Voorwoord. Een jaarverslag is een bundeling van bijdragen van verschillende partners. Aan ieder een hartelijke dank voor hun bijdrage.

Transcriptie

1 JAARVERSLAG Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Strafinrichting Wortel 2012

2 Voorwoord In dit jaarverslag kunt u de inspanningen in het kader van de hulp- en dienstverlening vanuit de Vlaamse overheid van het afgelopen werkjaar in de Strafinrichting Wortel terugvinden. Niet alleen jarenlange tradities en verworvenheden komen aan bod, maar ook nieuwe realisaties, experimenten, De grote uitdaging blijft om het aanbod aan hulp- en dienstverlening voor gedetineerden te laten voortbestaan, te ontwikkelen en aan te passen aan de wijzigingen in de samenleving. Uit de neergeschreven inspanningen en resultaten kunnen we opnieuw inspiratie putten voor het nieuwe werkjaar. Een jaarverslag is een bundeling van bijdragen van verschillende partners. Aan ieder een hartelijke dank voor hun bijdrage. Steven Van Campfort Beleidsmedewerker Vlaamse overheid April 2013

3 3 Inhoudstafel Voorwoord... 2 Inhoudstafel... 3 Lijst met afkortingen... 4 Inleiding... 5 Hoofdstuk 1: situering van de gevangenis... 6 Hoofdstuk 2: samenwerkingsmodellen en organisatievormen voor de uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 3) PMD-werking Actoren betrokken bij de hulp- en dienstverlening...13 Hoofdstuk 3: uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) Welzijn Gezondheid Onderwijs Tewerkstelling Sport Cultuur Herstel...35 Hoofdstuk 4: profilering van het hulp- en dienstverleningsaanbod (strategie 2)...39 Hoofdstuk 5: verkrijgen vergroten van het draagvlak (strategie 4)...43 Hoofdstuk 6: een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid (strategie 5)...46 Hoofdstuk 7: algemene conclusie...49 Bijlage 1

4 4 Lijst met afkortingen CAW CAP CBE CDRGA CGG CVO DRA GPA HPA JWT JWW MO OO PA PBA PBAP PI PMD PSD SI SURB TB VCA VDAB VTE WEVO Centrum voor Algemeen Welzijnswerk Centraal Aanmeldingspunt voor oriëntatie en begeleiding van druggebruikers in het gevangenismilieu Centrum voor Basiseducatie Centrale Dienst van de Regie van de Gevangenisarbeid Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg Centrum voor Volwassenenonderwijs De Rode Antraciet Gezamenlijk Plan van Aanpak Hoofdpenitentiair assistent Justitieel Welzijnswerk Turnhout Justitieel welzijnswerk Maatschappelijke oriëntering Organisatieondersteuning Penitentiair assistent Penitentiair bewakingsassistent Penitentiair bewakingsassistent ploegchef Penitentiaire Inrichting Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening Psycho Sociale Dienst Strafinrichting Strafuitvoeringsrechtbank Trajectbegeleiding Veiligheid, gezondheid en milieu Checklist Aannemers Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding Voltijds Equivalent Werkgroep Vorming en Ondersteuning

5 5 Inleiding In 2002 ging in vijf gevangenissen in Vlaanderen de implementatie van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden van start. Sinds 2008 is dit plan in werking in alle gevangenissen in Vlaanderen en Brussel. In 2009 heeft de Vlaamse Regering beslist om de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in een decreet te verankeren. De voorbereidingen rond dit decreet starten in 2010 en werden gefinaliseerd in De missie en de strategische doelstellingen van het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden zijn integraal behouden en worden hierbij decretaal verankerd. De missie van de Vlaamse gemeenschap staat centraal bij de uitvoering van dit plan: De Vlaamse gemeenschap waarborgt het recht van alle gedetineerden en hun directe sociale omgeving op een integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening zodat ook zij zich harmonisch en volwaardig kunnen ontplooien in de samenleving. Deze missie vertaalt zich in 5 strategische doelstellingen: - Uitbouwen van een kwalitatief aanbod - Profileren van het hulp- en dienstverleningsaanbod - Ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen - Verkrijgen en vergroten van het draagvlak bij de actoren van de Vlaamse gemeenschap, bij de stakeholder Justitie en bij de samenleving - Ontwikkelen en implementeren van een HRM- en Organisatieontwikkelingsbeleid De uitbouw van een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening voor gedetineerden stoelt op een optimale samenwerking. Zowel op bovenlokaal niveau als in de lokale gevangenis zijn structuren uitgebouwd ter bevordering van de samenwerking tussen de verschillende Vlaamse partners en van de samenwerking met Justitie. Dit jaarverslag richt zich op de lokale ontwikkelingen op vlak van hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Het rapport kwam tot stand i.s.m. de Vlaamse partners aanwezig in de gevangenis en werd gecoördineerd door de beleidsmedewerker. Ieder hoofdstuk stemt overeen met één van de 5 strategieën van het Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Naast een omschrijving van de gerealiseerde initiatieven, wordt ook de samenwerking, wisselwerking en inspanningen van alle Vlaamse actoren om tot een kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening aan gedetineerden te komen uitgebreid toegelicht. Op basis van deze actuele situatie en de gemaakte reflecties worden tevens aandachtspunten geformuleerd naar de toekomst toe.

6 6 Hoofdstuk 1: situering van de gevangenis 1. Historiek De huidige Strafinrichting van Wortel wastot 1993 een landloperskolonie. Het ontstaan van de kolonie dateert uit de periode van de Verenigde Nederlanden. In 1822 werd de Maatschappij van Weldadigheid van de Zuidelijke Nederlanden opgericht. In Wortel kwam er een zogenaamde Vrije Kolonie en in Merksplas een Onvrije Kolonie. Gedurende vele jaren vormden de beide domeinen één landloperskolonie. In Wortel-Kolonie kregen arme families een huisje met grond toegewezen in ruil voor het ontginnen van de heidegrond. De meeste gezinnen die in Wortel werden geplaatst, kwamen uit de steden en hadden echter geen ervaring met en interesse in de boerenstiel. Het Hollands project kende bijgevolg geen succes en werd na de Belgische onafhankelijkheid afgevoerd. In 1866 stemde het Belgisch parlement de Wet op de Landloperij. Wie op straat kwam, moest zijn/haar identiteitskaart kunnen tonen en voldoende geld op zak hebben om minstens één brood te kunnen kopen. Deze wet betekende de start van de Rijksweldadigheidskoloniën van Wortel en Merksplas. In 1870 werden de domeinen en gebouwen van Wortel en Merksplas opgekocht door de Belgische staat. In 1881 werden in Wortel de nieuwe gebouwen voor de landlopers opgetrokken. Dit zijn de mooie witte gebouwen die er nog steeds staan en waar momenteel de gevangeniskeuken, ateliers, administratieve diensten, educatief centrum, bibliotheek en fitness zich bevinden. In verbleven in Wortel en Merksplas mannen. De economische wederopbouw na WO I en de ontwikkeling van de sociale wetgeving hadden een sterke daling van het bevolkingscijfer tot gevolg. Gedurende de Bevrijdingsdagen, einde 1944, werden de gebouwen zwaar getroffen door het oorlogsgeweld. In 1945 werd de instelling definitief onder het toezicht van het Bestuur Strafinrichtingen geplaatst. In 1955 werd Wortel, na lange tijd een bijhuis te zijn geweest van Merksplas, een autonome instelling met een eigen begroting. Tot 1 maart 1993 was de Rijksweldadigheidskolonie het verdeelcentrum voor alle krachtens de wet van 1891 op de landloperij geïnterneerde mannen. Na de afschaffing van deze wet kreeg de inrichting een nieuwe bestemming. Vanaf dan spreken we van een strafinrichting. Sinds 1993 werden de gebouwen geleidelijk opgebouwd, beter beveiligd en gerenoveerd. Belangrijke infrastructurele aanpassingen inzake veiligheid werden uitgevoerd. In eigen beheer werd een nieuw cellulair complex uitgebouwd. Op 22 januari 1996 werd fase 1 afgerond, de administratie en 87 cellen werden in gebruik genomen. Fase 2 (56 cellen) werd afgerond op 24 juni De gevangenis evolueerde naar een halfopen inrichting waar ook langgestraften worden gehuisvest. De bouwwerken zijn niet enkel op capaciteitsuitbreiding gericht, maar worden ook in het kader van hulp- en dienstverlening ingezet. Een vleugel van het oude landlopersgedeelte werd gerenoveerd en in 2010 als educatief centrum in gebruik genomen. Het merendeel van het groepsgerichte hulp- en dienstverleningsaanbod (onderwijs, sport, cultuur) vindt hier plaats.

7 7 2. Wortel anno 2012 en in de toekomst Populatie en capaciteit Sinds 1993 is Wortel een strafinrichting. Wortel kende in het verleden een dagpopulatie van 150 gedetineerden die in 2008 werd uitgebreid naar een capaciteit van 187 gedetineerden. In Wortel verblijven enkel mannelijke gedetineerden. Met de bijkomende veiligheidswerken wijzigde ook de populatie: meer langer gestraften, meer mensen zonder wettig verblijfsstatuut. In augustus 2010 startten de bouwwerken in functie van het masterplan Wortel, zijnde een capaciteitsuitbreiding van 114 gedetineerden. De nieuwe vleugel C werd in 2012 geleidelijk in gebruik genomen (helft in september, andere helft november). Deze veranderingen hadden en hebben een impact op zowel het penitentiaire gebeuren als op de hulp- en dienstverlening. We komen hier in de volgende hoofdstukken op terug.ondertussen heeft Wortel een capaciteit van 301 gedetineerden. De gemiddelde dagpopulatie in 2012 bedroeg 212 gedetineerden. De feitelijke populatie benadert doorgaans de capaciteit, van onder- of overbevolking is geen sprake. Het cijfer is het gevolg van de uitbreiding in het najaar van Wortel is een afgelegen inrichting. De toeleiding van gedetineerden gebeurt in belangrijke mate vanuit Gent, Antwerpen en Dendermonde en maakt het er voor bezoekers niet gemakkelijker op. De afgelegen ligging heeft ook zijn consequenties naar bereikbaarheid voor de aanbodverstrekkers. Bijhuis Tilburg Sinds februari 2010 is de PI te Tilburg, die binnen het kader van een verdrag tussen Nederland en België ter beschikking gesteld wordt van de tenuitvoerlegging van bij Belgische veroordelingen opgelegde vrijheidsstraffen, een bijhuis van de SI Wortel. De 650 gedetineerden behoren tot het administratieve beheer van Wortel. De griffie is verantwoordelijk voor het administratief beheer van de dossiers, de rekendienst voor de rekeningen van de in Tilburg verblijvende gedetineerden. Wortel fungeert tevens als transit tussen de strafinrichtingen van herkomst voor inschrijvingen, uitgaansfaciliteiten, vrijstellingen, enz.met uitzondering van een VDAB detentieconsulent, actief in Tilburg sinds mei 2012, is er geen aanwezigheid van de Vlaamse Gemeenschap. Regime Wortel kent een halfopen regime dat de mogelijkheid biedt om op regelmatige basis te wandelen, aan activiteiten hulp- en dienstverlening deel te nemen, te werken en bezoek te ontvangen. De inrichting stelt volgende zaken voorop: een humane bejegening van elke gedetineerde, het naleven van leefregels, wederzijds respect, zin voor orde en tucht, aandacht voor hygiëne en netheid. De strafinrichting heeft de ambitie om in de toekomst arbeid te garanderen aan elke werkwillige gedetineerde. De tewerkstellingsgraad is echter een groot probleem. Aan het einde van 2012was er werk voor minder dan 30% van de populatie. Justitiepersoneel Eind 2012beschikt de Strafinrichting Wortel over 219 personeelsleden, waarvan 9 directieleden, 149 personen in het penitentiair kader, 29 personen in de administratieve diensten, 18 PSD- leden, 5 personen in de medische dienst, 8 geestelijken. Dit zijn de gegevens voor Wortel en Tilburg samen.

8 8 Infrastructuur hulp- en dienstverlening Personeel voltijds equivalent Het merendeel van de groepsgerichte hulp- en dienstverleningsactiviteiten is ondergebracht in het educatief centrum in het oude landlopersgedeelte: bibliotheek, computerlokaal, landschapsbureau voor medewerkers hulp- en dienstverlening, leslokaal, fitness, ruimte voor tafeltennis en spinning en schildersatelier. Deze lokalen werden in september 2010 in gebruik genomen. Verder bevindt zich hier een polyvalente ruimte, die zowel door Justitie (verdeling kantineproducten, ) als Vlaamse Gemeenschap (proclamatie onderwijs, kinderbezoek ) gebruikt wordt. In september 2012 werd een nieuwe leskeuken in gebruik genomen. Ingebruikname van een fietsatelier is in het voorjaar van 2013 voorzien.voor beide projecten werd/wordt een beroep gedaan op de technische dienst van de inrichting. Met het vernieuwde landlopersgedeelte beschikt Wortel over uitgebreide infrastructuur in een mooie omgeving. De concentratie van het aanbod en de ligging (buiten het cellulair gedeelte) vragen echter ook specifieke afspraken (zie hoofdstuk 2, 1.3. Organisatie hulp- en dienstverlening). Gezien het beperkt aantal lokalen (1 leslokaal, 1 computerlokaal) kan niet al het groepsgericht aanbod ondergebracht worden in het educatief centrum. Een beperkt deel van het aanbod vindt plaats in lokalen in vleugel C. Er werd voor gekozen om aanbod dat meer privacy vereist (bijv. CGG, ) of gezien het thema en de interactie meer risico inhoudt dan regulier onderwijsaanbod (bijv. omgaan met lastige situaties, ) binnen het cellulair gedeelte van vleugel C te laten plaatsvinden. Het individueel hulp- en dienstverleningsaanbod (trajectbegeleiding CAW De Kempen, VDAB detentieconsulent, CAP, ) vindt plaats in gesprekslokalen in het cellulair gedeelte. In vleugel A beschikken de trajectbegeleiders van CAW De Kempen over een gesprekslokaal, dat ze delen met andere medewerkers (moreel consulent, CAP, ) In functie van de ingebruikname van de nieuwe vleugel moest één van de vroegere gesprekslokalen wijken voor een doorgang. Dit verlies wordt echter ruim gecompenseerd door de 10 extra gesprekslokalen die in de nieuwe vleugel werden voorzien. Twee ontspanningsruimten zullen ook gebruikt kunnen worden voor vorming en onderwijs.

9 9 Hoofdstuk 2: samenwerkingsmodellen en organisatievormen voor de uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 3) Om een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenissen vanuit de Vlaamse gemeenschap, is er nood aan het ontwikkelen en implementeren van samenwerkingsmodellen en organisatievormen. Hierbij is er aanhoudend aandacht voor de grootst mogelijke efficiëntie en effectiviteit van een integrale hulp- en dienstverlening. Er wordt tevens gestreefd de samenwerkings- en overlegstructuren zo transparant mogelijk te maken. 1. PMD-werking 1.1. Organogram algemeen PMD en werkgroep PMD Kernteam WG anderstaligen/ecm WG bibliotheek Overleg onderwijs Structo Cliëntoverleg 1.2. Overlegstructuur Beleidsniveau: Het algemeen PMD (Planningsteam Maatschappelijke Dienstverlening) kan gezien worden als de algemene vergadering van het hulp- en dienstverleningsbeleid. Binnen het algemeen PMD worden de algemene beleidslijnen uitgezet. De belangrijkste agendapunten zijn het (jaarverslag en) jaaractieplan. In principe vindt het algemeen PMD eenmaal per jaar plaats. De werkgroep PMD is een driemaandelijks overlegorgaan met een aantal vaste agendapunten: evaluatie van het afgelopen en planning van het toekomstige aanbod, stand van zaken en planning van werkgroepen, lopende initiatieven of projecten. Daarnaast komen specifieke thema s of domeinen aan bod.

10 10 De samenstelling van de werkgroep PMD en het algemeen PMD ziet er als volgt uit: - Beleidsmedewerker (voorzitter en verslaggever); - Vertegenwoordiging directie; - Vertegenwoordiging penitentiair assistent; - Vormingsagent - Vertegenwoordiging PSD; - Vertegenwoordiging trajectbegeleiding; - Teamverantwoordelijke trajectbegeleiding; - Organisatieondersteuner; - Teamverantwoordelijke organisatieondersteuning; - Onderwijscoördinator; - Sportfunctionaris. In 2011 werd de PMD- structuur geëvalueerd, zowel wat inhoud als samenstelling betreft.het onderscheid tussen algemeen PMD en werkgroep PMD was voor de betrokkenen onvoldoende duidelijk. Bovendien werd vastgesteld dat het (algemeen) PMD voornamelijk een orgaan is waar beleidslijnen en actiepunten bekrachtigd worden en in mindere mate geformuleerd en bediscussieerd worden.ook omtrent de samenstelling van beide overlegorganen was nog onduidelijkheid. De oorspronkelijk vooropgestelde samenstelling van hoofdzakelijk het algemeen PMD kwam niet meer overeen met de huidige realiteit. We hebben er vanuit het PMD voorlopig voor gekozen om de bestaande samenstelling te behouden, maar de vergadering eventueel aan te vullen met partners van domeinen die momenteel niet of niet meer vertegenwoordigd zijn (CGG, VDAB, ). In 2013 zullen de contacten hiervoor gelegd worden. Wat de inhoud betreft, stelden we ons vanuit het PMD voorop om in 2012 toe te werken naar een algemeen PMD (december 2012) waar een meer gedragen beleids- en jaaractieplanning 2013 nagestreefd zou worden. We stelden vast dat bij het bepalen van de actiepunten het vooral ging om een bundeling en bespreking van actiepunten die doorheen het jaar binnen het PMD of andere werkgroepen verzameld werden, alsook bespreking van voorstellen vanuit het kernteam. Met input vanuit het kernteam kozen we er met het PMD voor om binnen het PMD van 6 december 2012 te starten met een gezamenlijke analyse van het hulp- en dienstverleningsaanbod en de manier hoe deze georganiseerd wordt, om van daaruit actiepunten voor 2013 te bepalen. We deden dit aan de hand van een SWOT- analyse. Op deze manier hoopten we tot een meer gefundeerde en gedragen jaaractieplanning te komen. We waren ons er van bewust dat het niet vanzelfsprekend was om binnen het tijdsbestek van één bijeenkomst tot een dergelijke analyse en actieplanning te komen. We zagen de oefening dan ook eerder als een eerste aanzet, waar in de toekomst op verder gebouwd kan worden. Tevens is het een aanloop naar de 2- jaarlijkse actieplannen waar vanaf 2014 mee gewerkt zal worden. Dit is opgenomen in het decreet dat begin 2013 gestemd zal worden. De SWOT- analyse werd grotendeels gemaakt binnen de bijeenkomst van het PMD. Aan de feitelijke actieplanning op basis van de confrontatiematrix kwamen we niet toe. Dit werd verschoven naar het begin van De actiepunten die geformuleerd werden, worden toch opgenomen in dit jaarverslag. Binnen het kernteam werd een voorbereidende oefening gedaan, ook aan de andere partners werd gevraagd om (al dan niet met achterban /collega s) de SWOT op voorhand te bekijken en eventuele actiepunten te formuleren. Naast nieuwe actiepunten werd bekeken hoe de actiepunten die doorheen het afgelopen jaar geformuleerd werden zich tot de SWOT- analyse verhouden. Het resultaat hiervan kan teruggevonden worden doorheen dit jaarrapport bij de verschillende strategieën van het strategisch plan. In vergelijking met andere gevangenissen kent Wortel minder domein- of themaspecifieke werkgroepen. Dit heeft deels te maken met het (tot vorig jaar) kleinschalige karakter van Wortel en met de aanwezigheid van een driemaandelijkse werkgroep PMD.

11 11 In 2010 werd vanuit het PMD een werkgroep anderstaligen/etnisch-culturele minderheden opgericht. De werkgroep bestaat uit volgende leden: beleidsmedewerker (voorzitter en verslaggever), onderwijscoördinator, organisatieondersteuner, vormingsagent, vertegenwoordiging trajectbegeleiding, vertegenwoordiging PSD, 2 Penitentiaire BewakingsAssistenten. Met deze werkgroep buigen we ons over de communicatie met anderstalige gedetineerden en over (de toegankelijkheid van) het aanbod voor deze doelgroep. Er werd een samenwerking met diversiteits- en integratiecentrum Prisma vzw en Huis van het Nederlands aangegaan. Omwille van organisatorische redenen bij Prisma en Huis van het Nederlands was er enige vertraging, in 2012 werd de draad opnieuw opgenomen. Het resultaat hiervan wordt besproken bij hoofdstuk 4, profilering van het aanbod. De bibliotheek kende in 2011 een stabiele werking met goede resultaten. De werkgroep gevangenisbibliotheek kwam 2 keer samen in 2012 (één in het voorjaar, één in het najaar). De samenstelling van de werkgroep ziet er als volgt uit: beleidsmedewerker (voorzitter en verslaggever), vertegenwoordiging directie, bibliotheekmedewerker Openbare Bibliotheek Turnhout, vrijwilligers CAW De Kempen, vrijwilligerscoördinator CAW De Kempen. Binnen de bijeenkomsten vond o.a. een algemene evaluatie van de werking plaats, werd stilgestaan bij de collectie(vorming) en promotie van de werking, werden de actiepunten opgevolgd. De bijeenkomst in het najaar stond bijkomend in het teken van bepaling van de actiepunten 2013 en de capaciteitsuitbreiding. De werkgroep gevangenisbibliotheek situeert zich in belangrijke mate ook op operationeel niveau. Het onderwijsaanbod krijgt hoofdzakelijk vorm vanuit de interactie tussen kernteam (waar ook de onderwijscoördinator deel van uitmaakt) en PMD. Sinds 2011 is er een Overleg onderwijs tussen de directies van de scholen, de gevangenisdirectie en het kernteam. Tijdens dit overleg worden beleidskeuzes en wederzijdse verwachtingen uitgewisseld en worden afspraken gemaakt. Dit overleg vindt jaarlijks plaats. In 2012werd met het herstelfonds van start gegaan (zie hoofdstuk 3, 7). In functie hiervan werd een lokale stuurgroep herstelfonds opgericht. De stuurgroep bestaat uit volgende leden: - Beleidsmedewerker (voorzitter en verslaggever); - Vertegenwoordiging directie; - Vertegenwoordiging bemiddelingsdienst Turnhout van Suggnomè; - Vertegenwoordiging PSD; - Vertegenwoordiging trajectbegeleiding; - Teamverantwoordelijke trajectbegeleiding; - Organisatieondersteuner; - Vormingsagent. De lokale stuurgroep herstelfonds kwam twee keer samen in De bijeenkomsten stonden hoofdzakelijk in het teken van opstart van het herstelfonds. Operationeel niveau: Het kernteam is een tweewekelijks overleg tussen beleidsmedewerker, organisatieondersteuner en vormingsagent. De onderwijscoördinator sluit telkens aan voor het domein onderwijs, de sportfunctionaris sporadisch voor sport. Het kernteam staat in voor de praktische en inhoudelijke planning, organisatie en evaluatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod. Daarnaast geeft het input aan het beleid, het PMD in het bijzonder. In die zin maakt het kernteam de verbinding tussen het operationele en beleidsniveau. De

12 12 dynamiek binnen het team en de interactie met het PMD wordt door de verschillende betrokkenen als positief ervaren. Het voorrapport is een werkdagelijks overleg tussen directieleden, penitentiair assistent, verantwoordelijke griffie, een PSD- lid en beleidsmedewerker. Het buigt zich over regime-, personeels- en andere aangelegenheden. De beleidsmedewerker neemt deel in functie van het hulp- en dienstverleningsaanbod. Cliëntniveau: Het cliëntoverleg is een wekelijks overlegmoment tussen PSD, trajectbegeleiding en een directielid. De detentieconsulent van VDAB sluit in principe tweewekelijks aan. Het cliëntenoverleg is een forum waar, naast praktische afstemming (Wie neemt wat op?), in principe ook ruimte is voor inhoudelijk overleg. In de praktijk blijkt inhoudelijke dossierbespreking weinig aan bod te komen. Het cliëntoverleg wordt door beleidsmedewerker, organisatieondersteuner, onderwijscoördinator en vormingsagent ook aangegrepen in functie van informatievertrekking en afstemming op vlak van hulp- en dienstverlening Organisatie hulp- en dienstverlening De capaciteitsuitbreiding en de toenemende interesse voor groepsgericht aanbod brengen met zich mee dat de vraag groter is dan het aanbod. Dit geldt in belangrijke mate voor het onderwijs- en ontspanningsaanbod. Na het fietsatelier is er (voorlopig) geen mogelijkheid tot uitbreiding van het aanbod beroepsgerichte opleidingen. Dit zou trouwens ook niet wenselijk zijn rekening houdend met de beschikbare infrastructuur en de draagvlak van de inrichting. De afgelopen periode is er vanuit de CDRGA sterk geïnvesteerd in de beroepsgerichte opleidingen. Maar ook de technische dienst van de inrichting werd hiervoor ingezet. Ook in de toekomst zal de huidige infrastructuur onderhoudswerken vragen waarvoor we de technische dienst nodig hebben. We zullen vooral ook moeten bekijken hoe we de organisatie van het aanbod afstemmen op de grote interesse en capaciteitsuitbreiding. In 2013 bezinnen we ons over volgende ideeën of pistes: - Selectie: kunnen we een betere selectie doen? Wat is een betere selectie? Waar moeten we rekening mee houden? Moeten we nog meer rekening houden met of afstemmen op vermoedelijke VI- datum? (wat nu al gebeurt) Maximum aantal te volgen cursussen/activiteiten? Deze oefening moet gemaakt zijn voor de opstart van het nieuw schooljaar (september 2013). Of eventueel op langere termijn: keuze vanuit trajectdenken? - Organisatie: onderzoeken van de noodzakelijkheid en mogelijkheid van ontspanningsactiviteiten per vleugel (bijv. bingo, spellenavond). Deze oefening zal zich situeren op zowel beleids- als operationeel niveau. De verhuis van het merendeel van het groepsgericht hulp- en dienstverleningsaanbod naar het educatief centrum in het najaar van 2010 bracht, naast extra mogelijkheden op vlak van infrastructuur, tevens een aantal beperkingen met zich mee. De ligging van het educatief centrum buiten het cellulair gedeelte impliceerde extra en meer ingrijpende bewegingen voor bewakend personeel en extra bewaking tijdens het aanbod. Ook voor de medewerkers hulpen dienstverlening had dit gevolgen. Er werden in overleg met directie en HPA extra afspraken gemaakt in functie van een goed en veilig verloop van het aanbod. Met de capaciteitsuitbreiding in 2012 én een uitbreiding van het groepsgericht aanbod (met meer beweging naar en in het educatief centrum) stelden we vast dat er nood is aan nieuwe en

13 13 meer formele afspraken. In functie hiervan zal het in het voorjaar van 2013 een afsprakennota opgemaakt wordenvoor de medewerkers van de Vlaamse Gemeenschap en bewakend personeel. Hiervoor zal het kernteam in overleg gaan met directie en HPA. 2. Actoren betrokken bij de hulp- en dienstverlening 2.1. Coördinatie Functie VTE Organisatie Standplaats Beleidsmedewerker 1 Vlaamse overheid dep. gevangenis WVG Organisatieondersteuner 0.8 CAW De Kempen CAW De Kempen (JWT) Trajectbegeleider 2.3 CAW De Kempen CAW De Kempen (JWT) Sociaal-cultureel werker 0.20 (voor 4 De Rode Antraciet De Rode gevangenissen) Antraciet Sportfunctionaris 0.25 De Rode Antraciet De Rode Antraciet Onderwijscoördinator 0.5 Consortium De Rank Consortium Vormingsagent 1 FOD Justitie gevangenis De beleidsmedewerker (1 VTE) is een personeelslid van de Vlaamse overheid en is tewerkgesteld binnen de afdeling Welzijn en Samenleving van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. De beleidsmedewerker leidt samen met de gevangenisdirectie en de verantwoordelijken van de verschillende hulp- en dienstverleningsorganisaties het geheel aan hulp- en dienstverlening in goede banen. Hij coördineert de hulp- en dienstverleningsinitiatieven in de gevangenis en zorgt ervoor dat de verschillende actoren samenwerken en hun werking plannen, bijsturen en op elkaar afstemmen. De beleidsmedewerker vertegenwoordigt de Vlaamse overheid en de hulp- en dienstverleners bij de gevangenisdirectie en tracht in overleg het aanbod af te stemmen op de penitentiaire context en de noden van de doelgroep. De huidige beleidsmedewerker is aan de slag sinds januari De organisatieondersteuner (0.8 VTE) is een medewerker van CAW De Kempen, deelwerking Justitieel Welzijnswerk Turnhout (JWT). In samenwerking met de beleidsmedewerker zorgt zij ervoor dat de hulp- en dienstverleners hun werk goed kunnen doen. De organisatieondersteuner staat in voor de praktische organisatie van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis zoals bekendmaking van activiteiten, het peilen naar verwachtingen van gedetineerden, Daarnaast staat zij ook in voor het voorbereiden van nieuwe initiatieven in afstemming op de noden en behoeften van de doelgroep en het evalueren van het bestaande aanbod. Sinds 2012 wordt er vanuit OO extra aandacht geschonken aan nieuwe initiatieven op vlak van welzijn. Binnen CAW De Kempenwerd met het team OO een proces opgestart om inhoud te geven aan de ontwikkeling hiervan. Het vroegere OO-TB team werd omgevormd tot een welzijnsteam, een maandelijks forum voor de medewerkers om vanuit hun opdracht zich te buigen over welzijnsnoden.

14 14 De huidige organisatieondersteuner is aan de slag sinds januari Zij combineert deze functie met een 1/5 de inzet als sociaal cultureel werker voor De Rode Antraciet. Door een vroegere stage als student criminologie in de inrichting is ze vertrouwd met de inrichting en het personeel. De organisatieondersteuner maakt deel uit van het kernteam en staat dus mee in voor de praktische en inhoudelijke planning, organisatie en evaluatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod en geeft mee input aan het beleid. Ook de trajectbegeleiders(2.3 VTE)zijn medewerkers van CAW De Kempen. Ze wijzen de gedetineerden de weg doorheen de waaier aan hulp- en dienstverlening tijdens en na de detentie en motiveren de gedetineerden om aan hun persoonlijke situatie te werken. Ze gaan na welke vragen, noden en behoeften de gedetineerden hebben. Ze informeren hen over het bestaande aanbod binnen de gevangenis, oriënteren hen en leiden hen naar het aanbod toe. Ze volgen het verloop van het hulp- en dienstverleningstraject en evalueren het. Bovendien kan de trajectbegeleider gedetineerden helpen bij het uitbouwen van hun reclassering. Bij dat alles werkt de trajectbegeleider nauw samen met de psychosociale dienst en met andere relevante diensten van de gevangenis. Van september 2010 tot en met september 2011 werd één van de twee trajectbegeleiders tijdelijk vervangen. CAW De Kempen anticipeerde op de toekomstige capaciteitsuitbreiding door het personeelslid dat de vervanging opnam in dienst te houden, dit door een interne verschuiving. In 2011 werd haar inzet verdeeld tussen Wortel en Hoogstraten. Vanaf januari 2012 is ze voltijds voor Wortel ter beschikking. Ook ten gevolge van ziekte en zwangerschap waren er in 2012 tijdelijke vervangingen. Vanuit het consortium volwassenenonderwijs De Rank is een onderwijscoördinator tewerkgesteld in de inrichting. Zij heeft als taak een behoeftendekkend onderwijsaanbod uit te bouwen. Daartoe werkt zij nauw samen met de andere diensten en de directie in de gevangenis. Ze onderzoekt en verzamelt ook de opleidingsbehoeften van de gedetineerden, geeft informatie over het aanbod, onderhandelt met de centra over de uitbouw van een aanbod. Ook de ondersteuning van de leerkrachten behoort tot het takenpakket van de onderwijscoördinator. Daarnaast ondersteunt zij de gedetineerden bij zelfstudie, helpt hen bij hun vragen, geeft steun wanneer het moeilijker loopt. Ook kan de onderwijscoördinator een deel van de extra administratieve last op zich nemen: de rapportering aan de verschillende overheden, registratie, de zorg voor de logistiek, enz. De onderwijscoördinator van Wortel is ook actief in de gevangenis van Turnhout en het PSC Hoogstraten. Voor Wortel voorziet ze ongeveer 2 dagen per week. De onderwijscoördinator maakt deel uit van het kernteam. Parallel aan de werking van sportdiensten verbonden aan steden en gemeenten, streeft de sportfunctionaris van De Rode Antraciet ernaar om, in samenwerking met anderen, zoveel mogelijk gedetineerden in de gevangenis aan te zetten om gezond te bewegen of te sporten in kwaliteitsvolle omstandigheden. In samenwerking met diverse interne (beambten, sportmonitoren, ) en externe partners staat de sportfunctionaris in voor de uitbouw van een continu, duurzaam en kwaliteitsvol sportaanbod. Hij zet samenwerkingsverbanden op met externe sportorganisaties, werkt vernieuwende sportinitiatieven uit die inspelen op de behoeften van de gedetineerden, staat mee in voor het goede verloop van bijvoorbeeld sporttornooien en geeft advies bij de (her)inrichting van de sportinfrastructuur. De sportfunctionaris verdeelt zijn tijd over Wortel (0.25 VTE) en Hoogstraten (0.25 VTE). Daarnaast neemt hij een staffunctie op binnen De Rode Antraciet (0.50 VTE). Gezien de beperkte aanwezigheid in Wortel neemt de sportfunctionaris vooral een aantal ondersteunende taken op. Hij werkt nauw samen met de vormingsagente, die het merendeel van de organisatorische en praktische taken voor haar rekening neemt. Vanaf september 2011 werd de sportfunctionaris tijdelijk vervangen omwille van diens halftijdse inzet voor het

15 15 Europees project Prisoners on the move: move into sport, move through sport. Voor de Europese Commissie onderzoekt De Rode Antraciet hoe aan sociale inclusie door sport, binnen de gevangenissen, gestalte kan worden gegeven. Dit project liep tot 30 juni Het personeelslid dat de vervanging opnam, was reeds in Wortel actief als freelance sportmonitor vanuit De Rode Antraciet. De vormingsagente vanuit Justitie behoort tot het bewakend kader, maar haar opdracht situeert zich op het domein van de hulp- en dienstverlening. Zij maakt deel uit van het kernteam en staat dus mee in voor de praktische en inhoudelijke planning, organisatie en evaluatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod en geeft mee input aan het beleid. In Wortel heeft de vormingsagente een bijzondere rol ten aanzien van het sportaanbod. Vanuit haar rol als penitentiair bewakingsassistent vormt de vormingsagente de brug tussen de hulp- en dienstverlening en het penitentiair kader Samenwerkingspartners De uitbouw van een hulp- en dienstverleningsaanbod gebeurt door samenwerking met verschillende partners. Hieronder een overzicht per domein van de partners waarmee structureel wordt samengewerkt: Welzijn CAW De Kempen is een onafhankelijke eerstelijns welzijnsorganisatie in het arrondissement Turnhout. De deelwerking Justitieel Welzijnswerk Turnhout heeft een aanbod voor iedereen die verblijft in één van de gevangenissen in het arrondissement Turnhout en voor familieleden van gedetineerden of ex-gedetineerden die in het arrondissement Turnhout wonen. Meer informatie over het aanbod vindt u terug in hoofdstuk 3. Gezondheid Met de uitbreiding van het strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden naar de Centra Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) in 2008 kreeg CGG Kempen een bijkomende opdracht naar de doelgroep gedetineerden voor de vier gevangenissen van de Noorderkempen. CGG Kempen is een door de Vlaamse overheid erkende dienst geestelijke gezondheidszorg. CGG Kempen biedt begeleiding en behandeling aan mensen met ernstige psychosociale, psychische en psychiatrische problemen. Ook preventie is een onderdeel van de werking. De organisatie richt zich naar verschillende doelgroepen: volwassenen, ouderen, kinderen en jongeren, personen met een verslavingsproblematiek, daders van seksueel grensoverschrijdend gedrag.het team strategisch plan van CGG Kempen biedt begeleiding en behandeling aan gedetineerden tijdens detentie. In de Noorderkempen zijn er 2,7 VTE beschikbaar. Zij werken met gedetineerden rond middelengebruik, agressie en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Meer informatie over het aanbod van CGG Kempen in Wortel vindt u terug in hoofdstuk 3. Sinds 2011 is het CAP (Centraal Aanmeldingspunt voor Druggebruikers in de gevangenis) actief in Wortel. De visie van het CAP is een positieve kennismaking met hulpverlening, informatie geven over bestaande drughulpverlening en eventueel doorverwijzen naar (drug)hulpverlening. Niet elk gesprek resulteert in een doorverwijzing. De hulpvraag kan ruim zijn en is voor alle gedetineerden met een drugproblematiek. Eén gesprek of meerdere gesprekken zijn mogelijk, maar het is géén begeleiding.

16 16 Onderwijs Het Consortium voor Volwassenenonderwijs De Rank is een netoverschrijdend samenwerkingsverband tussen de centra voor volwassenenonderwijs en de centra voor basiseducatiein 32 gemeenten in de regio Antwerpse Kempen. Zij zijn een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap en vallen onder de bevoegdheid van de Vlaamse Minister van Werk, Onderwijs en Vorming Pascal Smet. Krachtens het decreet betreffende het volwassenenonderwijs van 15 juni 2007 werden in Vlaanderen 13 consortia volwassenenonderwijs opgericht. Eén van de opdrachten van het Consortium is de Onderwijscoördinatie inzake het onderwijsaanbod voor gedetineerden. Hieronder wordt verstaan : - De coördinatie en ondersteuning van de centra bij de uitwerking van een onderwijsbeleid voor gedetineerden. - De organisatie van het detecteren van onderwijs- en vormingsbehoeften van gedetineerden. - De begeleiding van het onderwijstraject van gedetineerden. Voor het uitoefenen van deze opdracht stelt het consortium twee voltijdse onderwijscoördinatoren tewerk. In het werkingsgebied van het consortium liggen vier strafinrichtingen: Hoogstraten, Merksplas, Turnhout en Wortel. De strafinrichting van Merksplas beschikt over één voltijdse onderwijscoördinator. De tweede onderwijscoördinator verdeelt haar voltijdse opdracht over de overige drie strafinrichtingen. De aanbodverstrekkers in Wortel zijn Basiseducatie Kempen, CVO Taxandria en CVO LBC. Meer informatie over hun aanbod kan u lezen in hoofdstuk 3. Tewerkstelling VDAB Turnhoutis actief in de vier gevangenissen van de Noorderkempen. De detentieconsulenten beiden dezelfde dienstverlening aan als buiten de gevangenis. De taken situeren zich voornamelijk op cliëntniveau: zoeken naar werk, geven van informatie over beroepsopleidingen, voorbereiden naar werk. Cultuur en sport De Rode Antraciet vzw is een organisatie voor sociaal-culturele en sportieve participatie in de penitentiaire sector. De organisatie heeft drie werkingspijlers: het cursusaanbod, het sociaal-cultureel werk en sport. Meer informatie over het aanbod van De Rode Antraciet in Wortel kan u lezen in hoofdstuk 3. Er is een regionaal samenwerkingsverband tussen de vier gevangenissen van de Noorderkempen en de Openbare Bibliotheek van Turnhout. Vanuit de Bibliotheek Turnhout is er een vaste professionele medeweker die samen met een vrijwilliger van JWT de bibliotheekmomenten verzorgt. Meer informatie hierover kunt u lezen in hoofdstuk 3. De vrijwilligers van JWT vervullen tevens een rol bij het ontspanningsaanbod (bingo, spellenavond, crea, ) De beleidsmedewerkers van de Strafinrichting Wortel en het PSC Hoogstraten en de sportfunctionaris van De Rode Antraciet zijn lid van de sportraad van Hoogstraten. Sinds 2011 ontvangt Wortel ook financiële middelen van Stad Hoogstraten voor de uitbouw van het sportaanbod.

17 17 Herstel Suggnomè forum voor herstelrecht en bemiddeling vzw draagt het herstelrechtelijk gedachtegoed uit door de uitbouw van een kwaliteitsvol bemiddelingsaanbod tussen slachtoffers en daders van misdrijven en hun directe omgeving; door het verbreden van het maatschappelijk draagvlak rond herstelrecht en bemiddeling. De bemiddelingsdienst Turnhout van Suggnomè kan op vraag van eenieder die betrokken is bij een strafrechtelijke procedure een aanbod doen aan daders en slachtoffers met de bedoeling om directe of indirecte communicatie over het misdrijf en de gevolgen ervan mogelijk te maken. Meer hierover kan u lezen in hoofdstuk 3. Ook De Rode Antraciet vzw is met haar aanbod Slachtoffer In Beeld actief op dit domein (zie hoofdstuk 3) Regionale werking De concentratie van vier gevangenissen in de Noorderkempen heeft een aantal gevolgen voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening in elke afzonderlijke gevangenis. De meeste aanbodverstrekkers zijn regionaal georganiseerd en hun medewerkers zijn actief in de verschillende gevangenissen. Door deze concentratie opteren we voor een regionale overlegstructuur met de belangrijkste partners. Naar aanleiding van de capaciteitsuitbreiding van de gevangenis Turnhout en Wortel, hebben de vier beleidsmedewerkers en de coördinator van het Strategisch Plan in juni een regionaal overleg georganiseerd. Herschikkingen of(personeels-) verschuivingen hebben mogelijks effect op de werking van andere organisaties of een andere gevangenis in de Noorderkempen. Er kwamen nog geen grote veranderingen aan bod. Dit overleg wordt opnieuw ingepland in 2013 indien een organisatie verschuivingen inplant, die gevolgen heeft voor gevangenissen en organisaties. In oktober werd het toneelstuk Van de mens niets dan slechts? opgevoerd voor alle personeelsleden van de vier gevangenissen van Justitie en de Vlaamse Gemeenschap en burgers van Merksplas. Het was een gezamenlijk initiatief van Suggnomè, CAW De Kempen, de beleidsmedewerkers en de gevangenisdirecties. In het najaar werd een overleg ingepland met de Strafuitvoeringsrechtbank in Antwerpen en de beleidsmedewerkers van de Noorderkempen. De bedoeling was een kennismaking en een voorstelling geven van de hulp- en dienstverlening aan de SURB. Een eerste Dag van de hulp en dienstverlener vond plaats in december. De vier beleidsmedewerkers sloegen de handen in elkaar om alle hulp- en dienstverleners die in de Noorderkempen werkzaam zijn, bij elkaar te brengen en te bedanken voor hun inzet. Er werd een voordracht gegeven over hoe omgaan met personen met een psychische problematiek door het VGGZ vzw Hasselt. Daarna kwam een woordkunstenares aan bod met een eigen blik op gevangenschap. Er werd afgesloten met een receptie. De dag van de hulp en dienstverlener werd positief geëvalueerd. Verder staan we stil bij de belangrijkste regionale overlegmomenten: Het regionaal overleg tussen CAW De Kempen- JWT en de beleidsmedewerkers van de gevangenissen van de Noorderkempen staat in het teken van de opvolging van het Gezamenlijk Plan van Aanpak (GPA) Er werd gekozen om rond drie inhoudelijke doelstellingen te werken namelijk: 1. Het opstarten en uitbouwen van een signaleringsprocedure vanuit de preventieve reflex, in de vier gevangenissen van de Noorderkempen. 2. Verder verfijnen en optimaliseren van methodieken om werving af te stemmen op de verschillende doelgroepen. 3. Overgang tussen het gevangenisverblijf en de vrijlating beter omkaderen en op deze manier de re-integratie te versterken en dit voor de vier gevangenissen van de Noorderkempen.

18 18 Tijdens de overlegmomenten stonden we stil bij de uitwerking van de actiepunten geformuleerd bij deze doelstellingen. De uitwerking van welzijnsactiviteiten kwam ook ter sprake. Het regionaal overleg gevangenisbibliotheken Noorderkempen staat in het taken van de opvolging van de afsprakennota opgesteld in het kader van het convenant betreffende de participatie over de bibliotheekwerking in de Kempense gevangenissen. De twee grote agendapunten besproken in 2012 zijn enerzijds de ontwikkeling van een beveiligde toegang wat een automatische input en output van materialen mogelijk maakt. Anderzijds besteeddenwe aandacht aan de opvolging van de uitgaven en de aanvraag van een nieuwe provinciale projectsubsidie voor de actualisering van de basiscollecties van de gevangenisbibliotheken van Hoogstraten, Merksplas, Turnhout, Wortel en Antwerpen. Wat onderwijs betreft, is er een tweejaarlijksoverleg met het Consortium De Rank. Het onderwijsaanbod, het Vlaamse opleidingsplan gedetineerden, de taalscan in Wortel(zie hoofdstuk 4) en de toekomst van de consortia stonden op de agenda. Met De Rode Antraciet wordt er samengezeten over de inzet en de werking van de sportfunctionarissen in de Noorderkempen. Nieuw was de aanwezigheid van de beleidsmedewerkers op de selectie van de sportstagiaires van de sportschool ROC Tilburg ( Nl) in samenwerking met De Rode Antraciet. De langdurige afwezigheid van de detentieconsulenten in de vier gevangenissen is de aanleiding geweest om een structureel overleg te hebben met de VDAB. Infosessies over de beroepsopleidingen werden gegeven om de afwezigheid op te vangen. Lokaal worden afspraken gemaakt om de werkdruk van de VDAB consulenten te beperken. Het overleg met de VDAB wordt nu jaarlijks ingepland. In 2013 plannen we een nieuw overleg in met het CGG, dat we jaarlijks willen herhalen.

19 19 Hoofdstuk 3: uitbouw van een kwalitatief aanbod (strategie 1) Binnen dit derde hoofdstuk wordt een omschrijving gegeven van de uitbouw van een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod. Dit aanbod wordt getoetst aan de volgende kwaliteitscriteria: toegankelijk, kwaliteitsvol, continu (voor, tijdens en na detentie), laagdrempelig en op maat van de gedetineerde. Per beleidsdomein worden de belangrijkste realisaties van het afgelopen werkjaar benoemd en de structurele werkpunten en aanbevelingen omschreven. Een gedetailleerd overzicht van de verschillende activiteiten is terug te vinden in bijlage 1. Welzijn Gezondheid Onderwijs Werk Sport Cultuur Herstel Groepsaanbod CGG VCA Trajectbegeleiding Basisdienstverlening Fitness Muziek, film, toneel, expressie Groepsaanbod Rechtshulp Schuldhulp CAP G- coach OLC Buitensport Crea Ontsp. activiteiten Tewerkstellingstrajecten Herstelbemiddeling Vrijwilligers AA Bakkersgast Tafeltennis SCW Herstelfonds Fam. & onthaal Affectieve relaties ICT Vreemde talen Hotelbedrijf Start-to-run Spinning Lezingen, getuigenissen Bibliotheek Welzijnsinit OO Schilderdecorateur OLS. 1. Welzijn Trajectbegeleiding Trajectbegeleiders staan in voor de ondersteuning van gedetineerden tijdens de detentie in functie van een zinvolle invulling van hun detentie en van de voorbereiding op hun reclassering. Ze proberen zo snel als mogelijk inzicht te verwerven in de noden en vragen van gedetineerden en proberen in de mate van het mogelijke door te verwijzen naar hulp- en dienstverlening in de gevangenis (onthaal). In de volgende fase schatten ze de mogelijkheden van reclassering in en formuleren ze hierover een voorstel.

20 20 Trajectbegeleiders zijn verder verantwoordelijk voor de coördinatie van het hulp- en dienstverleningstraject van de gedetineerde. Om dit te kunnen doen voeren ze de nodige begeleidingsgesprekken. Ze zullen ook proactief werken rond de verschillende deeldomeinen. De afgelopen jaren lag de focus van trajectbegeleiding voor de vier gevangenissen van de Noorderkempen op het aanbieden van een goed onthaal.op de voorziene capaciteitsuitbreiding werd reeds vanaf het najaar 2010 geanticipeerd met een groepsonthaal. Tot midden 2012 werd deze praktijk verdergezet, zij het enkel voor Nederlandstalige gedetineerden. De praktijk van groepsonthaal in Engels en Frans bleek in het verleden organisatorisch niet haalbaar te zijn. Er is een zeer grote diversiteit aan gesproken talen. Het is moeilijk om op hetzelfde moment een groep Engelstaligen of Franstaligen bij elkaar te krijgen. Er wordt teruggevallen op de praktijk van de onthaalbrief. In de mate van het mogelijke probeert trajectbegeleiding deze mensen individueel een proactief onthaal te geven. Hiervoor wordt vaak samengewerkt met de telefonische tolkendienst Babel. Tijdens het groepsonthaal wordt de werking van Justitieel Welzijnswerk uitgelegd, daarnaast krijgen de gedetineerden een voorstelling van het overige hulp- en dienstverleningsaanbod. Naast TB heeft ook OO een bijdrage in het groepsonthaal. Verder worden gedetineerden uitgenodigd om initiatief te nemen indien ze een individueel gesprek met een trajectbegeleider wensen. Ook de idee om in 2012 met een systeem van zitdagen van start te gaan (actiepunt 2012) was mede ingegeven door de capaciteitsuitbreiding en de boodschap van de minister dat tegenover deze capaciteitsuitbreiding geen uitbreiding van middelen zou staan. Trajectbegeleiding zet drie dagdelen per week in om gedetineerden te onthalen en, waar mogelijk, concrete directe hulp te geven. Er werd een schema uitgewerkt en er wordt gebruik van een database ter ondersteuning van de werking. De bedoeling is dat gedetineerden die een rapportkaartje schrijven en nog niet gekend zijn, binnen de week een onthaalgesprek aangeboden krijgen tijdens een zitdag. Er wordt gewerkt rond bekendmaking, vraagverheldering en er kan directe hulp geboden worden. Het voordeel van deze werkwijze is dat een groot aantal gedetineerden sneller verder geholpen kan worden. In functie van de opstart van de zitdagwerking werd de praktijk van het groepsonthaal tijdelijk op pauze gezet. De informatieoverdracht die met het groepsonthaal gerealiseerd wordt, wordt echter als zeer waardevol gezien, zowel door gedetineerden als vertegenwoordigers van de verschillende domeinen. In 2013 zal het groepsonthaal opnieuw opgestart worden, maar wordt bekeken hoe dit zich best verhoudt tot de praktijk van de zitdagen (actiepunt 2013). In 2012 is men ook in Wortel met het herstelfonds van start gegaan. Trajectbegeleiding speelt hier een centrale rol (zie 7). Rechtshulp Het onthalen van vreemdelingen met een precair verblijfsstatuut door Justitieel Welzijnswerk Turnhout krijgt al geruime tijd specifieke aandacht. Het gaat om vreemdelingen die ofwel illegaal zijn, ofwel zich in een onzekere verblijfssituatie bevinden, zoals asielzoekers, gezinsherenigers, regularisatieaanvragers,.... Justitieel Welzijnswerk Turnhout kiest er bewust voor om deze doelgroep volwaardig op te nemen in het aanbod van trajectbegeleiding. Het gaat om meer dan 40% van de gevangenispopulatie. Anticiperend op een halftijdse tewerkstelling in 2011 werd de inzet van de medewerker rechtshulp reeds in 2010 geheroriënteerd naar een meer ondersteunende functie voor trajectbegeleiding. Het aantal gevangenisbezoeken door de medewerker rechtshulp zelf

21 21 werd beperkt. Zijn taak ziet er grosso modo als volgt uit: - Info en advies aan trajectbegeleiders bij vragen met een juridische component. Opvolging van sociaal-juridische thema s. Meest voorkomende thema s zijn: strafrecht, strafuitvoering, vreemdelingenrecht, personen- en familierecht. - Specifieke ondersteuning rond vreemdelingen met een precair verblijfsstatuut. Deze groep wordt in principe opgevolgd door de trajectbegeleiders. De rechtshulpverlener zorgt voor ondersteuning en is de verbindingspersoon naar de Dienst Vreemdelingenzaken. Eén of twee keer per maand verzorgt de rechtshulpverlener een zitdag in de strafinrichtingen van Wortel en Merksplas, soms in een driehoeksgesprek tussen gedetineerde, trajectbegeleider en rechtshulpverlener. De toeleiding gebeurt in overleg tussen trajectbegeleider en rechtshulpverlener. - Binnen JWT werd er een werkgroepje Vreemdelingen opgericht met de rechtshulpverlener, drie trajectbegeleiders die een vorming rond vreemdelingenrecht volgden, en een lid van de staf JWT. De bedoeling hiervan is om geleidelijk aan een aanspreekpunt te vormen voor de andere trajectbegeleiders, naast de rechtshulpverlener zelf. Schuldhulpverlening Sinds 2003 is er een aanbod schuldbemiddeling binnen de 4 gevangenissen van de Noorderkempen. Ook in Wortel wordt de schuldenproblematiek van gedetineerden actief opgenomen door zowel de trajectbegeleiders als de schuldhulpverleners. Het aanbod schuldbemiddeling kan onderverdeeld worden in drie luiken: preventie, individuele dossiers tijdens detentie en individuele dossiers na detentie (nazorg). Trajectbegeleiding neemt het thema van de schulden tijdens detentie actief op in het kader van de ruimere begeleiding. Gezien de beschikbare personeelsmiddelen heeft CAW De Kempen er voor gekozen om een helpdeskfunctie uit te bouwen met een deeltijdse inzet van één schuldhulpverlener voor de vier gevangenissen van de Noorderkempen. De belangrijkste opdracht van deze schuldhulpverlener is om de trajectbegeleider te ondersteunen en te adviseren. Tevens zijn er brochures en standaarddocumenten waarop de trajectbegeleider en de gedetineerde kunnen terugvallen. In complexe materies (consumentenkrediet, beslag, ) kan of moet de schuldhulpverlener in samenspraak met de trajectbegeleider en de gedetineerde zelf stappen ondernemen. Aangezien gedetineerden weinig of geen inkomsten hebben, is de impact van schuldhulpverlening tijdens detentie beperkt. De focus ligt dan ook op het motiveren van cliënten om hun financiële problemen onder ogen te zien en ze trachten te motiveren om na detentie de nodige stappen te zetten om zich hierin te laten begeleiden. CAW De Kempen blijft schuldbemiddeling zien als een integraal proces en niet als een instrument voor vervroegde invrijheidstelling. Wat begeleiding na detentie betreft, zijn de eerste contacten voor een goede nazorg gelegd met het OCMW van Turnhout. Ondertussen worden enkele cliënten gecoacht en wegwijs gemaakt in het kluwen van schulden. Op basis van deze ervaringen wil CAW De Kempen thema s formuleren en o.a. in overleg gaan met het OCMW.