Roel Dieltiens & Piet Kuijken

Transcriptie

1 ZO 06/12/ Concert Roel Dieltiens & Piet Kuijken Roel Dieltiens, cello Piet Kuijken, piano

2 Johannes Brahms ( ) Sonate nr. 1 in e voor cello en piano, opus 38 Allegro non troppo Allegretto quasi menuetto Allegro Intermezzi voor piano, opus 117 Nr. 1 in Es: Andante moderato Nr. 2 in bes: Andante non troppo Nr. 3 in cis: Andante con moto Sonate nr. 2 in F voor cello en piano, opus 99 Allegro vivace Adagio affettuoso Allegro passionato Allegro molto

3 De cellosonaten van Brahms Van de 24 composities die Johannes Brahms in het genre van de kamermuziek schreef, dragen zeven werken de titel sonate. Ze zijn gecomponeerd voor een melodisch instrument (viool, cello of klarinet) in combinatie met de piano, waarbij die laatste geen louter begeleidende rol vervult, maar als evenwaardige partner in de dialoog treedt. De meeste van deze werken zijn geschreven in Brahms latere periode, toen hij zich als befaamd componist definitief in Wenen had gevestigd. De drie vioolsonaten ontstonden tussen 1878 en 1888 en bezitten elk een uniek karakter. De twee klarinetsonaten uit 1894 vormen Brahms laatste werk voor kamermuziek en groeiden uit zijn vriendschap met klarinettist Richard Mühlfeld. Enkel de twee cellosonaten behoren tot twee verschillende fasen in het leven van Brahms. De eerste werd voltooid in 1865, als sluitstuk van zijn eerste periode (net vóór hij aan Ein deutsches Requiem begon). De tweede cellosonate zag het levenslicht in 1886, als een van de eerste werken die tot zijn late stijl kunnen worden gerekend. Dat Brahms in zijn eerste sonate voor de cello (en niet voor de viool) als melodisch instrument koos, hoeft niet te verwonderen. Van jongs af aan had hij een voorliefde voor het lage klankregister, van waaruit hij zijn melodieën kon laten ontplooien. De cello leent zich hier van nature toe, met zijn diepe en lyrische klank die zo sterk aan de menselijke (tenor)stem doet denken. Toch kende die eerste cellosonate een vrij lange en complexe ontstaansgeschiedenis. Brahms componeerde drie bewegingen voor dit werk in 1862: een openingsdeel, een menuetto en een langzaam adagio. Daar moest nog een finale als vierde deel aan worden toegevoegd, maar Brahms bedacht zich en koos voor een werk in drie bewegingen. Daartoe schrapte hij het adagio en schreef hij in 1865 een finale als sluitstuk. In deze driedelige vorm werd het werk voor het eerst uitgevoerd met cellist Josef Gänsbacher, aan wie de sonate ook is opgedragen. De eerste beweging is een prachtig voorbeeld van Brahms melodische gave, waarbij hij de zangerige kwaliteiten van de cello ten volle uitspeelt. De keuze voor een menuetto als dansbeweging is vrij ongebruikelijk: meestal opteerde Brahms voor het meer vinnige type van een scherzo (naar het model van Beethoven). Met deze keuze verwees Brahms naar eerdere tradities uit de barok en de klassieke periode, al is het middendeel van dat menuetto (het zogenaamde trio) typisch romantisch in de suggestie van een meeslepende walsmelodie. In de finale wordt Brahms band met het muzikale verleden nog duidelijker: de opening van deze beweging is opgebouwd als een fuga (met een thema dat herhaaldelijk wordt gepresenteerd in de verschillende stemmen van de piano en de cello). Deze muzikale vorm wordt vooral met Johann Sebastian Bach geassocieerd, en het is geen toeval dat het thema van Brahms duidelijk verwijst naar een deel uit Bachs Kunst der Fuge: met name Contrapunctus 13. Met deze terugblik op het verleden, zij het door een romantische bril, toont Brahms zich in deze eerste cellosonate als ware erfgenaam van de Duitse muziektraditie.

4 Vele jaren later besloot Brahms om de langzame beweging, die hij had geschrapt uit zijn eerste cellosonate, op te vissen voor een tweede compositie in dit genre. Deze tweede cellosonate ontstond in 1886 tijdens zijn zomervakantie in het Zwitserse Hofstetten aan het meer Thun, een van Brahms geliefde vakantieoorden waar hij in zijn latere jaren het merendeel van zijn composities schreef. Het werk is samengesteld uit vier bewegingen en draagt een geheel ander karakter dan de eerste cellosonate. De opbouw is veel geconcentreerder, waarbij de volledige eerste beweging wordt ontwikkeld uit twee kleine motiefjes die door de cello worden voorgesteld in de openingsmaten van de compositie. Ook in de drie andere bewegingen overheerst een sterke beknoptheid wat muzikale middelen betreft. Het adagio, als oudste deel van het werk, is het meest uitvoerige en doet op bepaalde plaatsen aan Beethoven denken. Het derde deel speelt voortdurend met de metrische wrijving tussen twee- en drieledige ritmen, een typisch kenmerk van Brahms omgang met metrum en ritmiek. Het laatste deel is gebaseerd op een volkse melodie, die eerst door de cello en daarna door de piano wordt gepresenteerd. Nadat Brahms was teruggekeerd uit Hofstetten, werd deze compositie een eerste maal uitgevoerd op 29 oktober 1886 met de Berlijnse cellist Robert Hausmann en met Brahms aan de piano, tijdens een informele soiree ten huize van Brahms goede vriendin Maria Fellinger. Volgens sommige biografen zou dit werk speciaal voor de cello van Hausmann zijn geschreven, waarvan Brahms vooral de volle sonoriteit en het grote klankvolume bewonderde. Enkele jaren na de tweede cellosonate bundelde Brahms meerdere van zijn late klavierwerken en bracht ze onder verschillende opusnummers uit. De drie Intermezzi, opus 117 behoren tot het summum van zijn pianocomposities en verenigen alle eigenschappen van de late Brahms-stijl in zich: een rijke harmonie, een evenwichtige vorm en een zeer strak motivisch netwerk waardoor de muzikale samenhang wordt gegarandeerd, in combinatie met een erg lyrisch karakter waarbij de muziek zingt van de eerste tot de laatste maat. Ook in deze werken voor piano blijft Brahms bij voorkeur in het diepe register van het klavier, wat aan deze composities een meditatief en erg persoonlijk karakter verleent. Brahms zelf verwees naar de Intermezzi, opus 117 als de wiegeliederen van mijn smart. Dat weeklagende karakter onderstreepte hij door aan het eerste stuk een citaat te laten voorafgaan, ontleend aan de Volkslieder van Johann Gottfried von Herder: Slaap zacht, mijn kind, slaap zacht en mooi. Het doet mij pijn om jou te zien wenen. De melancholische stemming van deze Intermezzi komt voort uit het overheersen van mineurtoonaarden. Erg verfijnd is de wijze waarop de melodie door de figuraties heen verweven zit en nergens helemaal tot rust komt, maar steeds tastend haar weg blijft zoeken. Het is alsof Brahms in de herfst van zijn leven nog eenmaal zijn meest innerlijke zielenroerselen kwijt wilde aan het instrument waarmee hij als kind was opgegroeid. Het is dat herfstgevoel waaraan wij luisteraars zoveel te danken hebben. Kristof Boucquet

5 Roel Dieltiens Cellist Roel Dieltiens studeerde in Antwerpen en in Detmold. Hij maakte zeer snel naam als solist en wordt tegenwoordig beschouwd als een autoriteit, zowel op moderne cello als op barokcello. Zijn sterke persoonlijkheid, overrompelende muzikaliteit en onconventionele aanpak brachten hem van in het begin van zijn carrière op alle grote concertpodia (Parijs, Berlijn, Londen, New York, Moskou, Tokyo). Met zijn eigen kamermuziekgroep Ensemble Explorations was hij meerdere jaren in residentie in AMUZ. Zijn specifieke aanpak en muzikale visie leverden hem vele prijzen en onderscheidingen op zoals de Time Life Out Award, een Caeciliaprijs van de Belgische Muziekpers, een Masque d Or, een Diapason d Or, een Choc de la Musique en de KLARA Muziekprijs Roel Dieltiens doceert cello aan de Hochschule der Künste van Zürich en kamermuziek aan het Lemmensinstituut. Hij zetelt als jurylid in internationale wedstrijden zoals de Leipzig Bach Wettbewerb en de Moscow Tchaikovsky Competition. Piet Kuijken Piet Kuijken studeerde bij Jan Vermeulen, Jan Michiels, André De Groote en Menahem Pressler. Hij behaalde diploma s piano en kamermuziek aan het conservatorium van Brussel en het Performer diploma aan Indiana University met een BAEF Fellowship. Hij is docent piano en pianoforte aan het conservatorium van Brussel, gastprofessor pianoforte aan het conservatorium van Antwerpen en geeft kamermuziekseminaries aan het Orpheus Instituut te Gent. Zijn carrière bracht hem als solist en kamermusicus op piano, klavecimbel en pianoforte naar belangrijke festivals en concertzalen in Europa, Japan en Mexico. Hij was lid van Prometheus Ensemble en Narziss und Goldmund pianotrio en treedt regelmatig op met o.m. zijn vader Wieland Kuijken, Barthold Kuijken, Albrecht Breuninger, Boyan Vodenitcharov, Oxalys, Ensemble Explorations en bariton Dietrich Henschel. Met violist Naaman Sluchin richtte hij in 2013 het Talisma Ensemble op, met een focus op het klassieke en

6 romantische repertoire op historische instrumenten. Tijdens dit recital bespeelt Piet Kuijken zijn eigen originele J.B. Streicher-piano uit 1868, identiek aan het model dat Brahms zelf bezat en uit hetzelfde bouwjaar.

7 Volgende concerten ZO 13/12/ uur A 2 Violes Esgales Meesterlijke Marain Marais tickets 24 / 20 / 16 / 5 ZO 20/12/ uur Ensemble Correspondances A la venue de Noël - Franse religieuze kerstmuziek uit de 17de eeuw tickets 28 / 24 / 20 / 5 ZO 17/01/ uur La Petite Bande Concerti voor blokfluit en trompet van G.Ph. Telemann tickets 28 / 24 / 20 / 5 VR 22/01/ uur Camerata Trajectina Het Antwerps Liedboek: laatmiddeleeuwse wereldlijke liederen tickets 20 / 16 / 14 / 5

8 Goed om te weten Foyer De foyer van AMUZ is open vanaf een uur voor aanvang van het concert en blijft ook na afloop van het concert nog geruime tijd open. Beeld- en geluidsopnamen Het is absoluut verboden beeld- en geluidsopnamen te maken tijdens de concerten en voorstellingen zonder expliciete toelating van de directie van AMUZ. Concertinleidingen, aanvangsuur en duur van de concerten De concerten in AMUZ vangen op zondag steeds aan om uur. Op andere dagen starten de concerten om uur. Voor de avondconcerten is er steeds een inleiding om uur. De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze en duren tussen de 65 en 80 minuten, tenzij anders vermeld. Programmaboekjes De programmaboekjes bij de concerten van AMUZ zijn downloadbaar van de website vanaf enkele dagen na het concert. Laatkomers De concerten in AMUZ hebben in principe geen pauze. Laatkomers kunnen dan ook niet meer worden toegelaten in de concertzaal. Op vertoon van hun concertticket kunnen zij het concert volgen op de plasmaschermen in de foyer. Rondleidingen en zaalverhuur Wenst u met een groep een rondleiding in de gebouwen van AMUZ, om zo het fascinerende verhaal te horen van de gerenoveerde kerk en AMUZ als concertgebouw en -organisator, of wenst u meer informatie over de mogelijkheden om de zaal te huren voor concerten, voorstellingen en presentaties? Gelieve dan tijdens de kantooruren contact op te nemen met de administratie van AMUZ. Medewerkers AMUZ Bart Demuyt, directie & artistieke leiding Veerle Braem, zakelijke directie Robin Steins, assistentie programmering & educatie Frederic Delmotte, assistentie programmering & dramaturgie Tine Hubrechts, zakelijk medewerker Klaartje Heiremans, pers & communicatie Greet Coenegrachts, communicatie Tine Clevers, eindredactie & ticketing Mona Heyrman, directieassistentie & productie Jan Tambuyser, productie & techniek Evelyne Van Mieghem, productie & zaalhuur Bart Tambuyser, techniek & gebouwbeheer Koen Koninkx, foyer & ticketing Elise Simoens, artistiek adviseur Klavier Sarah De Rademaeker, medewerker communicatie en onthaal tentoonstelling (tijdelijk) Katelijne Lindemans, medewerker communicatie en onthaal tentoonstelling (tijdelijk) Michaela Defever, medewerker productie en onthaal tentoonstelling (tijdelijk) Binnenwerk geprint bij Binnenwerk geprint bij wettelijk depotnummer: D/2015/0306/114