ROMANTIEK. het tijdperk van de. Romantiek & muziek

Transcriptie

1 ROMANTIEK het tijdperk van de Romantiek & muziek

2 ROMANTIEK AFBAKENING FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE

3 VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK

4 VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK Beethoven: zesde symfonie 4 e deel: Allegro ( ) Schubert: Erlkönig tekst van Goethe, muziek van Schubert (1815) Chopin: Marche Funèbre (1837/ 39) Paganini: Caprice No. 24 (1805/ 09)

5 ROMANTIEK AFBAKENING FRANSE REVOLUTIE - PASTORALE

6 Romantiek romantique (Franse vorm, aan het Italiaans ontleend) Eind 17 e eeuw voor het eerst gebruikt, vindt brede ingang in de 18 e en 19 e eeuw romantisch / romanesk roman een verhaal in het Romaans, aanvankelijk een ridderverhaal vol avontuur, grillig, fantastisch, onberekenbaar, gepassioneerd

7 In de muziek: Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de klassieke muziek (18 e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart) Barok en Klassiek vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording van de inhoud Romantiek verbeelding, spontaneïteit, expressie Kunst en muziek als hogere orde (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen, mysteries, idealisme, zeggingskracht de menselijke natuur) De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid De 18e eeuw betekent beheersing, de 19 e eeuw betekent vervoering

8 In de muziek: Ook romantiek in de muziek, volgend op de Barok (Bach) en het tijdperk van de klassieke muziek (18 e eeuw, in engere zin: Haydn, Mozart) Barok en Klassiek vorm, orde en regel, inzichtelijkheid, zorgvuldige verantwoording van de inhoud Romantiek verbeelding, spontaneïteit, expressie Kunst en muziek als hogere orde (boven de mensen zwevend) wordt vervangen door de passies en fantasieën van de kunstenaar (intuïtie, gevoelswarmte, innigheid, dromen, mysteries, idealisme, zeggingskracht de menselijke natuur) De kunstenaar wordt bewogen door hartstocht, lijden en eenzaamheid Classicisme De 18e eeuw huldigt betekent de beheersing, regel, romantiek de 19 e eeuw de betekent uitzondering vervoering

9 ROMANTISCHE MUZIEK Ongrijpbare muziek: Realisme: o.i.v. verhalen vol raadselachtigheid, wonderen en mystiek tastende, onbestemde muziek teruggrijpen op eigen verleden, invloeden van volksmuziek ongecompliceerde, direct herkenbare muziek Revolutionaire vernieuwingsdrang: ontwikkeling van nieuwe muzikale genres als het Lied en het symfonisch gedicht (een ééndelig muziekstuk voor orkest, waaraan een buitenmuzikaal gegeven ten grondslag ligt) Liszt, Berlioz, Wagner Vasthouden aan de principes van de Klassieke muziek: veel waarde aan het muzikale verleden en vasthouden aan Klassieke tradities. Herleving van de muziek van Bach en Palestrina; ontstaan van wetenschappelijke bestudering van de muziekgeschiedenis Mendelssohn, Brahms en Bruckner

10 Programmamuziek: Franz Liszt als grondlegger. Invloed van buitenmuzikale gegevens op de muziek: Omzetting van de door de dichters, schrijvers, filosofen opgeroepen romantische gevoelens en gedachten in stemmingsvolle, vaak een programma volgende muziek Absolute muziek: Niet gebonden aan buitenmuzikale inhouden, dus niet-programmatisch. Uitdrukking van een gevoel van evenwicht/ harmonie Opera: Grootse en meeslepende muziekspektakels Uitingen van hartstocht en drama. Frankrijk: Opéra Comique en de Grand Opéra (sterke uitvergroting van historische plots en personages) Liederen cycli: Het Lied en de Liederen cycli als tegenhanger van de opera. Meestal uitgaande van een bestaand gedicht op een gedichtencyclus. Intieme setting: concerten in huiselijke of kleine kring door de componist die daarbij zichzelf begeleide op de piano.

11 Opera s van Richard Wagner: - streven naar de ontwikkeling van een gesamtkunstwerk, een totale verwevenheid van verschillende kunstdisciplines in één kunstwerk - voortdurende stroom van vocale en instrumentale muziek horen (= de unendliche melodie) - omvangrijke en kleurrijke orkest wordt bijna een karakter in het drama leidmotieven, verklanken van stemmingen verklankt en begeleiden van de zangstemmen (aria s) Wagner liet een eigen operatheater bouwen (het festspielhaus in Bayreuth)

12 Periodisering: preromantiek: ca vroegromantiek : ca, hoogromantiek: ca laatromantiek: ca

13 tijdperk van Beethoven en Schubert: Beethoven Vioolconcert Op. 61(1806) Aartshertogtrio Op. 97 (1811) Symfonie nr. 3 (1804) Sonate Pathétique Strijkkwartet op. 135 Rossini: Il Barbiere di Siviglia (1816) Weber: Der Freischütz (1821) Schubert: Winterreise (1828) Strijkkwintet in C (1828) Symfonie nr. 8 (1822)

14 tijdperk van Mendelssohn, Schumann, Berlioz: Berlioz: Symfonie Fantastique (1830) Mendelssohn Ouverture Ein Sommernachtstraum Op. 21 Elias Op. 70 (1846) Octet op. 20 Schumann: Carnaval Op. 9 (1835) Dichterliebe (1840) Symfonie nr. 3 (1850) Chopin: Polonaises Op. 40 (1839)

15 tijdperk van Wagner en Brahms: Wagner: Tristan und lsolde (1859) Wesendonk-Lieder Verdi: Otello (1887) Liszt: Pianosonate in b-klein (1853) Bruckner: Symfonie nr. 7 (1885) Motetten Brahms: Ein Deutsches Requiem Symfonie nr. 4 Franck: Variations symphoniques (1884) Trois Chorals (1890) Fauré: Requiem (1887) Smetana: De Moldau (1875) J. Strauss: Die Fledermaus (1874) Borodin: In de steppen van Centraal Azië (1880) Moessorgski Schilderijententoonstelling Rimsky Korsakow: Scheherazade, Op. 35 Tsjaikowsky: Symfonie nr. 6 Pathétique Op. 74 (1893) Notenkraker-suite Op- 71a (1892) Dvorák: Symfonie nr. 9 Op. 95 Uit de nieuwe wereld (1893) Janácek: Sinfonietta (1926) Grieg: Peer Gynt-suite (1875)

16 tijdperk van Debussy en Strauss: Elgar Enigma-variaties (1899) Mahler: Kindertotenlieder (1904) Symfonie nr. 2 Wolf: Goethe liederen Sibelius Finlandia 7e symfonie Puccini: La Bohème Debussy: Prelude á l' après-midi d' un faune (1902), La Mer (1905) Préludes 1(1910) Vioolsonate (1915) Satie: Gymnopédies (1880) Parade (1917) Ravel: Daphnis et Chioé (1912), La Valse (1920)

17 Einde van de romantiek? Laatste fase vertoont een zekere mate van uitputting: de muziek van de klassieke periode is grondig omgewoeld, de toon wordt somberder, muziek begint zichzelf te overschreeuwen Met de Sacre du Printemps van Strawinski wordt de deur naar de Romantiek in 1913 dichtgesmeten. De nieuwigheden moeten worden geëvalueerd, de tonaliteit staat op de tocht, er komt toch weer behoefte aan een zekere discipline, de 20e eeuw met Strawinski, Schönberg en Bartók dient zich aan

18 VOORLOPER VAN DE ROMANTISCHE MUZIEK: DE CULTUS VAN ARCADIË EN DE PASTORALE

19 Pastoraal festijn of Pastoraal concert, Giorgione en/of Titiaan (ca. 1509)

20 Arcadisch landschap met fluit spelende herder en zingende herderin Anoniem (eerste helft 17 e eeuw)

21 Hameau de la reine: Een klein boerendorpje dat werd gebouwd in opdracht van Marie Antoinette door Richard Mique. Het geheel bestaat uit 12 pittoreske huisjes waaronder een molen, een groentetuin en een boerderij met dieren

22 Nicolas Chédeville ( )

23

24

25 FRANSE REVOLUTIE: VERANDERINGEN IN HET MUZIEKLEVEN

26 Executie Marie Antoinette, 16 oktober 1793

27

28 Sociale status: - componisten minder vaak in dienst van hof, kerk of adel - patronage van het hof verdween grotendeels - verwerven van opdrachten, lesgeven, concerten geven - opkomst van de burgerij - nieuwe vorm van muziekleven: verschuiving van het hof naar publieke concerten (tegen betaling) ontstaan van de eerste concertzalen - publiek worden van muziekleven zorgt ook voor ontstaan van (belangstelling voor) muziekgeschiedenis (luisteren naar oude meesterwerken, interesse voor ontwikkeling van muziek) én institutionalisering / professionalisering (conservatoria) - burgerij wordt een belangrijke afnemer van muziek (partituren, muzieklessen, muziekmethodes) - fascinatie voor virtuositeit

29 Enorme veranderingen in instrumentarium en (mede daardoor) veranderend klankidioom (dynamiek!!)

30 VIER VOORBEELDEN VAN ROMANTISCHE COMPONISTEN EN HUN MUZIEK

31 VAN KLASSIEK NAAR ROMANTIEK: BEETHOVEN

32 Ludwig van Beethoven Bonn, 1770 Wenen, 1827 U bent toevallig als prins geboren, wat ik ben heb ik zelf bereikt. Prinsen zijn er bij duizenden, er is slechts één Beethoven Beethoven tegen prins Lichnowsky toen hij Beethoven vroeg voor de Franse bezetter van Wenen te laten spelen

33 Ludwig van Beethoven Bonn, 1770 Wenen, 1827 'Wat wil je als zo'n reus in mijn nek staat te kijken Brahms

34 Ludwig van Beethoven Bonn, 1770 Wenen, 1827 De muziek van Beethoven vertegenwoordigde voor E.T.A. Hoffmann een symbool van een verlangen. Beethovens muziek was als een bovenwereldlijke, boven de materie uitstijgende vorm van expressie Hoffmann noemt in een legendarisch geworden artikel (1810) over Ludwig van Beethovens Vijfde Symfonie muziek de meest romantische van alle kunsten

35 - 9 symfonieën, waarvan de 3e, 5e, 6e en de 9e wel de bekendste zijn. De laatste heeft een finale waarin 4 zangsolisten en een koor voorkomen voor de Ode an die Freude op de tekst van Schiller - 32 pianosonates - 33 variaties op een wals van Anton Diabelli voor piano solo en diverse andere variatiereeksen - een groot aantal korte pianostukken (waaronder Bagatellen (o.a. Für Elise), enkele Fantasieën en oerversies van delen uit sonates) - 9 concerten voor solo-instrumenten en orkest: 6 pianoconcerten (waaronder het 'nulde' in Es-groot dat hij op twaalfjarige leeftijd in Bonn componeerde), 1 hoboconcert (uit dezelfde periode, de handgeschreven partituur is zoekgeraakt), 1 vioolconcert en 1 concert voor viool, cello en piano (NB Het vioolconcert heeft Beethoven later succesvol bewerkt tot 'zesde' pianoconcert) - 2 romances voor viool en orkest - 10 vioolsonates - 5 cellosonates - 7 pianotrio's - 16 strijkkwartetten - ouvertures: onder andere Coriolanus, Egmont en Leonore (I, II en III) - 1 opera: Fidelio (NB voorafgegaan door twee eerdere versies van dezelfde opera, onder de naam Leonore) - de Missa Solemnis, een zeer grootschalige mis voor solisten, koor en orkest en de Mis in C-groot

36 Youtube: CJjD5bXXQ Zesde Symfonie in F majeur "Pastorale" opus 68 ( ) Allegro ma non troppo (Ontwaken van vrolijke gevoelens bij aankomst op het land) Andante molto mosso (Scène bij de beek) Allegro (Vrolijk samenzijn van de landmensen) Allegro (Onweer en storm) Allegretto (Herderslied - vreugde en dankbare gevoelens na de storm)

37 DE GODDELIJKE VONK VAN DE ROMANTIEK: SCHUBERT

38 Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 aldaar, 1828) Erlkönig 1782 / 1815

39 Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 aldaar, 1828) Winterreise 1824 / 1827

40 Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 aldaar, 1828) Op hem, die wij juist begraven hebben Op hem, die de volgende zal zijn De dood begroef hier een rijk bezit, doch nog schoner verwachtingen Grafschrift voor Schubert door Grillparzer

41 Franz Peter Schubert (Wenen, 1797 aldaar, 1828) 1 Werken voor orkest Symfonieën, ouvertures, overig 2 Missen, cantates en gewijde muziek 3 Muziektheater Opera's, toneelmuziek 4 Vocale muziek Liederen-cycli, liederen 5 Kamermuziek 6 Werken voor piano Fantasieën, impromptu's, ouvertures, marsen, polonaises, rondo's, sonates voor piano, overig

42 Animatiefilm Erlkönig op youtube:

43 CHOPIN

44 Frédéric François Chopin Polen, 1810 Parijs, 1849 Het hart van zijn volk slaat in zijn borstkas. Ik ken geen andere musicus die een groter patriot is dan Chopin. Hij is meer Pools dan elke Fransman ooit Frans is geweest, elke Italiaan Italiaans en elke Duitser Duits. Hij is een Pool en niets anders dan een Pool, en uit het vernietigde, bezette Polen komt zijn ziel tevoorschijn, en zijn muziek George Sand

45 Youtube: Frédéric Chopin - Marche Funèbre Arturo Benedetti Michelangeli

46 DE VIRTUOZEN: LISZT & PAGANINI

47

48 Youtube: Jascha Heifetz plays Paganini Caprice No. 24