Anne Pustlauk & friends

Transcriptie

1 ZONDAG 06/11/ Concert Anne Pustlauk & friends Anne Pustlauk, fluit Madoka Nakamaru, viool Manuela Bucher, altviool Michel Boulanger, cello

2 Wolfgang Amadeus Mozart ( ) / bewerking: Caspar Fürstenau ( ) Kwartet, KV 387 Allegro vivace assai Menuetto allegretto Andante cantabile Allegro molto Saverio Mercadante ( ) Kwartet nr. 1 in e, voor fluit, viool, altviool & cello Allegro maestoso Largo Rondo Russo: Allegro vivace scherzando Caspar Kummer ( ) Kwartet voor fluit, viool, altviool & cello, opus 102 Allegro non tanto Menuetto Allegretto

3 De kleppenfluit De fluit, dit door de volkeren der klassieke oudheid reeds zo hooggeschatte blaasinstrument, bij feestgelag en tempeldienst, triomftocht en uitvaart een zo wezenlijke rol spelend, met haar geschal redevoeringen voorafgaand, alsook het declameren van gedichten en het aanzetten van hymnen, welnu dit instrument heeft pas in ons moderne tijdperk een dergelijke graad van ontwikkeling bereikt die ik haar hoogtepunt zou willen noemen, daar wat reeds gepresteerd was sinds Frederik de Grotes tijd, en de fluit was zoals bekend zijn lievelingsinstrument, moeilijk nog beter kon worden gedaan. Het is niet de Boehmfluit waarover Anton Bernhard Fürstenau, een van de grootste 19de-eeuwse Duitse fluitisten, hier in zijn fluitmethode van 1826 spreekt. Pas zes jaar na het verschijnen van deze methode presenteerde Theobald Boehm zijn nieuwe Boehmsysteem. Professionele fluitisten speelden gedurende de eerste helft van de 19de eeuw de zogenaamde kleppenfluit. Ook ik speel vandaag dit fluittype: het interesseert me te weten hoe composities klinken op de instrumenten waarvoor ze werden geschreven. Het valt op dat historische fluiten een andere klankesthetiek hadden dan hun moderne tegenhangers. En ook de wijze waarop muziek te interpreteren valt, verschilt van de huidige uitvoeringspraktijk. Natuurlijk zullen we nooit precies weten hoe muziek lang geleden precies klonk. Maar de reconstructie van de muzikale taal met behulp van fluitmethoden, concertkritieken of de instrumenten zelf brengt ons toch een stuk dichterbij de klankesthetiek en muziekcultuur van toen. Omdat de fluit in de eerste helft van de 19de eeuw uiterst populair was en er veel over het instrument en de speelwijze werd geschreven, staat ons vandaag een schat aan informatie ter beschikking. Om deze goudmijn te ontginnen, heb ik een doctoraat in de kunsten aan de kleppenfluit en haar uitvoeringspraktijk gewijd. Het concert van vandaag maakt deel uit van de de doctoraatsverdediging, die op 7 november tot een conclusie komt. Weinig andere instrumenten maakten in de loop van de 19de eeuw een dergelijke metamorfose door als de fluit. Uit een conische houtfluit met slechts één klep ontwikkelde zich een cylindrische metaalfluit met een gecompliceerd kleppensysteem: het Boehmsysteem. Door deze evolutie heen doken de meest uiteenlopende fluittypes op. Ze onderscheidden zich o.a. in het aantal kleppen, materiaal (bv. hout, ivoor, metaal, kristalglas), de grootte van de klankgaten en van het mondgat. Elk land, elke regio had eigen types.

4 Bij 19de-eeuwse strijkinstrumenten kunnen leken nieuwe ontwikkelingen aan de instrumenten moeilijk ontwaren, omdat het materiaal en de uiterlijke vorm nauwelijks verschillen t.o.v. vroegere modellen. Bij aandachtige observatie ontdekt men dat bv. bij de hoge strijkers kleine kinstukken werden ingezet, die nieuwe speeltechnische uitdagingen vereenvoudigden. Ook de vorm van de strijkstok veranderde. François Tourte ontwikkelde de ook vandaag nog gebruikelijke concave boogvorm waarbij het zwaartepunt in vergelijking met de barokboog verder naar het midden is verlegd. Bij de speelwijze van de kleppenfluit valt één element bijzonder op: de grepen. Anders dan bij de Boehmfluit zijn er voor één noot verschillende grepen mogelijk: om passages speeltechnisch te vereenvoudigen of om de intonatie aan te passen, maar ook om via de klankkleuren die de verschillende grepen met zich meebrengen uiteenlopende affecten te creëren. Dit klankschilderen behoorde tot de hogere kunst van het fluitspelen. Goede fluitisten hadden tot meer dan tien verschillende grepen per toon in hun palet. Fluitmethoden beschrijven precies welke grepen voor een bepaalde situatie het meest passend zijn. Ook bij de articulatie is verscheidenheid troef. Het spreken via de fluit, zoals men dat noemt, gebeurt met vele klinkers en medeklinkers in uiteenlopende combinaties van losstaande en gebonden tonen. Het gericht combineren hiervan bepaalt het zogenaamde muzikale accent: de lengte van noten met gelijke ritmische waarden kan toch verschillen, vergelijkbaar met lettergrepen bij tekstdeclamatie. Bij tempo rubato gaat het nog een stap verder: afzonderlijke noten of passages worden sneller of trager gespeeld dan het basismetrum, om zo het affect of de emotie van de melodie te versterken. Anders dan vandaag stonden die aanwijzingen niet in de 19de-eeuwse partituren, ze behoorden tot de vakkennis. Informatie over het muzikale accent of tempo rubato vinden we terug in instrument- en zangmethoden uit die periode. Rekening houdend met alle hierboven beschreven aspecten komt men tot een heel andere, nieuwe klanken speelbelevenis. Door het experimenteren met klankkleuren, tempoflexibiliteit en articulatie kunnen we als muzikant en als toehoorder de muziek met nieuwe oren ervaren. Caspar Fürstenau is vooral bekend als vader van de bekendste Duitse fluitist uit de 19de eeuw, Anton Bernhard Fürstenau. Ze reisden samen als fluitvirtuozen door Europa. Fürstenau componeerde talrijke duetten voor twee fluiten of voor fluit en gitaar, voornamelijk bedoeld voor huiselijk gebruik. Maar onder zijn composities bevinden zich ook virtuoze werken voor fluit en orkest. Zijn bewerking van Mozarts Strijkkwartet KV 387 voor fluit, viool, altviool en cello werd fel gesmaakt bij de talrijke fluitamateurs, zowel toen als nu. Saverio Mercadante, bij leven een gevierd operacomponist, was achttien jaar oud en student aan het

5 Napelse conservatorium toen hij zijn Fluitkwartet in e schreef. Het is een transcriptie van zijn tegenwoordig bekendste fluitcompositie: zijn Fluitconcerto nr. 2. Mercadante zal uiteindelijk vier versies met hetzelfde materiaal uitbrengen: twee kwartetten en twee orkestversie. Hij draagt ze op aan Pasquale Buongiorno, Gran dilettante van de fluit. Buongiorno werd later fluitleraar aan het conservatorium van Napels. We weten weinig over Caspar Kummer. Anders dan vele van zijn collega-fluitvirtuozen schijnt hij weinig te hebben gereisd. Vanaf 1817 was hij hofmuzikant, later kamermusicus en Musikdirektor aan het hof in Coburg. Zijn talrijke composities werden vaak geprezen. Ook Kummer schreef veel muziek voor huiselijk gebruik, zoals zijn Fluitkwartet, opus 102 dat vandaag op het programma staat. Anne Pustlauk

6 Anne Pustlauk Anne Pustlauk was reeds tijdens haar middelbare schooltijd Jungstudent aan de Musikhochschule Hanns- Eisler in Berlijn. Daarna studeerde zij dwarsfluit in Karlsruhe. Daar koos ze als bijvak traverso. De traverso is intussen haar hoofdinstrument geworden. In 2006 kon Anne Pustlauk met ondersteuning van een beurs van de Deutsche Akademische Austauschdienst bij Barthold Kuijken en Frank Theuns aan het conservatorium van Brussel studeren. Naast haar concertactiviteiten bestudeert Anne Pustlauk intensief de historische uitvoeringspraktijk en het repertoire van de 19de-eeuwse fluit. Sinds 2011 specialiseert ze zich op dit vlak in het kader van een artistiek doctoraat aan de Vrije Universiteit Brussel, waarbij het Fonds voor Wetenschappelijk Onderwijs Vlaanderen (FWO) haar aspirantenmandaat subsidieert. Het concert van vandaag past in dit doctoraat. Madoka Nakamaru Madoka Nakamaru begon viool te spelen op driejarige leeftijd. Ze was ook nog erg jong toen ze al in orkestverband speelde. Ze studeerde viool aan de universiteit voor muziek en kunsten in Tokio. Na haar klassieke vioolopleiding legde ze zich toe op de barokviool. In Japan speelde ze onder meer bij het Bach Collegium Japan en het Orchestra Libera Classica. Ze vervolmaakte zich in de barokmuziek bij Sigiswald Kuijken en Mira Glodeanu aan het conservatorium van Brussel. Madoka Nakamaru maakt deel uit van de kamermuziekensembles LinGon (geselecteerd voor de International Young Artist s Presentation in 2012), Hildebrand Consort, WOLF en Ensemble Vendetta. Daarnaast is ze een veelgevraagde freelance violiste die te horen is met Belgische barokensembles waaronder Les Muffatti, Les Agrémens, Il Gardelino, Il Fondamento, Currende, Bach Concentus, Red Herring en Bach Plus. Manuela Bucher Manuela Bucher studeerde altviool en blokfluit in Leuven aan het Lemmensinstituut en in Wuppertal aan de Musikhochschule. Via talrijke workshops specialiseerde zij zich in de oude muziek. Ze is lid van het barokorkest B Rock, maar speelt ook in diverse andere ensembles, waaronder Les Muffatti, Il Gardellino, Bach Concentus en Scorpio Collectief. Ze verleent regelmatig haar medewerking aan muziektheaterproducties en toerde onder

7 meer met Rwanda 94 van de Luikse compagnie Groupov. Met haar eigen Compagnie Violala creëerde ze Drie op een Wolk, hedendaags muziektheater voor een jong publiek. Haar interesse voor de middeleeuwse muziek en de vedel brengt haar samen met ensembles zoals Psallentes, Zefira Torna en Les Alchimistes. Michel Boulanger Na zijn cello- en kamermuziekopleiding aan het conservatorium van Brussel vervolmaakte Michel Boulanger zich aan de Musikhochschule van Keulen en de Indiana University in Bloomington in de Verenigde Staten, waar hij zich eveneens verdiepte in de historische uitvoeringspraktijk. Terug in Brussel studeerde hij aan het conservatorium nog barokcello bij Hidemi Suzuki. Michel Boulanger speelt geregeld bij ensembles en orkesten als het Kuijken Quartet, La Petite Bande, Il Fondamento, Anima Eterna, Il Gardellino en l Orchestre des Champs Elysées. Hij richtte in 2003 mee TRAFFIC THEATER op, dat muziektheaterproducties maakt voor kinderen en waarmee hij uitgebreid toerde door Europa en de Verenigde Staten. Sinds enkele jaren legt Michel Boulanger zich hoofdzakelijk toe op onderzoek naar vergeten kamermuziekrepertoire uit de 18de en 19de eeuw en de integratie ervan in een vernieuwende, hedendaagse concertpraktijk. Hij is lid van het ensemble WOLF en oprichter van het socioculturele project TRAFFIK KLASSIK.

8 Goed om te weten Foyer De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang van het concert en blijft ook na afloop van het concert nog geruime tijd open. Beeld- en geluidsopnamen Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder expliciete toelating van de directie van AMUZ. Concertinleidingen, aanvangsuur en duur van de concerten De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan om uur. Op andere dagen starten de concerten om uur. Voor de avondconcerten is er steeds een inleiding om uur. De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80 minuten, tenzij anders vermeld. Programmaboekjes De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn downloadbaar van de website vanaf enkele dagen na het concert. Rondleidingen en zaalverhuur Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw en -organisator, of wenst u meer informatie over de mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten, voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de kantooruren contact op te nemen met de administratie van AMUZ. Medewerkers AMUZ Bart Demuyt, directie & artistieke leiding Veerle Braem, zakelijke directie Robin Steins, assistentie programmering & educatie Frederic Delmotte, assistentie programmering & dramaturgie Tine Hubrechts, zakelijk medewerker Greet Coenegrachts, communicatie Tine Clevers, eindredactie & ticketing Mona Heyrman, directie-assistentie & productie Jan Tambuyser, productie & techniek Evelyne Van Mieghem, productie & zaalhuur Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer Koen Koninkx, foyer & ticketing Laatkomers De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze. Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in de foyer. Binnenwerk geprint bij wettelijk depotnummer: D/2016/0306/101