7,3. Samenvatting door een scholier 2527 woorden 31 maart keer beoordeeld

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2527 woorden 31 maart ,3 7 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 4.1. ZINTUIGEN Prikkels: informatie waarop je lichaam reageert. 2 soorten prikkels: - Uitwendige prikkels: geur, temperatuur, licht of geluid. - Inwendige prikkels: honger, dorst, jeuk of pijn. De zintuigen vangen prikkels op. Elke zintuig is gevoelig voor 1 soort prikkel. Zo reageren je ogen op licht en niet op geluid. Licht noem je de adequate prikkel voor je ogen. Zintuigen zijn verbonden met je hersenen door zenuwen. Een zintuig zet een prikkel om in een zwak elektrisch stroompje. Elk stroompje noem je een impuls. De impuls gaat via de zenuwen naar de hersenen. Pas als de impuls in de hersenen aankomt, wordt je je bewust van wat je waarneemt. Je hersenen reageren op prikkels. Op een prikkel reageer je meestal met een spierbeweging. Alle reacties op prikkel samen, vormen je gedrag. Alles wat je doet is gedrag: lopen, eten, slapen, blozen etc. Je gedrag wordt dus gestuurd vanuit je hersenen. De minimale sterkte van een prikkel noem je de drempelwaarde. Gaat een prikkel een tijdje door, bijvoorbeeld het tikkel van de wekker, hoor je het na een poosje niet meer. Dat noem je gewenning. In je huid liggen 4 zintuigen. Elk zintuig is gevoelig voor 1 (adequate) prikkel. Warmtezintuigen: zijn gevoelig voor de prikkel hogere temperatuur Koudezintuigen: vangen de prikkel lagere temperatuur op Tastzintuigen: zijn gevoelig voor de prikkel hoe voelt het voorwerp aan In je vingertoppen liggen heel veel tastzintuigjes dicht bij elkaar. Zelfs de kleinste ribbeltjes kun je ermee waarnemen. Pijnzintuigen: doodlopende uiteinden van zenuwen in je huid, die pijn waarnemen. Ook in je tong, mondholte en lippen zitten deze zintuigen (om eten mee te proeven). Smaakzintuigen: op de tong liggen kleine uitsteeksels waarin de smaakzintuigjes zitten. Je hebt er 4. Zoet/Zout/Zuur/Bitter. Elke smaak heeft zijn eigen gebied. Pagina 1 van 6

2 Bij het proeven van eten, speelt ook het reukzintuig een rol. Met je tong proef je dat stroop en jam beide zoet zijn. Je proeft het verschil doordat je de geurstoffen ervan ruikt Zien en horen Iris: het gekleurde deel van je oog. Pupil: de opening in de iris (zwarte stip). Het licht dat je ogen binnenvalt gaat door de pupil heen naar binnen. De wenkbrauwen en de oogleden met de wimpers beschermen je ogen tegen stof en zweet. Traanklier: boven het ook zit een traanklier, die traanvocht maakt. Elke keer als je met je oogleden knippert, wordt traanvocht over je ogen verspreid. Zo drogen je ogen niet uit en worden stof en kleine vuiltjes weggespoeld via de traanbuisjes. Bovendien heeft het zoute traanvocht een ontsmettende werking. Als je huilt, maakt de traanklier heel veel traanvocht. Je traanbuisjes stromen dan over en de tranen rollen over je wangen. Je ogen liggen goed beschermd in 2 holtes in je schedel: de oogkassen. De oogkassen zijn opgevuld met vetweefsel, wat een soort stootbuffer voor de oogbollen vormt. De oogbollen zitten met de 6 oogspieren vast aan de oogkassen, waarmee je je ogen alle kanten kan opdraaien. Glasachtig lichaam: de oogbol is gevuld met een soort doorzichtig gel dat glasachtig lichaam De buitenkant van je oog bestaat uit 3 lagen of vliezen: 1. Het harde oogvlies. De buitenste witte laag die de inhoud van je oog beschermd. Aan de voorkant is het harde oogvlies doorzichtig; het hoornvlies (hierdoor valt het licht naar binnen). 2. Het vaatvlies bevat kleine bloedvaatjes, waardoor het oog de stoffen krijgt die het nodig heeft. Door het hoornvlies kun je een deel van het vaatvlies zien: de iris. Door de pupil komt het licht je oog in en valt op de lens. De lens zorgt dat er een scherp beeld valt op het netvlies. 3. Het netvlies is het binnenste vlies. Hier liggen miljoenen lichtgevoelige zintuigcellen. In het netvlies zitten 2 soorten zintuigcellen: - Staafjes; zorgen dat je zwart, wit en grijstinten ziet en ze zijn erg gevoelig en werken ook als het bijna donker is. Het grootste deel van je netvlies is bedekt met staafjes. - Kegeltjes; nemen de kleuren waar. 3 typen: kegeltjes die worden geprikkeld door rood licht, groen licht of blauw licht. Met behulp van deze 3 typen kegeltjes kun je alle kleuren waarnemen. De meeste kegeltjes liggen bij elkaar in het centrum van het netvlies: de gele vlek. De kegeltjes werken alleen als er veel licht is. In de blinde vlek liggen geen zintuigen. Daar gaat de oogzenuw door het netvlies heen. Waardoor wordt je pupil groter en kleiner? - Dat hangt af van de hoeveelheid licht in je omgeving. Als er te veel licht op je netvlies komt, kan je netvlies beschadigen. Om dit te voorkomen wordt de hoeveelheid licht die het oog binnenkomt, geregeld. In de iris zitten lengtespiertjes en kringspiertjes. - Pupil groter; de pupil wordt groter als de lengtespiertjes in de iris samentrekken. De spiertjes worden dan korter en Pagina 2 van 6

3 trekken de pupil open. Er kunnen daardoor meer lichtstralen door de pupil naar binnen. - Pupil kleiner; de pupil wordt kleiner als de kringspiertjes in de iris samentrekken. Die spiertjes worden dikker en duwen zo de pupil dicht, waardoor er minder lichtstralen naar binnen. Het groter en kleiner maken van je pupillen noem je de pupilreflex. - De lens zorgt er voor dat het voorwerp waarnaar je kijkt een scherp beeld op je netvlies geeft. Dat kan doordat je de elastische ooglens boller en platter maakt. Dit heet accommoderen. - Accommoderen gebeurt door een kringspier om de lens; het straallichaam. - De lens hangt aan lensbandjes in het straallichaam. - Accommoderen: - Bolle lens om dichtbij scherp te zien. De kringspier trekt samen, de lensbandjes hangen slap. De lens wordt dan boller. Je stelt je ogen scherp op dichtbij zien. - Platte lens om veraf scherp te zien. De kringspier ontspant en de lensbandjes komen strakker te staan en trekken de lens plat. Je stelt je ogen scherp op veraf zien. Hoe hoor je? Geluid is het trillen van lucht. De oorschelp vangt de geluidstrilling op. Via de gehoorgang komt de trilling bij het trommelvlies. Het trommelvlies gaat trillen en geeft de trilling door aan 3 gehoorbeentjes. De stijgbeugel geeft de trilling door aan het vocht in het slakkenhuis, het gehoorzintuig. In het slakkenhuis liggen duizenden cellen met haartjes. De haartjes bewezen door de trilling van het vocht. In de cellen ontstaan daardoor impulsen, die via de gehoorzenuw naar de hersenen gestuurd worden. Dan pas neem je het geluid waar. Het evenwichtszintuig is gevoelig voor de stand van het hoofd en de snelheid van het bewegen. Om goed te horen moet het trommelvlies goed kunnen trillen en moet de luchtdruk aan beide kanten van het trommelvlies gelijk zijn. Daar zorgt de buis van Eustachius voor. Deze buis is de verbinding tussen de keelholte en de trommelholte in je oor. Door slikken of gapen gaat de buis even open, waardoor dan lucht van de keelholte naar de trommelholte, of andersom kan. Daardoor wordt de luchtdruk aan beide kanten van het trommelvlies weer gelijk. Geluid meet je in decibels. Als je je gehoorzintuig vaak overbelast kan er gehoorbeschadiging ontstaan. De haartjes in het slakkenhuis raken dan onherstelbaar beschadigd en je wordt langzaam doof. Pijngrens is 140 db Zenuwstelsel Zenuwstelsel: zenuwen, hersenen en ruggenmerg Centraal zenuwstelsel: hersenen en ruggenmerg Voorbeeld: - De zintuigen in je huid zetten prikkels om in impulsen. De impulsen verplaatsen zich via de zenuwen. De zenuwen bestaan uit een groot aantal zeer dunnen draadjes die impulsen kunnen geleiden. - Een impuls uit de huid komt via de zenuwen in het ruggenmerg terecht. Het ruggenmerg is een dikke bundel zenuwen bij elkaar. Het ruggenmerg zit goed beschermd in je wervelkolom. - Een impuls uit je huid komt in de hersenen aan: je neemt waar. De hersenen sturen daarna impulsen naar de Pagina 3 van 6

4 spieren. - Een impuls gaat via je ruggenmerg en de zenuwen naar de spieren. Je reageert. Er zijn 3 typen zenuwcellen: 1. Gevoelszenuwcellen (bijvoorbeeld oogzenuw) Geleiden impulsen van zintuigen naar het ruggenmerg of de hersenen De lange uitloper is verbonden met een zintuig, de korte uitlopers geven impulsen door aan andere zenuwcellen. 2. Bewegingszenuwcellen (bijvoorbeeld tongspier) Geleiden impulsen van het ruggenmerg of de hersenen naar spieren (of klieren) De lange uitloper is verbonden met een spier of een klier, de korte uitlopers zijn verbonden met andere zenuwcellen. 3. Schakelzenuwcellen (zenuwen in je armen en benen) Geleiden impulsen van de ene zenuwcel naar een andere zenuwcel. Ze liggen volledig in je hersenen of ruggenmerg. Uitlopers van deze cellen zijn verbonden met andere zenuwcellen. Hersenen: grote hersenen/kleine hersenen en de hersenstam. Om de hersenen ligt een vlies met bloedvaten. Grote hersenen. De buitenkant van de grote hersenen is de hersenschors, die bestaat uit miljarden zenuwcellen, de meeste zijn schakelzenuwcellen (verbonden met andere zenuwcellen). De grote hersenen zorgen voor de bewustwording van wat je waarneemt en voor de bewuste reacties. Bepaalde delen van de hersenen hebben een eigen taak. Zo n deel noem je een hersencentrum. Elk zintuig is verbonden met een hersencentrum in de hersenschors, bijvoorbeeld gezichtscentrum, gehoorcentrum etc. De grote hersenen zetten veel verwerkte informatie vast: je geheugen. Kleine hersenen. Liggen achter in de schedel. Dit deel zorgt voor de coördinatie van bewegingen en voor je evenwicht. Coördinatie is het in de juiste volgorde samentrekken van spieren bij een beweging. Als je een stap zet, laten de kleine hersenen wel 200 spieren precies op tijd hun werk doen. Om je evenwicht te bewaren, verwerken de kleine hersenen informatie uit je evenwichtszintuigen en je ogen. De kleine hersenen sturen vervolgens je spieren zo aan, dat je in alle situaties in evenwicht blijft. Hersenstam. Vormt de verbinding van de grote en de kleine hersenen met je ruggenmerg. In de hersenstam liggen verschillende centra voor levensprocessen die vanzelf gaan (onbewust). Die centra besturen je hartslag, je ademhaling en je lichaamstemperatuur. De hersenstam regelt ook allerlei reflexen (bijvoorbeeld pupilreflex). EXTRA: 2 soorten geheugen: 1. Korte termijngeheugen 2. Lange termijngeheugen Als je dingen onthoud, worden sommige zenuwcellen op je hersenschors verbonden tot een patroon: een geheugenspoor. Een eenmaal gevormd geheugenspoor kun je activeren, zodat je je de informatie herinnert. Geheugensporen die je vaak gebruikt; dus bijvoorbeeld woordjes herhaalt, gaan er steeds meer naar je lange termijngeheugen Reageren Langs welke zenuwcellen komen impulsen in dehersenen? Pagina 4 van 6

5 1. Je voelt de temperatuur van het water. Een prikkel wordt in het zintuig omgezet in een impuls. 2. De impuls gaat langs de lange uitloper van een gevoelszenuw in de richting van je ruggenmerg. 3. de gevoelszenuwcellen eindigen in het ruggenmerg. Daar zijn de gevoelszenuwen verbonden met de schakelzenuwcellen. De impulsen van de gevoelszenuwen stapt daar over op een schakelzenuwcel in het ruggenmerg. 4. Via de schakelzenuwcel komt de impuls op de juiste plaats in je grote hersenen aan: het gevoelscentrum op de hersenschors. In de hersenen vindt bewustwording plaats; je voelt bijvoorbeeld dat het water nog te koud is. Langs welke weg gaan impulsen bij een bewuste beweging? Alle info van prikkels, die in je hersencentra binnenkomen, wordt razendsnel verwerkt. Na bewustwording ontstaan een reactie. Een reactie op uitwendige prikkels bestaat meestal uit een beweging. Bewegingen die in de grote hersenen ontstaan, heten bewuste bewegingen. 1. Gevoelszenuwcellen geleiden impulsen naar het ruggenmerg. 2. Via schakelzenuwcellen komen de impulsen in de hersenen. Je voelt de temperatuur: bewustwording. 3. Als reactie versturen de hersenen impulsen via het ruggenmerg (schakelzenuwcellen) naar bewegingszenuwcellen. 4. Bewegingszenuwcellen geleiden impulsen naar de spieren. Je draait de warme kraan open. Je reageert niet op alle prikkels die binnenkomen. Je hersenen beslissen of en hoe je op een prikkel reageert. Bij welke beweging staan je hersenen buitenspel? Je kunt ook bewegingen maken zonder dat je daarbij de hersenen gebruikt. Bijvoorbeeld als je met je hand tegen een hete pan komt, trek je snel je hand terug. Dat gebeurt voordat je de pijn voelt. Dit bewegingen noem je onbewuste bewegingen of reflexbewegingen. 1. Gevoelszenuwcellen geleiden impulsen vanaf de pijnzintuigen in de hand naar het ruggenmerg. 2. Via schakelzenuwcellen gaan de impulsen naar de bewegingszenuwcellen. 3. Bewegingszenuwcellen geleiden impulsen naar de spieren. Je trekt je hand weg. De impuls wordt dus de korte route. Tegelijk gaan er ook impulsen via schakelzenuwcellen naar je grote hersenen. Maar de afstand daarheen is langer. Pas als je je hand al hebt teruggetrokken, wordt je je bewust van de impulsen die in je hersenen aankomen. Als je op een prikkel altijd dezelfde snelle onbewuste reactie volgt, dan heet die reactie een reflex (bijvoorbeeld terugtrekreflex). Reflexen gaan snel om je te beschermen tegen beschadigingen. Alle reflexen van het hoofd- en halsgebied ontstaan in de hersenstam, zoals de pupilreflex. Pupilreflex beschermt het netvlies in je ogen tegen te fel licht. Andere voorbeelden zijn de niesreflex en de hoestreflex. Die reflexen beschermen je luchtwegen en longen. De meeste reflexen hebben te maken met je houding en het bewaren van je evenwicht. Kniepeesreflex. 1. In de spier zitten zintuigcellen die de uitrekking van de dijbeenspier waarneemt. 2. Via de gevoelszenuwcellen gaan impulsen naar het ruggenmerg. 3. In het ruggenmerg gaan de impulsen via een bewegingszenuwcel naar de bovenste dijbeenspier: deze trekt samen. Tegelijkertijd, ontspant zijn antagonist: de onderste dijbeenspier. Daardoor schiet je onderbeen naar voren. Doordat de impuls meteen van een gevoelszenuwcel overgaat op een bewegingszenuwcel, gaat de reflex super snel. Het duurt maar 0,05 seconde. Dat voorkomt dat je valt. 4.5 Hormonen De hersenen regelen de werking van al je organen. Dat doen de hersenen door berichten te versturen naar je organen, die een bepaalde taak moeten verrichten. De hersenen kunnen die boodschappen op 2 manieren versturen. Pagina 5 van 6

6 1. Met het zenuwstelsel. De hersenen via zenuwcellen impulsen naar je organen sturen. Op die manier regelen de hersenen bijvoorbeeld razendsnel de werking van je spieren. 2. Met hormonen. Hormonen zijn speciale regelstoffen, die worden gemaakt in hormoonklieren. De cellen maken het hormoon en geven het hormoon af aan het bloed, Via het bloed verspreidt het hormoon zich door het hele lichaam en komt zo langs allen organen. Sommige organen reageren op de boodschap van een bepaald hormoon, andere organen reageren niet. De meeste hormoonklieren werken niet voortduren: ze staan aan of uit. 1. Hypofyse Is een klein orgaantje onderaan de hersenen. De hypofyse geeft 3 verschillende hormonen aan het bloed af. - Het groeihormoon (aanmaak nieuwe cellen. Je botten groeien onder invloed van echt groeihormoon). - Hormonen die de schildklier aanzetten tot hormoonproductie. - Hormonen die de eierstokken en de zaadballen aanzetten tot hormoonproductie. 2. Schildklier Ligt in de hals, tegen de luchtpijp aan. Als de schildklier een bepaald hormoon van de hypofyse krijgt, beginnen de cellen met de aanmaak van schildklierhormoon. Schildklierhormoon regelt de snelheid waarmee verbranding van glucose in je lichaam plaatsvindt. 3. Eilandjes van Langerhans Dit zijn groepjes cellen in de alvleesklier die 2 hormonen aanmaken: insuline en glucagon. Deze hormonen zorgen dat er steeds voldoende glucose in je bloed zit. 4. Bijnieren Liggen als een soort kapje op je nieren. De bijnieren maken het hormoon adrenaline. Bij een spannende situatie zorgt adrenaline voor meer glucose in het bloed zodat je sneller tot actie over kan gaan. 5. Eierstokken Maken het vrouwelijk geslachtshormoon: oestrogeen aan. Dit hormoon zorgt dat in de eierstokken eicellen gaan rijpen. 6. Zaadballen Maken het mannelijk geslachtshormoon: testosteron en zorgt dat de zaadballen zaadcellen gaan produceren. Pagina 6 van 6