Toon Fret & Veronika Iltchenko

Transcriptie

1 ZONDAG 18/03/ Concert Toon Fret & Veronika Iltchenko Toon Fret, fluit Veronika Iltchenko, piano

2 Philippe Gaubert ( ) Deux esquisses Soir sur la plaine Orientale Gabriel Fauré ( ) Fantaisie, opus 79 Andantino Allegro Claude Debussy ( ) / bewerking: Karl Lenski Chansons de Bilitis Pour invoquer Pan, dieu du vent d été Pour un tombeau sans nom Pour que la nuit soit propice Pour la danseuse aux crotales Pour l Égyptienne Pour remercier la pluie au matin George Enescu ( ) Cantabile et presto Alexander von Zemlinsky ( ) Fantasien über Gedichte von Richard Dehmel, opus 9 (selectie) Stimme des Abends Liebe Sigfrid Karg-Elert ( ) Impressions exotiques, opus 134 Idylle champêtre Danse pittoresque Colibri Lotus Evocation à Brahma

3 Frans en Duits fluitrepertoire van rond de eeuwwisseling De periode tussen het einde van de Frans-Pruisische oorlog (1871) en het begin van de Eerste Wereldoorlog (1914) later bedacht met het nostalgische, liefkozende epitheton belle époque geldt nog steeds als een gelukkige, zorgeloze tijd, die schril afsteekt tegen de verschrikkingen en crises die zijn gevolgd. De mythe van de belle époque een interessante pendant van de fin de siècle of de décadence zoals die in de bewuste periode zelf werden beleefd was niet enkel geschoeid op sociopolitieke leest: ook op het cultureel-artistieke vlak werd deze era van een gouden randje voorzien. En wie een blik werpt op de kunst van de impressionisten, het schitterende oeuvre van Zola en Verlaine, het vakmanschap van de grafici, edelsmeden en meubelmakers van de art nouveau, het swingende Parijs met zijn music halls, café-concerts en weergaloze wereldtentoonstellingen, krijgt inderdaad de indruk dat de torens in die tijd tot de hemel reikten... In het repertoire uit de belle époque eist de dwarsfluit opvallend vaak de hoofdrol op. Dat is geen toeval: dankzij de Duitse fluitist, juwelier en edelsmid Theobald Böhm had het instrument in het midden van de 19de eeuw een aanzienlijke ontwikkeling doorgemaakt op het vlak van mechaniek en intonatie. Haar technische en dynamische mogelijkheden waren dan ook groter dan ooit. Vooral de zilveren Böhmfluit koppelde virtuositeit aan een glashelder, briljant klankbeeld met haast onuitputtelijke mogelijkheden op het vlak van dynamiek, articulatie, timbre en intensiteit. Fluitist Louis Dorus ( ), leraar aan het Parijse conservatorium, was een groot bewonderaar van het instrument, want hij legde de Böhmfluit ook op aan zijn leerlingen. Het waren de Franse componisten van de belle époque die dit rijke scala voor het eerst minutieus exploreerden en ten volle benutten. In Debussy s Chansons de Bilitis nochtans niet geconcipieerd als cyclus voor fluit en piano blijkt het blaasinstrument perfect op zijn plaats. Het werk heeft een complexe ontstaansgeschiedenis: de kern is te situeren in een bundel met drie liederen, die Debussy in 1897 componeerde op de sensuele gedichten van Pierre Louÿs, Gentenaar en goede vriend van Maurice Maeterlinck. Het voorstel om deze liederen te herwerken tot een geheel dat onder de vorm van tableaux vivants zou kunnen worden opgevoerd, kwam van Fernand Samuel, directeur van het théâtre des variétés in Parijs. Het werd geen succesverhaal: Debussy ging met tegenzin aan de slag en maakte er een haastklus van. Het resultaat kon op weinig publieke bijval rekenen. De componist viste de idee echter weer op in 1914, herwerkte de muziek en publiceerde het geheel als Six épigraphes antiques voor piano vierhandig of pianoduo. Deze partituur zou later in de 20ste eeuw ook tweemaal worden

4 herwerkt voor fluit en piano. Voor Universal Edition was het Karl Lenski die Bilitis (1984) distilleerde uit Six épigraphes (nrs. 1-5) en de oorspronkelijke liedcyclus Chansons de Bilitis (nr. 6). In Lenski s bewerking manifesteert de fluit zich in diverse lagen van het muzikale weefsel: hij laat het instrument nu eens het hoge woord voeren, dan weer op het tweede plan de pianopartij imiteren of een poëtisch decor evoceren. Wonderkind Philippe Gaubert behoorde tot de fluitklas van Paul Taffanel (op zijn beurt een leerling van Dorus), maar gooide ook als componist hoge ogen getuige zijn tweede plaats in de prestigieuze wedstrijd om de Prix de Rome. Hij bekoort ook vandaag nog met zijn elegante melodieën, kleurrijke harmonieën en virtuoze flitsen. In zijn Deux esquisses kan Gaubert de invloed van Gabriel Fauré niet verhullen, maar ook Ravel en Debussy zijn in deze muzikale schetsen nooit veraf. Het eerste deel van dit tweeluik, Soir sur la plaine, lijkt een bespiegeling te zijn rond het ademen, blazen en stemmen. De vrije ritmiek en legato frasen van de kleurrijke fluitpartij worden door de pianist gepareerd met kettingen van zestiende noten die het geheel ritmeren. Orientale verruilt de introspectie voor een blik naar buiten, voorbij de kim, naar mysterieuze landschappen. Legato triolen typeren deze lyrische compositie in een matig tempo, die ook vandaag nog tot de meest geliefde concoursstukken behoort. Gaubert leverde naast deze Deux esquisses nog meer bijdragen tot het fluitrepertoire, waaronder een Fantaisie, waarmee hij uitdrukkelijk in de voetsporen van Gabriel Fauré lijkt te willen treden. Die had voor het Parijse conservatorium een Fantaisie, opus 79 geschreven als examenstuk voor de studenten van de fluitklas van Om de examinandi op alle vlakken te beproeven, koos Fauré voor een combinatie van een expressieve, lyrische introductie gegoten in een charmante sicilienne en een vinnig tweede luik doorspekt met virtuoze passages. De traditie om conservatoriumstudenten nieuwe en specifiek daartoe bestemde examenstukken te laten spelen, leverde nog meer klassiekers op, zoals het Cantabile et presto van George Enescu. De door Parijs omarmde Roemeen, leerling compositie van Fauré en zelf vioolleraar van Yehudi Menuhin, schreef het werk in 1904, kort na zijn toetreding tot de examenjury van het conservatorium. Hij droeg de partituur op aan alweer Paul Taffanel. Ook dit werk moest toelaten om de kandidaten te beoordelen op hun expressieve en technische merites. Vandaar de vele struikelblokken in de partituur: de articulatie in het lage fluitregister in het Presto, bijvoorbeeld, of het gedoseerde en gevarieerde gebruik van het vibrato in de melodie van het Cantabile. Het cultuurleven bloeide rond de eeuwwisseling niet alleen in Parijs, ook andere Europese grootsteden kenden een muzikale hoogconjunctuur. Algemeen bekend zijn de omwentelingen op het gebied van kunst, architectuur en muziek in Wenen, dankzij visionairen als Gustav Klimt, Josef Hoffmann en Arnold Schönberg. Alexander von Zemlinsky was weliswaar de leraar van de revolutionaire Arnold Schönberg,

5 zelf zou hij trouw blijven aan de tonaliteit en er steeds voor zorgen dat zijn muziek mooi (zo omschreef hij het zelf) bleef klinken. Wat de schrijfwijze betreft, doen Zemlinsky s Fantasien über Gedichte von Richard Dehmel, gecomponeerd in 1898 voor piano, sterk aan zijn grote voorbeeld Johannes Brahms denken. Zoals Brahms dat zou hebben gewild, springt Zemlinsky heel spaarzaam en weloverwogen om met het muzikale materiaal dat hij gebruikt. De thema s worden tot op het bot uitgepuurd en in steeds nieuwe harmonische contexten geplaatst. Zemlinsky zoekt de expressie hier zeker niet in het grote gebaar. Deze Fantasien worden net intens doordat hij de spanningsbogen erin op een heel delicate manier opbouwt. De talrijke aansporingen tot raffinement die we in de partituur aantreffen (gaande van ungemein zart und leicht bewegt en mit tiefer Empfindung tot mit grossem Ausdruck en sehr langsam und innig ) getuigen daarvan. Zemlinsky componeerde de Fantasien op een moment dat zijn hele entourage gefascineerd was door het oeuvre van de controversiële Duitse dichter Richard Dehmel. Zo putte ook Schönberg uit Dehmels werk voor zijn Verklärte Nacht, opus 4. Meer in het noorden, meer bepaald in Leipzig, bloeide ook het muziekonderricht. Als directeur van het conservatorium van Leipzig zag Carl Reinecke het als zijn plicht op te treden als bewaker van de traditie, en onder zijn leiding groeide het conservatorium van Leipzig uit tot een van de meest gerenommeerde muziekinstellingen van Europa. Als student van Reinecke werd Sigfrid Karg-Elert sterk ondergedompeld in dat respect voor de traditie. Via Reinecke ontmoette Karg-Elert Edvard Grieg, die hem aanraadde om het contrapunt en de dansidiomen van de 17de en 18de eeuw te bestuderen. Karg- Elert nam die raad bijzonder ernstig en zou later Grieg als zijn onvergetelijke meester omschrijven. Sigfrid Karg-Elert droeg zijn Impressions exotiques, opus 134 uit 1919 op aan zijn collega en goede vriend Walter Niemann. Karg-Elert componeerde in de jaren opvallend veel werken voor fluit. Ook de Sonate in Bes, opus 121 en zijn bekende Suite pointillistique, opus 135 dateren uit die periode. Een katalysator voor deze uitbarsting van composities voor fluit was zonder twijfel de introductie van de cilindrische Böhmfluit door fluitist Carl Bartuschat, met wie Karg-Elert in 1915 had gediend in de militaire kapel van het 107de Duitse infanterieregiment. Deze Böhmfluit stond een modernere virtuositeit toe en een groter dynamisch bereik, en brak abrupt met de traditie van de tonaal gedifferentieerde Schwedlerfluit. Karg-Elert is vooral de geschiedenis ingegaan als componist van muziek voor harmonium. Hij hield van de expressiviteit, de talrijke klankkleuren en de technische perfectie van het instrument. Dat hij bijzonder gevoelig was voor klankkleur, is ook hoorbaar in zijn Impressions exotiques. In het derde deeltje Colibri bijvoorbeeld, slaagt hij erin om de piano en de piccolo toenadering tot elkaar te laten zoeken qua klankkleur. Ook zijn harmonie voegt de nodige klankrijkdom toe aan zijn muziek. Getuige de diverse verre modulaties en verrassende akkoorden. Sofie Taes & Elise Simoens (bewerkt door Frederic Delmotte)

6 Toon Fret Toon Fret is bekend als fluitist van Oxalys en het Collectief, Belgische kamermuziekensembles met internationale uitstraling. Hij vormt sinds 2010 een duo met pianiste Veronika Iltchenko, met wie hij reeds twee cd s opnam: Le temps retrouvé en Die Welt von Gestern. Hij concerteerde op de belangrijkste podia in Europa, Amerika en Azië. Zijn meer dan dertig cd-opnamen werden enthousiast onthaald in diverse internationale tijdschriften, zoals Diapason, Classica of BBC Music Magazine. Nog tijdens zijn studies werd Toon Fret laureaat van de belangrijkste Belgische wedstrijden, o.m. Tenuto en Belfius Classics. Toon Fret studeerde in Brussel, Parijs, Maastricht en Bazel bij G. Van Riet, M. Lefebvre, B. Kuijken, I. Ribera en P.-L. Graf. Zelf is hij professor fluit en kamermuziek aan het conservatorium van Luik. Veronika Iltchenko Veronika Iltchenko trok de aandacht met vertolkingen van romantische werken en van meesterwerken uit de Russische pianoliteratuur. Ze studeerde bij Reznikov aan het conservatorium van Jekaterinenburg in Rusland en vervolmaakte zich bij Jan Michiels in Brussel en bij Rian de Waal in Den Haag. In 2000 vestigde Veronika zich in Brussel, dat de uitvalsbasis werd voor haar talloze recitals in binnen- en buitenland. Ze vormt sinds 2010 een duo met fluitist Toon Fret. Haar cd Recital, met meesterwerken uit de Russische pianoliteratuur, en haar cd s met Toon Fret, Le temps retrouvé en Die Welt von Gestern, werden unaniem geprezen door de vakpers en het publiek. Vandaag bespeelt Veronika Iltchenko een Grand Pleyel vervaardigd in Parijs in 1920 uit de collectie van Chris Maene.

7 Binnenkort in AMUZ DONDERDAG , uur Thomas Baeté & Transports Publics The Duarte Circle: een bezoek aan Rubens muzikale buren 24 / 20 / 16 VRIJDAG , uur Wibert Aerts & Roel Dieltiens Hongaars! Muziek van Kodály & Veress 20 / 16 / 14 ZONDAG , uur Hana Blažíková & Collegium Marianum Duitse en Boheemse barokparels: Bach, Händel, Zelenka, Jiránek e.a. 28 / 24 / 20 Meer info & details op

8 Goed om te weten Foyer De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang van het concert en blijft ook na afloop van het concert nog geruime tijd open. Beeld- en geluidsopnamen Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder expliciete toelating van de directie van AMUZ. Concertinleidingen, aanvangsuur en duur van de concerten De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan om 15 uur. Op andere dagen starten de concerten om 21 uur. Voor de avondconcerten is er steeds een inleiding om uur. De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80 minuten, tenzij anders vermeld. Programmaboekjes De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn downloadbaar van de website vanaf enkele dagen na het concert. Rondleidingen en zaalverhuur Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw en -organisator, of wenst u meer informatie over de mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten, voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de kantooruren contact op te nemen met de administratie van AMUZ. Medewerkers AMUZ Bart Demuyt, directie & artistieke leiding Veerle Braem, zakelijke directie Robin Steins, assistentie programmering & educatie Frederic Delmotte, assistentie programmering & dramaturgie Tine Hubrechts, assistentie directie Greet Coenegrachts, communicatie Julie Hendrickx, public relations Tine Clevers, eindredactie & ticketing Mona Heyrman, productieleiding Jan Tambuyser, productie & techniek Evelyne Van Mieghem, productie & zaalhuur Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer Koen Koninkx, foyer Laatkomers De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze. Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in de foyer. Binnenwerk geprint bij wettelijk depotnummer: D/2017/0306/100