Behandelend ambtenaar: S. Hofstra Beleidsveldbeheerder: A. Meuleman Portefeuillehouder: H. Hieltjes Ambtenaar aanwezig bij het DT:

Transcriptie

1 Behandelend ambtenaar: S. Hofstra Beleidsveldbeheerder: A. Meuleman Portefeuillehouder: H. Hieltjes Ambtenaar aanwezig bij het DT: Zaaknr. : 14.ZK09328/14.B0301 Kenmerk : 12IT Barcode : 12IT Uitvoeringskrediet waterkwaliteitsonderzoek Binnenschelde en Markiezaatsmeer IP 6311 Doel van de notitie: Besluitvorming door het AB over het plan van het waterschap om samen met gemeente Bergen op Zoom, de provincie Noord-Brabant, het Brabants Landschap, Rijkswaterstaat en provincie Zeeland een waterkwaliteitsonderzoek voor Binnenschelde en Markiezaatsmeer uit te voeren. Besluitvorming van het AB over de aanvraag van een uitvoeringskrediet van , - voor dit onderzoek ten laste van IP Samenvatting: De waterkwaliteit van de Binnenschelde en het Markiezaatsmeer voldoet niet aan de normen van de KRW en de kwaliteit van het Markiezaatsmeer zal in de nabije toekomst niet meer voldoen aan de normen van Natura Ook is het zwemwater van de Binnenschelde al jarenlang van slechte kwaliteit. Het waterschap heeft met provincie Noord-Brabant, gemeente Bergen op Zoom en het Brabants Landschap - en recentelijk ook Rijkswaterstaat en provincie Zeeland - afspraken gemaakt voor het uitvoeren van een waterkwaliteitsonderzoek voor beide wateren. Doel is om via een systeemanalyse maatregelen te bepalen die in beide wateren tot een structureel stabiel watersysteem leiden, zowel in zoete als zoute omstandigheden. Het AB heeft eind 2013 verzocht om met de opstart van dit onderzoek te wachten op het kabinetsbesluit over een zoet of zout Volkerak-Zoommeer. Inmiddels heeft het kabinet gekozen voor een zout Volkerak-Zoommeer, met getijdewerking. Er kan pas in 2028 daadwerkelijk sprake zijn van een zout Volkerak-Zoommeer, daarom blijft kennis van zowel een zoet als zout watersysteem gewenst. Uitvoering van dit onderzoek is nu opportuun omdat er tot eind 2014 een momentum is waarin de partners bereid zijn mee te werken aan dit onderzoek en financieel bij te dragen. Daarom bevelen wij aan om nog in 2014 een waterkwaliteitsonderzoek te starten voor de Binnenschelde en het Markiezaatsmeer. In dit onderzoek worden via een watersysteemanalyse maatregelen uitgewerkt die de waterkwaliteit kunnen bevorderen. Op basis daarvan kan daarna een effectief maatregelenpakket worden samengesteld. Advies Het algemeen bestuur stemt in met: 1. het uitvoeren van een waterkwaliteitsonderzoek Binnenschelde en Markiezaatsmeer (IP 6311); 2. het verstrekken van een uitvoeringskrediet van , - ten laste van IP Bespreking in: Vergaderdatum: Directieteam 14 oktober 2014 Dagelijks Bestuur 21 oktober 2014 Besluitvormend AB 12 november Bijlage(n) bij het besluit sbesluit -- Achtergronddocument(en) 14IT028075

2 Aanleiding De Binnenschelde en het Markiezaatsmeer zijn van oorsprong zoute wateren, die door de Deltawerken in een proces zijn gekomen van steeds verdergaande verzoeting, wat heeft geleid tot grote waterkwaliteitsproblemen. Zo voldoet de waterkwaliteit van zowel de Binnenschelde als het Markiezaatsmeer niet aan de normen van de KRW en de kwaliteit van het Markiezaatsmeer zal in de nabije toekomst niet meer kunnen voldoen aan de normen van Natura Ook is het zwemwater van de Binnenschelde al jarenlang van slechte kwaliteit. Er is momenteel onvoldoende perspectief op verbetering van deze waterkwaliteit. Dit is de reden dat het waterschap en haar partners provincie Noord-Brabant, gemeente Bergen op Zoom en het Brabants Landschap in 2013 afspraken hebben gemaakt voor het uitvoeren van een waterkwaliteitsonderzoek voor beide wateren. Dit moet concrete maatregelen opleveren om bij beide wateren (al dan niet gekoppeld) een structureel stabiel watersysteem te bereiken van goede kwamiteit. In 2014 zijn Rijkswaterstaat en provincie Zeeland ook bereid gevonden deel te nemen aan de projectgroep en hun expertise en adviezen in te brengen. Het AB heeft eind 2013 verzocht om met de opstart van dit onderzoek te wachten op het kabinetsbesluit over een zoet of zout Volkerak-Zoommeer. Inmiddels heeft op 10 oktober j.l. het kabinet de Rijkstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer aangenomen, met daarin de keuze voor een zout Volkerak-Zoommeer met getijdewerking. Dit voorstel ligt nu ter inzage voor de inspraakprocedure. Als dit voorstel definitief wordt aangenomen dan zal de Binnenschelde ook zout worden. Het zal echter tot 2028 duren voordat het Volkerak- Zoommeer daadwerkelijk zout zal zijn, dus kennis van zowel de zoute eindsituatie als het huidige zoete systeem is van belang, zodat niet alleen na 2028, maar ook tussen nu en 2028 de waterkwaliteit kan worden geoptimaliseerd. Een zout Volkerak-Zoommeer zal niet automatisch leiden tot een zout Markiezaatsmeer en de resultaten van dit watersysteemonderzoek zullen daarom van groot belang zijn bij de keuze voor (en mogelijkheden van) een zoute of zoete eindsituatie in het Markiezaatsmeer. Het onderzoek zal voldoen in de behoefte aan gedegen en actuele kennis van het watersysteem zodat maatregelen kunnen worden bepaald die effectief zijn. Naar de mening van alle partners is dit systeemonderzoek essentieel om de waterkwaliteit in de toekomst structureel te kunnen verbeteren of beheersen en is de kennis uit bestaand onderzoek daarvoor niet toereikend (o.a. omdat er de laatste jaren nieuwe modellen zijn ontwikkeld die voor deze wateren zeer geschikt zijn, voor zowel zoete als zoute scenario s). Achtergrond Binnenschelde en Markiezaatsmeer zijn in 1988 ontstaan als gevolg van de Deltawerken. Rijkswaterstaat was toen nog de waterbeheerder. In beide wateren was het water in eerste instantie troebel maar vanaf 1991 werd het water in de Binnenschelde helder (helaas was dit (bleek later) slechts voor een periode van enkele jaren). De Binnenschelde werd actief en snel verzoet door het inpompen van zoet water uit het Volkerak- Zoommeer. Het Markiezaatsmeer had een zoutere start, zonder snelle ontzilting. In 1993 droeg RWS het waterbeheer van Binnenschelde en Markiezaatsmeer over aan het Hoogheemraadschap West-Brabant (waterkwaliteit) en waterschap Het Scheldekwartier (waterkwantiteit). Op dat moment was het water in de Binnenschelde helder, met mooie kranswiervegetatie (pionier planten). Na de overdracht in 1993 veranderde al snel de samenstelling van de waterplanten in de Binnenschelde door successie in de waterplanten. In vervolg op de pionier planten kwam er massale groei van fonteinkruiden. Bij het afsterven hiervan op het einde van de zomer 93 kwam er slijmerig organisch materiaal in het water en dat vormde een laag organisch slib op de bodem. Dat leidde tot zuurstofloosheid op de bodem, wat leidde tot massale algenbloei. Het water was toen brak en zoetwatervissen als brasem konden zich nog niet ontwikkelen. Tweede helft jaren 90 was chloridegehalte in de Binnenschelde inmiddels zo ver teruggelopen dat zoetwatervissen als brasem zich begonnen te ontwikkelen waardoor het water troebel werd (brasem woelt de bodem om). Het waterschap nam in 1995 maatregelen om dat te voorkomen en heeft paai- en opgroeigebied voor snoek aangelegd (snoek eet brasem) maar toen dat goed en wel in 1997 functioneerde was het water al omgeslagen naar een troebel systeem. Relatie met reeds uitgevoerd onderzoek Nadat de waterkwaliteit drastisch was verslechterd in de jaren negentig is er veel onderzoek gedaan, vooral naar de waterkwaliteit in de Binnenschelde. In 2008 is er voor de Binnenschelde een quick scan uitgevoerd. Deze onderzoeken zijn echter op ad hoc basis uitgevoerd en grotendeels gebaseerd op expert judgement en ze hebben niet geleid tot effectieve maatregelen. Hetzelfde geldt voor het Markiezaatsmeer. Daar is trouwens in eerste instantie weinig onderzocht en gemeten; dit was immers een weinig toegankelijk natuurgebied waar aanvankelijk minder aandacht naar uitging. Met de inwerkingtreding van de KRW en Natura 2000 is daar wel verandering in gekomen en sinds 2010 zijn ook in het Markiezaatsmeer meer monitoringsmetingen uitgevoerd. Voor beide wateren geldt dat er onvoldoende inzicht is in de knoppen waaraan gedraaid moet worden om het water helder en van goede kwaliteit te krijgen.

3 Een watersysteemanalyse Dit onderzoek kan leiden tot een goede watersysteemanalyse voor Binnenschelde en Markiezaatsmeer omdat er de laatste jaren hele goede modellen zijn ontwikkeld voor zowel zoete als zoute watersystemen. Voor zoete watersystemen is PC Lake ontwikkeld en voor zoute wateren is veel modelkennis kennis ontwikkeld bij Deltares door de planstudie Waterkwaliteit Volkerak-Zoommeer. Er wordt een waterbalans en een nutriënten-/stoffenbalans voor beide wateren gemaakt. Met die modellen zullen geschikt geachte maatregelen doorgerekend worden op hun langetermijneffecten. Voor die modellen zullen bestaande meetgegevens worden gebruikt maar moeten er ook aanvullende metingen worden uitgevoerd. De urgentie van dit onderzoek Enkele kwaliteitsdoelstellingen met wettelijke verplichtingen, zoals Kaderrichtlijn Water (KRW) en Natura2000, worden niet meer gehaald of dreigen in de nabije toekomst niet gehaald te worden. Voor Natura 2000 geldt een instandhoudingsplicht, maar voor het Markiezaatmeer is daar in de toekomst niet aan te voldoen. Er is namelijk in het beheerplan Natura 2000-Markieaatsmeer (september 2013) een instandhoudingsplicht vastgelegd voor een (per definitie tijdelijke) overgangssituatie van zout naar zoet, met zowel vogels die gedijen in een zoet watersysteem als vogels die gedijen in een zout watersysteem. Er zal binnen Natura 2000 uiteindelijk moeten worden gekozen voor of een zoet of een zout systeem. Ook zonder actieve maatregelen gaat het systeem verder verzoeten en zullen vogels van het zoute systeem langzamerhand verdwijnen, waarbij dus de instandhoudingsnormen van Natura 2000 nooit gehaald kunnen worden: er moet een keuze worden gemaakt. Voor de Binnenschelde geldt dat de recreatieve en economische ontwikkeling van dit deel van Bergen op Zoom stagneert door de slechte waterkwaliteit zonder perspectief op verbetering. Hier is perspectief op een ontwikkelingsrichting gewenst. Verantwoordelijkheden en beweegredenen voor dit onderzoek Alle betrokken partijen (Waterschap Brabantse Delta, Provincie Noord-Brabant, gemeente Bergen op Zoom, Het Brabants Landschap, Rijkswaterstaat en provincie Zeeland) hebben hun eigen verantwoordelijkheden en redenen om zich voor te bereiden op het nemen van maatregelen om de waterkwaliteit niet verder achteruit te laten lopen of beter nog structureel te verbeteren. Zo heeft het waterschap een verantwoordelijkheid vanuit de KRW voor de waterkwaliteit van beide wateren. De provincie Noord-Brabant heeft een verantwoordelijkheid vanuit gebiedsontwikkeling voor beide wateren en is ook verantwoordelijk voor het behalen van de doelstellingen van Natura 2000 in het Markiezaatsmeer. Wat betreft het Markiezaatsmeer heeft ook het Brabants Landschap als grondeigenaar een grote verantwoordelijkheid. De provincie Zeeland heeft voor haar deel van het Markiezaatsmeer (de provinciegrens loopt diagonaal door het Markiezaatsmeer) belang bij het behalen van de KRW doelen en Natura 2000 en heeft daarom belang bij de uitkomsten van dit onderzoek. De zwemwaterkwaliteit van de Binnenschelde is al jarenlang marginaal tot slecht en de gemeente Bergen op Zoom is verantwoordelijk voor het beheer van de Binnenschelde als grondeigenaar. Zij is ook de partij die nadeel heeft van de slechte zwemwaterkwaliteit omdat hierdoor stagnatie optreedt van de ontwikkeling van plannen voor recreatieve en commerciële ontwikkeling van dit gebied. Het waterschap heeft m.b.t. zwemwaterkwaliteit alleen een monitoring- en adviesrol en heeft geen verantwoordelijkheid (in financiële zin) voor maatregelen om de zwemwaterkwaliteit te verbeteren. Rijkswaterstaat heeft belang bij de uitkomsten van het onderzoek omdat beide wateren in verbinding staan met het Volkerak-Zoommeer (de Binnenschelde heeft zowel in- als afvoer richting Volkerak- Zoommeer en het Markiezaatsmeer watert daar op af). Daarom is Rijkswaterstaat bereid haar expertise in te zetten in dit onderzoek. Partners De provincie Noord-Brabant, de gemeente Bergen op Zoom, het waterschap Brabantse Delta en het Brabants Landschap hebben op dit moment allemaal - met hun eigen redenen - belang bij verbetering van de waterkwaliteit van beide wateren op relatief korte termijn. Ook de in de loop van 2014 toegetreden partners Rijkswaterstaat en provincie Zeeland hebben daarbij belang. Er is ook bij alle partijen in ieder geval behoefte aan een keuze voor een duidelijke richting, met een goede onderbouwing. Het is voor de partners van dit onderzoek duidelijk dat de eventuele uitvoering van maatregelen op basis van dit onderzoek via een andere kostenverdeling zal plaatsvinden dan bij dit onderzoek is gehanteerd en er zal dan ook bij de uitvoering van eventuele maatregelen naar andere kostendragers worden gekeken. Mede daarom zijn, op ons initiatief ook de provincie Zeeland en Rijkswaterstaat betrokken bij de onderzoeksfase. Met deze adviesnota wordt het bestuur gevraagd een uitvoeringskrediet te verstrekken voor dit onderzoek onder IP

4 Beoogd effect en resultaat Dit waterkwaliteitsonderzoek moet voor zowel een zoete als zoute situatie inzicht geven welk pakket aan maatregelen zicht geeft op een stabiele eindsituatie in zowel de Binnenschelde als het Markiezaatsmeer, waarbij ook (op redelijke termijn) wordt voldaan aan gestelde wettelijke eisen en partner-afhankelijke wensen. Daarbij willen we zowel inzicht krijgen in kansrijke maatregelen die effectief zijn voor de korte termijn (waarin nog sprake is van een zoet Volkerak-Zoommeer) als maatregelen die effectief zijn op de lange termijn. Reden daarvan is dat systeemveranderingen veelal langzaam gaan en er in de overgangsperiode ook sprake moet zijn van een acceptabele waterkwaliteit. Er worden twee scenario s uitgewerkt: een zoet en een zout watersysteem. De analyse is eind 2015 afgerond. Op basis van het voorgestelde maatregelenpakket (kosten-batenanalyse) kunnen bestuurders van de betrokken partijen een gewenste richting uitzetten voor de toekomst. Voor het waterschap maken we hiermee een goede besluitvorming mogelijk voor het bestuur in nieuwe samenstelling. De uitvoering van voorgestelde maatregelen is een nieuwe fase waarbij er nieuwe afspraken over financiering en uitvoering moeten worden gemaakt. De bij dit onderzoek gehanteerde kostenverdeling zal dus niet automatisch ook worden gehanteerd bij de verdeling van de kosten van de uitvoeringsmaatregelen. Dan zal opnieuw worden gekeken naar verantwoordelijkheden en belangen die bij andere partijen liggen en zullen zij hier ook bij worden betrokken, zoals het Rijk (als uitvoerder van de Deltawerken, wat aan de oorsprong ligt van de huidige slechte waterkwaliteit), het waterschap Scheldestromen en de provincie Zeeland. Blauwalgen Het project 6311 is gericht op de waterkwaliteitsverbetering van Binnenschelde en Markiezaatsmeer en is daarmee breder dan blauwalgenbestrijding alleen. Kanttekeningen en risico s Het doel van het onderzoek is te komen tot een maatregelenplan met een uitgewerkte kosteninschatting. De mogelijkheid bestaat dat de verbetering van de waterkwaliteit een zeer hoge investering vraagt. Op basis van een kosten- batenanalyse kunnen de partners dan beslissen of dit maatschappelijk aanvaardbaar is. Financiële dekking In het bestuurlijk overleg zijn de volgende financiële bijdragen van de partijen toegezegd: - waterschap , - (onder voorbehoud van goedkeuring door het algemeen bestuur) - provincie , - (toezegging kan verlopen na 2014) - gemeente , - (toezegging kan verlopen na 2014) - Het Brabants Landschap, Rijkswaterstaat en provincie Zeeland brengen hun expertise in. Totaal is beschikbaar gesteld door de partners. Het dagelijks bestuur heeft daarbij geoordeeld dat het redelijk is dat het waterschap 1/3 e deel van de totale overheidsbijdrage draagt. Brabants Landschap, Rijkswaterstaat en provincie Zeeland leveren geen financiële bijdrage maar zij brengen hun specifieke expertise in, voor de inhoudelijke begeleiding en ambtelijke ondersteuning van het project in een werkgroep, hetgeen we belangrijk vinden voor een breed gedragen uitkomst van het onderzoek. Afgesproken is dat deze uren niet onderling verrekend worden. Het waterschap Brabantse Delta is trekker van het onderzoek en de kosten van het projectmanagement van maximaal , - vormen een onderdeel van de afgesproken bijdrage van het waterschap ( , -). Voor de opdracht aan het adviesbureau is daarmee maximaal , - beschikbaar. Dit is voldoende om het onderzoek uit te voeren. De voorbereiding voor dit project is gestart in 2008 met het verstrekken van een voorbereidingskrediet van ,-. Het waterschap heeft kosten gemaakt voor interne uren, inhuur van expertise en het uitvoeren van een QuickScan. De gemeente en provincie hebben een vergelijkbare inspanning geleverd en deze voorbereidingskosten worden onderling niet verrekend. Het voorgestelde uitvoeringskrediet is als volgt opgebouwd: opdracht adviesbureau , - projectmanagement waterschap(o&r) , - senior adviseur waterbeheer waterschap (K&A) , - voorbereidingskosten waterschap , Totaal voorgestelde uitvoeringskrediet , - -3-

5 Oplevering Verwachting bij kredietaanvraag Verwachting bij Begroting 2015 Verwacht tijdstip oplevering Raming bij kredietaanvraag Raming bij begroting 2015 Totaal benodigd krediet ontwikkelingsinvestering Waarvan bijdrage derden Waarvan bijdrage derden , , , , - Kapitaalasten Omdat het project later gereed is wordt pas in 2016 gestart met de afschrijving. Voor 2015 levert dit een voordeel op van ,-. De afschrijving loopt echter ook langer door. Gezien over de totale afschrijvingstermijn van 5 jaar ontstaat geen voor- of nadeel. Voorgesteld wordt het algemeen bestuur een uitvoeringskrediet van ,- te laten voteren volgens bijgaand besluit. Uitvoering Het onderzoek doorloopt de volgende stappen: a. opstellen van het startdocument met uitgangspunten en randvoorwaarden; b. systeembeschrijving voor de huidige situatie en diagnose; c. formuleren watersysteemdoelstellingen Binnenschelde en Markiezaatsmeer; d. bepalen van effectieve maatregelen; e. eindrapportage en bestuurlijk advies. De start van het project is gepland november/december 2014 en de eindrapportage dient uiterlijk eind december 2015 te worden opgeleverd. In de loop van voorjaar 2015 moet een overzicht opgeleverd worden van de mogelijkheden van de inzet van korte termijn maatregelen. Indien mogelijk kunnen elementen hieruit worden opgenomen in plannen van aanpak voor de eerstkomende zwemwaterseizoenen 2015 of 2016 voor de Binnenschelde, zulks afhankelijk van de voorgestelde maatregelen. Het adviesbureau zal intensief worden begeleid door een projectgroep met deskundigen van de partners. De producten van iedere stap worden voorgelegd aan een klankbordgroep. Op deze bijeenkomsten kan ook over bijsturing van het project worden besloten. De tussenresultaten zullen worden besproken in de commissie watersystemen (waterschap). Communicatie Met gemeente, provincie Noord-Brabant, Brabants Landschap, Rijkswaterstaat en provincie Zeeland zal worden bezien welke externe communicatie wordt gepleegd over de start en de uitkomsten van het project. Intern zal het bestuur van het waterschap over de voortgang van het project worden geïnformeerd door het dagelijks bestuurslid verantwoordelijk voor dit project. Daarnaast zullen interne deskundigen van het waterschap, zoals medewerkers betrokken bij de Kaderrichtlijn Water en bediening en beheer, op gezette tijden worden geïnformeerd over de voortgang. Relatie met beleidsvelden - Winnend Samenwerken in Brabant Hoewel het geen samenwerking binnen waterschapverband betreft is het project een goed voorbeeld van samenwerking met andere overheden en partijen. - Bijdrage aan doelen voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Het doel van het project is verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving en realisatie van KRWdoelen. Hiermee wordt een maatschappelijk verantwoord doel nagestreefd. -4-