Olga Pashchenko & Alexander Melnikov

Transcriptie

1 VRIJDAG 08/03/ Concertinleiding door Elise Simoens Concert Olga Pashchenko & Alexander Melnikov Olga Pashchenko, Alexander Melnikov, piano

2 Franz Liszt ( ) Concerto pathétique voor 2 piano s, S 258 Claude Debussy ( ) / bewerking voor 2 piano s: Maurice Ravel ( ) Trois nocturnes, L. 91 Nuages Fêtes Sirènes Claude Debussy / bewerking voor quatre mains: Claude Debussy La mer, L. 109 I. De l aube à midi sur la mer II. Jeux des vagues III. Dialogue du vent et de la mer

3 Een orkest met vier handen Wie op zoek is naar repertoire voor twee pianisten, kan putten uit een haast eindeloze stapel partituren. Enerzijds bestaan er duetten voor twee pianisten aan eenzelfde instrument. Anderzijds is er het meer ambitieuze concertrepertoire waarbij de twee pianisten elk over een eigen piano beschikken. Tijdens dit concert komen beide aan bod. Al in de vroege 17de eeuw doken composities van beide types op in Engeland. Een portret van de familie Mozart leert ons dat vierhandige klaviermuziek lange tijd vooral voor huiselijk gebruik was bestemd. Leopold Mozart omschreef zijn zoon Wolfgang fier als de eerste die ooit een vierhandige sonate heeft geschreven. Ook de Bachzonen, Clementi en later Schubert, Schumann en Brahms zouden het repertoire verrijken. Langzaamaan tekenden zich bepaalde tendensen af in het repertoire voor twee pianisten. Met Il maestro e lo scolare onderstreepte Joseph Haydn de educatieve kracht van vierhandig pianospel. Tegelijk was vierhandige muziek ook een welkome manier om de eenzaamheid van de pianist te doorbreken. Dergelijk sociaal aantrekkelijk repertoire was gesneden koek voor Schubertiades en andere salonbijeenkomsten. Met zijn talrijke Ländler en walsen lanceerde Schubert daar de trend om dansritmen uit de volksmuziek te integreren in het vierhandige repertoire. Brahms, Dvořák, Grieg, Moszkowski en Reger zouden hem daarin volgen. De volle klank die vier handen op één of twee klavieren mogelijk maken, zorgde ervoor dat omstreeks het begin van de 19de eeuw nog een extra trend ontstond. In een tijd dat muziekopnamen nog niet bestonden, verschenen massa s symfonieën en orkestwerken in een arrangement voor twee pianisten. Zo belandden de integrale symfonieën van Haydn, Mozart en Beethoven in een vierhandige versie in de huiskamers van de gegoede burgerij. Meer en meer arrangeerden componisten (die vaak zelf pianist waren) hun eigen werken. Franz Liszt bijvoorbeeld maakte versies voor vierhandig piano van zijn eigen symfonische gedichten Prometheus en Mazeppa. Ook van Liszts Concerto pathétique voor twee piano s S. 258 (1856) bestaan talloze versies, zowel van Liszt zelf als van enkele van zijn pianoleerlingen. Liszt deed niets liever dan transcripties en parafrasen maken van composities voor de meest uiteenlopende bezettingen. Zo werd hij een meester in het vertalen van de specifieke klanken en speelwijzen van diverse instrumenten naar pianoschriftuur. Werd Liszt in zijn jonge jaren vooral aanbeden als wonderbaarlijk pianovirtuoos en exuberant improvisator,

4 dan evolueerde hij nadien tot een dirigent en componist die tegen het einde van zijn leven zelfs op zoek zou zijn naar puurheid en naar verstilde eenvoud. In de jaren 1830 en 1840 had Liszt een enorme verrijking van de pianotechniek teweeggebracht. Mede dankzij bepaalde ontwikkelingen in de pianobouw kon hij uit zijn instrument een wel erg ruime waaier aan dynamische mogelijkheden en klankkleuren toveren. Zijn Paganini-etuden en zijn Etudes d exécution transcendante tonen ons tot welke virtuoze uitspattingen hij in staat was: razendsnelle loopjes en reeksen van parallelle octaven en tertsen, snel herhaalde noten, breed uitgesmeerde gebroken akkoorden, gekruiste handen, echo-effecten en glissandi. Het zijn kenmerken van zijn virtuoze pianomuziek die ook terugkomen in het Concerto pathétique. Qua vorm is dit werk best revolutionair. Omstreeks de jaren 1830 woedde er een ware ideeënoorlog in componistenland. Brahms, Schumann en Mendelssohn toonden zich behoudsgezind tegenover de meer progressieve Liszt, Berlioz en Wagner. Inzet van de discussie was in de eerste plaats de sonatevorm. Brahms en de zijnen wilden die absoluut blijven koesteren, terwijl Liszt en zijn aanhangers net op zoek gingen naar een verdere ontwikkeling van de sonatevorm. Het Concerto pathétique getuigt van die zoektocht. De vorm wijst al vooruit naar Liszts grote Sonate in si klein voor piano. Net zoals in die sonate gaat het om een eendelig werk waarin de vier typische delen uit de klassieke sonate geïntegreerd zijn tot één grote supersonate. Het was Maurice Ravel die een bewerking voor twee piano s maakte van Claude Debussy s Trois nocturnes. Ik hou evenveel van afbeeldingen als van muziek, zo vertelde Debussy in 1911 aan Edgard Varèse. Tal van werktitels tonen inderdaad Debussy s verwantschap met visuele kunsten: arabesques, nocturnes, images en estampes zijn maar enkele voorbeelden. Debussy onderhield persoonlijke contacten met Toulouse-Lautrec, Odilon Redon en James Whistler. Het was aan die laatste dat hij de titel van zijn Trois nocturnes (1899) ontleende. In september 1894 schreef Debussy in een brief naar de Belgische violist en componist Eugène Ysaÿe over zijn Trois nocturnes: Ik wil experimenteren met de verschillende mogelijkheden van eenzelfde kleur zoals een schilder een studie maakt van grijstinten. Dit werk lijkt inderdaad wel een studie van hoe je de verschillende klankkleuren van diverse orkestinstrumenten met elkaar kan combineren en mengen. Gelukkig was het een meesterorkestrator als Maurice Ravel die zich ertoe geroepen voelde een bewerking te maken voor twee piano s. Claude Debussy zelf maakte een versie voor vierhandig piano van zijn orkestwerk La Mer (1905). Trois esquisses symphoniques, zo klinkt de ietwat misleidende ondertitel. Het woord esquisse (schets) doet inderdaad vermoeden dat de vorm en structuur van deze muziek niet erg afgebakend en volmaakt zijn.

5 Een symfonie waarin je typische doelgerichte vormen uit de klassiek-romantische Weense symfonie zal horen, is dit inderdaad niet. De drie delen zijn uiterst flexibel qua constructie. Alleen al de titel van het middendeel, Jeux de vagues, geeft aan hoe wispelturig deze muziek qua vorm is. Naar de toenmalige Duits-Oostenrijkse normen is er een overvloed aan melodische ideeën. Nieuwe thema s kunnen zowel bij de start als in het midden van een deel opduiken. Monotoon en vormloos, dat lees je in de vernietigende recensies na de creatie van La Mer. Toch leert een blik in de partituur ons meteen dat deze muziek net tot in de puntjes is uitgekiend en dat Debussy wel degelijk elk detail onder controle had. Debussy verzoent zijn diepgaande kennis van de klassieke vormen met extreem grote vrijheid. Dat maakt deze muziek best complex voor de toehoorder. Symmetrie, thematische logica, een lineair richtinggevoel, tonale eenheid: het is er allemaal niet. Het derde deel, Dialogue du vent et de la mer, is nog het meest traditionele, gezien de herkenbare thema s en de versluierde rondovorm. Voor de pianisten betekent al deze orkestmuziek een stevige uitdaging. Bij Liszt spreekt de nood aan een onfeilbare pianotechniek voor zich. Van Debussy verwachten we een zachtere aanpak. De speeltechnische lat ligt hier echter een pak hoger dan in Debussy s werken voor klavier solo. Alleen al kamermuziekgewijs is het een opdracht om alles in elkaar te laten overvloeien alsof er maar één pianist zou zijn. Daarnaast zorgt het feit dat het oorspronkelijk om orkestmuziek voor veel meer dan twee uitvoerders gaat ervoor dat hier wel heel veel tegelijk gebeurt. Debussy stapelt allerlei ritmen, articulaties, klankkleuren, toonsterkten en notenslierten simultaan op. Elise Simoens

6 Olga Pashchenko Olga Pashchenko is een van de meest veelzijdige klavierspeelsters van deze tijd: ze bespeelt even virtuoos en met evenveel gevoel voor klankkleuren het orgel, het klavecimbel, de pianoforte, historische vleugels en de moderne piano. Olga Pashchenko werd op zevenjarige leeftijd toegelaten tot de prestigieuze Gnessin Music School in Moskou en vervolgde haar opleiding aan het conservatorium van Moskou, waar ze piano en pianoforte studeerde bij Alexei Lubimov, klavecimbel bij Olga Martynova en orgel bij Alexei Schmitov. Tegelijk behaalde ze een diploma linguïstiek aan de universiteit van Moskou. Hierna vervolmaakte ze zich verder voor pianoforte en klavecimbel bij Richard Egarr aan het conservatorium van Amsterdam. Sinds 2017 doceert ze zelf pianoforte aan het conservatorium van Amsterdam. Ze werd laureaat van meerdere internationale klavierconcours, waaronder de International fortepiano competition premio Ferarri (Rovereto), de International competition Musica Antiqua (Brugge) zowel voor klavecimbel als voor pianoforte en de Hans von Bulow Piano Competition. Ze is een graag geziene gaste op zowel oude- als nieuwemuziekfestivals. Als soliste speelde ze o.a. Mozartconcerti met Musica Aeterna en Orkest van de 18de Eeuw, en samen met Alexei Lubimov het Concerto voor 2 piano s en orkest van J.L. Dussek met Collegium 1704, dat ze eveneens met Lubimov opnam. Met Alexander Melnikov nam ze Debussy op en haar opname van Beethovens klaviersonaten opus 53, 57 en 81A gooide hoge ogen. Sinds 2012 is ze huismuzikant van het Beethovenhuis in Bonn, waar ze geregeld concerteert met muziek van Beethoven en zijn tijdgenoten. Alexander Melnikov Alexander Melnikov studeerde piano aan het conservatorium van Moskou bij Lev Naumov. Hij werd laureaat van gerenommeerde pianowedstrijden als de International Robert Schumann Competition in Zwickau (1989) en de Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel (1991). Sinds het begin van zijn carrière heeft Melnikov een grote interesse in de historische uitvoeringspraktijk en waren Alexei Lubimov en Andreas Staiers belangrijke invloeden. Hij bespeelt zowel de moderne piano als de pianoforte en historische piano s. Als solist trad hij op met orkesten als Freiburger Barockorchester, Musica Aeterna, Akademie für Alte Musik Berlin, Koninklijk Concertgebouw Orkest, Gewandhausorchester Leipzig, Philadelphia Orchestra, Russisch Nationaal Orkest, Rotterdams Philharmonisch Orkest, BBC Philharmonic en Orchestre des

7 Champs-Élysées. In kamermuziekverband zijn Isabelle Faust, Jean-Guihen Queyras en Andreas Staier vaste partners. Meerdere van zijn cd-opnamen vielen in de prijzen, waaronder de complete vioolsonaten van Beethoven (met Isabelle Faust) en de Preludes en fuga s van Sjostakovitsch. Olga Pashchenko en Alexander Melnikov bespelen twee historische piano s: een Concert Grand Steinway & Sons model D, gebouwd circa 1906 en de een Concert Grand Pleyel, gebouwd in Parijs in 1920.

8 Goed om te weten Foyer De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang van het concert en blijft ook na afloop van het concert nog geruime tijd open. Beeld- en geluidsopnamen Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder expliciete toelating van de directie van AMUZ. Concertinleidingen, aanvangsuur en duur van de concerten De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan om uur. Op andere dagen starten de concerten om uur. Voor de avondconcerten is er steeds een inleiding om uur. De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80 minuten, tenzij anders vermeld. Programmaboekjes De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn downloadbaar van de website vanaf enkele dagen na het concert. Rondleidingen en zaalverhuur Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw en -organisator, of wenst u meer informatie over de mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten, voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de kantooruren contact op te nemen met de administratie van AMUZ. Medewerkers AMUZ Bart Demuyt, directie & artistieke leiding Veerle Braem, zakelijke directie Robin Steins, assistentie programmering & educatie Frederic Delmotte, assistentie programmering & dramaturgie Tine Hubrechts, assistentie directie Leen Doevenspeck, assistentie administratie & boekhouding Greet Coenegrachts, communicatie Tine Clevers, eindredactie & ticketing Jan Tambuyser, productie & techniek Evelyne Van Mieghem, productie & zaalhuur Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer Laatkomers De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze. Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in de foyer. Binnenwerk geprint bij wettelijk depotnummer: D/2018/0306/110