EN NU DE PRAKTIJK. Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam
|
|
- Michiel Driessen
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 EN NU DE PRAKTIJK Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam NUTRITIONAL ASSESSMENT IN IBD recent studies after 2007 Assessment Parameters % of patients Dietary history Low energy intake Excess CHO Excess fat and saturated fat Low intake Fe Low intake Ca and Ph Low intake folate Low intake vitamin A Low intake vitamin B Low intake vitamin C Vitamin D Vitamin E and or , , Anthropometry IBW < 90% BMI > 25 kg/m Body composition FFM MAC < 15% DXA / N balance Hartman et al., World J Gastroenterol 2009;15: osteopenia/ 60 negative [sarcopenia] 1
2 (MICRONUTRIËNT) DEFICIËNTIES IJzer Foliumzuur Vitamine B 12 Vitamine A Vitamine D Kalium Calcium Magnesium Zink Selenium Hypoalbuminemie Malnutritie Osteopenie Osteoporose MC % CU % (14) (5,7) Massironi et al., Clin Nutr 2013;32: ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING 2
3 ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME door ziekte (buikpijn, geen eetlust, misselijkheid, diarree) door tekorten (zinktekort met smaakverandering) iatrogeen (door medische beperking van vezels, lactose) MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE verminderd absorberend oppervlakte (ziekte, operatie, fisteling) galzout tekort (ileum ziekte / operatie, bacteriële overgroei) bacteriële overgroei medicijnen VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING 3
4 ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES eiwitverlies via de darm verlies van vocht, electrolieten, mineralen, sporenelementen bloedverlies vet diarrhee ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING verhoogde behoefte door koorts, ontsteking, infectie verhoogde behoefte voor inhaalgroei bij groeiachterstand verhoogde behoefte door invloed van medicijnen INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING corticosteroïden en calcium; eiwitcatabolisme salazopyrine en MTX en foliumzuur cholestyramine en vetoplosbare vitamines antibiotica en vitamine K 4
5 DOELEN IN BEHANDELING VAN IBD INDUCTIE EN HANDHAVING VAN REMISSIE VOORKOMEN VAN COMPLICATIES Genezing Weefselheling MINIMALISERING VAN BEHANDELINGS- GERELATEERDE BIJWERKINGEN Klachtenvrij Zonder corticosteroïden Klachtenvrij Verbetering STEP-UP OF TOP-DOWN BEHANDELING BIJ MORBUS CROHN? Conventionele behandeling Step-Up Vroege gecombineerde immunosuppressie (Top-Down) + AZA/MTX steroids + IFX IFX + AZA AZA + episodic IFX steroids steroids AZA = azathioprine, IFX = infliximab, MTX = methotrexaat D Haens et al., Lancet 2008; 371:
6 CORTICOSTEROÏDEN Gezondheidseffecten Cognitieve achteruitgang Obesitas Diabetes mellitus Depressie Osteoporose Bijwerkingen Gewichtstoename Acné Vollemaansgezicht Gemoedsveranderingen Slapeloosheid Hyperglycaemie Hypertensie Ineffectief in handhaven remissie Geen mucosale healing Risicofactor bij postoperatieve complicaties Lee et al., J Hum Nutr Diet 2013;27: BIJWERKINGEN IMMUNOSUPPRESSIVA/ BIOLOGICALS Beenmerg onderdrukking (MTX, AZA, cyclosporine) (Her) Activatie ontstekingen (TBC anti-tnf-α biologicals, abcessen) Leverfunctie stoornissen en pancreatitis (AZA) Lymfoom (allen) en hepatosplenic lymfoma (specifiek anti- TNF-α biologicals) Haaruitval etc. etc. 6
7 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) 7
8 TOTALE DARMRUST DOEL minimalisering van trauma en irritatie afbuigen van functie van digestie en absorptie naar genezing, herstel en regeneratie vermindering van chemische, hormonale en antigene stimulering vermindering van intraluminele concentratie van bacteriën NADEEL ondervoeding / nutritionele depletie TOTALE DARMRUST DOEL minimalisering van trauma en irritatie afbuigen van functie van digestie en absorptie naar genezing, herstel en regeneratie vermindering van chemische, hormonale en antigene stimulering vermindering van intraluminele concentratie van bacteriën NADEEL ondervoeding / nutritionele depletie TPN 8
9 TOTALE DARMRUST DOEL minimalisering van trauma en irritatie afbuigen van functie van digestie en absorptie naar genezing, herstel en regeneratie vermindering van chemische, hormonale en antigene stimulering vermindering van intraluminele concentratie van bacteriën NADEEL ondervoeding / nutritionele depletie TPN afwezigheid van intraluminele voedingsstoffen dunnedarm 50% voedingsstoffen uit lumen colon 70-80% voedingsstoffen uit lumen TOTALE PARENTERALE VOEDING MORBUS CROHN Remissie: 54% Recidief / relapse: 60% binnen 24 maanden COLITIS ULCEROSA Remissie 37-41% Recidief/ relapse: 88% binnen maanden Massironi et al., Clin Nutr 2013;32:
10 ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) MECHANISMS OF ACTION OF ENTERAL NUTRITION IN CD Improvement of nutritional status and body composition Down regulation of pro-inflammatory cytokines Anti-inflammatory effects Fish oils Linoleic acid Promotion of epithelial/mucosal healing Decreased gut permeability Decreased antigenic load to the gut, bowel rest Elemental diet Oligomeric diet Supplemental (polymeric) diet Modification of gut microbiota Hartman et al., World J Gastroenterol 2009;15:
11 META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN REMISSIE-INDUCTIE MC Griffiths 1995 Fernandez-Banares 1995 EN vs CS 8 trials N=413 OR 0.35 (0.23/0.53) True enteral OR 0.41 (0.23/0.74) Low fat OR 0.34 (0.22/0.52) Low fat and AA OR 0.45 (0.17/1.16) Recurrence rate 65% vs 67% ED vs non-ed 5 trials N=134 OR 0.87 (0.41/1.83) Recurrence rate 75% vs 63% Gastroenterol 1995;108: JPEN 1995;19: EN vs CS 9 trials N=419 OR 0.35 (0.23/0.53) Tube feeding OR 0.42 (0.23/0.75) Elemental OR 0.44 (0.17/1.12) Peptide-based OR 0.32 (0.20/0.51) Sip feeding OR 0.29 (0.16/0.53) Non-ED vs ED 7 trials N=198 OR 0.79 (0.44/1.44) Polymeric OR 0.88 (0.39/2.00) Peptide-based OR 0.70 (0.29/1.68) Zachos 2006 META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN REMISSIE-INDUCTIE MC Cochrane 2006 CD EN vs CS 4 trials N=253 OR 0.30 (0.17/0.52) 6 trials N=292 OR 0.34 (0.20/0.56) 2 trials N=51 OR 0.42 (0.11/1.54) Oligomeric OR 0.28 (0.16/0.50) Polymeric OR 0.39 (0.10/1.46) ED vs non-ed 9 trials N=298 OR 1.15 (0.64/2.08) 10 trials N=382 OR 1.22 (0.79/1.87) Low vs high fat OR 1.05 (0.45/2.45) Very low fat OR 2.03 (0.65/6.29) Similar fat OR 0.97 (0.40/2.34) Polymeric OR 1.26 (0.49/3.22) Oligomeric OR 0.98 (0.47/2.00) Heuschkel 2000 Children EEN vs CS 5 trials N=147 RR 0.95 (0.67/1.34) 7 trials N=193 RR 0.98 (0.73/1.33) J Pediatr Gastroenterol Nutr 2000;31:8-15 Dziechciarz 2007 Children EEN vs CS APT 2007;26: trials N=394 4 trials N=144 RR 0.97 (0.70/1.40) Time to relapse in EEN vs CS -0.4 (-0.6/-0.2) yr Time to relapse in EEN after 7 and in CS after 10 months 11
12 META-ANALYSIS TREATMENT FAILURES IN CD EN CS OR EN CS OR 7 studies Pooled values NNT* % Risk reduction 78/184 36/ (0.23/0.53) /137 36/ (0.27/0.79) * NNT number needed to treat to prevent 1 treatment failure Messori et al., Scand J Gastroenterol 1996;31: ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) 12
13 META-ANALYSE ENTERALE VOEDINGEN MAINTENANCE MC Verma 2001 Maintained remission 1 y Takagi 2006 Relapse 2 y* 35-50% as ED + free diet N=19 8 (42%) 50% ED + free diet N=26 9 (35%) 35-50% as polymeric + free diet N=14 6 (43%) OR 0.97 (0.24/3.92) Free diet N=25 16 (64%) OR 0.30 (0.09/0.94) * Trial prematurely stopped because of favourable interim analysis, relapse rate after 11.9 mo Yamamoto Endoscopic R 6 mo Endoscopic R 12 mo Clinical R 12 mo R=relapse EN after surgery 25% 30% 5% No EN after surgery 40% 70%* 35%* Akobeng & Thomas Cochrane 2007, CD BIOLOGICALS AND ENTERAL NUTRITION Clinical remission with infliximab in N=59 and infliximab for maintenance once every 8 weeks 32 elemental diet at night, low fat diet daytime ) 24 normal food ) Sustained response on infliximab higher when EN > 600 kcal/d (elemental + polymeric) After induction of remission infliximab once every 8 weeks 45 EN group ) 57 non-en group ) after 56 weeks no difference in CDAI or maintenance R cumulative remission maintenance higher in EN Yamamoto et al., J Gastroenterol 2010;45:24-29; Sazuka et al., Eur J Clin Nutr 2012;66: ; Hirai et al., Dig Dis Sci 2013;58: ; Triantafillidis et al., BioMed Res Intern 2-15;ID
14 MAINTENANCE THERAPY CD 6-MP VS NUTRITION (all on 5-ASA) 6-MP n= mg/kg ED n= kcal/d, oral kcal/kg Control n=32 Maintenance remission 24 mo Withdrawal N 60% % %* 6 Side effects 2 liver damage 1 alopecia 2/32 selfinserted tube, 30/32 oral intake ED - * p<0.05 controls vs 6MP or diet Hanai et al., Dig Liver Dis 2012;44: ENDOSCOPIC REMISSION IN CROHN S DISEASE (CDEIS): 24 STUDIES NO ULCERATIONS POOLED RESULTS (% OF PATIENTS) Corticocosteroids (5) 17% (12/22) Enteral diets (7) 43% (33/52) Infliximab (7) 44% (34/53) Azathioprine (3) 54% (38/69) REDUCTION IN SCORES (% REDUCTION) Placebo (3) 12% (1/22) Corticosteroids (5) 45% (39/52) Enteral diets (7) 61% (52/70) Infliximab (7) 70% (62/78) *** ** *** *** * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 Pimentel-Nunes et al., Eur J Gastroenterol Hepatol 2009;21:
15 SHORT- (2-6 WKS) AND MID-(6-12 WKS) TERM PROPORTION OF ENDOSCOPIC REMISSION 4 wks 10 wks 69% 53% 12% 32% 27% 29% * p<0.05 versus diet; # p<0.05 vs corticosteroids; ** p<0.05 vs infliximab Pimentel-Nunes et al., Eur J Gastroenterol Hepatol 2009;21: ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) 15
16 Ω-3 FATTY ACIDS IN REMISSION INDUCTION AND MAINTENANCE IN CD/UC Anti-inflammatory Incorporated into the cell walls of (inflammatory) cells Decrease the concentration of arachidonic acid (C20:4, n-6) and thus the formation by cyclo-oxygenase and 5-lipoxygenase of Leucotriene B4 Thromboxane B2 Prostaglandin E2 IL-1; IL-6; TNF-α Scavenge free radicals Inhibition of dimerisation and activation of TLR-4 and thus influencing innate immunity Inhibition of T cell proliferation, antigen presentation and binding to nuclear receptor and so the PPARγ mediated NFκB activation (adaptive immunity) Inhibition of adhesion molecule expression Antithrombotic / Antiarrhytmic / Hypolipidaemic / Vasodilatory Anathakrishnan et al., Gut 2014;63: ; Lev-Trion et al., Cochrane 2014;CD Ω-3 FATTY ACIDS IN REMISSION INDUCTION AND MAINTENANCE IN CD/UC Crohn s disease Induction of remission Maintenance of remission Ulcerative colitis Induction of remission Maintenance of remission Lev-Tzion et al. Cochrane Datab System Rev 2014, CD ; De Ley et al. Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD ; Turner et al., Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD
17 Ω-3 FATTY ACIDS IN REMISSION INDUCTION AND MAINTENANCE IN CD/UC Crohn s disease Induction of remission no studies Maintenance of remission benefit in highly heterogeneous studies, in 2 largest high quality studies no benefit Ulcerative colitis Induction of remission 1 small study benefit Maintenance of remission no benefit Lev-Tzion et al. Cochrane Datab System Rev 2014, CD ; De Ley et al. Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD ; Turner et al., Cochrane Datab System Rev 2007/2010, CD ROL VAN VOEDING BIJ IBD Totale parenterale voeding Voeding als primaire behandeling Voeding als secundaire/ ondersteunende behandeling Voeding als aanvulling Supplementen Rol van vetten en vetzuren Voeding via internet Specific Carbohydrate Diet (SCD) 17
18 SPECIFIC CARBOHYDRATE DIET (SCD) ANTI-INFLAMMATORY DIET (Haas / Gottschall 1987) multiple chronic and autoimmune diseases such as coeliac disease, CF, IBD, autism Intestinal microbes contributing to the development of IBD, they use CHO and revert them into acids and toxins with injury of the mucosa Grain-free, lactose-free, sucrose-free Limitation of intake of legumes and tubers No processed foods because of additives Allowed unprocessed meats, poultry, fish, eggs, noncanned vegetables, some legumes, fruits, nuts, homemade yoghurt, low-lactose cheese (cheddar) Olendzki et al., Nutr J 2014;13:5; Suskind et al., J Pediatr gastroenterol Nutr 2014; 58:87-91 THOSE WITH ENTHOUSIASM HAVE NO CONTROLS AND THOSE WITH CONTROLS HAVE NO ENTHOUSIASM Griffiths J Ped Gastroenterol Nutr 2006;31:3 18
19 INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: CONCLUSIE (1) Vooral bij de ziekte van Crohn zijn de gevolgen voor de voedingstoestand en groeiachterstand indrukwekkend Hoewel de rol van de voeding bij het ontstaan van ziekte bescheiden lijkt, is er duidelijk een rol voor de voeding bij de behandeling van ziekte, en dat niet alleen bij kinderen INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: CONCLUSIE (2) Terughoudendheid met het geven van extra bijvoeding of enterale / sondevoeding is niet terecht bij actieve ziekte en lijkt als aanvullende voeding (in merendeels Japanse studies) van belang bij het handhaven van de remissie Mucosal healing staat nu overal als ultieme doel gesteld en een voorzichtig conclusie is gerechtvaardigd dat enterale voeding op middellange termijn een alternatief kan zijn voor biologicals bij het handhaven van remissie bij MC 19
EN NU DE PRAKTIJK. Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam
EN NU DE PRAKTIJK Lisbeth Mathus-Vliegen MDL arts, Em. Hoogleraar Klinische Voeding AMC Amsterdam e.mathus-vliegen@amc.uva.nl NUTRITIONAL ASSESSMENT IN IBD recent studies after 2007 Assessment Parameters
Nadere informatieChronisch inflammatoire darmziekten en nutritie
Chronisch inflammatoire darmziekten en nutritie Fazia MANA Afdelingshoofd dienst gastroenterologie UZBrussel 27april 2013 IBD = inflammatory bowel disease Ziekte van Crohn Colitis Ulcerosa (RCUH, CU) 1
Nadere informatieMedicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts
Medicatie keuzehulp Drs. K. Robbers, MDL-arts IBD-dag CCUVN 24 november 2018 Vraag 1 Wie van u heeft het gevoel voldoende informatie te hebben voor een weloverwogen medicatiekeuze? Vraag 2 Wie van u heeft
Nadere informatieEen korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring.
Een korte cursus behandeling van Crohn en Colitis voor patiënten met ervaring. 1. wat is er aan de hand bij uw klachten? 2. wat is uw behandeldoel? Leerdoelen 1. Hoe ontstaat IBD (inflammatory bowel disease)
Nadere informatieHoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling?
Hoe belangrijk is herstel of genezing van het darmslijmvlies (mucosa) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa tijdens de behandeling? Hoe belangrijk is genezing van het darmslijmvlies voor afname van
Nadere informatieVoedingsadvies bij short bowel
Afdeling: Onderwerp: Diëtetiek De dunne darm is een belangrijk onderdeel van de spijsvertering. Na een maaltijd komt het voedsel via mond, slokdarm en maag in de dunne darm terecht. In de dunne darm wordt
Nadere informatieLeven met een chronische darmziekte. Dr. R.C.H. Scheffer, maag-darm-leverarts
Leven met een chronische darmziekte Dr. R.C.H. Scheffer, maag-darm-leverarts Screening van colitis patienten Team MDL-artsen JBZ Screening van colitis patienten IBD-verpleegkundigen Inhoud Screening van
Nadere informatieM. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling
M. Crohn en Colitis ulcerosa; verschil en nieuwe ontwikkelingen in behandeling Dr. D. Leemreis, MDL-arts 8 mei 2019 IBD Inflammatory Bowel Disease (IBD)= Inflammatoire darmziekten= Chronische ontsteking
Nadere informatieIBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis.
IBD en bijwerkingen: Ziekte of medicatie Wat kan ik doen? Mariëlle Oosterveer Verpleegkundig Specialist MDL Alrijne ziekenhuis. Bijwerkingen: -van de ziekte -moeheid/psychische klachten -bijwerkingen van
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn
Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn Uw behandelend arts en/of verpleegkundige specialist heeft met u gesproken over het gebruik van Methotrexaat (MTX). In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatieInflammatoire darmziekten bij kinderen
Inflammatoire darmziekten bij kinderen Kindergastro-enterologie, Hepatologie en Nutricie Dr. Virginie Janssens Dr. Ilse Hoffman 89 11 De ziekte van Crohn bij het kind en de adolescent. 11.1. Inleiding
Nadere informatieInflammatoir Darmlijden Wat verwacht de gastro-enteroloog/patiënt van de diëtist?
Inflammatoir Darmlijden Wat verwacht de gastro-enteroloog/patiënt van de diëtist? Prof. Dr. Harald Peeters Gastro-enterologie AZ Sint-Lucas Gent 4 de Symposium Diëtiek 16 oktober 2014 Inflammatoire Darmziekten
Nadere informatieTransitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik. Topzorg 2018
Transitie in de geneeskunde 6 Handen op 1 buik Groot worden met een chronische darmziekte Topzorg 2018 Dr. Elvira George Kinderarts MDL Noordwest Ziekenhuisgroep Alkmaar IBD bij kinderen Kinderen zijn
Nadere informatieAndrea van der Meulen, MDL-arts
Andrea van der Meulen, MDL-arts IBD: Enkele cijfers 80.000 mensen met IBD in Nederland Piek leeftijd diagnose 18-25 jaar + 2.500 per jaar + 300 kinderen < 18 jaar Ontstekingen dunne en dikke darm Niet
Nadere informatieNut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass
Leven na de Gastric Bypass Nut vitaminenen voedingssupplementen na gastric bypass Apr. Depreitere Visie Supplementen zijn er in overvloed In specifieke gevallen hebben ze hun nut Gebruik met gezond verstand
Nadere informatieBariatrische Chirurgie: een gewichtige ingreep
Bariatrische Chirurgie: een gewichtige ingreep 1 Mellody Cooiman Arts-onderzoeker/PhD-student Disclosure belangen spreker Geen 2 3 Evolutie 4 Overgewicht? Dit zijn de risico s 5 Medicatie switch of behandeling
Nadere informatieRichtlijnen Goede Voeding
ParkinsonNet 29 november2013 Voeding en het brein: een samenspel Food for thought Voeding en cognitie Lisette CPGM de Groot Ondine van de Rest Sturend (eetlust) en afhankelijk (adequate voeding) Risico
Nadere informatieMaag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa
Afdeling: Onderwerp: Maag-,darm- en leverziekten Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik
Nadere informatieFECESDONATIE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN UITKOMSTEN 13 OKTOBER
FECESDONATIE TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN EN UITKOMSTEN 13 OKTOBER 2016 Yvette van Beurden arts onderzoeker VUmc y.vanbeurden@vumc.nl Procedure www.ndfb.nl Geschiedenis van Nood et al 2013 Clostridium difficile
Nadere informatieThe RIGHT food is the best medicine
The RIGHT food is the best medicine Nutritie Support Team : Dr G..Lambrecht, E. Museeuw, N. Baillieul Dienst gastro-enterologie: Dr. G. Deboever Dr. G. Lambrecht Dr. M. Cool Inhoud Ondervoeding Voedingsbeleid
Nadere informatieMethotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Methotrexaat bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van
Nadere informatieMultidisciplinaire aanpak van IBD
Antwerpse Geneeskundige Dagen 12/09/2014 Multidisciplinaire aanpak van IBD Tom Moreels UCL Cliniques Universitaires Saint-Luc Hépato-Gastroentérologie tom.moreels@uclouvain.be Inflammatoir darmlijden dunne
Nadere informatiePrednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
Patiënteninformatie Prednison voor de behandeling van de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven voor de behandeling van de ziekte
Nadere informatieLeefstijlinterventies met stip op 1! Inhoud. Over de zgn. Preventieparadox. The Epidemiological Evidence. Edith Feskens, edith.feskens@wur.
Leefstijlinterventies met stip op 1! The Epidemiological Evidence Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Inhoud Waarom is rol voor leefstijl lang onderbelicht geweest? Voeding en Bloeddruk Preventie van type
Nadere informatieLeefstijlinterventies met stip op 1!
Leefstijlinterventies met stip op 1! The Epidemiological Evidence Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Inhoud Waarom is rol voor leefstijl lang onderbelicht geweest? Voeding en Bloeddruk Preventie van type
Nadere informatieInhoud. Leefstijlinterventies met stip op 1! Voorbeeld van de PP: het effect van bloeddrukverlaging op sterfte. Over de zgn.
Leefstijlinterventies met stip op 1! Inhoud The Epidemiological Evidence Edith Feskens, edith.feskens@wur.nl Waarom is rol voor leefstijl lang onderbelicht geweest? Voeding en Bloeddruk Preventie van type
Nadere informatieIND N I D CA C T A IE E TPN
Indicaties en contra-indicaties TPN Life Long Learning ESPEN VVKVM Sabeth De Waele 14-06-2007 Indicaties en contra-indicaties TPN 1. DEFINITIE A. ALGEMEEN B. TPN 3. CONTRA-INDICATIE 4. BESLUIT 1. DEFINITIE
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL
Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Inhoudsopgave Algemeen...4 Werking...4 Gebruik...5 Bijwerkingen...6 Foliumzuur...6 Aanvullende informatie...7 Zwangerschap en borstvoeding...7 Tot slot...8
Nadere informatieVoeding bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa. Ginette van Lienen, diëtist
Voeding bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa Ginette van Lienen, diëtist De diagnose en dan? Nog niet wetenschappelijk aangetoond dat voeding een rol speelt bij ontstaan IBD Er is géén specifiek
Nadere informatieAzathioprine (Imuran )
Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder AZA uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL
Nadere informatieMEMO. Percentage dieetvolgers en volgers van een leefregel Resultaten van VCP
MEMO Percentage dieetvolgers en volgers van een leefregel Resultaten van VCP 2007-2010 Colofon RIVM 2012 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding: 'Rijksinstituut
Nadere informatiePrednison (corticosteroïden)
Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatieCrohn s disease: Mucosal immunology and immune modulating therapy Peters, Charlotte
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Crohn s disease: Mucosal immunology and immune modulating therapy Peters, Charlotte Link to publication Citation for published version (APA): Peters, C. P. (2014).
Nadere informatieBasisvoedingszorg: terug naar de essentie. Bart Geurden RN, PhD
Basisvoedingszorg: terug naar de essentie Bart Geurden RN, PhD INHOUD Inleiding Het ideale voedingsbeleid Barrières Toekomst Inleiding Definitie Ondervoeding is een voedingstoestand waarbij een tekort
Nadere informatieVOEDING BIJ LEVERLIJDEN
VOEDING BIJ LEVERLIJDEN Ivo Duysburgh Jeoffrey Schouten AZ Nikolaas Lever Functies eliminatie van vetoplosbare afvalstoffen (gal) productie van detergent, nodig in vetvertering (gal) productie van eiwitten,
Nadere informatieOLIJFdag 3 oktober 2015
OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld
Nadere informatieMY STATEMENT PAPER. Annelien Grevendonck. Promotor: Dr. Eric De Herdt Co-promotoren: Prof. Dr. Apr. Ann Gils Apr. Thomas Van Stappen
Master in de industriële wetenschappen 2013-2014 Faculteit industriële ingenieurswetenschappen, Campus Groep T MY STATEMENT PAPER Annelien Grevendonck Promotor: Dr. Eric De Herdt Co-promotoren: Prof. Dr.
Nadere informatieHoe werkt mijn darm. Stomavereniging 5 november 2011 Ivar Harkema, MDL arts
Hoe werkt mijn darm Stomavereniging 5 november 2011 Ivar Harkema, MDL arts Inleiding Hoe ziet een darm eruit Hoe werken de darmen (wat doen ze) Waarom een operatie? Soorten stoma Blijft de werking gelijk
Nadere informatiePrednis(ol)on. Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Prednis(ol)on Bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Prednis(ol)on. In deze folder krijgt u informatie over de
Nadere informatieDieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen. Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout
Dieetadvies tijdens en na oncologische behandelingen Tinne Roodhooft- Onco- diëtiste AZ Herentals Lies Schrauwen Onco diëtiste AZ Turnhout Overzicht Taak oncodiëtiste Ondervoeding bij kanker Voedingsadvies
Nadere informatieVoeding bij diabetes. Erik Muls, MD, PhD Endocrinologie - Voeding Universiteit Leuven. Ede, 08.02.2011
Voeding bij diabetes Erik Muls, MD, PhD Endocrinologie - Voeding Universiteit Leuven Ede, 08.02.2011 DIABETES ATLAS, 3rd ed, IDF 2006 2007 2025 Total population (millions) 6600 7900 Adult population (millions)
Nadere informatieSecundaire hyperoxalurie voor niertransplantatie: een nadeel? Dr JI Roodnat, Nefroloog
Secundaire hyperoxalurie voor niertransplantatie: een nadeel? Dr JI Roodnat, Nefroloog Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieNutritional Risk Screening (NRS 2002)
Nutritional Risk Screening (NRS 2002) Bron: Kondrup, J., Rasmussen, H. H., Hamberg, O., Stanga, Z., & ad hoc ESPEN Working Group (2003). Nutritional Risk Screening (NRS 2002): a new method based on an
Nadere informatieUitsluitend voor de beroepsbeoefenaar. Agenda. Curcuma longa. Curcuma in het nieuws
Curcuma en de toepassing van de verschillende varianten Even voorstellen Stichting Educatie Atrium Innovations 3 Agenda Wat is nieuw? Kinetiek en verschillende curcuma varianten Mechanisme Toepassingen
Nadere informatieVoeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid
Voeding en Dieet Stomazorg Symposium De Naakte Waarheid Hoeveelheden per dag volwassenen 19-50 jaar 5 opscheplepels groente (250 gram) 2 porties fruit (200 gram) vrouw: 4-5 snee bruin- of volkoren brood
Nadere informatieChronificatie van postoperatieve pijn
Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual
Nadere informatieChronische Medicatie. De andere kant van de medaille
Chronische Medicatie De andere kant van de medaille Medicatie NSAID s COX-2 Plaquenil Methotrexaat Sulfasalazine Arava Biologicals De pijnstillers NSAID en COX-2: Nierfunctieverlies Bloeddruk verhoging
Nadere informatieParenterale voeding op een thoracale heelkunde afdeling
Parenterale voeding op een thoracale heelkunde afdeling Apr. Barbara Deleenheer Symposium VVKVM 14 december 2013 Overzicht Inleiding Methodologie Resultaten Conclusie Inleiding (1/7) Thoracale heelkunde:
Nadere informatiePsychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD
Psychosociale problemen bij jongeren met IBD & HAPPY-IBD Gertrude van den Brink, arts onderzoeker kinder MDL Erasmus MC Sophia Prof. J.C. Escher, kinderarts maag-darm-leverziekten CCUVN Familiedag, 20-10-2018
Nadere informatie6-Mercaptopurine (Purinethol )
6-Mercaptopurine (Purinethol ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder 6MP uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen
Nadere informatieBijna alle levensmiddelen bevatten eiwit. Het komt voor in zowel plantaardige als dierlijke producten.
Elk kind wegen bij opname, groeicurve invullen Anamnese : allergie, nierinsufficiëntie, gluten intolerantie, Hoe is zijn eetlust? Is hij vegetariër? Heeft hij pijn? Koolhydraten zijn een belangrijke energieleverancier.
Nadere informatie27/09/2018. Casus. Impact van chirurgie. Impact van voeding. thv spijsverteringsstelsel postoperatief voedingsbeleid. anesthesie herstel
Ingrijpen op de foregut : wat als het begin van het eetkanaal verstoord wordt? Perspectief van de diëtist Floor Wynants - Eveline Vanhalewyck Competentiecentrum klinische voeding Voeding Chirurgie Impact
Nadere informatieSpijsverteringsstoornissen
Spijsverteringsstoornissen Indicaties Voor pups tot 12 maanden: Acute en chronische diarree Maldigestie, malabsorptie Bacteriële overgroei Herstel Colitis Contra-indicaties Hyperlipidemie Lymfangiëctasie
Nadere informatieVoeding bij ziekte. De hoeksteen van de medische behandeling. Bertus Hoebert, huisarts Ben Witteman, MDL-arts
Voeding bij ziekte De hoeksteen van de medische behandeling Bertus Hoebert, huisarts Ben Witteman, MDL-arts Leerdoelen Voeding bij chronische ziekten Ondervoeding bij neurologische aandoeningen Hoe kunnen
Nadere informatieAUTISME IN DE HERSENEN
AUTISME IN DE HERSENEN ÉN DE DARMEN Caroline de Theije PhD Universiteit Utrecht UMC Utrecht NVA congres - 11 november 216 AUTISME genen x omgevingsfactoren THE RODAKIS CASE HET IS MISSCHIEN NIET WAT
Nadere informatiePrednison of Prednisolon
Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van
Nadere informatieKinderwens en zwangerschap en de. ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Kinderwens en zwangerschap en de 3 ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Editie 2011 Colofon Geen enkel deel van deze brochure noch de gehele uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd zonder
Nadere informatieVedolizumab (Entyvio ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Vedolizumab (Entyvio ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van Vedolizumab (Entyvio ). In deze folder krijgt
Nadere informatieAzathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
Azathioprine (Imuran) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa informatiefolder NNIC folder AZA uitgave maart 2011 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen binnen het
Nadere informatieVoeding en inflammatoire darmziekten
Voeding en inflammatoire darmziekten J.Brouns Diëtist MDL Maastricht UMC+ 25-06-2018 geen eetlust Agenda: Een gezonde basis Voeding tijdens opvlamming Veel gestelde vragen Ruimte voor uw eigen vragen Is
Nadere informatieTherapeutic Drug Monitoring BiologicalDMARDs Utile or Futile
Therapeutic Drug Monitoring BiologicalDMARDs Utile or Futile Dr. Bart van den Bemt, apotheker/onderzoeker Afdeling Farmacie Sint Maartenskliniek, Nijmegen Inhoud: 1) Is TDM bij anti-tnf bij reumatische
Nadere informatieBehandelproblematiek en laatste ontwikkelingen in Hepatitis B Nationale hepatitis dag 2017
Behandelproblematiek en laatste ontwikkelingen in Hepatitis B Nationale hepatitis dag 2017 Bart Takkenberg Academisch Medisch Centrum Amsterdam Disclosures Speaker for Gore WL, Bayer, and Norgine Advisory
Nadere informatieOver voeding en ondervoeding
Over voeding en ondervoeding 2 november 2012 Over voeding en ondervoeding Inaugurele rede Feike van der Leij Lector Health & Food Lectoraat Food, Health & Safety beste onderwijs = onderzoek onderzoek =
Nadere informatieRol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease
Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease Saskia Tabak diëtist UMCG Er gaat niets boven Groningen! Inhoud Behandeling van NAFLD 1. Rol van
Nadere informatieKinderwens en zwangerschap bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
3 Kinderwens en zwangerschap bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa EDITIE 2018 Eerlijk, betrouwbaar en onafhankelijk 1 Colofon Geen enkel onderdeel van deze brochure, noch de gehele uitgave mag op
Nadere informatieVoeding bij kankerpatiënten
Voeding bij kankerpatiënten Overzicht ESPEN aanbevelingen Arends J. et al., 2016 Volledige tekst zie www.espen.org/education/espen-guidelines > ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients Hoofdstuk
Nadere informatieInfliximab. (Inflectra /Remicade /Remsima ) Informatiefolder. bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa. N-ICC folder IFX uitgave november 2014
Infliximab (Inflectra /Remicade /Remsima ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder N-ICC folder IFX uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen
Nadere informatieMalnutritie. Screening en Behandeling. Bart Geurden, RN, PhD
Malnutritie Screening en Behandeling Bart Geurden, RN, PhD INHOUD 1. Inleiding en probleemstelling 2. Definitie van malnutritie 3. Komt dit vaak voor: prevalentie 4. Wat zijn oorzaken en gevolgen van malnutritie
Nadere informatieAutisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D
Autisme Spectrum Stoornissen en Vitamine D Deze presentatie Wat doet vitamine D eigenlijk? Wanneer is er deficiëntie? Vitamine D tekort en autisme Effecten van suppletie bij autisme Conclusies Klinische
Nadere informatiepost HBO MDL-ziekten Classical: Rubor, calor, tumor, dolor, functio laesa
IBD, (patho)fysiologie post HBO MDL-ziekten Ad van Bodegraven, MDL-arts Nicolette Wierdsma, diëtist 5 November 2012 Over: 1. IBD 2. Behandeling medicamenteus 3. Chirurgie 4. Voeding en dieet Classical:
Nadere informatieDatum 31 maart 2017 Betreft Definitief advies als bedoeld in artikel 114 Zorgverzekeringswet
Oot Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de Geschillencommissie van Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) T.a.v. mevrouw Postbus 291 3700 AG ZEIST Zorg
Nadere informatieWat betekent ondervoeding?
Wat betekent ondervoeding? Wat u moet weten Ondervoeding is een veelvoorkomend fenomeen, maar wordt nochtans vaak over het hoofd gezien, vooral bij ouderen. Het kan in de thuissituatie voorkomen, maar
Nadere informatieCalprotectine bepaling in feces
Erasmus MC Calprotectine bepaling in feces Synoniem: IBD test, Bühlmann Afname Afname voorkeur: Afname volume: Afname condities: Opslag condities: Verzend condities: Feces in buis met schepje Minimaal
Nadere informatie24 mei 2011 Gezonde voeding voor senioren
24 mei 2011 Gezonde voeding voor senioren Annette Schormans, diëtist Lezing 26 januari 2015 KBO Boxtel Gezondheidsproblemen leefregels voor senioren goede keuze in voeding maken blijven bewegen hersenen
Nadere informatiePatiënteninformatie. Behandeling met orale immunosuppressiva
Patiënteninformatie Behandeling met orale immunosuppressiva Inhoud Inhoud... 2 Inleiding... 3 Werking van orale immunosuppressiva... 3 Toedieningswijze... 4 Mogelijke bijwerkingen... 5 Vaccinaties... 6
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Thiopurines en inflammatoir darmlijden; farmacologie en toxiciteit Dit proefschrift beschrijft nieuwe farmacologische en toxicologische inzichten in het gebruik van thiopurine
Nadere informatieGezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen. Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015
Gezonde voeding en voldoende beweging ook voor ouderen Lisette CPGM de Groot; Wageningen Universiteit 12-11, Active Ageing 2015 Waar hebben we het over? Gezonde voeding Nieuwe richtlijnen Gezondheidsraad
Nadere informatieVitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas
Vitamines en mineralen : nuttig, nodig of platte commercie? Info dag Obesitas Donderdag 21 juni 2018 Waarom supplementen? Waarom supplementen? Vitamines en mineralen vormen de bouwstenen van ons lichaam.
Nadere informatieZiekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap
Ziekte van Crohn : voldoende eten is de boodschap VLAS congres Heist-op-den-Berg 21 november 2013 Bart Verkerken diëtist WGK Risico op ondervoeding bij de ziekte van Crohn INHOUD 1. Inleiding 2. Ondervoeding
Nadere informatieMedicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden)
Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven
Nadere informatieInflammatoire Darmziekten
Inflammatoire Darmziekten Markers en Microbiota bij diagnose en behandeling Marieke Pierik MD PhD 12 september 2013 Casus 1 Vrouw 23 jaar Sinds langere tijd Moe + + Krampende buikpijn rond defecatie Ontlasting
Nadere informatie19/10/2017. Overview. 1. Inleiding. 1. Inleiding 2. Zin en onzin van diëten 3. Voedingsinterventie 4. Casus Gust. Vele studies met zelfde besluit
Sarcopenie: In beweging Kathleen Gerits, diëtiste Competentiecentrum klinische voeding Overview 1. Inleiding 1. Inleiding Vele studies met zelfde besluit Beweging Voeding algemene richtlijnen: Adequate
Nadere informatieDiscussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen
Discussie Van onderzoek naar praktijk: Wat heb je nodig aan onderzoeken om de praktijk te veranderen? Wesley Visser Sigrid Amstelveen Inhoud Stellingen / Discussie Casus Behandelplan Level of evidence
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatieIBD EN VOEDING. 13 november Crohn- en Colitis ulcerosa Vereniging v.z.w. Daniëlle Staes
IBD EN VOEDING 13 november 2008 Crohn- en Colitis ulcerosa Vereniging v.z.w. Daniëlle Staes IBD Inflammatory Bowel Disease IBD, de verzamelnaam voor darmziekten als de ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa.
Nadere informatieBehandeling met Entyvio (vedolizumab)
Praat met uw arts als u graag meer informatie wilt over de behandeling met. Behandeling met (vedolizumab) Meer informatie Deze brochure is een aanvulling op de bijsluiter. We hopen dat de meeste vragen
Nadere informatieStudies on inflammatory bowel disease and functional gastrointestinal disorders in children and adults Hoekman, D.R.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Studies on inflammatory bowel disease and functional gastrointestinal disorders in children and adults Hoekman, D.R. Link to publication Citation for published version
Nadere informatiePerspectief vanuit de patiënt
Perspectief vanuit de patiënt pa ti ënt [paasjent] de; m,v -en, pa tiën te de; v -s, -n zieke die onder behandeling is; De praktijk: Patiënt is iemand die ziek is en in bed ligt. Verschillende soorten
Nadere informatieHOOFDSTUK 6. Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven
HOOFDSTUK 6 Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven Samenvatting, discussie en toekomstperspectieven 89 SAMENVATTING INFLAMMATOIRE DARMZIEKTEN De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn beide
Nadere informatieVluchteling en ondervoed
Vluchteling en ondervoed Herkennen en behandelen Marianne Zwolsman Dietist kindergeneeskunde UMCG Wat bespreken we Ondervoeding wereldwijd Vormen van malnutritie Vluchteling in Nederland Herkennen van
Nadere informatieHoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027
Post-ECTRIMS Nascholing Hoe meet je ziekteprogressie? NL/CPX/16/0027 Disclosures Definitie ziekteprogressie Healthy CIS CIS CDMS RRMS SPMS Voorspellende factoren Kliniek Gender EDSS Genetica CSF Relapsen
Nadere informatieMethotrexaat bij de ziekte van Crohn
Methotrexaat bij de ziekte van Crohn Interne geneeskunde Locatie Hoorn/Enkhuizen Methotrexaat bij de ziekte van Crohn De MDL-arts heeft samen met u besloten u te behandelen met methotrexaat. In deze folder
Nadere informatieInhoud. Deel I Gezonde voeding
VII Inhoud Deel I Gezonde voeding 1 Een kwestie van kiezen.... 3 1.1 De Schijf van Vijf.... 4 1.2 De vijf vakken van de Schijf van Vijf.... 4 1.2.1 Vak 1 Groente en fruit.... 4 1.2.2 Vak 2 Brood, graanproducten
Nadere informatieEr gaat niets boven Groningen! 1. Rol van dieet en samenstelling voeding. Inhoud. Waarom afvallen
Er gaat niets boven Groningen! Rol van dieet, samenstelling voeding en bewegen bij de behandeling van Nonalcoholic Fatty Liver Disease Saskia Tabak diëtist UMCG Inhoud 1. Rol van dieet en samenstelling
Nadere informatieIMMUNOSUPPRESSIVA BIJ IBD FRANCISCUS GASTHUIS
IMMUNOSUPPRESSIVA BIJ IBD FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Uw Maag-, Darm en leverarts (MDL-arts) heeft met u gesproken over het gebruik van medicijnen, zoals Imuran (azathioprine), Puri-Nethol (6-MP, 6-mercaptopurine)
Nadere informatie