage 2017 n.v.t. Vreemd vermogen 1 januari miljoen Vreemd vermogen 31 december miljoen Eigen Vermogen 1 januari miljoen Eigen Vermogen 31 december miljoen Resultaat miljoen De Staat is houder van de helft van de aandelen, de andere helft is in handen van gemeenten, elf provincies en een hoogheemraadschap. Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Vestigingsplaats Openbaar belang Bestuurlijk belang Financieel belang Deelnemende partijen Den Haag De VNG staat de gemeente bij met de vervulling van hun bestuurstaken; Voor de leden afspraken te maken met andere overheden over het arbeidsvoorwaarden beleid in de overheidssector en overeenkomsten inzake arbeidsvoorwaarden van personeel in de sector gemeenten aan te gaan met werknemersorganisaties; het behartigen van belangen van haar leden welke samenhangen met de door het uitgevoerde bestuursen beheerstaken. Leden hebben stemrecht naar een veelvoud van 1000 inwoners per gemeente. Jaarlijkse bijdrage (afhankelijk van aantal inwoners) Vreemd vermogen 1 januari Vreemd vermogen 31 december Eigen Vermogen 1 januari Eigen Vermogen 31 december Resultaat De Nederlandse gemeenten. Vereniging van Friese Gemeenten, tevens afdeling van de VNG Vestigingsplaats Leeuwarden Openbaar belang De VNG behartigt de belangen van de gemeente, verstrekt advies aan de gemeente; oefent een platformfunctie uit voor afstemming en communicatie met en tussen de leden van de VNG onderling; regelt en vertegenwoordigt voor en namens de leden. Bestuurlijk belang Vertegenwoordigers van de leden hebben stemrecht naar rato van het aantal inwoners. Financieel belang Jaarlijkse bijdrage Deelnemende partijen De Friese gemeenten 163