Samenvatting Biologie Regeling en waarneming

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Regeling en waarneming Samenvatting door een scholier 2011 woorden 9 december ,2 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie SMV hft 6 havo 4 1 Homeostase: Het min of meer constant houden van de omstandigheden in een organisme d.m.v. regelkringen (Negatieve terugkoppeling & v.b. zelfregulatie) Negatieve terugkoppeling: Als het resultaat een remmende invloed heeft op het proces. Meercellige organismes: V.b. singaalmoleculen: Hormonen en neurotransmitters Systemen voor de cel communicatie: Hormoon/zenuw stelsel Homeostase à cel communicatie nodig (d.m.v. singaalmoleculen binden zich aan receptoren in het membraan van andere cellen: de doelwitcellen) Hormoonklieren geven singaalmoleculen af à Hormonen. Geven het af bloed. Endocriene klieren: klieren die hun product aan bloed afgeven. Exocriene klieren: klieren met een afvoerbuis. De hormonen zijn alleen werkzaam in organen waarvan de cellen hormoonreceptoren bezitten waaraan de hormonen kunnen binden. (Dit zijn doelwitorganen) Pagina 1 van 11

2 Hormonen reguleren: groei, ontwikkeling, stofwisseling en voortplanting. Doelwitorgaan van een hormoon is een orgaan waarvan de cellen hormoonreceptoren bezitten waaraan het hormoon zich kan binden. 2 Hypofyse: bestaat uit 2 gedeeltes. Voorkwab en achterkwab. De afgifte van hormonen door de hypofyse wordt geregeld door hypothalamus (ligt boven de hypofyse). Hypofyse = produceert enkele hormonen die de werking van andere hormonen beïnvloeden. Produceert: FSH (follikelstimulerend hormoon) LH (Beïnvloeden de ovaria en testes) TSH (schildklier, stimuleert thyroxine) ADH (regelt resorptie van water in nieren bij vorming urine, osmotische waarde bloed blijft constant) GH (groeihormoon en ontwikkeling) Achterkwab: laat oxytocine vrijkomen en stimuleert weeën en de melk in de borsten. + het laten ontstaan van een band tussen kin en partner. De schildklier Is voor het strottenhoofd. Produceert: Thyroxine. (Beïnvloed stofwisseling, bij kinderen: groei en ontwikkeling) Wordt afgeven door de TSH. Thyroxine remt de secretie van TSH. Concentratie thyroxine daalt à Neemt TSH toe. Hypofyse à TSH à + à Schilklier à Thyroxine à Doelwitorganen Pagina 2 van 11

3 De eilandjes van langerhans Alvleesklier à verteringsklier exocriene functie. Produceert: Een spijsverteringssap wordt afgeven aan de twaalfvingerige darm. In de alvleesklier liggen groepjes cellen (endocriene) à Eilandjes van Langerhans. Produceert: insuline en glucagon. (Regelt dat de glucoseconcentratie ih bloed constant blijft) Glucoseconcentratie à ook wel bloedsuikerspiegel Insuline: stimuleert de cellen in het lichaam om meer glucose op te nemen uit het bloed. Cellen in lever en spieren zetten glucose om in glycogeen. Glycogeen wordt weer in deze cellen opgeslagen. à Glucose concentratie zal hierdoor dalen. Na bord spaghetti (koolhydraten) à koolhydraten worden verteerd tot o.a. glucose. à Wordt in de dunne darm opgenomen à bloedsuikerspiegel stijgt. à De eilandjes van Langerhans produceren dan Insuline De bijnieren Plaats: kapjes boven de nieren en bestaat uit bijnierschors en bijniermerg. Produceert: Adrenaline (snelle kortdurende werking) Adrenaline: de cellen in de lever en in de spieren glycogeen om in glucose. 3 Indeling op grond van bouw: Het centrale zenuwstelsel: grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam en ruggenmerg Het perifere zenuwstelsel: zenuwen Indeling op grond van functie: Pagina 3 van 11

4 Animale zenuwstelsel: regelt vooral gewilde bewegingen (bewuste reacties) en reflexen. Autonome zenuwstelsel: regelt vooral de werking van de inwendige organen. Prikkel: een invloed uit het milieu op een organisme. Onder invloed van prikkels ontstaan in zintuigcellen (receptoren) impulsen. Zenuwcellen (conductoren) à geleiden zenuwcellen Effectoren = uitvoerders (spier, die trekt samen) Zenuwcellen Bestaat uit: zenuwcellen (neuronen) (opgebouwd uit cellichaam met uitlopers) Doen: geven signaalmoleculen af. (Neurotransmitters) Ze kunnen impulsen ontvangen en doorgeven. Uitlopers van bepaalde zenuwcellen zijn omgeven door een myelineschede. à Bestaan uit cellen van Schwann. Tussen elke cel een insnoering. Zorgt voor snellere impulsgeleiding (sprongen) Impuls: soort elektrisch signaal dat door de zenuwcel wordt ontvangen en doorgegeven. Uitloper die impulsen ontvangt en naar het cellichaam toe geleidt = dendriet Uitloper die impulsen van het cellichaam afgeleid = axon Vertakkingen axon eindigen in de synapsen (waar de impuls van de ene cel naar de andere cel wordt geleid) Blaasjes met neurotransmitters (van de axon) versmelten met membraan en de neurotransmitters worden vrijgelaten in de synapsspleet. Neurotransmitter bindt zich aan receptor in het doelwit cel. 3 soorten zenuwcellen: 1. Gevoelszenuwen: geleiden impulsen van zintuigcellen naar het centrale zenuwstelsel. Het heeft 1 lange dendriet en 1 korte axon. 2. Schakelcellen: geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel. Schakelcellen kunnen impulsen ontvangen van gevoelszenuwen en doorgeven aan de bewegingszenuw cellen. (Geen myelineschede) 3. Bewegingszenuw cellen: geleiden impulsen van het centrale zenuwstelsel naar spieren en klieren. De cellichamen van de meeste Pagina 4 van 11

5 BZC liggen in het centrale zenuwstelsel. 1 lange axon en een meerdere korte dendrieten. Zenuwen Zenuw: een bundel uitlopers van zenuwcellen, omgeven door een beschermende laag bindweefsel. Zenuwen verbinden het centrale zenuwstelsel met alle lichaamsdelen. Aan de rugzijde komen gevoelszenuwcellen het ruggenmerg binnen en aan de buikzijde verlaten bewegingszenuwen het ruggenmerg Buitenste deel ruggenmerg = witte stof (bevat uitlopers van schakelcellen + witte kleur door myelineschede om de uitlopers) In het midden ligt een vlindervormig gedeelte dat de grijze stof wordt genoemd. (Bevat cellichamen van schakelcellen en bewegingscellen) Functie ruggenmerg: Impulsen geleiden van zenuwen in de romp en de ledematen naar de hersenen en omgekeerd. Grote hersenen Functie: Impulsen verwerken In de schors (grijze stof) liggen de cellichamen van hersencellen. In het merg (witte stof) liggen de uitlopers van hersencellen. Hersencentra: Groepen cellichamen in de hersenschors die betrokken zijn bij specifieke functies (Gehoorcentrum, gezicht, schrijf en spreek centrum) Kleine hersenstam Functie: coördineren alle bewegingen in je lichaam (en evenwicht) Hersenstam Pagina 5 van 11

6 Hersenstam is het verlengde van het ruggenmerg. Geleiden van: Impulsen van het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd. Impulsen van zenuwen in hoofd en hals naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd Impulsen in reflexbogen van hoofd en hals In de hersenstam bevinden zich centra die de activiteiten van het autonome zenuwstelsel coördineren 4 Het verschil in elektrische lading ontstaat doordat de ionenconcentratie aan beide kanten van het celmembraan niet gelijk is. Buitenkant à Meer Na+ ionen dan K+ ionen Binnenkant à Meer k+ ionen dan Na+ ionen en meer negatieve ionen. à Dit verschil in concentratie wordt gehandhaafd door actief transport van ionen door het celmembraan. Door een prikkel of bepaalde plaats van het celmembraan toe te dienen, kan daar de doorlaatbaarheid van ionen veranderen. Op deze plaats openen zich Na+ - kanalen in het celmembraan waardoor er na+ ionen de cel in gaan. Impuls geleiding 1. Rustpotentiaal: Bij een zenuwcel die geen impuls geleid, heeft het cytoplasma een negatieve elektrische lading ten opzichte van de buitenkant van de cel 2. Drempelwaarde: Wanneer het verschil in elektrische lading afneemt tot de drempelwaarde (-50 mv) kan er een impuls ontstaan. 3. Actiefase: Bij een impuls krijgt de binnenkant van het celmembraan door het ionentransport ong. 1 milliseconde een positieve lading ten opzichte van de buitenkant. 4. Herstelfase: Na de actiefase sluiten zich de Na+-kanalen en openen zich de k+-kanalen. Door het transport van k+-ionen wordt de buitenkant van het celmembraan weer negatief ten opzichte van de buitenkant. 5. Rustpotentiaal: Wanneer dit is bereikt kan de impuls weer opnieuw worden uitgevoerd. Hoe sterker de prikkel, des te hoger is de impulsfrequentie Impulssterkte: De grootte van de verandering in elektrische lading van het celmembraan Impulsfrequentie: Het aantal impulsen dat per tijdseenheid door een zenuwcel wordt voorgeleid. Animale zenuwstelsel: regelt vooral bewuste en onbewuste (reflex) reacties. Reageert op prikkels uit omgeving. Autonome (vegetatieve) zenuwstelsel: werking inwendige organen. O.a. de hartslag, de vertering, de werking van de nieren, de ademhaling en de werking van de hormoonklieren en exocriene klieren. Werkt nauw samen met hormoonstelsel. Pagina 6 van 11

7 Wordt onderverdeelt in het orthosympatische en parasympatische deel. Orthosympatische deel: beïnvloedt organen. (Om activiteiten met energie te verrichten) - Kan de hartslag verhogen - de bloedvaten naar de spieren de spieren verwijden - de lever aanzetten om glycogeen in glucose om te zetten, - de ademfrequentie hoger te maken en de vertakkingen in de bronchiën te verwijden. Parasympatische deel: Kan in herstel en rust komen Stimuleren aanmaak verteringssappen Darmbeweging Glucose naar glycogeen id lever Verwijding bloedvaten naar het verteringsstelsel en nieren Verlagen hartslag en adem frequentie Doelwitorgaan: een orgaan dat door een bepaald deel van het centrale zenuwstelsel wordt beïnvloed. Innervatie: de voorziening van een orgaan met zenuwen (elk doelwitorgaan 2 zenuwen een van Para en een van Ortho deel) Dit is dubbele innervatie à zo kan een orgaan gestimuleerd worden en geremd. 5 goed doorlezen 6 Zintuigcellen à receptoren reageren op licht, druk, geur, warmte. Je huid: tast, druk, koude en warmte receptoren. Het ontstaan van een impuls De prikkel moet sterker zijn dan de drempelwaarde (prikkeldrempel) Adequate prikkel: de soort prikkel waarvoor de prikkeldrempel van een zintuigcel het laagst is. We noemen licht de adequate prikkel voor lichtreceptoren. De prikkeldrempel van deze zintuigcellen voor andere, niet-adequate prikkels is hoger. Gewenning: is wanneer er een prikkel er lange tijd dat de impulsfrequentie afneemt en daardoor dus de druk bijv. niet meer voelt. Pagina 7 van 11

8 7 Onderdelen en functies ogen: Wenkbrauwen: zweet en vocht niet in de ogen loopt. Wimpers: beschermen ogen tegen vuil en te fel licht. Harde oogvlies: Stevig vlies dat binnenste van het oog bescherming geeft Iris: Hier in zit de pupil. Over de iris heen ligt het hoornvlies Traanklieren: Onder de huid oven de ogen liggen deze. Produceren traanvocht à beschermt tegen uitdrogen en reinigt. Traanbuizen: In het hoekje van je oog. Dit voert het traanvocht af naar de neusholte. Oogspieren: aan het harde oogvlies bevestigd. Glasachtig lichaam: voor het grootste deel is het oog met dit gevuld Vaatvlies: Bevat veel bloedvaten en zorgt voor de voeding van een groot deel van het oog. Voorste oogkamer: Zit tussen het hoornvlies en de iris gevuld met vocht Achterste oogkamer: tussen de iris en de lens gevuld met vocht Straalvormig lichaam: Zit rondom de lens, zorgt ervoor samen met de lens dat er op het netvlies een scherp beeld ontstaat. Netvlies: door het glasachtig lichaam op zijn plaats gehouden. Hier liggen de lichtreceptoren die worden geprikkeld door licht. Hier ontstaan impulsen die door de oogzenuw naar de hersenen worden geleid. Gele vlek: Ligt in centrum netvlies. Met de lichtreceptoren hierin kun je het scherpste zien. Blinde vlek: Oogzenuw verlaat het oog en ingang voor bloedvaten. Werking ooglenzen Als je ergens naar kijkt valt het beeld op je netvlies, dit beeld is verkleind en omgekeerd. Lichtreceptoren à hier ontstaan impulsen à door de gevoelszenuwcellen naar het gezichtscentra in de grote hersenen à deze verwerken de impulsen zo dat je het beeld rechtopstaand en werkelijke grote ziet. Pagina 8 van 11

9 Dieren: de ooglens kan niet vervormen, wel naar voren of naar achter worden bewogen. Mensen: Hier kan de ooglens wel makkelijk van vorm veranderen. Tabelletje Zintuigen Bij het zien in de verte Bij het zien van dichtbij De accommodatiespieren zijn Ontspannen Samengetrokken De diam. Van de straalvormige lichamen is Groot Klein De lens bandjes zijn Strakgespannen Minder strakgespannen De lezen zijn Zo plat mogelijk Boller De ogen zijn In rusttoestand Geaccommodeerd Accommoderen: de vorm van de lens wordt aangepast wanneer het waargenomen voorwerp zich op een afstand van minder dan 5 m bevindt. In het straalvormig lichaam bevinden zich kringspieren dit zijn ook wel accommodatie spieren. Lichtbreking door lenzen Lichtstralen die je ogen binnenvallen, worden gebroken: ze worden in een andere richting gebogen door het hoornvlies (vooral) en de ooglens. 2 soorten lenzen: Bolle (positieve) lezen: convergeren (bundelen) het licht. Punt F is het brandpunt Holle (negatieve) lenzen: divergeren (spreiden) het licht. Brandpunt ligt hier voor de lens. F heeft negatieve waarde Pagina 9 van 11

10 De pupilreflex beschermt de zintuigcellen in het netvlies tegen een hoge lichtintensiviteit Als er een fel licht op het netvlies valt, trekken de kringspieren zich samen en ontspannen de straalsgewijs lopende spieren zich. à De pupil wordt kleiner Als er zwak licht op het netvlies valt, ontspannen de kringspieren zich en trekken de straalsgewijs lopende spieren zich en trekken de straalsgewijs lopen de spieren zich samen. à De pupil wordt groter. De bouw en werking van het netvlies Vanaf het glasachtig lichaam bestaat het netvlies uit 3 lagen Een laag zenuwcellen: geleiden impulsen naar het centrale zenuwstelsel. Een laag lichtreceptoren (staafjes/kegeltjes):hierdoor ontstaan impulsen (niet bl. Vlek) Een laag pigmentcellen: absorbeert schadelijk licht (te fel licht) Lichtreceptoren In het netvlies 2 soorten lichtreceptoren: Staafjes: Liggen verspreid over hele netvlies (m.u.v. blind/gele vlek Lage prikkeldrempel à gevoelig voor licht Alle contrasten waarnemen in zwart-grijs-wit Geen kleuren en details waarnemen 95% v.d. lichtreceptoren is staafjes Kegeltjes: Hogere prikkeldrempel dan staafjes Vooral in gele vlek en daaromheen Rand netvlies geen kegeltjes 3 type kegeltjes: rode, groene en blauwe (gevoelig voor) Kleuren en details waarnemen Impulsen van elk kegeltje wordt apart doorgegeven aan 1 zenuwcel à gedetailleerd beeld Oogafwijkingen Bijziend: voorwerpen van dichtbij worden scherp waargenomen, voorwerpen van veraf niet. Verhelpen: met holle glazen Pagina 10 van 11

11 Verziend: voorwerpen van veraf worden scherp waargenomen, voorwerpen van dichtbij niet. Verhelpen: Met bolle lenzen Ouderdomsziensheid: bij het ouder worden nemen elasticiteit van de ooglezen af à niet meer goed bol kunnen worden. Tekort aan accommodatievermogen. Verhelpen: Leesbril Pagina 11 van 11