de Moanne algemien-kultureel opinybled mei Trotwaer 1 4,50 Kolofon Yn dit nûmer

Transcriptie

1 de Moanne algemien-kultureel opinybled mei Trotwaer JIERGONG 2 NUMER 6 JULY literer tydskrift sunt ,50 Kolofon Yn dit nûmer De Moanne, algemien-kultureel opinyblêd (mei Trotwaer, literêr tydskrift sûnt 1969) Jiergong II, nûmer 6, july 2003, ISSN , ferskynt tsien kear yn t jier, losse nûmers 3 4,50 De útjefte fan De Moanne wurdt mei mooglik makke troch de Provinsje Fryslân en it Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds. redaksje Jan Pieter Janzen (einredaksje), Ernst Bruinsma, Marita de Jong, Jitske Kingma, Doeke Sijens, Henk van der Veer en Teake Oppewal (gastredakteur foar de Pauw-special) assistinsje Meinou Piebenga redaksje-adres Buorren 17, 9084 BB Goutum, tel (058) , faks (058) , e-post demoanne@planet.nl, ynternet basis lay-out en ûntwerp BW H ontwerpers (Douwe Huitema) opmaak Afûk (Daam de Vries) printwurk Van der Eems, Easterein webmaster Eeltsje de Vries utjouwerij Koperative Utjowerij, Nijmerk 7, 8701 KK Boalsert, tel (0515) , faks (0515) , e-post koperative.utjowerij@planet.nl administraasje Afûk, Postbus 53, 8900 AB Ljouwert, tel (058) , faks (058) , e-post demoanne@afuk.nl Lêzersjild 3 35 jiers, bûtenlân 3 45, studinten en cjp-hâlders 3 23,35. Abonneminten rinne lykop mei it kalinderjier en kinne opsein wurde foar 1 jannewaris. In proefabonnemint foar trije nûmers kostet 3 6,80 (sjoch de antwurdkaart yn it hert fan dit nûmer). In fergees proefnûmer is by de administraasje te krijen Teake Oppewal, De Pau exit 2 Jitske Kingma, Anne Boelens: Nooit weer zo n goedkoop hotel bij het station 6 André Bralts, Meneer Boelens 7 Klaske Jaspers, De lêste gast? 8 Rita Mulder-Radetsky, Hotel De Pauw Meindert Bylsma, Hesseline 12 Josse de Haan, Under de fearre fan De Pauw 15 Jaap Ferwerda, Leesclub De Pauw 17 Pieter de Groot, Kealslach hotels krige yn heale ieu syn beslach 22 Geart de Vries, Poëtyske oernachtings 23 Eppie Dam, Stasjon De Pauw 24 Willem Abma, Keamer Jacques van Gent, Sybe Sybesma en De Pauw 29 Baukje Wytsma, Menear Boelens 29 Margryt Poortstra, Retoer 30 Henk van der Meulen, Houtsjes en members yn De Pauw 31 Sjoerd Cuperus, El Pavo Real 32 Yme Kuiper, Sybe, Sorel en De Pauw 34 Willems Winters, De praatklub fan Sybe en Lunchroom 35 Klaas Bruinsma, Gastmiel 36 Douwe Kootstra, Noait standert 38 Klaas Jansma, De Pauw en de kosmysken 39 Marike Pool, It grutste Grand Café fan Ljouwert Trotwaer 42 Wilco Berga, Fjouwer fersen 44 Mindert Wijnstra, Podde en stikelbaarch 46 Henk van der Veer, Poëzijlân: Albertina Soepboer 49 Simon Oosting, Midsimmer Egbert Born, De ónverwachte bevrijding van de wéduwe 50 Jantsje Oost, Twa fersen 51 S.E., Hearemyntiid 58 Karin de Mik, Debutante Minke Douwesz: Ik ben een tweede generatie Friese migrantendochter 61 Jabik Veenbaas, Albumblêd: In heldere tenor 62 Tineke Steenmeijer-Wielenga, Stellingwerver boeken Jitske Kingma, Libbenselikser: Perspektyf 65 Rudy Hodel, Bylden fan de PC 66 Bartle Laverman, Tradisjoneel wurk yn Eksmoarre 67 Alida van der Meulen, Brel: net by sjongen allinnich 68 Meiwurkers Omslachyllustraasjes Jan Kalma Pauwkastlein Anne Boelens Kwatryn en hânskrift Sybe Sybesma, sjoch ek side 28 Fersilvere boerd, sjoch ek side 30 Trotwaerside, tekening R.R. van der Leest Trotwaer Bydragen en reaksjes binne wolkom. Fan de ynstjoerders wurdt ferwachte dat se gjin beswier ha tsjin eventuele publikaasje op it Ynternet.

2 De Pauw exit teake oppewal foto sake van ek Yn maaie foel it doek foar Hotel De Pauw oan de Stasjonsstrjitte yn Ljouwert. It hotel wie it lêste bastion fan in foarbije tiid dêr t hiel wat minsken út it kulturele en benammen literêre wrâldsje koarter of langer har kommen hiene. Dat like de redaksje fan de Moanne in gaadlik ûnderwerp ta foar in temanûmer mei in aparte gastedakteur. It gie dan net om stikken fol weemoed of nostalgy, mar in besykjen fan ferskillende besikers te hearren wat foar oantinkens oft sy oan De Pauw hawwe. Wat foar gasten kamen dêr? Foar hokker rûnten wie De Pauw in thúsbasis en wat hiene dy by de ein? Wat foar besteklik en ôfwaaid praat en wat foar anekdoates wiene der oan de stamtafel op te heinen? En hokker plannen waarden der útbret? Fansels moast der ek in grut fraachpetear yn komme mei de eks-hotelier-yn-spee en mochten wat objektiver stikken oer de skiednis fan it gebou en de hotelbranche yn Ljouwert net misse. Mear as tweintich auteurs reagearren entûsjast op it fersyk om in bydrage en noch wer oaren droegen ideeën en materiaal oan. It resultaat is in bûnt grienmank dat net de pretinsje hat folslein te wêzen, mar dat dochs in lyts mozayk jout fan de wûndere wrâld fan De Pauw. As ien ding dúdlik wurdt út de bydragen dan is it wol dat dy de skepping wie fan de eigener, hotelier, kastelein en gasthear Anne Boelens en fan syn frou Manna. Dit nûmer fan de Moanne is sa ek wurden ta in hommaazje oan har beiden. Oan it ynterieur is dúdlik te sjen dat it karakteristike hotel De Pauw oan e Stasjonswei yn Ljouwert yn syn neidagen is. Der hingje noch wol skilderijen oan e wand en it koper wurdt noch ien kear poetst. De stoel fan Sybe Sybesma is der ek noch. Mar de himelbêden binne al nei de beide dochters, de skou yn it restaurant is fuort en wat der no noch is, giet foar in artystepryske fuort sa t Anne Boelens, de baas fan De Pauw, it neamt. Op it momint fan ferskinen fan dizze Moanne is dat allegear ferline. Want op sneon 24 maaie om krekt binne de doarren ticht gien en op 31 maaie hat de offisjele oerdracht plakfûn. It boppepart wurdt ferboud ta studintekeamers en ûnder komt in Grand Café. De groepkes dy t trou yn De Pauw fergaderje, sille in oar ûnderkommen fine moatte, krekt as de trouwe gasten dy t soms al generaasjes lang nei De Pauw ta geane. Mar, fan ien ding is Boelens wis, sa n goedkeap hotel sa ticht by it stasjon sil der net gau wer komme. In petear oan de stamtafel mei Anne Boelens.

3 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 Rike histoarje mei yllustere gasten De Pauw ôfsletten Anne Boelens: jitske kingma Nooit weer zo n goedkoop hotel bij het station foto sake van ek Boelens sil syn gasten wol misse. Se meitsje suver diel út fan syn libben. Oan e stamtafel dêr t wy no sitte ha al hiel wat petearen plakfûn. Der binne dizze lêste dagen meast sa n fiif, seis gasten de nacht, dêr t sa n twa, trije fêste gasten fan binne. De kantoarminsken, sa t Boelens se neamt, minsken dy t in pear dagen yn de wike yn Ljouwert wurkje en de nacht dertusken yn De Pauw sliepe, foarmje in fêst ûnderdiel fan it gastebestân. Boelens ken syn fêste gasten goed en wit presys wat se wolle. Neem nou mijnheer Steward. Hij werkt hier op een kantoor en komt s avonds om een uur of zeven binnen, schuift om tien uur aan de stamtafel, drinkt twee biertjes, nooit meer en gaat dan tegen twaalven naar bed. En om half acht komt hij voor het ontbijt. Guon gasten ha al in lang ferline mei De Pauw, lykas de hear Van Oort. Syn heit kaam al fan 1947 ôf yn De Pauw en earst kamen se tegearre. Neidat de heit stoarn wie kaam Van Oort allinne, earst alle wiken, letter ien kear yn e trije wike. Ek Van Oort hie fêste patroanen. Boelens hat yn de lange jierren dat er it hotel dreau leard, dat dy fêste gewoanten moarns betiid al begjinne, by it iten. Mensen die in de bouw werken ontbijten voor zeven uur, winkel- en kantoorpersoneel voor acht uur en toeristen en mensen die voor privébezoek hier zijn tussen acht en negen. Mar ien ding ha se allegear mienskiplik: ier of let skowe se oan oan e stamtafel. Der binne al hiel wat famyljeferhalen oer de tafel gien. Minsken krije echt in bân mei Boelens, sa t se dat earder mei syn heit ek hiene. Boelens: In 1972 is mijn vader overleden, aan het eind van het jaar. In het begin van het jaar erna kwam er een van de vaste gasten en die vroeg Waar is die ouwe dikke bleven. Ik zei Die is overleden. Toen zat hij op de stoel te trillen en te beven, zo schrok hij daarvan. Dat minsken sa n bân mei de famylje Boelens krigen, is net allinne te ferklearjen út it feit dat se der sa lang kamen, mar ek dat se de famylje sa faak seagen en fansels om t se dêr in bêst plak hiene. Guon gasten wiene der wol hûndert nachten yn it jier. Sa wie der in groepke fan fjouwer blommegrossiers dat der alle wiken yn e nacht fan tongersdei op freed en fan moandei op tiisdei wie en altyd by Boelens oan tafel skode.

4 In oare trouwe groep besikers komt fan de waadeilannen. It binne eilanners of toeristen, dy t fan it eilân ôf de earste nacht yn De Pauw trochbringe en dan de earste trein nei it westen pakke, in nacht yn De Pauw sliepe en dan de earste boat pakke. Boelens: Dat is iets wat de laatste jaren heel erg veranderd is. Vroeger had je zeven weken hoogseizoen, maar nu heb je het hele jaar door toeristen op de eilanden. In oare groep gasten binne de ferdwaalden: Een paar keer per jaar heb je Scandinaviërs die s zomers bij Drachten of Heerenveen een verkeerde afslag nemen en dan om half twee s nachts verzopen en wel bij ons aankomen. Sa binne der ek in pear yn it jier dy t yn Swol de trein nei Grins nimme woene, mar yn dy fan Ljouwert telâne komme en net mear fierder kinne. De Pauw leit net allinne ideaal, flak by it stasjon, de priis is ek net gek: tritich euro foar ien persoan, fyftich foar twa, ynklusyf moarnsiten. Boelens: Een eenvoudig prijsje, maar het zijn ook eenvoudige kamers, zonder douche, wc, telefoon of tv op de kamer. Krekt fanwegen dy freonlikens foar minsken mei een platte beurs sa t Boelens it útdrukt, is it sa spitich dat der ticht by it stasjon gjin goedkeap alternatyf is, fynt Boelens. It Anker is der fansels noch wol, mar dat is fierder fan it stasjon. Boelens: Als er een vier- of vijfsterrenhotel verdwijnt, dan komt daar wel wat voor in de plaats, maar een hotel in onze prijsklasse niet zo snel, al zal er nog zo veel vraag naar zijn. Dat het bij ons zo voordelig is, is historisch zo gegroeid. Het pand is al afgeschreven en de investeringen zijn gespreid gedaan. 4 fertsjintwurdigers In groep dy t altyd trou nei De Pauw kaam, wie dy fan de fertsjintwurdigers. Jonge knapen, fol libben, op in fatsoenlike manier brutaal, sa t Boelens it útdrukt, altyd yn foar in goeie grap. Boelens: Zo waren er twee vertegenwoordigers die dezelfde Volkswagen hadden. Bij de een stond er een tube tandpasta op, bij de andere een grote sigaar. Dat spul bleek van hetzelfde materiaal te zijn, dus s nachts wisselden ze dat om en had die van de tandpasta een sigaar op de wagen. Dat er meast goede ûnderfinings mei syn gasten hat foto sake van ek gehad het terug te betalen. Soms duurde het wat langer dan normaal, maar ze betaalden toch meestal wel. Oer ien groep gasten wol Boelens it net ha: de lju dy t net doogden. Boelens: Mijn vader zei altijd, van de 100 gasten zijn er 97 eerlijke, hardwerkende mensen, met 2 is wat aan de hand en 1 deugt echt niet. Als je nou tienduizend gasten hebt, dan zijn Als er een vier- of vijfsterrenhotel verdwijnt, dan komt daar wel wat voor in de plaats, maar een hotel in onze prijsklasse niet zo snel, al zal er nog zo veel vraag naar zijn. yllustrearret er mei it folgjende ferhaal. Een van de gasten liep op een avond zo de Willemskade in. Toen hij in onderbroek en regenjas hier aan de stamtafel zat zei hij: Zo kan ik morgen niet naar mijn klanten toe. Nou, zei mijn vader, dan moet je hiernaast maar even een pak kopen, bij Van der Boom. Mijn vader Van der Boom uit bed bellen en toen ging hij de volgende morgen een pak kopen. Hij had alleen niet voldoende geld. Mijn vader schoot het hem voor. Alleen, toen zagen we hem niet meer terug! Pas na twee jaar kwam hij weer langs en gaf mijn vader het geld voor het pak terug. Pa vroeg waarom het nou zo lang had geduurd. Nou, het verkoopvak was eigenlijk toch niets voor hem, dus daar was hij uitgestapt en hij had niet eerder gelegenheid er honderd die niet deugen. Als je al die verhalen daarover zou opschrijven, dan lijkt het alsof het hier een hele rare boel is geweest. Maar dat is niet zo. Je had alleen af en toe een storing tussendoor van iemand die geen geld had, overspannen was, familietragedies had of waar ik de hele nacht voor opbleef omdat ik bang was dat hij de boel in brand zou steken. Maar dat waren dus uitzonderingen. Wat Boelens perfoarst noch kwyt wol, as symboal fan de tawijing oan e gasten, is it feit dat syn mem yn e winter tegearre mei in keamerfamke al de doarren lâns gong om by de gasten in waarme krúk op bêd te lizzen. Der wie gjin ferwaarming op de keamers en sa hâlden de gasten it dochs waarm. In oar ritueel wie

5 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 de ronde mei it skearwetter, moarns betiid. De minsken waarden wekker makke en krigen dan in skoftke letter waarm skearwetter. Boelens: Maar er was wel eens iemand die zijn eigen scheerwater koud had laten worden en dan op de volgende ronde wachtte. Dan nam die het water van een van de anderen en kregen wij klachten dat het scheerwater niet warm was, haha. yllustere figueren Frege nei bysûndere literêre figueren dy t De Pauw oandienen, komt fansels as earste Sybe Sybesma nei foaren, eare mei in nammeplaatsje op de stoel dêr t er altyd op siet. Sybesma siet hiele Josse de Haan en Klaas Bruinsma. Mar ek Jan Wolkers hat wol gast west en Drs P. Dy hat sels noch mei Sybesma krystgedichten makke. Ek Simon Vinkenoog kaam wolris del en in man as Jules Deelder, de nachtboargemaster fan Rotterdam. Mar, mei troch Sybesma, wiene it benammen dichters. Fêste gasten wiene altyd de groepkes dy t har gearkomsten yn De Pauw hiene. Om der in pear te neamen: de redaksje fan de Strikel, it Skriuwersboun, de Moanne en noch in hiel protte oaren. Boelens: Soms schoof er iemand ergens bij aan en dan bleek dat ze eigenlijk bij een ander groepje hadden moeten zitten, die bijvoorbeeld in het restaurant zat. Er kwam hier van alles. Mijn 5 Mijn vader zei altijd, van de 100 gasten zijn er 97 eerlijke, hardwerkende mensen, met 2 is wat aan de hand en 1 deugt echt niet. dagen yn De Pauw te filosofearjen, gedichten te skriuwen en ferhalen te fertellen. Boelens: Een aparte man. Hij zat een keer hier aan de tafel te slapen, het was half drie. Een paar van de andere gasten plakten vloeitjes op zijn bril en toen hij zijn ogen opendeed zag hij alles vaag. Ik bin blyn, ik bin blyn, zei hij. Wat nou precies zo apart aan hem was, ik weet het eigenlijk niet. Het was de hele sfeer die om hem heen hing. Hij preekte nu en dan wel eens en dan zat hij aan de tafel een preek te schrijven. Midden in de nacht belde hij dan een dominee uit bed om advies. De gasten zaten met de oren te klapperen. Al te folle besef fan de tiid hie er net altyd. Boelens: Vroeg hij op een nacht: Hoe laat is het Boelens? Twee uur, zei ik. O, dan blijf ik nog even. Dat zal ook wel moeten, zei ik dan, het is midden in de nacht. Dacht-ie dat het middag was. Hij zat hier hele dagen, van s morgens elf tot s avonds tien. En zijn vrienden kwamen hier ook heen. s Avonds ging hij dan weer naar huis, naar Heerenveen. Sybesma is yn de boekhâlding ferivige as debiteur. Boelens: Hij had altijd geld tekort. Dan vroeg hij aan mij: Boelens, vader zei altijd: Dat vult mooi op, al had hij er in zijn hoogtijdagen helemaal geen ruimte voor. histoarje Baas Boelens hierde De Pauw yn Doe hie it al goed fyftich jier jier hotel west. It hotel is yn 1887 boud en neffens Boelens stie der earst in houten herberch. It moat in Belch west ha dy t dy eksploitearre en dy man hjitte fan De Pauw. Sa skynt de namme ûntstien te wêzen. Boelens: Maar dat is niet zeker, er staat nergens iets van op papier. Yn 1949 hat heit Boelens it kocht en Anne wie twa doe t se der kamen te wenjen. Hy is der eins as fansels yngroeid. Weromsjend op dy earste jierren fertelt er: Vroeger had je van die topdagen: hokkelingendag, dankdag voor het gewas, de vrijdag voor sinterklaas en kerst. Mijn ouders hadden het dan zo verschrikkelijk druk. Ik zie mijn vader nog voor me, sokken uit, schoenen uit, voeten in een teiltje met water en een sigaar in de mond, terwijl hij anders nooit rookte. Ook mijn moeder rookte Een paar keer per jaar heb je Scandinaviërs die s zomers bij Drachten of Heerenveen een verkeerde afslag nemen en dan om half twee s nachts verzopen en wel bij ons aankomen. hoeveel staat er nog open? Meestal was dat nogal wat en dan zei hij: Da s wel veel hè? Ja, mijnheer Sybesma, da s veel. Maar Boelens, maandag krij ik myn útkearinkje, als ik dan een tientsje betaal, mag ik dan nou nog wel wat bestellen? Ja hoor, zei ik dan. Dan gaf hij een rondje van achttien gulden en dat tientje zag ik maandags helemaal niet. Nou ja, dat hoorde erbij. Boelens fertelt dat Sybesma winters altyd yn simmerpak rûn en simmers yn winterpak. Boelens: Dan zou hij de deur uit en dan zei ik Sybesma, de jas moet vast, het sneeuwt. Maar dat kon niet, zei hij, want alle knopen waren er af. Mensen vonden hem wel eens een beetje vreemd. Maar als ze dan hoorden dat hij klassieke talen had gestudeerd en gedichten schreef, dan waren de vrouwen niet bij hem weg te slaan. Oare gasten dy t hjir geregeld kamen wiene de bruorren Abma, mei wa t Boelens altyd goed opsjitte koe, en mannen as op zulke dagen een enkele sigaret. Als jongen van dertien, veertien kreeg ik medelijden met hen omdat ze het zo druk hadden. Dan ga je automatisch helpen, opruimen, het buffet vullen. Het werd niet aan je gevraagd, je deed het gewoon. En zo rolde je erin. De drokste perioade wie fan Baas Boelens ekspoitearre doe ek noch it busstasjon en dan gongen der op in dei samar twatûzen koppen kofje troch. Boelens: De koppen gingen op een dag zeventien, achttien keer door het afwaswater. Ik zag mijn moeder de hele dag staan afwassen. Och, wat hebben dìe mensen hard gewerkt. De gasten koene ek limonade, in fleske bier, in kop sop of in útsmiter krije. Yn 1970 is Baas Boelens mei it busstasjon ophâlden. Anne slagge yn dy tiid foar de MULO, mei goeie sifers foar boekhâlden, met dank aan leraar Mollema, Moltsje zeiden wij altijd. Hy soe earst yn de boekhâldkant fierder, mar doe waard

6 syn heit siik. Dy wie oerspand. En oft Anne no al of net wat oars wold hie, dêr tocht er net oer nei, dat wie doe sa net. Hy moast helpe en sa kaam er yn de saak. En no giet er der wer út. ferkocht De ûnttakeling docht Boelens sear, mar hy wit dat it net oars kin. Doe t der in pear jier ferlyn foar it earst in keaper kaam, woene syn frou en hy it ynearsten net ferkeapje. Mar dochs binne se der stadichoan hinne groeid. Se moasten op t lêst wat foarútsjen, binne net de jongsten mear en as der dan in keaper is en gjin opfolger, dan leit it yn e reden der dochs oer nei te tinken, fertelt Boelens. Dy keap gong net troch, mar it drompeltsje wie nommen. Doe t der dan ek in nije keaper kaam, ha se it hotel dochs mar ferkocht. Mar ik doe dit werk nu vierenveertig jaar en ik zal het wel missen. Ik heb het altijd met heel veel plezier gedaan. Lykwols, hy hat ek in protte argewaasje hân. Benammen de gemeente Ljouwert hat him hiel wat kopsoargen koste. Dat begûn ein jierren santich, doe t herberch De Stee njonken De Pauw festige waard. Troch de lûdoerlêst koe in tredde part fan de keamers net mear brûkt wurde en mei dêrtroch is it tal oernachtingen flink weromrûn. Boelens hat wol de striid mei De Stee oanbûn, mar krige gjin stipe fan de gemeente, in grutte frustraasje. Mei om dy reden hat er it hotel nea moderniseard troch bygelyks dûs, wc en televyzje op e keamers te pleatsen, dat hie dochs gjin sin as er it mar foar in part brûke koe, wie er fan betinken. In oar sear punt is it fytspaad lyk foar de doar, wêrtroch t de gasten net foar de doar útlade kinne. Boelens is tige frustreard oer it belied fan de gemeente. It tal oernachtings rûn yn de ôfrûne fjirtich jier werom fan tsientûzen jiers nei úteinlik fiiftûzen de lêste jierren, sa n hûndert yn e wike. En op 24 maaie is der in tiidperk ôfsletten. Wat sil Boelens dan, útsein fansels genietsje fan de bernsbern, sa t syn frou as earste neamt? Hy is dan fan doel syn âlde hobbys wer op te pakken, lykas postdowen, tropyske fûgels ( de naweeën van die hobby zie je hier nog steeds om je heen, seit Boelens, wizend op de fûgeltsjes yn koaien op ferskillende plakken) en de postsegelsamling. Ik voetbalde vroeger ook en deed aan judo. Maar dat zal er nou wel niet meer in zitten, seit er wylst er him op e búk kloppet. Meneer Boelens andré bralts As ik myn hyperaktyf hoarekalibben ris oereidzje, sjoch ik legioenen kastleins oan my foarbygean: fleurige en deune, golle en sikkeneurige, kreas yn it pak en mei fersliten spikerjaskes. Soe ik der op ferge wurden om út dy hurdwurkjende en skreppende pylders fan de maatskippij in top trije gear te stallen, dan soe meneer Boelens fan De Pauw der altiten yn stean. Meneer Boelens: allinnich it deltikken fan dy wurden jout my al een lyrysk gefoel. Ik sjoch him dêr hierskerp sitten, yn it healtsjuster fan de jachtweide, mei syn mankelike snor, syn flinterstrikje en syn monumintaal stal. It wie fan myn kant leafde op it earste gesicht. gol en romhertich Syn fleurich synisme bygelyks koe ik net gau genôch fan krije. Zwarte Haan in de herfst, en dan bij storm en regen en noodweer. Dat is zo prachtig, die ongelooflijke triestheid en die godverlatenheid van alles en iedereen. Dan wil je alleen nog maar het water inlopen. In joyeuze man ek, mei in soarte fan hoflikheid en healgrasjeuze manieren dy t eins net mear fan dizze tiid binne en my miskien krekt dêrom wol sa woldiedich oandiene. En dat yn in romte dy t mei troch it royale pluche en de sabeare fotorealistyske skilderijkes dochs al de sfear fan beppe har tiid oprôpen. Meneer Boelens: hoewol t myn drompel om ien te dookjen fier ûnder it Fryske gemiddelde leit, is it noait by my opkommen om him oars as sa te neamen. It ordinêre Boelens wie my fierste provinsjaal en Anne, no ja, allinnich it idee al. Dochs hie dat mei ôfstân neat te krijen: jo koene alles tsjin him sizze, hy ferblikte noait en yn tiden dat ik wat yn de lytse loege siet, ha ik him kennen leard as in gol en romhertich mins. Net dat jo by him alles mar meitsje koene. Ik ha him yn goed fyftjin jier ien kear lulk sjoen, mar dan ek sa ferskuorrend dat ik bang wie dat er deryn bliuwe soe. Ien fan syn hotelgasten tocht achter syn rêch in faam fan plezier oer de treppen mei te smokkeljen: Het is hier godverdomme geen hoerenkast! Mei kop en kont, jawis! Ik frege him op in stuit oft hy net in bytsje ôffallen wie, mar hy seach my allinnich mar op syn bewende mankelike manier oan, skodholle en sei: Wat bent u toch een vreselijk aardige man. Koartsein, it is mei triennen yn d eagen en weemoed yn t hert dat ik hjir ôfskie nim fan dit bjusterbaarlike etablissement en syn ûnferjitlike kastlein: meneer Boelens. 6

7 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 De lêste gast? klaske jaspers 7 Wie ik mar de lêste gast yn Hotel de Pauw oan de Stasjonswei yn Ljouwert. Ik hie myn bliuwen noch graach trije dagen rekke wollen om de status fan ultime gast te berikken, mar it is my net slagge, de plicht rôp. It wie dreech om ôfskie te nimmen fan it hotel dat ik kennen leard ha sûnt ik trije jier lyn op Skylge kommen bin te wenjen. Yndie in hotel dêr t je goedkeap útfanhúzje koene, en dêrtroch troffen je der in bûnt selskip oan, fariearjend fan in âldere bibliotekaresse, eilanners, in hannelsreizger oant in karavanferkeaper. De lêste gast wie in fuotballer, wit ik no. As ik skille om te reservearjen, wie it altyd sûnder mis: Fansels, frou. Hoe let tinke jo te kommen? De moai rûne hotelhâlder like fuortrûn út in Kronkel fan Carmiggelt. Iroanysk en somtiden sinysk wie er, mei in goeie grap op syn tiid, dêr t syn hiele búk oan meidie. Sa út en troch, als er it net mear sitten seach, naam syn mankelikens Russyske foarmen oan. Hy wie altyd gastfrij en geregeld krige ik in Ternaarder Beerenburg fan de saak oanbean, neffens in treflik resept fan syn pake Boelens. Dy echte Boelens liet de bekende bearenburchmerken ferblikke. De hear Boelens hie in einleas plichtsgefoel en hâlde altyd in each op e saak. Of koe er der net sûnder? Hij seach my dan ek ferbjustere oan, doe t er hearde dat ik in lange fakânsje hâlde soe yn it bûtelân. En oft der dan wol minsken yn ús Folkshegeskoalle wienen dy t in hoareka-fakdiploma hienen? It wie hearlik om oan de stamtafel, nei in wiidweidige gearkomste earne oars, it ûntnochterjende kommentaar by it SBS-6 nijs of by Nova te hearren út de mûle fan Boelens. Hy begûn dan mei: Ach, frou, witte jo wat it is En dan wisten jo hoe let oft it wie. Hy koe as gjin oar somberje oer it wrâldnijs mar it hie in heilsume útwurking op syn gasten. It koe ommers altyd noch folle minder? Eins hie de gemeente Ljouwert sa wiis wêze moatten om fan dy prachtige herberch út de foarige ieu in libben museum te meitsjen. Mar ach, dy gedachte smiet ik wer fan my, want sagau t amtners har mei soks ynlitte is it daliks dea guod baas. Nee, dan bewarje ik leaver myn kostbere oantinkens oan De Pauw. Ien fan de moaiste foarwerpen yn de taapkeamer wie de hingjende krantestander dy t bestie út seis etaazjes, dêr t de dagen moandei, tiisdei, woansdei, ensafuorthinne yn izer op stienen. In prachtich ding, mar de moandeiskrante lei noait op de moandeisetaazje. As je de trep omheech gienen nei de hotelkeamers fûnen je dêr ienfâldige en kreaze keamers, mei as dekoraasje in lytse Rabobank-kalinder fan it foarige jier, it Nije Testamint en yn in inkelde keamer in borduerde Spaanske flamenkodûnseres. In binnenhûsarsjitekt hie der foar soarge dat de handoeken en de tekkens yn deselde kleur read wienen. It wie sûkerskjin op de bopperferdjipping, mar wêrom hong der dan altyd sa n ûndefiniearbere rook? Ik ha it noait frege. Yn alle gefallen feroare myn stimming, ienkear oankommen op de hotelkeamer, faak yn in gefoel fan legens, fan neat mear oan te dwaan. Dy weromkommende oefening yn it my losmeitsjen brocht berêsting. Ik tink ek werom oan de ober dy t it fak noch leard hat en dy t persoanlik op jins doar kloppe om jin wekker te meitsjen. De lêste kear dat ik tillefoanysk kontakt socht mei De Pauw, stie der op it antwurdapparaat: We cannot take your call at the moment, please leave your message after the tone. Wêrom gjin Liwadders, Frysk of Hollânsk? Jim namen dochs altyd op? Yn de Ljouwerter Krante fan 22 maaie stie in fraachpetear mei de hear Boelens en syn elegante frou Manna, in prachtige stim hat se. De Ljouwerter Krante tekenet oan: Dit wordt straks een grand café. Maar zo leeg als het hier nu is, is het bij mij binnen nu ook. Ik ha yn in soad hotels sliept, mar dit sil ik misse. De dichter J.C. Bloem sei it al: Voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij. [5 juny 2003]

8 Hotel De Pauw rita mulder-radetzky Exterieur meer veranderd dan interieur Het blok huizen dat grenst aan de Stationsweg en de Baljeestraat is na 1888 verrezen. In dat jaar werden de bouwpercelen op de hoek van de Baljeestraat, nr 8 en nr. 10, waar tegenwoordig herberg De Stee en hotel De Pauw staan, te koop aangeboden. Het eerste perceel werd eigendom van Cornelis van Wely, logementhouder te Leeuwarden. Voor het tweede perceel betaalde Roelof Vermeulen, koopman en fabrikant te Leeuwarden, ƒ 1716,40. Hij bezat ook het naburige perceel nr. 12, waar hij zijn kantoor inrichtte. Deze koopman zag het verwerven van de bouwpercelen waarschijnlijk als een gunstige investering. Dit blijkt uit de wijze van verkoop, die in twee fasen gebeurde. In 1889 verkocht Vermeulen de helft van zijn bezit voor ƒ 1250, aan Sytze Bouma, vleeshouwer in de stad. In de koopakte worden aanwezige gedeelten fundamenten aan den Stationsweg genoemd. Dit betekent dat Hotel de Pauw toen al in aanbouw was. In 1891 was de bouw reeds voltooid, want in de akte van verkoop in genoemd jaar staat vermeld: een gebouw ingericht tot café, hotel met vergunning, genaamd de Pauw, met veranda, benevens wagenhuis en stalling etc. Deze keer streek Vermeulen ƒ 8000, op van de nieuwe eigenaar Heertse de Vries, hotel- en koffiehuishouder. Dit is de eerste keer dat de naam De Pauw wordt vermeld. Het is niet bekend waarom men deze naam aan het hotel heeft gegeven. De Vries runde het hotel-café tot Toen verkocht hij zijn bedrijf aan Rinze Sjoerd Kuiper, koopman van beroep. Rinze overleed in 1905 en zijn weduwe nam de exploitatie van het hotel op zich. De boedelinventaris die in 1905 werd opgesteld, is van groot belang omdat deze een beschrijving geeft van een reeks vertrekken in het gebouw. Zo bevonden zich in de zaal een biljart, een leestafel, zes tafeltjes, drie spiegels en 42 stoelen, drie gaskronen, een barometerkastje en een klok. Ter opluistering van het geheel was er een papegaai (geen pauw), die als de duurste post in de boedellijst is opgevoerd! Voorts staan in de boedelbeschrijving typische cafébenodigdheden genoemd zoals een bierpomp, karaffen en wijn-, bieren bitterglaasjes. De drankvoorraad werd in de kelder bewaard: likeuren, cognac, madeira, bitter, jenever, brandewijn enz., ter waarde van het respectabele bedrag van ƒ 214, Het hotel werd in 1908 opnieuw te koop aangeboden en het wisselde daarna tot 1949 nog vijf maal van eigenaar. In dat jaar kwam het hotel in bezit van de familie Boelens. Volgens een koopakte uit 1924 nam de nieuwe eigenaar het buffet in het cafélokaal, twee waschfonteintjes en het recht op telefoon en de huistelefoon over. Vooral dat laatste is een aardige mededeling, waaruit blijkt dat De Pauw toen al een goed geoutilleerd hotel was. Voor het eerst werd de telefoon in een koopakte genoemd; het telefoonnummer van De Pauw staat echter al op een telefoonlijst uit 1915 vermeld. de pauw ca prentbriefkaart archief histoarysk sintrum ljouwert. op de achterkant staat t. westerbaan als eigenaar vermeld. architectuur Het gebouw was in 1889 in aanbouw en het werd in 1890 voltooid. De architect is helaas niet meer te achterhalen. Er is wel een oude foto bewaard gebleven van het exterieur. Deze opname toont een bakstenen gevel met een zorgvuldige detaillering in neo-renaissance stijl, die omstreeks 1890 in de architectuur in 8

9 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 eetzaal hotel de pauw, ca prentbriefkaart archief hendrik ten hoeve. 9 zwang was. Zo zien we veel zwaar geprofileerde lijsten en opvallende negblokken (speciale sluitstenen) boven de ramen. Het gebouw heeft twee bouwlagen onder het dak waarbij aan de linkerkant de gevel is uitgebouwd en iets hoger opgetrokken dan de rest. Op deze manier zijn hier drie bouwlagen geschapen. Het travee (raamvak) kreeg een extra accent door het plaatsen van een geveltop als bekroning en een aardige detaillering van lijsten en voluten (krulwerk). Een ander accent vormt het timpaan boven het tweede dubbele venster op de eerste verdieping. De voorgevel is vier raamvakken breed, waarvan het meest linkse door zijn breedte beklemtoond wordt. De rest van de gevel met drie vensters springt iets achteruit zodat er een balkon ontstaat met een hek. Boven de ramen is een decoratieve band van geglazuurde tegels onder de daklijst aangebracht. Vanuit het dak is een dakkapel met bekroning en wangen uitgebouwd. Het balkon rustte op een veranda, voor de grote glazen deuren op de begane grond. De ingang was in het midden gesitueerd. De veranda bood ruimte voor de tafels en de rieten stoelen. Links van de veranda, achter de brede deur, bevond zich het restaurant. Uit 1927 dateert een tekening van de bekende Leeuwarder architect A. Witteveen die deze gevel weergeeft. Een aantekening op het Historisch Centrum Leeuwarden meldt dat deze tekening aankoop in eigenaar beroep 1891 Heertse de Vries hotel- en koffiehuishouder 1903 Renze Sjoerd Kuiper koopman 1908 Jelle Jacobs de Haan veehouder / logementhouder 1915 Titus Bekema koopman / hotelhouder 1921 Johannes Godhelp zonder beroep 1924 David Rosenbaum onderwijzer 1926 Tiemen Westerbaan veehouder / kastelein 1949 Minne Boelens hotelier 1972 Anne Boelens hotelier bij een verbouwing hoort. In 1966 werd de houten veranda afgebroken en kwam er een nieuwe glazen pui waarbij de ingang verplaatst werd. De doorlopende glazen wand zonder enige detaillering weerspiegelt de mode van die jaren. De gevel is tegenwoordig door een witte pleisterlaag aan het oog onttrokken. Alleen de decoratieve band met tegels onder de daklijst is nog waar te nemen. Opvallend prijkt de grote pauw als een uithangbord voor de gevel. interieur In tegenstelling tot het gemoderniseerde exterieur is het interieur van De Pauw weinig veranderd. De sfeer is typisch die van het bruine café, waarin de tijd stil is blijven staan. De bruine lambrizering dateert uit de begintijd en veel van de meubels zijn eveneens van het einde van de 19 de eeuw en begin 20 ste eeuw. Ook de spiegel in de ruimte links van de ingang stamt uit die tijd. Er waren toen nog twee in het huidige café. Misschien het meest opvallende meubel in de gelagkamer het donkerbruine eikenhouten hemelbed is dat de looproute naar de tap lijkt te versperren. Zijn dominante plaats is echter verklaarbaar. Klanten schijnen niet graag in het midden van de zaal te zitten. Daarom heeft de eigenaar deze locatie bedacht. Ter opluistering van de ruimte zijn enkele aardige schilderijen opgehangen. Het vermelden waard zijn een oude regulateur (wandklok), een biljartklopper en de koffieketel die aan pake (Anne) Boelens herinnert. De stamtafel met kleed past in deze sfeer. Behalve het cafégedeelte bezit De Pauw een restaurant dat in de jaren 60 bij het bedrijf is betrokken. Deze ruimte grenst aan de Baljeestraat en is op de plaats van het vroegere kaaspakhuis van de fa. Feitsma gesitueerd. [In wiidweidiger ferzy fan dit artikel waard publisearre yn de gids foar Iepen Monumintedei 2001, in útjefte fan Aed Levwerd en it Histoarysk Sintrum Ljouwert.]

10 Hesseline meindert bylsma Soe ik tsjin in Literêre Fries sizze: Frou De Bos wie der ek, de kâns is grut dat ik as andert krij: Wa seisto dat der wie? Soe ik lykwols tsjin dyselde sizze: Hesseline wie der ek, moai wis krij ik dan as andert: Soa wie dy der ek wer, no dat fernuveret my neat. Mei oare wurden: der kin yn Fryslân gjin literêre kat strûpt wurde, of se is derby, Hesseline. Wol wat apart: se wennet yn Gouda, is fan hûs út gjin Friezinne, praat wol Frysk, in kromke Heechhaarlemmerdyks Frysk faaks, mar wol moai. Dêr moatte wy it mar eefkes oer ha. Hesseline dus! As ik yn De Pauw nei binnen stap, sit Hesseline mei in fergrutglês de krante te lêzen. De eagen no, se wurde der net better op. Wy ferhúzje nei it hoekje by de trep dêr t al gâns wat Fryske saken bepraat en bedien binne. Op in spegel hinget in papierke Niet te koop as bewiis fan wat der barre sil: Hotel De Pauw sil meikoarten gjin hotel mear wêze. Ofgryslik spitich, fynt Hesseline, foar de minsken sels, in tradysje fuort, mar ek foar my. It wie myn útfanhûzersplakje, moai ticht by it stasjon, net te djoer, freonlike lju en geselligens. Se sjocht mei in bewyske fan spyt om har hinne. Ik ha hjir sa siet wie Sipke de Vries, dy t fan Aldeboarn kaam. No, en doe ha wy it der sa no en dan eefkes oer hân. Do hiest belangstelling foar it Frysk, mar do pratest it net. Nee, dat kaam letter, ik mei wol sizze dat dêr ek wer gâns tafallichheden mei mank wiene. Yn myn studintetiid ik studearre Nederlânsk, ik bin literêr histoarika folge ik op in stuit in stikmannich kolleezjes Frysk. Jelle Brouwer ha k noch eefkes hân bygelyks. Op dat kolleezje sieten tafallich ek Rindert Straatsma en Minne Dykstra. Dy ronselen leden foar Cygnus Resurgens, de Fryske studinteferiening. Ik woe gjin lid wurde: ik prate gjin Frysk. En dat wie ik doe ek noch net fan doel. Foar de aardichheid ha k in kear nei Cygnus west en ferkocht wie ik: sa gesellich. Ik woe net wer fuort. It waard 1965, betinkingsjier fan Gysbert Japiks. Cygnus soe in fertsjintwurdiger ha yn it betinkingskomitee. Wer sa n 10 Ik haw him skille en my útnoegje litten foar de útrikking. Dat wie op 9 novimber, myn jierdei, en ek noch de dei dat de Berlynske muorre foel. faak west, hast in stikje fan mysels, mar hawar, ik sil om wat oars sjen moatte. Wêrom bist diskant noait útkaam te wenjen? Och, ik ha it wolris yn my omgean litten, mar Gouda leit sa moai sintraal foar myn twadde hobby: klassike muzyk. Tink mar oan Vredenburg yn Utrecht en fansels it Concertgebouw yn Amsterdam. Myn konklúzje: op it foarste plak dus hobbyfriezinne. Dyn bining mei Fryslân en it Frysk! Dêr seist wat, ien stik tafalligens eins dy bining. Ik wie in jier of sân. Us heit naam in boekje foar my mei, skreaun troch Jouk Terpstra: De kinderen van de Achterweg. Dat spile yn e omkriten fan Drachten. It fûn it prachtich en benammen wurden as heit en mem, pake en beppe fûn ik apart en moai. Ek it ferfolch: Zomer aan de Achterweg, haw ik opfretten. Ik hie lêshonger, net allinnich nei boeken oer Fryslân, mar dy ek. Nynke fan Hichtum stie bygelyks ek by ús yn e kast. En dan komme jo yn Amsterdam altyd wol in Fryske skoalmaster tsjin. Skoalmasters, plysjes en tsjinstfamkes ha lange tiid dé eksportartikels fan Fryslân west. Myn Fryske skoalmaster hy joech Nederlânsk op it gymnasium yn Amsterdam dêr t ik op tafallichheid: litte se no net ien fine kinne. Ik woe wol, mar ik prate gjin Frysk. Dat soe wol komme, ornearren se. En sa siet ik ynienen mei allegearre Fryske pommeranten om e tafel. Sy Frysk prate en ik Hollânsk. Op in stuit moast der immen komme om rûnliedingen te fersoargjen op e tentoanstelling. It like my wol wat, mar ja... dat Frysk. Gjinien fan it komitee hie beswier tsjin my, útsein Ds. Kalma. Dêr moat al Frysk praat wurde, sei hy, en dat ha ik juffer De Bos noch nea dien heard. Klaas de Vries naam it foar my op: Dêr rêdt de juffer wol mei. No, en ik ha my dermei rêden. Letter haw ik fan Anne Wadman, lit my mar sizze, de finishing touch leard. Ek al wer sa n tafallichheid, dat better yn e kunde kommen mei Anne. Ik koe him wol, mar oerflakkich. Syn boeken koe ik better. It wie yn 1989 doe t ik nei Jorwert soe, nei it iepenloftspul. Tafallich kaam ik Anne tsjin, mei Jo Smit, se sieten op in terraske en noegen my derby. Mei ús trijen ha wy doe wat iten en dronken en letter hat Anne my nei Jorwert brocht. Hy hie fuortdaliks ek wol in literêr kerweike foar my. It gong oer in bondel kritiken. Lês it eefkes troch, sei er, en sjoch eefkes oft alles deryn moat.

11 de Moanne NUMER 6 JULY foto jan kalma In pear dagen letter hearde ik dat hy de Gysbert Japicxpriis krije soe. Ik haw him skille en my útnoegje litten foar de útrikking. Dat wie op 9 novimber, myn jierdei, en ek noch de dei dat de Berlynske muorre foel. Ik hearde it pas in dei letter. Mar goed, fan dy dei ôf haw ik befreone west mei Anne en haw ik it ien en oar foar him dien. Sa haw ik him ek op e Q (Koperative Utjouwerij) wiisd. Anne hie altyd mear boeken as útjouwers. It boek In okse nei de slachtbank, dat er yn it Hollânsk skreaun hie, mar dêr t er gjin útjouwer foar fine koe, hie er yn it Frysk oerset. Dat is doe by de Q útkommen. Ik ha de korreksje dien en dat wie in hûdfol wurk. Mar, hawar! Hasto sels noait oanstriid hân om de literêre pinne op te nimmen? In literêr wurk? No nee, mar in boek oer in literêr ûnderwerp, dat wol. Ik ha sels wolris oer in dissertaasje tocht. Ik wit bygelyks dat Winkler Prins yn e wrâld brocht hat dat Gezelle yn it Frysk skreaun hat. In bytsje wier wit ik, mar de echte wierheid soe ik noch wol ris hielendal útsykje wolle. Ik haw der al ris in artikeltsje oer skreaun, mar der sit noch folle mear yn. Mar ja, dan sil der in soad lêzen wurde moatte en do witst wol, myn eagen... Ik wit it, it fergrutglês leit noch op e tafel. Mar it soe wol in nijsgjirrich boek wurde kinne, mimeret se noch eefkes fierder, de korrespondinsje tusken dy beide mannen is noch moai wat fan oerbleaun en der sit in hiel ferhaal efter. No ja, wa wit, men moat noait noait sizze. Wy hawwe noch folle mear ferhakstûke, Hesseline en ik, mar ja, ús romte yn de Moanne is bemetten. Wy binne al oer de mjitte hinne. Mar dat ferhaal oer Winkler Prins en Gezelle, moat eins noch al ris op papier Hesseline!

12 ÛNDER DE FEARREN FAN DE PAUW Sa n kastlein is foar skriuwers goud wurdich Ast yn De Pauw kaamst feroare de wrâld in slach, foaral jûns en nachts. Nei in pear oeren bestie de wrâld net mear. Letter tochst dat De Pauw de wrâld sels wie. In 12 soarte fan paradys, in golle broeisk hea. Of noch better, do waardst de haad- of in bypersoan yn in roman. Soms in gewoane Fryske boereroman, mar ek fakernôch in eksperimintele of absurdistyske stoarje fan wrâldnivo. josse de haan Yn dy fertellings hâlde Anne Boelens as in marionettespylder al dy skriuwers en skriuwsters yn har eigen boeken oan toutsjes yn e hân. Hy boarte der mei, hy liet se de wûnderbaarlikste útspraken dwaan en gefoelsmjittige en heechyntellektuele fersen skriuwe. Ast oer de drompel fan dat kafee kaamst bedarrest tusken al dy poëtyske wurden dy t der hongen, tusken anekdoates dy t der al ieuwen boppe de tafels sweefden. Ast dy even frij meitsje woest fan de toutsjes fan Anne dan brochst in fers by Manna, syn frou, want dy siet oan gjin inkeld toutsje, dy hâlde har Boel(ens) yn eigen hân: anne boelens oan de taap. achter him in portret fan syn heit minne boelens. foto jan kalma.

13 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 DE PAUW IS IN ROMAN WURDEN foar Manna en Anne Boelens Jim wennen tusken fersen, ferhalen, skilderijen en grutte swetsers, tusken in skaaktafel en in stadige hûn dêr t jo altiten oer stroffelen. Soms stapte sa n bleat skildere nimf út it bosk fan har skilderij en lies op it biljert in modern gedicht út de histoarje fan De Pauw. It omsittend laach klapte mar wat graach yn de hannen en raasde om bieren, om bitters, om jenevers en mear jonge bleate fammen. 13 By jim wisten jo dat jins wurden feilich wiene oant yn de lytse oeren jim fûnen elke dichter, skriuwer, hoe min ek, syn eigen grutte god. Jim hellen wurden út e tiis, oarderen se, en joegen hoop yn gleskes skriuwers en oare fantasten krigen fan jim krânsen, grutte prizen. Fjirtich lange jierren fleagen teksten poëzij en proaza troch jim taap heel wat romans, ferhalen, en gedichten begûnen hjir in nij libben. Dé roman oer De Pauw leit yn de neitins mei jim as haadpersoanen Mar wat spyt it my dat ik noait dat skaaktafeltsje yn de bûse stuts. literêre rariteiten Yn myn roman Piksjitten op Snyp haw ik in lytse sêne wijd oan De Pauw. Ik neam it loazjemint dêre De Blauwe Pauw om de tsjinstelling tusken suertsjewetter en drank oan te jaan, it ferskil tusken de ranjadrinkers ûnder de skriuwers en de jeneverdrinkers. De earste kategory kaam dêr net: Op syn reis dêrhinne stuts er even oan yn de haadstêd, yn it keunstnerskafee De Blauwe Pauw, dêr t De Boel al jierren ûnderdak ferlient oan lju dy t mei wurden wat sizze oer de wrâld en de lju dy t der yn omspringe. De Grutsk en De Pjedde akkoarten ûnder tafersjoch fan De Boel It iene ferhaal jeide it oare, oant de kastlein súntsjes frege: Súst noch wel in un auto stappe? Must niet fergete, de bêden hier hewwe goeie veren, de groatste sterren hewwe der met nocht slapen. Ja, de bêden sliepten bjusterbaarlik goed, foaral mei syn twaën. En moarns nei in gat yn de dei hiest fakernôch de earste rigel fan in gedicht op e tonge. It skeelde wa t njonken dy lei. elke poes hat in kater noadich Yn De Pauw hat de gearstalling fan de sammelbondel reade kater tsjin har hoksen fan Marten Brouwer plak fûn. It hat in jier duorre. Brouwer útfanhûze dêr gauris en yn 1995 hawwe wy Ik haw noait sa n yntinsyf oerlis oer in bondel hân as mei dy fan Brouwer. en it proasten mei trije gleskes jonge dat dy literêre mûtse by testamint taskikt wurde soe oan it museum foar literêre rariteiten en oare ôfwikings (s ). Literêre rariteiten en oare ôfwikings (?). Ja, it siet der fol mei, dy Pauw, mar net foar Manna en Anne. Sij fuorren en boarnden, sij brochten de skriuwers op de Parnassus oant se noch mar allinne yn poëzij sprutsen. Wetter waard jenever en jenever spraakwetter. praten oer de kar, de folchoarder, de farianten en de oersettings foar de sammelbondel. Ik haw noait sa n yntinsyf oerlis oer in bondel hân as mei dy fan Brouwer. Ik haw ek selden sa n serieus dichter meimakke as it oer syn eigen poëzij gong. Elke komma, elke punt en dûbele punt moast weage wurde en ferantwurde. Op in jûn let, nei heel wat bierkes en jeneverkes, is de titel fêstlein. Wy ha him daalk foarlein oan de kastlein. Syn andert wie: Prachtich, in poes het in kater noadich, dat wist myn fader

14 saliger al. Proficiat heren, ik trakteer op dit skitterende resultaat. Mei in oare dichter út de quatrebrasrûnten, Sybe Sybesma, haw ik dêr ek gauris yn petear west. Mei Sybe koest de meast assosjative absurdistyske ferhalen opsette. As der ien surreëel tinke koe, wie it dy dichter. It is net om e nocht dat de patriargestoel yn De Pauw dy t oan Sybe wijd is noait in be-sitter hie. Ast der yn siest fieldest de eksorbitante fertelkrêft en taalkeunst fan Sybesma. Ast dy stoel seachst nei fiif jonkjes ferskynde it stal fan dat fenomeen en fleagen syn hannen, earmen en stikelige it geheim fan de pauw Ik haw my faak ôffrege wat it geheim fan De Pauw wie. Mar miskyn wie der ek wol net in geheim. Ik tink dat de kastlein, Anne Boelens, tige wichtich west hat. Hy hie gefoel foar taal, en hy wie eins de anargistyske kant it neist. Hy koe iroanysk, boartlik en soms skerp reagearje op ferhalen dy t oer de tafel fleagen. In gefoelsmins dy Boelens. In kafee stiet en falt mei de kastlein, mei syn frou en mei de hele entûraazje. It wichtichste is tink ik dat in kroechbaas (pardon, hoteljee!) diskreet wêze moat. Anne lulde net oer oare Súst noch wel in un auto stappe? Must niet fergete, de bêden hier hewwe goeie veren, de groatste sterren hewwe der met nocht slapen. wynbrauwen oer de tafel. Elke dichteresse dy t dêr oan dy tafel ferskynde foar Sybe wie elke frou prachtich krige fan him yn in pear minuten in fers dat sa goed foardroegen waard, dat de frou yn kwestje op syn minst tocht dat de dichter noch nea sa fereale west hie. By har fergelike wie Cleopatra mar in mûs. In yntrodusearjen fan in (nije) freondinne yn De Pauw easke tarieding, sadat se de fersen fan Sybe en de bewûndering en irony fan Anne treast wie. It heucht my noch dat Anne ris in kear frege oan myn kammeraatske fan dat momint mei wa t ik in nacht yn De Pauw bliuwe woe: Hest wel permissie fan dyn wettige echtgenoat? Soks fûnst allinne yn De Pauw, of op it Frânske plattelân. Anne sweefde yn dy taap om as in god yn Frankryk, syn eigenmakke Frankryk, midden yn Fryslân. In anargistyske god, dat wol. gasten, skriuwers of hokker artyst ek. Hy wist fan alle rivaliteiten, hy koe de lju dy t elkoars bloed wol drinke koene, mar hy seach faak de betreklikheid fan al dy oarloggen. Hy wie betrutsen, mar hâlde ek ôfstân. Koest letterlik en figuerlik net om him hinne. Syn fjirtich jier ûnderfining mei allerhande slach folk hie him fleksibel makke oangeande minsken, oangeande ferhalen en absurde fertelsels. Dy koe er sels ek nei foaren bringe. En dêryn siet foar my de kaai. Anne Boelens hâlde fan ferhalen, fan realistyske en fan fiksjonele. Hy libbe net allinne yn syn kroech, hy libbe ek yn ferhalen. Sa n kastlein is foar skriuwers goud wurdich. De Pauw wie in wrâld op himsels. 14 de wetterdrinker Yn De Pauw bin ik let yn in hjerstnacht fan 94 foar it bestjoer fan It Skriuwersboun frege. De reguliere gearkomste hie neat opsmiten, de foarsitter fan doe (Bangma) hie al ûnderskate lju oan west, en frege doe my. De kastlein stie der by. Ik frege him wat hy der fan tocht. Must altyd doen, sei er, must mar su rekene, baat het niet, het skaadt ok niet. Hoest alleen maar te lullen, en dat kanst wel. Dyselde lette jûn sieten wy noch mei in seistal lju om de tafel. De rûntsjes jenever fleagen der oer hinne. Nei fjouwer of fiif wie de Fryske literatuer in wrâldliteratuer wurden. Doe kaam it seisde rûntsje. It like wol oft de jenever feroare wie. Hawar, wy preauwen ferskil. Mar nei fiif en mear dêrfoar koest it net mear goed definiearje. In pear wiken letter frege ik oan de kastlein wat der oan de hân west hie mei dat seisde gleske jenever. Hy begûn te gnizen. Jim hewwe gewoan water dronken, sei er. Wetter seist? Ja, gemeentepils. De skriuwer X hie him frege syn gleske by elk rûntsje te foarsjen fan wetter. Nei seis rûntsjes betellen fiif lju seis jenever en dy glûperd seis wetter. Anne hie der op rekkene dat de seis gleskes wetter de skriuwers de skellen fan de eagen strûpe soene, sadat de echte wetterdrinker it prototype fan in deune Fryske skriuwer troch de koer falle soe. As hy later in geselskap in jenever hewwe wu hew ik him altiten water geven, mar by it afrekenen gewoan de jeneverprys rekend. Hy het der nooit wat fan seid.

15 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 Rijk en gedenkwardig stukje leven jaap ferwerda Leesclub De Pauw In 1980 kwam ik in Leeuwarden lesgeven aan het toenmalige Lienward, met aan het hoofd de heer Jobse, die op die school nog een zware pijp zou roken, maar dat is een ander verhaal. Ik had op verscheidene scholen sollicitatiegesprekken 15 gehad, maar mijn besluit om toe te happen bij het Lienward had vast te maken met de aankondiging van een dichtwedstrijd die ik in een lokaal zag hangen. De scholieren werden uitgenodigd een gedicht te schrijven en daarmee voor prettige prijzen in aanmerking te komen. Ik ben mijn hele leven een liefhebber van poëzie geweest en heb ook menigmaal mijn leerlingen daartoe proberen te inspireren, dus deze aankondiging stemde mij positief tegenover de school. Ik werd aangenomen en leerde mijn nieuwe wereld kennen. Het bleek dat de school helemaal niets met poëzie had en dat die ene wedstrijd een toevalstreffer was geweest. Ik had het kunnen weten. Wel waren er collega s die geïnteresseerd bleken te zijn in literatuur en een jaar later je moet als nieuweling even de kat uit de boom kijken besprak ik met collega Goff Spoelstra de mogelijkheid van het vormen van een leesclubje. We vonden medestanders in de personen van Janke Rypkema, Gerrit niet meer koulijden Het grote nadeel van onze bijeenkomsten aan de Kanaalstraat was dat vrijdagsmiddags na de lessen de verwarmingsketel door de heer Van Dijk onverbiddelijk op een laag pitje werd gezet, zodat we het vaak aardig koud kregen. Het tekent onze toewijding dat we ons niet zelden gedoken in onze winterjas en met koude neuzen bogen over de schatten van de geest, maar het had toch wel iets van een bevrijding toen iemand op het idee kwam onze activiteiten te verplaatsen naar een goed opgestookte horecagelegenheid. En dat was het begin van onze band met De Pauw. Na twee jaar koulijden voor de kunst landden we aan in het paradijs van het knetterend haardvuur bij de stamtafel, die we terstond tot de onze maakten, en de spirituele zegeningen die een Het bleek dat de school helemaal niets met poëzie had en dat die ene wedstrijd een toevalstreffer was geweest. Ik had het kunnen weten. Kloosterman, Henk Snoeijing, Marleen in t Hout en Feike Boschma, en daarmee was de leesclub geboren. Vanaf het begin richtten we ons al op gedichten en niet op andere genres, en bovendien moesten het moeilijke gedichten zijn, waar wat over te discussiëren viel. Zo zetten wij onze tanden in Eliot, Lucebert, Kouwenaar, Rilke, Celan en vele anderen. We kwamen gemiddeld van september tot april (want dan moest er weer getennist en gezeild worden) eens per twee weken op vrijdag na de lessen bij elkaar in een van de lokalen van het gebouw aan de Kanaalstraat, waar het Lienward gehuisvest was. Omdat het gezelschap bestond uit talenleraren konden we ons ook makkelijk van de ene literatuur naar de andere begeven, en zo hebben we een groot repertoire afgewerkt, van Shakespeare tot Gerlach. Vooral een serie zittingen, gewijd aan Achterbergs Spel van de wilde jacht, onder aanvoering van Janke Rypkema, zal in onze herinnering blijven als een monument van voorbereiding en educatieve discipline, zoals wij in het onderwijs dat zo gaarne zien. Gevestigde namen werden gewogen en niet zelden te licht bevonden. Zij beefden. horeca-etablissement met zich brengt. Vanaf 1983 het jubileum wordt me pas duidelijk nu ik deze woorden opschrijf hebben we onze leesclub, die al gauw leesclub De Pauw ging heten, elk seizoen gehouden onder de vleugels van de heer Boelens en zijn vrouw, hun personeel (onder wie we voortdurend leerlingen herkenden) en natuurlijk die prachtige boxers (wij hadden al die jaren slechts éen kynofoob onder onze leden). In de loop der jaren wisselde het bestand van de club nu en dan, Goff Spoelstra viel af door andere belangrijke bezigheden, Janke Rypkema door met pensioen te gaan, maar de rest van de harde kern bleef en werd uitgebreid met onze collega Lenette Beerling en de Leeuwarder tandarts Willem Hollenkamp. Al toen we nog op school samenkwamen nodigden we af en toe leerlingen uit om mee te doen, en ook daaruit zijn gedenkwaardige zittingen voortgekomen, maar tenslotte werden we zo n hecht clubje dat buitenstaanders het wat moeilijk hadden met het bij ons gegroeide jargon, onze hoogst eigenaardige humor, en met het persoonlijke karakter van menige ontboezeming. Wij beschouwden

16 dat als de gewoonste zaak van de wereld, maar het is niet ondenkbaar dat het anderen minder aansprak. Een van degenen die geen enkele moeite met ons had, integendeel ons in zijn zak stak, was de heer Boelens. In de bestelpauzes tussen onze verhitte discussies kwam hij er wel eens even niet lang, want hij erkent het primaat van de poëzie breeduit bijzitten (hij kan heel breeduit zitten) om een relativerende opmerking of twee te maken. Of drie. stamtafel In al die jaren is het ons maar een paar maal overkomen dat we op vrijdagmiddag de stamtafel bezet vonden door belangrijke personen. Dan namen we onze toevlucht tot de grote tafel voor het raam aan de straatkant, maar de besprekingen die we daar voerden zijn niet in het geheugen blijven hangen. Waren de bezetters wat minder belangrijk dan oefende de heer Boelens ook wel eens zachte aandrang uit om ze naar een andere hoek te drijven. Maar verreweg de meeste keren kostte het geen enkele moeite om onze tafel in te nemen. Van daaruit hadden wij zicht op merkwaardige klanten, zoals de waarzegger, die aan zijn tafeltje in de hoek illustere Leeuwarders de toekomst voorspelde, of de peddel die binnentrad, waar een Duitser aan vast bleek te zitten die van Keulen was komen kanoën en een hotelkamer zocht, of de Leeuwarder die zich onvervaard in ons gesprek mengde en zijn zienswijze op het besproken gedicht van Hendrik de Vries gaf. Het was dan ook daar dat we een paar maal de dichters die we bespraken, konden ontvangen. De eerste was de kortelings detail interieur. foto sake van ek. koeren van de Pauwduif) over de zin van het bestaan in het algemeen en die van ons gezelschap in het bijzonder. Hieruit kwam weer een kleine serie radio-uitzendingen voort, die Willem Hollenkamp opzette over de Eerste Wereldoorlog op de Vlaamse slagvelden, ook naar aanleiding van allerlei Engelse oorlogsdichters Owen, Sassoon, Graves die hij in De Pauw had besproken. En Feike Boschma berichtte twee jaar lang in het 16 Gevestigde namen werden gewogen en niet zelden te licht bevonden. Zij beefden. overleden dichter C.O. Jellema, die we aan het hoofd van de tafel zetten (in de stoel van Sybe Sybesma), en die belangstellend ons geredekavel over zijn gedichten aanhoorde, zich er weinig mee bemoeide, maar aan het eind van de middag bedachtzaam meldde dat we het er niet slecht vanaf hadden gebracht. Een mooi moment voor De Pauw. Een tweede dichter die we waar hij bij was bespraken was Ferenc van Damme, dichter en filmer uit St. Jacobiparochie, die ook enige tijd lid van de club is geweest, maar naar Engeland verhuisde. Van die zittingen is me bijgebleven dat Ferenc het eens was met alles wat wij over zijn gedichten zeiden, door eenvoudig telkens te knikken en hmhm te zeggen. Vroeg iemand dan rechtstreeks of hij het zelf ook zo zag, dan zei hij met grote welwillendheid: Jaja, dat zou best kunnen! Friesch Dagblad over de besprekingen in de klub en lokte daarmee commentaar uit van dominees in ruste en schoolhoofden in actieve dienst. Een mooie geschiedenis, zoals die van ons, zal, hoe onvoorstelbaar ook, eens voorbij zijn, zoals die van onze herberg. Maar we kunnen zeggen dat we met onze leesclub een rijk en gedenkwaardig stukje aan ons leven hebben toegevoegd, en De Pauw speelt daar een melancholieke rol in. Dat zijn voorzeker gevoelige woorden, en ik vermoed dan ook dat mijn medeleden, al naar karakteraanleg, hierbij peinzend zullen knikken of een brok in de keel krijgen. op de radio Ook in andere opzichten stak leesclub De Pauw wel eens het provinciale hoofd boven het maaiveld uit, zoals toen hij onderwerp was van een radiouitzending van Koen Verbraak, tegenwoordig werkzaam voor Vrij Nederland, die zo getroffen was door verhalen over ons merkwaardige clubje dat hij er Vara-kunstzendtijd aan wilde besteden. Ook hij kwam, met zijn Nagra voor de buik, aan de stamtafel, en interviewde ons (begeleid door het

17 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 Liwwadden is fanself mar un dorp pieter de groot Kealslach hotels krige yn heale ieu syn beslach Hotel De Pauw wie foar gâns fergaderrûntsjes yn Ljouwert it lêste ûntwyk. 17 Se hiene al yn Amicitia sitten, yn De Klanderij, yn Bellevue, yn De Kroan. Hja koene doe noch twa kanten út: it Oranje Hotel of De Pauw. It Oranje Hotel foel ôf, te modern, te ûngesellich en boppe-al te djoer. hotel amicitia yn glorieuze dagen, ca ansicht kolleksje hsl De bohémien-dichter Sybe Sybesma wie de noarm. Dy moast it betelje kinne en as it him ris net barre mocht, rekkenje kinne op kleminsje fan de baas. It Oranje Hotel, yn 1989 troch de Bonnema s ferkocht oan de Bilderberg Groep, wie dêr te saaklik foar wurden. Boppedat bepaalt de Pip s Pub, in tsjuster fjouwerkant, deun achter de hotelresepsje, de útstrieling. En dy is óf kommersjeel de Kommersjele Klub hâldt der op freed syn Happy Hour óf nearzich: jo treffe der toatebellen fan wiven oan, allegear royaal boppe de fjirtich, dy t hongerje nei in proai. Sybe wie foar it iene noch it oare yn e widze lein. Sokke froulju sieten net te wachtsjen op in latinte leafdesferklearring, yn in klassike kwatrynfoarm delkwattele op de achterkant fan in bierfiltsje. gasthear Dat it waard De Pauw: de jachtweide wie in smûke húskeamer, dêr t de tiid al mear as hûndert jier stilstie. Yn it boek Hotelleven fan Rudie Kagie út 1987 jout Anne Boelens, dy t yn 1972 syn heit opfolge, dêr in sa foar it each oannimlike ferklearring foar: Vandaag willen de mensen een bruin café, morgen moet alles wit zijn. Er valt geen peil op te trekken. De tafels in De Pauw zijn in geen honderd jaar van hun plaats geweest, aan de lambrizering is in die tijd niets veranderd. Alles blijft bij het oude. Er is een publiek dat juist op een zaak als deze afkomt zo lang er niet wordt gerenoveerd. Hie Anne Boelens in ambisjeus ûndernimmer west, dan hie er

18 doe t yn de jierren santich it monumintale hûs op e hoeke fan Baljeestrjitte en Stasjonswei te keap kaam, fuort tapakt, en it by syn hotel lutsen. Dan hie er dêr de yntree makke en dan wie der yn de Baljeestrjitte alle romte om te parkearen. Mar hy hat dy stap net setten, en doe moast er mar ôfwachtsje wa t De Pauw as buorman krige. Dat soe gjin sigarewinkel mear wurde. It waard, nei in koart yntermezzo as kafetaria, in brún kafee, dat yn de koartste kearen op in goede namme lei by it jonge útgeanspublyk. En ynstee fan útwreidzje moast Boelens de saak doe ynkrimpe. Fanwege de oerlêst yn de wykeinen it kafee wie dan oant twa oere nachts iepen wiene de keamers dy t tsjin it kafee oan leine, net mear te ferhieren. Boelens leaude net yn dy ynnovaasje, op fyftich meter fan it amtners ek net it fjoer nei oan e teannen lein. Hy hat him der grommeljend by dellein, yndachtich de Ljouwerter wiisheid Ut sal myn tyd wel dure. Dy mentaliteit past net by in moderne manager, dy t neffens Boelens in un paar jaar ryk wurde wil. Troch dy ynstelling is De Pauw wol altyd deselde Pauw bleaun en koene wy ús fernuverje mei dy grienmank fan âlde, omtrint hûndert jier âlde meubels en plusen kleedsjes. It pronkstik wie it donkerbrune, ikehouten himelbêd. Mar yn nostalgy sit gjin takomst, sa t no bliken docht. Yn hannen fan de nije eigners sil De Pauw de metamorfoaze ûndergean ta grand-café. Der binne Ljouwerters, tangele mei it Cambuur-syndroom, dy t der neat fan ferwachtsje. Mar dy t net doart, dy t net wint. Al kin men jin ôffreegje, wêr t by it stasjon Doe t Hilton yn Amsterdam oan de Apollolaan in hotel boude, spuide Minne Boelens raar guod:,,dat is gyn hotel meer, dat is un slaapfabryk. 18 Oranje Hotel, dat de stjerstatus neistribbe. Hy trede yn de spoaren fan syn heit Minne, dy t it gasthearskip noch útoefene op deselde manier as Feldhaus en Koops dat yn Amicitia diene, Blankestijn senior en junior yn De Nieuwe Doelen en De Klanderij en Pim Regnery yn De Kroon. Doe t Hilton yn Amsterdam oan de Apollolaan in hotel boude, spuide Minne Boelens raar guod:,,dat is gyn hotel meer, dat is un slaapfabryk. No wie de ferbouwing fan it Oranje Hotel perfoarst net hiltoniaansk, mar it wie wol sa, dat it as stjerrehotel te djoer wie foar in grutte kategory gasten. Boufakkers bygelyks, dy t foar har wurk in tal dagen yn Ljouwert oernachtsje moatte, toeristen dy t by de NS in meardaachsk reisarranzjemint boekt ha of de lju, dy t op trochreis nei de eilannen binne en de lêste boat net mear helje kinne. En foar har bea De Pauw útkomst, dy t op in stuit oer 32 keamers en 58 bêden beskikte. Foar fyftich gûne hie men bêd en brochje, mar moast men it op e keamer sûnder dûs, televyzje en minibar stelle. Hie Boelens destiids ál syn hotel útwreide en ferboud, dan hie it hotel fuort yn in djoerdere kategory fallen, en moast it de konkurrinsje mei it Oranje Hotel oangean. En dêr is Ljouwert te lyts foar. Om it op syn Boelensk te sizzen: Liwwadden kan nou wel út n groat gat blaze, mar ut is fansels mar un dorp. Der is hier gyn ferlet fan hotel met vier of fijf sterren. Ynstee dêrfan hie hy graach sjoen dat de sosjalistyske gemeente, dy t Ljouwert troch de jierren hinne west hat, him as mear ferlet fan is: fan in twadde Wouters of fan in betelber alternatyf foar it Oranje Hotel. Wouters, tusken heakjes, hat boppe wol fergader -akkommodaasje, dêr t it yn De Pauw oan ûntbruts. Lytse rûntsjes skikten har dêr om ien fan de taffeltsjes yn de jachtweide, in wat grutter selskip wykte út nei it restaurant, dat yn 1966 yn de útbou oan de Baljeestrjitte, it eardere tsiispakhûs fan Feitsma, kommen wie. It Skriuwersboun hat der in tal jierren syn gearkomsten hâlden. Yn Ljouwert binne hja no wer oanwiisd op nije lokaliteiten: de maitiidsgearkomste fan it Boun wie yn it Haersma Huys oan de Twibaksmerk. Dat sealtsje, ja eins alle sealtsjes op hokker plak ek, kin it bêst dwaan, mar de gemoedlike sfear, mei it fertroude bromlûd fan de gasthear, kriget men der net mear by levere. de grote sociëteit No is dat wat persoanliks, oan tiid en generaasjes bûn. Oer tsien jier as wy foargoed ta de âlderein hearre, binne wy de iennichsten dy t der mei weemoed oan weromtinke kinne. It is net mear wat it west hat, sille wy sizze, it fêste sechje as men op jierren komt. Want sa is it altyd gien. Wa mist no noch de herbergen dy t ieuwen herwaarts op en om de Nijstêd de stêd in libben oansjen joegen? Het Gouden Wagentje (no de Hema), Het Gouden Hoofd en de Gouden Zwaan? De Nieuwe Hopzak, De Bok en De Rode Boer? Of, om wat minder fier werom te gean: wa heart Wa mist no noch de herbergen dy t ieuwen herwaarts op en om de Nijstêd de stêd in libben oansjen joegen? útbater fan in goedkeap hotel wat mear yn e mjitte kommen wie. Wêrom krige, doe t op de Stasjonwei in fytspaad oanlein waard, It Oranje Hotel dy pear plakken foar koart-parkearders foar de doar wol klear en waarden automobilisten by him twongen it fytspaad te blokkearjen? Och myn lieve man, ik kan der wel un boek over fol skrive, sei Anne Boelens, as it praat op de gemeente kaam. Dat hat er net dien, en hy hat de ferantwurdlike bestjoerders en noch wolris praten oer de Gro(o)te Sociëteit? Dat wie in selskip Ljouwerter notabelen, dat earst in eigen soasjeteitsgebou hie op de Nijstêd (by de Lange Piip, no de winkel fan Schweigmann Kindermode). Doe t dat net mear te bestuiverjen wie, ferhuze de klub nei hotel De Phoenix yn de Sint Jacobsstraat, foar de Twadde Wrâldoarloch ien fan de foarnaamste hotels fan Ljouwert. Yn de oarloch kamen de Dútsers deryn. Nei t it noch as tribunaal

19 de Moanne NUMER 6 JULY 2003 hotel spoorzicht oan it suderplein yn foto argyf hsl 19 tsjinst dien hie, waard it hotel sletten en ferboud ta belestingkantoar. No sitte der wenapparteminten yn; yn it treppehûs binne de spoaren fan de âlde Phoenix noch sichtber. spoorzicht en amicitia De Grote Sociëteit ferhuze nei hotel Spoorzicht, op de hoeke fan Suderplein en Willemskade. Dat hotel soe men no ferdjippingen foar yn it plak kaam. Amicitia-baas Jan Koops hat der gjin trien om litten, hy hie de saak goed ferkocht en ferfarde nei Emmeloard, dêr t er noch jierren fan de rinte libbe hat (twa jier ferlyn is er ferstoarn). Amicitia wie in moetingsplak foar alderlei folk: sakelju, boeren, sjoernalisten. De detectiveskriuwer Havank útfanhuze der geregeld, hy hie in fêste keamer yn it hotel en in fêst plakje oan Amicitia wie in moetingsplak foar alderlei folk: sakelju, boeren, sjoernalisten. De detectiveskriuwer Havank útfanhuze der geregeld, hy hie in fêste keamer yn it hotel en in fêst plakje oan de stamtafel. multyfunksjoneel neame, want it hie de funksje fan busstasjon, hotel, kafee, restaurant en dancing. Yn de folksmûle hie it de namme fan de kastlein: Sip Castelein, dy t dêr yn 1921 begûn wie. As de jeugd te dûnsjen gong, seine se: wy geane nei Sip. Hy helle der lanlike, fan de radio bekende orkesten hinne (Ramblers, Eddy Wallis, John Kristel). De Kilima Hawaiians fierden der har earste triomfen. Artysten as Lou Bandy lutsen hjir in folle seal. Nei de oarloch belibbe Spoorzicht noch eefkes in koarte bloei mei de feesten fan Deining. Yn 1952 waard de saak opdûkt en kaam ek dêr in kantoar, it Fries Rundvee Stamboek. De hearen fan de Grote Sociëteit moasten wer oars omsjen. Hotel Amicitia op de hoeke fan de Wurdumerdyk wie har folgjend stasjon. Amicitia, yn 1837 oprjochte as sosjeteit, soe it úthâlde oant It hat oan it lêst ta syn foarname útstrieling hâlden, en it wie de Ljouwerters slim yn e wei, dat der in 27 meter hege kantoareflat fan sân de stamtafel. Koart foar syn dea yn 1964 hie er dêr noch sitten en hie er oan de tafallich oanwêzige skriuwer-sjoernalist Piter Terpstra de clou ferteld fan de detective, dêr t er mei dwaande wie. Doe t er stoar, wie it boek noch net klear. Om t Piter Terpstra wist hoe t it ôfrûn, hat er it foar útjouwer Bruna foltôge. Under de dûbele namme Havank/Terpstra soe er dêrnei noch in hiele rige detectives skriuwe yn de geast fan Havank. It sei himsels dat nei Amicitia de stamgasten, en ek allegearre grutte en lytse klubs, fan Grote Sociëteit oant sjoernalistesoas, wer in oar hinnekommen sykje moasten. Dat waard De Klanderij anno 1903, de sukertaart oan it Suderplein. De hotelier wie in bekendenien: Bert Blankestijn, de baas fan it eartiids renomearre Nieuwe Doelen Hotel oan de Foarstreek.

20 de nieuwe doelen De Nieuwe Doelen stie op it plak fan it eardere Minnemahûs. Yn 1830 krige it in bestimming as loazjemint. Fan de legindaryske kastleins moatte hjir Hendrik Hoven neamd wurde, dy t der fan 1898 oant 1938 de septer swaaide, en de heit fan Bert Blankestijn, fan hûs út stjoerman en purser op e grutte feart. Doe t dy yn 1951 de Nieuwe Doelen ferruile foar in hotel yn Kampen, kaam soan Bert yn e saak. Hy soe krekt gjin tsien jier folmeitsje. Yn 1959 gong it hotel ticht, it waard sloopt om plak te meitsjen foar in supermerk fan Albert Heijn, dy t der noait kommen is. Krapoan fjirtich jier hat der sa oan it begjin fan de Foarstreek in grut gat gappe. De Nieuwe Doelen hie gauris hege gasten: graven en gravinnen, koningen, prinsen en prinsessen, om de stedsredakteur fan de Leeuwarder Courant Henny Keikes te sitearjen (út dy syn bondele Och heden ja -ôfleveringen). It wie yndied it earst oanwiisde hotel foar keninklike besites en diners. Elite-sportferienings as de Koninklijke IJsclub en LAC Frisia jubilearren en dinearren yn De Doelen. It hotel ferhierde ek foar ûnbepaalde tiid keamers oan minsken fan kwizekwânsje dy t yn Ljouwert oan it wurk, mar noch net oan in wenning slagge wiene. Der wie yn de earste neioarlochske jierren in grutte wenningneed. Om in idee te jaan: rjochters en dokters, de nije kommandant fan de fleanbasis hjoed fielt de haadstêd fan Fryslân de gefolgen fan dat fersin fan de tweintichste ieu. Yn tweintich jier tusken 1959 en 1979 ferlear Ljouwert sân ferneamde histoaryske hotels. Nei De Doelen folgen yn 1962 De Groene Weide (fanâlds de lêste herberge foar de Vrouwenpoort, finishplak fan de Alvestêdetocht, yn 1956 foar it lêst), yn 1966 Amicitia (yn 1968 ôfbrutsen), yn 1972 De Klanderij (trije jier letter sloopt en ferfongen troch in troch arsjitekt Abe Bonnema ûntwurpen kantoargebou), yn 1975 Bellevue oan de Nijstêd (dêr t in kleanwinkel yn kaam), yn 1978 hotel De Bleek op e hoeke fan Grinzerstrjitwei en Bleekleane (dat yn de lêste jierren fan syn bestean de funksje hie fan opfangsintrum fan Surinamers; nei de sloop ferriisde ek op dat stee in kantoarekompleks) en yn 1979 De Kroon op e hoeke fan de Sophialeane en de Van Swietenstrjitte. de kroon Dat lêste hotel wie oars al yn 1967 fan de ûndergong rêden troch de Ljouwerter oannimmer Kats, dy t it hotel kocht hie nei de hastige dea fan eigner-keunstsamler Pim Regnery. Regnery hie in moanne foar syn dea it hotel te keap oanbean. Mar in ryk libben wie foar it hotel net mear weilein. Mei troch Regnery lei De Kroan op in treflike namme, net yn 20 Hotel-kafee It Anker oan de Iewâl hat no de fakkel yn de kategory goed en dochs net djoer oernommen ek in famyljebedriuw, mar fan jonger datum. en de nije rektor fan it gymnasium hawwe der in skoft útfanhuze. Jierrenlang hat ek de deftige mefrou Baart de la Faille in eigen keamer yn e Doelen hân. Nei it idee fan it doetiidske journaille (Keikes en kollegasjoernalisten as Henk van der Meulen en Jildert Sudema (LC), Arend Algra (Friesch Dagblad) en Fenno Schoustra (Vrije Volk) barde der yn it Ljouwert fan dy dagen net folle, dat hja bretten yn De Nieuwe Doelen de iene nei de oare practical joke út, bygelyks de ûntfieringen fan de Dokkumer grenaat en fan it swurd fan Grutte Pier. Dat smiet moaie kopij op en noch moaiere reaksjes. rykswei 43 deaklap De sluting fan De Doelen lette in perioade fan delgong yn foar it Ljouwerter hotelwêzen. Oarsaak wiene de grutte feroarings dy t yn de jierren sechstich har beslach krigen. Hieltyd mear hannelsreizgers namen de auto ynstee fan de trein. Dan koene se de jûns werom nei hûs ride en hoegden se net mear in nacht oer te bliuwen. De ynfiering fan de frije sneon makke it der noch minder op. Want doe gongen frijwat gasten dy t troch de wike yn it hotel oernachten in soad fertsjinwurdigers de freedtejûns al nei hûs. En nei it reekommen yn it begjin fan de jierren santich fan Rykswei 43, hoegden automobilisten dy t op wei wiene fan Dútslân nei de Rânestêd of oarsom, Ljouwert net mear oan te dwaan. Hja koene tenei fuortdaliks oer Drachten en It Hearrenfean nei de Ofslútdyk ride, en vice versa. Oant op de dei fan it lêste plak by it artistike folkje, toanielspilers dy t yn De Harmonie spylje moasten; sokken as Ko van Dijk en Ton Lutz, Mary Dresselhuys en Ellen Vogel priizgen it hotel om de konversaasje mei de gasthear oan de stamtafel. De Ljouwerter notaris Hylke Wierda, mei hert foar de stêd en syn histoarje, liet it steatlike pân opknappe en ferbouwe ta notariskantoar. modernisearring Tsjin dy malaise oer stiet dat it Oranje Hotel fan Bonnema en it neioarlochske Eurohotel oan it Europaplein (dat yn 1969 troch de bruorren Bonnema ek al oan Kats ferkocht wie) yn de twadde helte fan de jierren santich útwreide binne. It Oranje Hotel, dat letter opnij útwreide waard en fan in moderne gevel foarsjoen, soe de famylje Bonnema by eintsjebeslút letterlik boppe de holle groeie. Yn 1989 waard de Bilderberg Groep eigner. Bonnema jr. (Frans) krige ynearsten in oanstelling as manager, mar noch gjin jier letter, april 1990, naam er mei syn Haukje ôfskie en hopen hja mear hoareka-gelok te finen yn de Goai- en Fechtstreek. Jan Thies is de hjoeddeiske manager. It Eurohotel hat sûnt alwer yn ferskillende hannen west, mar bestiet noch hieltyd en tsjinnet oan de râne fan de stêd de minsken-op-trochreis. Dat dogge ek de sljocht-en-rjochte ynstanthotels sûnder rook en smaak fan de ketens Bastion en Campanile, dy t yn de jierren 90 oan de stedsrâne ferskynden. Hja gerive de hastige fertsjinwurdiger dy t ta kin mei in minimum oan komfort.