Martin Reimann, Sergei Istomin & Claire Chevallier

Transcriptie

1 VRIJDAG 18/11/ Concertinleiding door Klaas Coulembier Concert Martin Reimann, Sergei Istomin & Claire Chevallier Martin Reimann, viool Sergei Istomin, cello Claire Chevallier, piano

2 Pjotr Illitsj Tsjaikovski ( ) Chanson triste, opus 40 nr. 2 Waltz-Scherzo, opus 34 Berceuse, opus 72 nr. 2 Pianotrio in a, opus 50 Pezzo elegiaco. Moderato assai Tema con variazioni: Tema. Andante con moto Variazione I Variazione II. Più mosso Variazione III. Allegro moderato Variazione IV. L istesso tempo Variazione V. L istesso tempo Variazione VI. Tempo di valse Variazione VII. Allegro moderato Variazione VIII. Fuga. Allegro moderato Variazione IX. Andante flebile ma non tanto Variazione X. Tempo di mazurka Variazione XI. Moderato Variazione finale e coda. Allegro resoluto e con fuoco Andante con moto

3 Tsjaikovski s eerbetoon aan Nikolaj Rubinstein De gebroeders Rubinstein speelden een cruciale rol in het muziekleven van Rusland in de 19de eeuw, met name in het toenmalige muziekonderwijs. Anton Rubinstein richtte in 1862 het conservatorium van Sint-Petersburg op, waar hij Tsjaikovski tot een van zijn eerste en meest begaafde leerlingen kon rekenen. Zijn jongere broer Nikolaj Rubinstein richtte vier jaar later op zijn beurt het conservatorium in Moskou op, waar Tsjaikovski meteen na zijn studies in Sint-Petersburg aan de slag kon als leraar. De broers Rubinstein hadden hun muziekopleiding gedeeltelijk in Berlijn genoten, waardoor ze een grote kennis hadden van de westerse en vooral Duits-romantische traditie. In Sint-Petersburg werden ook West- Europese leraars aangesteld, waardoor een componist als Tsjaikovski zowel de Russische cultuur als de klassiek-romantische traditie uit het Westen door en door kende. Hoewel Anton Rubinstein de leraar van Tsjaikovski was, zou vooral Nikolaj pleitbezorger zijn van Tsjaikovski s muziek. Hij voerde veel van zijn muziek uit als pianist of als dirigent. In Moskou vertoefde Tsjaikovski geregeld in meer elitaire kringen van theatermakers en schrijvers. Dat hij een tijd bij Nikolaj inwoonde, hield ook in dat hij voortdurend in contact kwam met alles en iedereen die met het conservatorium te maken had. Soms werd deze drukte hem zelfs te veel en zocht hij rustiger oorden op om te kunnen componeren. Op basis van getuigenissen van vrienden en kennissen, en door de vele brieven die zijn overgeleverd, kunnen we concluderen dat Tsjaikovski homoseksueel was al probeert de Russische overheid de feiten en aanwijzingen al decennialang te verdonkeremanen. Het lijkt niet ondenkbaar dat Tsjaikovski zijn geaardheid aanvaardde en er ook naar handelde (zijn jongere broer Modest was openlijk homoseksueel), maar dat de sociale conventies van die tijd hem ertoe aanzetten om in 1877 toch te trouwen met de negen jaar jongere Antonina Miliukova. Na zes weken samenwonen in Moskou trok Tsjaikovski de deur achter zich dicht en kwam er een feitelijke scheiding. Wie mocht dit gaan uitleggen aan Antonina? Tsjaikovski s andere broer Anatoly en Nikolaj Rubinstein! Hoewel zijn echtgenote hierna drie buitenechtelijke kinderen kreeg, nam Tsjaikovski nooit het initiatief om wettelijk te scheiden. Auteurs die proberen om sporen van Tsjaikovski s onduidelijke biografie terug te vinden in de muziek, begeven zich vaak op het gladde ijs van de speculatie. Als we iets van Tsjaikovski s levensloop willen terugvinden in zijn muziek, dan volstaat het om te kijken naar de unieke versmelting van de Russische muzikale taal met de westerse traditie, en naar de verfijnde benadering van het klavierinstrument onder

4 impuls van de onnavolgbare Nikolaj Rubinstein. De pianomuziek van Tsjaikovski wordt wat overschaduwd, enerzijds door de grote pianocomponisten zoals Liszt en Chopin, maar ook door Tsjaikovski s grotere symfonische werken en balletcomposities. In hun kleinheid zijn de pianowerkjes nochtans duidelijke voorbeelden van Tsjaikovski s volmaakte vakmanschap en gevoel voor muzikale expressie. De titel Chanson triste, opus 40 nr. 2 geeft al weg dat Tsjaikovski ook in zijn instrumentale muziek vaak op een vocale manier melodieën bedenkt. Zijn talent voor uitgebreide, lange en meeslepende melodieën is misschien wel de grootste constante door zijn rijke en diverse oeuvre heen. In dit korte pianowerkje is de eenvoud ontwapenend. Een eenvoudige begeleiding laat alle ruimte voor de zangerige melodie, waarbij Tsjaikovski in de partituur noteert: La melodia con molto espressione. Hoewel de Berceuse, opus 72 nr. 2 veertien jaar later werd gecomponeerd dan het Chanson triste, behoudt Tsjaikovski ook hier de eenvoud en zelfbeheersing. Een berceuse is een slaapliedje dat doorgaans in een wiegende maatsoort wordt gecomponeerd. Tsjaikovski kiest voor een iets hoekiger metrum, maar dat weerhoudt hem er niet van een dromerig muzikaal moment te creëren. De rechterhand laveert ontspannen over het klavier terwijl de linkerhand een quasi onveranderlijk bedje van akkoorden spreidt. In het Waltz-Scherzo, opus 34 voor viool en piano laat Tsjaikovski zich horen als een componist met humor en pit. Het schertsende karakter is natuurlijk eigen aan het genre, maar door de Russische melancholie krijgt deze muziek een extra ondeugend karakter, vooral wanneer er plotse tempowissels voorkomen. De vioolpartij beweegt heel vrij en is duidelijk belangrijker dan de ondersteunende pianopartij. Op technisch vlak is deze compositie erg uitdagend voor de violist, met veel dubbel-, tripel- en zelfs quadrupelgrepen. In dat laatste geval moeten alle vier de snaren tegelijk tot klinken worden gebracht, een waar huzarenstuk. De levenslange vriendschap met Nikolaj Rubinstein zette Tsjaikovski ertoe aan om zijn Pianotrio, opus 50 aan hem op te dragen. Waar de andere werken op dit programma vrij kort waren en telkens één karakter uitdrukten, ontvouwen de meest diverse emoties zich in dit grootschalige trio. Hoewel het werk slechts uit twee bewegingen bestaat, duurt het toch meer dan vijfenveertig minuten, waarvan het grootste deel een thema met twaalf variaties en een coda is. Zelfs in deze grootschalige compositie houdt Tsjaikovski vast aan eenvoudige en zingbare melodieën, maar hij ontwikkelt ze ten volle en bouwt er grote spanningsbogen mee. Een beproefde methode hierbij is het gebruik van sequensen. Dat houdt in dat eenzelfde melodisch gegeven een aantal keren na elkaar wordt herhaald, telkens hoger dan de vorige keer. Zo kan Tsjaikovski de muziek geleidelijk naar een climax toe laten groeien. Het is een mooi voorbeeld van hoe hij melodieën met een vaak Russisch karakter op westerse wijze tot een nieuw geheel boetseert.

5 Ook de variatiereeks is een typisch westers gegeven met de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach en de Diabellivariaties van Ludwig van Beethoven als illustere voorbeelden. Bij de voorstelling van het thema kiest Tsjaikovski voor een solistische zetting in de piano. De muziek is volledig tot het skelet herleid en laat zo alle ruimte voor de variaties die erop volgen. Een eerste variatie bestaat er dan ook al meteen in om de melodie aan de viool te geven terwijl de cello en de piano voor een gepaste begeleiding zorgen. In de tweede variatie neemt de cello dan weer het voortouw. Geleidelijk aan worden de variaties complexer of weet hij het thema meesterlijk in te passen in striktere formats zoals een fuga (variatie VIII), een wals (variatie VI) of een mazurka (variatie X). In de coda die onmiddellijk aansluit op variatie XII laat Tsjaikovski onverwacht de hoofdmelodie uit het eerste deel van het pianotrio (pezzo elegiaco) terugkeren: viool en cello spelen de melodie passioneel in octaven terwijl de piano hen met stormachtige arpeggio s ondersteunt. Helemaal aan het slot zet de piano een marche funèbre in waarboven cello en viool afwisselend en piangendo een laatste maal de melodie laten weerklinken. Tsjaikovski pur sang. Klaas Coulembier & Robin Steins

6 Martin Reimann De Zwitserse violist Martin Reimann studeerde aan het conservatorium van Luzern en vervolmaakte zich daarna in Parijs bij Jean Lenert en Ivry Gitlis. Zijn ontmoeting in 2002 met Philippe Herreweghe en het Orchestre des Champs-Elysées was een openbaring voor Reimann en stimuleerde zijn nieuwsgierigheid naar historische uitvoeringspraktijk. Ondertussen speelde hij in ensembles en orkesten als Anima Eterna Brugge, Ensemble Baroque de Limoges en Orchestre révolutionnaire et romantique. Eveneens legt hij zich toe op hedendaagse muziek met het Zwitserse ensemble Contrechamps. In kamermuziekverband werkt hij geregeld samen met Bruno Pasquier, Alice Ader, Frank van den Brink, Nicola Boud en Claire Chevallier. Binnenkort neemt hij de Six sonates, opus 27 voor viool solo van Eugène Ysaÿe op. Sergei Istomin De Russisch-Frans-Canadese cellist en gambist Sergei Istomin is thuis in het ruime repertoire dat zich uitstrekt van de barok tot de hedendaagse muziek, waarbij hij zowel historisch als modern instrumentarium bespeelt. Hij speelt geregeld met en in orkesten in Noord-Amerika en Europa, waaronder Anima Eterna waar hij celloaanvoerder is. In kamermuziekverband speelt hij o.a. samen met Jos van Immerseel en Claire Chevallier. Hij nam Bachs Cellosuites op, Haydns celloconcerto s, evenals virtuoos gambarepertoire van Telemann, Schenk en Abel. Sergei Istomin is als onderzoeksmedewerker verbonden aan het conservatorium van Gent. Claire Chevallier De Franse pianiste Claire Chevallier studeerde piano aan de conservatoria van Nancy, Straatsburg, en Parijs en combineerde dat met studies wiskunde en fysica. Nadien vervolgde ze haar muzikale opleiding aan het conservatorium van Brussel bij Jean-Claude Vanden Eynden en Guy van Waas. Tijdens haar studies raakte ze via een masterclass bij Jos van Immerseel gefascineerd door de pianoforte. Ze begon zich toe te leggen op de historische achtergrond, de evolutie in de bouw van de pianoforte en bestudeerde gedurende

7 jaren de specifieke eigenschappen en vereisten in onderhoud (stemmen, snaren enz.) van het instrument. Als musicus-onderzoeker bouwde ze haar eigen verzameling historische klavieren uit, die ondertussen zes vleugelpiano s bevat uit de tijdspanne van 1842 tot Claire Chevallier was een van de AMISd AMUZ van 2009 tot Als pianiste gespecialiseerd in de historische uitvoeringspraktijk wordt ze internationaal gewaardeerd en gelauwerd en vielen meerdere van haar cd-opnamen in de prijzen. Ze nam solowerken op van Eric Satie en Franz Liszt, en recentelijk verscheen haar opname van Moessorgski s Schilderijententoonstelling. Met Jos van Immerseel zette ze composities voor quatre-mains of twee piano s van Schubert, Rachmaninov, Saint- Saëns, Franck, Poulenc en Infante op cd en met Anima Eterna het Concerto pour la main gauche van Ravel en het Concerto voor twee piano s van Poulenc. Haar opname met Martin Reimann en Sergei Istomin van Tsjaikovski s Pianotrio, opus 50 zal in 2017 op de markt worden gebracht door het label Cypres. Claire Chevallier bespeelt tijdens dit concert een piano gebouwd in Sint-Petersburg in 1875 door Jakob Davidovitsj Becker. Het instrument meet 2,12 m, heeft twee pedalen, de simple échappement -mechaniek type Pleyel, en gekruiste snaren.

8 Goed om te weten Foyer De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang van het concert en blijft ook na afloop van het concert nog geruime tijd open. Beeld- en geluidsopnamen Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder expliciete toelating van de directie van AMUZ. Concertinleidingen, aanvangsuur en duur van de concerten De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan om uur. Op andere dagen starten de concerten om uur. Voor de avondconcerten is er steeds een inleiding om uur. De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80 minuten, tenzij anders vermeld. Programmaboekjes De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn downloadbaar van de website vanaf enkele dagen na het concert. Rondleidingen en zaalverhuur Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw en -organisator, of wenst u meer informatie over de mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten, voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de kantooruren contact op te nemen met de administratie van AMUZ. Medewerkers AMUZ Bart Demuyt, directie & artistieke leiding Veerle Braem, zakelijke directie Robin Steins, assistentie programmering & educatie Frederic Delmotte, assistentie programmering & dramaturgie Tine Hubrechts, zakelijk medewerker Greet Coenegrachts, communicatie Tine Clevers, eindredactie & ticketing Mona Heyrman, directie-assistentie & productie Jan Tambuyser, productie & techniek Evelyne Van Mieghem, productie & zaalhuur Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer Koen Koninkx, foyer & ticketing Laatkomers De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze. Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in de foyer. Binnenwerk geprint bij wettelijk depotnummer: D/2016/0306/101