De variatievorm. Soorten variaties. Luistervoorbeelden. Johann Pachelbel: Canon in D

Transcriptie

1 De variatievorm Stel: je hebt een thema geschreven waar je erg tevreden over bent. Of je vindt een bestaand liedje prachtig. Dan kan je hierop variaties schrijven: je verandert het tempo, het ritme, de harmonie,... maar het liedje blijft herkenbaar. Als je een thema verschillende keren varieert, bekom je een thema met variaties. Soorten variaties De klassieke variatie Je versiert de melodie, verandert het ritme hier en daar, maar de vorm en de harmonie blijven grotendeels hetzelfde. Deze variatie wordt ook wel ornamentele variatie genoemd (een ornament is een versiering). De cantus firmus-variatie De melodie blijft identiek, maar de andere stemmen zorgen voor de variatie. De harmonie kan veranderen, en vaak is er ook een tegenstem die een dialoog vormt met het thema. De ostinato variatie De bas wordt heel de compositie door onveranderd herhaald. Al de rest kan wel veranderen. Er komt dus telkens een nieuwe melodie op dezelfde bas. Deze variatievorm vind je onder meer in de passacaglia, de ground en de chaconne. De karaktervariatie In dit soort variatie krijgt de componist het meeste vrijheid. Er moet nog iets herkenbaar zijn van het thema, maar dat mag heel erg vermomd zijn. De variatie kan veel langer of korter zijn dan het thema, de melodie kan ver afwijken. Het tempo, de harmonie, de maatsoort, het ritme,... allemaal kunnen ze veranderen. Luistervoorbeelden Johann Pachelbel: Canon in D Welk soort variatie is dit? Vergelijk dit stuk met CU When you get There van Coolio. tempo maatsoort klankkleur begeleiding Pachelbel Coolio Gelijk of verschillend

2 Josph Haydn: Strijkkwartet op. 76 nr. 3, Kaiserquartett, II. Poco adagio cantabile Luister naar de eerste en tweede variatie op het thema. Wordt het thema gewijzigd of niet? Welk soort variaties zijn dit? Welk instrument speelt het thema - in de eerste variatie: - in de tweede variatie: W.A. Mozart 12 Variaties op Ah! Vous dirai-je maman. Bekijk de partituur. Welk kinderliedje heeft dezelfde melodie? Beluister nu de variaties en vul de tabel aan. Zet in de eerste kolom een kruisje bij de hand die het thema speelt. Vul in de tweede kolom aan hoe je het thema hoort en in de derde kolom welk soort variatie dit is. variatie 1 Thema: welke hand? Links Rechts Ongewijzigd, licht/sterk gewijzigd, omspeeld Soort variatie variatie 5 variatie 8 variatie 11

3 Edward Elgar: Variations on a theme (Enigma)... Edward Elgar ( ) zette voor het eerst in 200 jaar de Engelse muziek weer op de kaart. Zijn bekendste werken zijn: Pomp and circumstance Marches (met als eerste mars Land of Hope and Glory), zijn celloconcerto en de Enigma Variaties. Enigma is Grieks voor raadsel. Elgars variaties zitten dan ook vol raadsels. Het eerste raadsel is het thema zelf. Volgens Elgar wordt het eigenlijke thema nooit gespeeld in dit werk. Het enige wat hij erover kwijt wou was dat het een melodie is die iedereen kent en dat het thema uit de variaties eigenlijk een soort van 2 e stem bij dit echte thema is. Welk lied dit is, weet niemand met zekerheid, er bestaan honderden theorieën over. Verder staan bij elke variatie initialen die verwijzen naar een vriend of vriendin van Elgar. Deze raadsels zijn grotendeels wel opgelost. Beluister het thema van de Enigma Variaties. In welke vorm staat dit stuk? Wat vind je van dit stuk? Gebruik de luisterwijzer om je te helpen. Welk personage hoort volgens jou bij welke variatie? Schrijf bij elke variatie minstens één bijvoeglijk naamwoord dat de muziek typeert Personage Bijvoeglijk naamwoord

4 De allerbekendste variatie is Nimrod, opgedragen aan Augustus J. Jaeger, een vriend en muziekuitgever van Elgar. Toen Elgar in de put zat en wilde stoppen met componeren, spoorde Jaeger hem aan om te doen zoals Beethoven, die ondanks zijn problemen prachtige muziek componeerde. Daarbij zong Jaeger het 2 e deel van Beethovens Pathétique-sonate voor. Elgar verwijst in het begin van deze variatie ook naar dit stuk. Luister naar deze variatie en vul de dynamische tekens aan bij de cijfers. Kies uit: pp, p, mf, f, ff, molto crescendo

5 Rob D. gebruikt het thema van de Enigma variaties ook in Clubbed to death. Vul het schema aan met: - de vorm (met letters) - Enigma thema (E) - Bas uit het enigma thema (BE) - Ostinaat (O) Vorm Intro Kenmerken instrumenten: Vul het ostinaat aan:

6 1 2 3

7

8 Schrijf zelf een variatie op een van de volgende thema s of op een zelfgekozen stuk. Schrijf er ook bij welk soort variatie je gecomponeerd hebt (klassieke, ostinato-, cantusfirmus-, of karaktervariatie). Ostinaat uit canon in D J. Pachelbel

9