6,4. Samenvatting door N woorden 6 november keer beoordeeld. Biologie voor jou. Biologie H5 Homeostase

Transcriptie

1 Samenvatting door N woorden 6 november ,4 16 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie H5 Homeostase Paragraaf 1 Interne milieu: weefselvloeistof samen met bloedplasma Normwaarde: waarde waar de omstandigheden omheen schommelen Homeostase: in constant houden van de omstandigheden in een organisme door middel van regelmechanismen. Negatieve terugkoppeling: door de toename van een proces heeft het een remmend effect op het proces. Regelkring: Totale systeem van het constant houden van de omstandigheden in een organisme Warmtebalans: het evenwicht van de warmteproductie en de warmteafgifte Hypothalamus: deel van de hersenen waar de warmte en kouzintuigen in zitten Warmteproductie -> intensiteit van de stofwisseling, activiteit van de skeletspieren Warmteafgifte -> spiertjes bloedvatwand ontspannen, zweten Samenstelling van het interne milieu kan constant gehouden worden door opname, opslag en uitscheiding van stoffen Opslag: glucose (wordt eerst omgezet in glycogeen) in het leven en spieren, vet in geel beenmerg en onderhuids bindweefsel, sommige vitaminen, bepaalde zouten Uitscheiden: koolstofdioxide, water, meeste schadelijke stoffen Opname: zuurstof en voedingsstoffen Paragraaf 2 Centrale zenuwstelsel: grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam, ruggenmerg Perifere zenuwstelsel: zenuwen Animale zenuwstelsel: regelt houding, beweging en gedragingen, onder invloed van je wil Autonome/ vegatieve zenuwstelsel: niet onder invloed van je wil, o.a. hartslag, vertering, nierwerking Prikkel: invloed uit het milieu op een organisme Impulsen: elektrische signalen die door zenuwen kunnen worden voorgeleid Receptoren: zintuigcellen (recipere: ontvangen) Conductoren: zenuwcellen (conducere: voorgeleiden) Effectoren: spier- en kliercellen (efficere: uitvoeren) Neuronen: zenuwcellen Dendriet: uitloper die impulsen naar het cellichaam toe geleidt Axon (neuriet): uitloper die impulsen van het cellichaam af geleidt Pagina 1 van 5

2 Myelineschede (mergschede): ligt om de lange uitloper van een neuron uit het animale zenuwstelsel. Bestaat uit cellen van Schwann Insnoering: kleine ruimte tussen opeenvolgende cellen van Schwann Om de uitlopers van bepaalde neuronen van het vegatieve zenuwstelsel ligt geen myelinestelsel -> ongemyeliniseerd Synapsen: plaatsen waar impulsen worden doorgegeven aan een ander neuron (gescheiden door synapsspleet) Sensorische neuronen Motorische neuronen Schakelneuronen Gevoelszenuwcellen Bewegingszenuwcellen Schakelcellen Geleiden impulsen van receptoren naar het centrale zenuwstelsel Geleiden impulsen van het centrale zenuwstelsel naar de effectoren Geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel. Kan impulsen ontvangen van sensorneuronen en doorgeven aan motorneuronen. Ook impulsen ontvangen van schakelneuron en doorgeven aan andere schakelneuronen Meeste cellichamen liggen vlakbij het centrale zenuwstelsel Cellichamen liggen in het centrale zenuwstelsel Cellichamen in het centrale zenuwstelsel Bevat 1 lang dendriet (soms 1m lang!) een korter axon Bevat meerdere korte dendrieten + 1 lang axon De uitlopers van sensorische en motorische neuronen liggen bij elkaar in de zenuwen. Uitlopers liggen door myelineschede geïsoleerd van elkaar. Om de bundel neuronuitlopers ligt een laag bindweefsel als bescherming. 3 type zenuwen: Gevoelszenuw: bevat alleen uitlopers van sensorische neuronen. Vb. oogzenuwen Bewegingszenuw: bevat alleen uitlopers van motorische neuronen. Gemengde zenuwen: bevat zowel uitlopers van sensorische en motorische neuronen. De meeste zenuwen zijn gemengde zenuwen, vb. zenuwen die armen en benen verbinden met het ruggenmerg. Innervatie: zenuwverdeling naar of in een orgaan. Alle organen worden vanuit het centrale zenuwstelsel geinnerveerd. Paragraaf 3 Bij alle cellen is het celmembraan elektrische geladen. Neuronen hebben de binnenkant van het celmembraan een negatieve lading ten opzicht van de buitenkant. Dit verschil is evengroot bij alle neuronen die geen impulsen voortgeleiden (rust). Actiefase: de elektrische lading van het celmembraan verandert heel even, zo krijgt het een positieve lading ten opzicht van de buitenkant. Daarna wordt oorspronkelijke lading weer hersteld. Dit gebeurt bij het voortgeleiden van impulsen. Duurt kort ca. 1 milliseconde Herstelfase: het celmembraan kan een korte tijd na de actiefase geen impulsen voortgeleiden. Ca. 1 milliseconde Impulssterkte: grootte van de verandering die optreedt in de elektrische lading van het celmembraan. Bij de mens is impulssterkte voor alle neuronen gelijk Impulsfrequentie: het aantal impulsen dat per tijdseenheid door dit neuron wordt voortgeleid. Een myelineschede vormt een isolatielaag, de verandering van elektrische lading kan alleen plaatsvinden in de insnoeringen. Sprongsgewijze impulsgeleiding: doordat allen de verandering van elektrische lading in de insnoeringen kan plaatsvinden, springen de impulsen van insnoering naar insnoering. Dit verloopt veel sneller dan een uitloper zonder myelineschede -> max. 2 tot 3m per seconde Bij Sprongsgewijze impulsgeleiding -> 120m per seconde Een neuron in rust kan kunstmatig geprikkeld worden: Pagina 2 van 5

3 - Chemisch - Mechanisch - Elektrisch Drempelwaarde: wanneer de sterkte van de prikkel hieronder ligt kan het neuron in rust de elektrische lading van het celmembraan handhaven, er gebeurt dus niets. Het ligt onder de prikkeldrempel. De prikkelsterkte heeft geen invloed op de impulssterkte, het omzetten van prikkel in impuls gebeurt volgens de alles of niets wet. Of niet, of wel met altijd een even sterke impuls. De prikkelsterkte heeft wel invloed op de impulsfrequentie: hoe sterker de prikkel hoe hoger de frequentie. Bij kunstmatige prikkeling worden in 2 richtingen impulsen voortgeleid, ze kunnen wel maar in 1 richting worden voortgeleid via de synaps. Deze kan de impulsen maar 1 een richting doorgeven. Het aanvoerende axon vormt aan zijn uiteinde een groot aantal verdikkingen: synapsknopjes. In de synapsknopjes zitten veel Mitochondriën en synaptische blaasjes (waarin transmitterstof zit). Het synapsknopje is van het postsynaptische membraan door een smalle ruimte: synapsspleet. Impuls komt aan bij synapsknopje -> synaptische blaasjes bewegen zich naar het presynaptische membraan, versmelten ermee en brengen hun inhoud in de synapsspleet. O.i.v. transmitterstof in de synapsspleet kunnen in het postsynaptsiche membraan impulsen ontstaan -> afhankelijk van de hoeveelheid transmitterstof. Transmitterstoffen: acetylcholine (bevordert samentrekking skeletspieren), dopamine, adrenaline en noradrenaline van belang voor actieve, alerte toestand van het lichaam. Het synaptische blaasje van 1 neuron bevatten dezelfde transmitterstof. Exciterende transmitterstoffen: transmitterstoffen die impulsen in het postsynaptische membraan kunnen veroorzaken. (exictare: opwekken) Inhiberende transmitterstoffen: transmitterstoffen die een remmend effect hebben op het postsynaptische membraan. (inhibere: remmen) Reflexen: bewegingen die onbewust ontstaan als vaste, snelle reacties op bepaalde prikkels Spierspoeltjes: zintuigcellen in de dijspier Reflex knie: uitrekking van de spier -> spierspoeltjes worden geprikkeld -> impulsen via sensorische-neuronen naar het ruggenmerg 1. -> impulsen naar motorische neuronen 2. -> Impulsen naar schakelneuronen lager deel van het ruggenmerg -> motorische impulsen naar bovenste dijspier -> geleiden impulsen naar motor-neuronen -> dijspier trekt samen -> o.i.v. verhindering motor-neuronen naar onderste dijspier -> onderste dijspier ontspant Reflexboog: weg die de impulsen afleggen bij een reflex Bestaat uit: receptor, deel zenuwstelsel, effector Functie kniepeesreflex: corrigering bij achterhelling Reflexbogen van het hoofd + hals: via de hersenstam Reflexbogen van romp + ledematen: via het ruggenmerg Paragraaf 4 Centra van het autonome zenuwstelsel ligt in de hersenstam Hersenstam o.a.: de thalamus, de hypothalamus, de hypofyse Pagina 3 van 5

4 Orthosympathische deel: stimuleert zodat lichaamsarbeid kan worden verzet, remt de spijsvertering en nieren Dissimulatie: alle processen waarbij energie wordt vrijgemaakt Parasympathische deel: remt zodat er rust en herstel in het lichaam kan plaatsvinden, stimuleert de nierwerking en spijsvertering Assimulatie: organische stoffen gevormd waaruit je lichaam bestaat. Orthosympathisch: impulsen worden vanuit het ruggenmerg via grensstrengen naar organen Grensstrengen: 2 reeksen van ganglia links en rechts van de wervelkolom Ganglion: opeenhoping van neuronen buiten het centrale zenuwstelsel Parasympathisch: impulsen worden vooral via de linker en rechter zwervende zenuw voortgeleidt Zwervende zenuw ontspringt uit de hersenstam -> aftakkingen naar organen Doelwitorgaan: orgaan dat door bepaald deel van het centrale zenuwstelsel wordt beïnvloed, elk wordt geïnnoveerd door 2 zenuwen: 1 orthosympathisch, 1 parasympathisch -> dubbele innervatie Neuronen uit het orthosympathische deel geven transmitterstof: adrenaline of noradrena Neuronen uit het parasympathische deel geven transmitterstof: acetycholine Beide delen zijn altijd actief maar 1 sterker dan de ander Regeling ademfrequentie Ademcentrum: ligt in de hersenstam, regelt diepte en snelheid van de ademhaling Chemoreceptoren: deze liggen in de wand van de halsslagaders en de aorta, reageren op koolstofdioxide gehalte van het bloed. Bij stijging van het koolstofdioxide: vanuit de chemoreceptoren gaan er impulsen naar het ademcentrum, daaruit gaan er impulsen via zenuwen naar de ademhalingsspieren. Deze trekken zich sneller en krachtiger samen. Regeling van het hartritme Sinusknoop: groep gespecialiseerde cellen die de samentrekking van het hartspierweefsel veroorzaken. Vanuit hier worden impulsen verder geleid naar het spierweefsel in de wand van de boezems en kamers. Snelheid van de impulsen (hartritme/ hartslagfrequentie) kan worden beïnvloed door het autonome zenuwstelsel en door hormonen. Beïnvloeding via zenuwstelsel vindt plaats vanuit de hersenstam: De sinusknoop wordt geënerveerd. De hersenstam wordt beïnvloed door zintuigcellen in de wand van de halsslagaders en aorta: Bij daling onder de normwaarde -> zorgt hersenstam voor de stijging van het hartritme, bloeddruk stijgt. Bloeddruk gestegen tot boven normwaarde -> daling hartritme De hersenstam ook ook beïnvloedt worden door emoties en zintuiglijke waarnemingen: beïnvloeding van hormonen. Paragraaf 5 Hormonen: stoffen die door speciale hormoonklieren in zeer kleine hoeveelheden aan het bloed worden gemaakt, en aan het bloed wordt afgegeven waarna ze elders stimulerend of remmend hun invloed uitoefenen. De hormonen zijn alleen werkzaam in doelwitorganen. De mate van de reactie van de doelwitorganen ligt aan de hormoonspiegel. (concentratie van het hormoon in het bloed) Hormonen kan processen in meerdere doelwitorganen regelen, ze worden afgebroken door de lever. Exocriene klieren: externe secretie Endocriene klieren: interne secretie Gemengde klieren: zowel interne als externe secretie Hormoonklieren: hypofyse, schildklier, bijnieren, eilandjes van Langerhans (in alvleesklier), geslachtsklieren. Pagina 4 van 5

5 Zenuwstelsel: snel, maar kortdurend Hormoonstelsel: langzaam, maar langdurend In het algemeen zijn er 2 soorten hormonen: - in vet oplosbaar -> genregulatie (kunnen makkelijk door celmembraan heen) - niet in vet oplosbaar -> second messenger (kunnen moeilijk door celmembraan heen) De hypofyse: centrale hormoonklier 2 delen:- voorkwab: groeihormoon, prolactine (adenohypofyse) - achterkwab: oxycotine, ADH (neurohypofyse) soorten hormonen ACTH: beïnvloedt bijnierschors TSH: beïnvloedt schildklier ADH: urineproductie -> osmotische waarde wordt op peil gehouden (negatieve terugkoppeling) wordt geregistreerd door zintuigcellen in de hersenen (osmoreceptoren) bij stijging van de osmotische waarde geeft de hypofyse meer ADH af -> minder water afgegeven door nieren bij de urine -> osmotische waarde daalt Er is een verbinding tussen de zenuwstelsel en het hormoonstelsel De hormonen die neurohypofyse afgeven zijn geproduceerd door neuronen in de hypothalamus Hypothalamus maakt ook releasing-factors -> afgegeven aan hypofyse poortaderstelsel Schildklier: produceert thyroxine -> stimuleert stofwisseling, groei, ontwikkeling Struma: vergroting van de schildklier door te weinig thyroxine, voor de productie is jodium/ jood nodig. TSH stimuleert productie thyroxine, vorming schildklierweefsel, joodopname Thyroxine remt de afgifte FSH door de hypofyse -> regelt ook de winterslaap en metamorfose Eilandjes van de Langerhans α-cellen: produceren hormoon glucagon: glycogeen -> glucose β-cellen: produceren insuline: glucose -> glycogeen Glucosegehalte: bloedsuikerspiegel Nierdrempel: glucosegehalte max. 0,16% bij overschrijding verlaat glucose met het urine het lichaam -> suikerziekte Bij tekort aan insuline in een cel gaat deze vetten afbreken -> dit gaat verkeerd -> ketoacidose Bijnieren Bijniermerg maakt adrenaline FFF: aanvals- en vluchthormoon -> fight, fright, flight Onder leiding van adrenaline wordt in de lever + spieren glycogeen omgezet in glucose Bloeddruk verhoogd Bijnierschors maakt corticosteroiden -> onderdrukt activiteit afweersysteem + stress Pagina 5 van 5