Examentraining Biologie Kader. Maandag 19 mei 2014

Transcriptie

1 Examentraining Biologie Kader Maandag 19 mei 2014

2 Doel van vandaag Examenvragen behandelen Theorie er achter uitleggen- voeding-tanden Organen behandelen- Lever -gal-dunne darm Quiz vragen- met elkaar overleggen Verteringsstelsel zie schema Examenvragen behandelen- hart-bloedvaten Theorie er achter uitleggen Orgaanstelsel behandelen- Bloedvatenstelsel Quiz vragen Examenvragen behandelen Theorie er achter uitleggen Orgaanstelsel Ademhaling

3 Vragen biologie 2014 examen In welke het orgaan wordt gal gemaakt? In welk wordt gal opgeslagen? Schrijf je antwoord zó op: gemaakt in:... opgeslagen in:...

4 Examenvraag Sommige fusariumschimmels maken in de plant een giftige stof. Als een dier zo n plant eet, wordt het gif in het bloed opgenomen. Het bloed wordt van de darm eerst naar de lever vervoerd en daarna verder door het lichaam. Leg uit dat het voor het dier belangrijk is dat het bloed met het gif eerst in de lever komt.

5

6 Functies van de lever Ontgiften van het bloed (alcohol, drugs) Glucose omzetten in glycogeen en dit opslaan Glycogeen omzetten in glucose en dit opnemen in het bloed Afbreken van eiwitten afvalstof ureum Produceren van gal (wordt opgeslagen in galblaas) Afbreken van rode bloedcellen galkleurstoffen Opslag van mineralen en vitamines

7 Poortader De poortader loopt van de Dunne darm naar de lever Functie van de dunne darm: Voedingsstoffen, verteringsproducten en water opnemen in bloed Produceren darmsap Oppervlakte vergroten voor opname in bloed Conclusie: De Poortader is glucose rijk Zuurstof arm (is al gebruikt voor verbranding in de dunne darm)

8 Quiz : Benoem 1-7 Vat 5 is afkomstig van de... Vat 3 komt uit in de... Welk vat heeft de hoogste concentratie glucose? Vat 4 is afkomstig van de... Welk deel bevat veel glycogeen?

9 Antwoorden 1 Lever 2 Galblaas 3 Galbuis 4 Poortader 5 Leverslagader 6 Onderste holle ader 7 Leverader Vat 5 is afkomstig van de... Vat 3 komt uit in de... Welk vat heeft de hoogste concentratie glucose? Vat 4 is afkomstig van de... Welk deel bevat veel glycogeen? Aorta Twaalvingerige darm Poortader Dunne darm Lever

10 Gal examenvragen Als er geen gal bij het voedsel in de dunne darm komt, verloopt de vertering niet goed. Welke voedingsstoffen worden dan minder goed verteerd? Hoe heet dit proces?

11 Examenvraag Een patiënt krijgt een maagonderzoek met een endoscoop die via de mond wordt ingebracht. Langs welke weg gaat de endoscoop het lichaam van de patiënt in? Geef je antwoord door een lijn te tekenen op de uitwerkbijlage Welke bewegingen maakt de slokdarm om het eten naar de te krijgen?

12 Examenvraag voeding Op de website wordt geadviseerd om niet te veel te eten. Te veel eten kan leiden tot overgewicht. Overgewicht heeft schadelijke gevolgen voor de gezondheid. Noem de schadelijke gevolgen.

13 Antwoorden voorbeelden van een juist schadelijk gevolg: hartinfarct hartritmestoornissen hoge bloeddruk slijtage van gewrichten

14 Examenvraag Water wordt in het lichaam gemaakt bij het stofwisselingsproces dat energie vrijmaakt in de cellen. Hoe heet het proces waarbij energie vrijkomt in de cellen?

15 Examenvraag?

16 Plantaardige voedingsmiddelen Dierlijke voedingsmiddelen Voedingsmiddelen

17 Steriliseren: branden van koffie Toevoegen van natuurlijke conserveermiddelen. Augurken = azijn Pasteriseren en steriliseren Drogen= ontrekken van water aan het voedsel. Vb krenten Eerst steriliseren van groenten dan inblikken Invriezen van vlees

18 Voedingsstoffen Waar zitten allemaal voedingsstoffen in? Voedingsstof Waar zit het in Koolhydraten Brood, aardappels, pasta, granen Vetten Boter, vis, vlees, kaas Eiwitten Zuivel, kaas, noten, peulvruchten Mineralen IN ALLES Water IN ALLES Vitamines In alles Welke voedingsstoffen worden gelijk opgenomen in het bloed? Vezels Onverteerbare koolhydraten, groente en fruit

19 Brandstof, bouwstof of regelstof 1. Brandstoffen Brandstoffen worden gebruikt om het lichaam energie te geven. Deze stoffen kunnen opgeslagen worden in het lichaam en later gebruikt worden, wanneer er een tekort is. Voorbeelden hiervan zijn: Koolhydraten, vetten en eiwitten. 2. Bouwstoffen Bouwstoffen worden gebruikt om delen van het lichaam in stand te houden. Bijvoorbeeld het maken van cytoplasma en zorgen dat zuurstof goed bindt aan de rode bloedcellen. Voorbeelden hiervan zijn: Eiwitten, mineralen en water. 3. Regelstoffen Regelstoffen worden gebruikt door het lichaam om processen in ons lichaam mogelijk te maken. Bijvoorbeeld vitamine C, die er voor zorgt dat je afweer op peil blijft. Voorbeelden van regelstoffen zijn: Water, Vitamines en vezels.

20 Voedingsstoffen Koolhydraten: is eigenlijk een soort suiker. Wordt omgezet in Glycogeen en opgeslagen in lever en spieren. Vezels: bijna niet te verteren: functie prikkelen van de darmwand Vetten: plantaardige - noten en zaden onverzadigde goed voor bloedvaten - dierlijke verzadigde vetten vlees, boter. Teveel opgeslagen onder de huid. Functie: isoleren temperatuurverschilen en reservestoffen. Eiwitten: brandstof niet opgeslagen.

21 Vitamines Mineralen Water Vitamines: direct opgenomen in het bloed. Mineralen: anorganische stoffen. (direct afkomstig uit de natuur) Denk aan het natrium in zout (bloeddruk). Direct opgenomen en houdt lichaam in stand. Water: 70% lichaam uit water. Bouwstof. Regelt temperatuur en vervoert stoffen in bloed

22 Het aantonen van zetmeel en glucose Je kunt voedingsstoffen in voedingsmiddelen aantonen met behulp van indicatoren. Zetmeel is aan te tonen met joodoplossing. Er ontstaat een blauwzwarte kleur Glucose is aan te tonen met teststrookjes. Wordt gebruik om te kijken of er teveel aan glucose in de urine zit.

23 Quiz vragen Welke voedingsstoffen zijn er? (6) Wat zijn de voedingsstoffen die verteerd moeten worden? Welke voedingsstoffen zijn bouwstoffen? Een marathonloper verbrandt veel Een sprinter verbrandt veel?

24

25 Maag Maagportier Slokdarm Maagslijmvlies Twaalfingerige darm Darmplooi Dunne darm Dunne darm Darmvlo k Kringspieren Lengtespieren Bloedvaten Maagsapklie r

26 Verteringsstelsel van de mens tong mond Darmperistaltiek speekselklieren Slokdarm Lever Galblaas maag alvleesklier Twaalfvingerige darm Dikke darm Dunne darm Endeldarm Anus Kneden, voortduwen en vermengen van voedsel

27 Verteringsstelsel Onderdelen Functie Verteren van Mondholte Gebit Speekselklieren Oppervlakte voedsel vergroten 1. Enzymen voor vertering Zetmeel Keelholte Huig Slokdarm. Strotklepje 2. Slijm als glijmiddel 3. Water Neusholte afsluiten bij slikken Luchtpijp afsluiten bij slikken Verplaatsen voedsel van keelholte naar maag met peristaltische bewegingen.. Maag Tijdelijke opslag van voedsel Maagsapklieren Produceren maagsap Slijm (water, zoutzuur, enzymen) Eiwitten Maagportier 1) Zoutzuur -> bacteriën in voedsel doden 2) Beschermt maagwand tegen zuur Kringspier die maag afsluit Lever Gal en alvleessap vermengen met.

28 12- vingerige darm Lever Galblaas Gal en alvleessap vermengen met voedselbrij 1. Produceert gal 2. Breekt rode bloedcellen af. Alvleesklier 3. Afbraak giftige stoffen (bijv. alcohol) Koolhydraten, Eiwitten & Vetten Opslagplaats van gal -> Vetten emulgeren, zodat enzymen beter kunnen inwerken Produceert alvleessap Dunne darm Darmsapklieren Darmplooien,- en vlokken Voedingsstoffen, verteringsproducten en water opnemen in bloed Produceren darmsap Oppervlakte vergroten voor opname in bloed Koolhydraten & Eiwitten Blinde darm Wormvormig aanhangsel of appendix.. Dikke darm Bacteriën Water uit voedsel onttrekken Helpen afbreken onverteerbare delen. Endeldarm Anus Tijdelijke opslagplaats onverteerde voedselresten Kringspier die ontlasting doorlaat.

29 Zie bladzijde 26 en 27. Afb. 41, 43,44 tandholte Wortelvlies Kaakbeen

30 Bloedsomloop Welke cijfers geven bloedvaten van de kleine bloedsomloop aan? A 1 en 10 B 2 en 11 C 4 en 12

31 Bloedsomloop Bloed met stoffen uit gal stroomt via de kortste weg van de lever naar de huid. Passeert het bloed dan het hart? Zo ja, hoe vaak komt het bloed dan door het hart? A nee B ja, eenmaal C ja, tweemaal D ja, driemaal

32 Ex. vraag Het ECG in de afbeelding geeft de elektrische stroompjes weer van één hartcyclus. Eén hartcyclus bestaat uit 3 fasen: fase 1: het samentrekken van de boezems fase 2: het samentrekken van de kamers fase 3: de hartpauze In de informatie staat dat een hartcyclus bestaat uit drie fasen. Tijdens welke fase zijn de kleppen tussen de boezems en de kamers gesloten? A tijdens fase 1 B tijdens fase 2 C tijdens fase 3

33 Ex. vraag Voor het maken van een röntgenfoto wordt soms een contrastvloeistof in het bloed gespoten. Door de vloeistof worden de bloedvaten beter zichtbaar. In de röntgenfoto hierboven zijn bloedvaten van het hart te zien. De pijl wijst naar een vernauwing in één van de bloedvaten. Dit bloedvat is een aftakking van de aorta en vervoert zuurstofrijk bloed naar de hartspier. Hoe heet dit bloedvat?

34 Dubbele bloedsomloop

35 Transport Linkerwanden zijn dikker en gespierder omdat het het hele lichaam door moet.

36 Slagaders, aders en haarvaten

37 Slagaders, aders en haarvaten Slagaders Aders Haarvaten Van het hart af Naar het hart toe In organen Dikke elastische wand Dunne wand 1 cellaag dik Kloppen Niet Niet Bloeddruk hoog Bloeddruk laag Bloeddruk zeer laag Kleppen!

38 Bloed 5 a 6 liter bloed. Functie bloed: Vervoeren van voedingsstoffen, afvalstoffen, hormonen en zuurstof.

39 Functie bloed Wat Bloedplasma Rode bloedcellen Witte bloedcellen Bloedplaatjes Functie Oplosmiddel Vervoer zuurstof (hemoglobine) Afweer (ziektes) Stolling van een wond

40 Bloeddruk Arts meet bloeddruk meestal bij de slagader van linkerarm Normaal: 120 om 80 Bovendruk = bloeddruk op het moment dat het hart samentrekt Onderdruk= bloeddruk op het moment dat het hart zicht ontspant. Hoge bloeddruk= onderdruk boven de 95 Let op: zouten, veel lichaamsbeweging, eet gevarieerd, niet roken, voldoende ontspanning. Lage bloeddruk= kan geen kwaad.

41 Bloedziektes Bloedarmoede Te weinig rode bloedcellen om zuurstof te vervoeren. Hersenen en spieren te weinig zuurstof daardoor veel moe. Ijzer kan dit oplossen Hemofilie (bloederziekte) Komt bij mannen voor. Stolt het bloed niet goed. Erfelijk.

42 Quiz Wie zorgt er voor het korstje op de wond? Welke bloedcel bevat een kern? Wat spuiten ze bij je in als je de griepprik krijgt? Welke bloedcel bevat Hemoglobine? Wat doet hemoglobine?

43 examen vraag In de afbeelding zie je een tekening van het lichaam van een bij met daarin onder andere de tracheeën. Tot welk orgaanstelsel behoren de tracheeën? A tot het ademhalingsstelsel B tot het bloedvatenstelsel C tot het verteringsstelsel D tot het zenuwstelsel

44 Ex. vraag Bij iemand met taaislijmziekte hoopt dik slijm zich op in de luchtwegen. Dit heeft tot gevolg dat de patiënt veel moet hoesten. Bij hoesten trekken de buikspieren zich krachtig samen. Gaat het middenrif dan omhoog of omlaag? En heeft dit inademing of uitademing tot gevolg? A Het middenrif gaat omhoog en dit heeft inademing tot gevolg. B Het middenrif gaat omhoog en dit heeft uitademing tot gevolg. C Het middenrif gaat omlaag en dit heeft inademing tot gevolg. D Het middenrif gaat omlaag en dit heeft uitademing tot gevolg.

45 Ademhaling Borstademhaling- ribademhaling Buikademhaling- middenrif ademhaling

46 Ademhaling

47 EINDE voor vandaag! Morgen: Dinsdag Uitscheidingsstelsel- nieren-blaas Hormoonstelsel: insuline, adrenaline Zintuigen: oog, oor, huid MFA schema en voorbereiding Woensdag aanwezig Examen Biologie /13.00

48 Doel van vandaag Examenvragen behandelen Theorie er achter uitleggen Organen behandelen- Uitscheidingsstelsel Examenvragen behandelen Theorie er achter uitleggen Orgaanstelsel behandelen- hormoonstelsel-zenuwstelsel Examenvragen Examenvragen behandelen-zintuigen Theorie er achter uitleggen Ecologie uitleg snavels en poten Examen 2014 vragen nakijken

49 Examen vraag Waarvan neemt een dialyse-apparaat de functie over? A van de endeldarm B van de lever C van de nieren D van de urineblaas

50 Bij veel vrouwen met het syndroom van Turner zijn de nieren aan de onderkant met elkaar vergroeid (zie de afbeelding). De kans op het ontstaan van nierstenen in een nierbekken is dan vergroot. Welke letter geeft een plaats aan waar nierstenen dan kunnen ontstaan? A letter Q B letter R C letter S D letter T

51 Ligging van de nieren

52 De nier

53 Functies van de nieren Zuiveren van het bloed Uitscheiden van: - Overtollig water - Overtollige zouten - Afvalstoffen (o.a. Ureum) - Schadelijke stoffen Verwijderde stoffen samen heten Urine

54 Schema Organen Nierschors en niermerg Nierbekkens Urineleiders Urineblaas Urinebuis Functies Urine vormen Urine verzamelen Urine afvoeren naar urineblaas Urine tijdelijk opslaan Urine afvoeren naar buiten

55 Examenvraag

56 Antwoord 17 B: Eierstokken 18:

57 Hormoonstelsel Hormonen worden gemaakt in hormoonklieren Hormoonklieren geven hormonen af aan het bloed. Die vervoerd ze naar de plaats waar ze heen moeten.

58 Hormoonklieren Hypofyse Groeihormonen Geslachtklieren aansturen Schildklier Schildklierhormoon = Verbranding in cellen. Eilandjes van Langerhans Insuline Glucagon Hoeveelheid glucose in het bloed Bijnieren Adrenaline Eierstokken en teelballen Geslachtshomonen Geslachtscellen en secundaire geslachtskenmerken.

59 De eilandjes van Langerhans Zijn groepjes cellen die tussen de cellen van de alvleesklier liggen. Alvleesklier is een verteringsklier De eilandjes van Langerhans produceren de hormonen: Insuline en glucagon. (houden het glucosegehalte van het bloed constant) Koolhydraten worden verteerd in het darmkanaal tot o.a. Glucose. Glucose wordt opgenomen door de wand van de dunne darm in het bloed. (0,1% glucose in het bloed) Bloedsuikerspiegel = het glucosegehalte van het bloed. Na koolhydraatrijke maaltijd (veel brood, pasta, aardappels) kan het glucose gehalte in het bloed te hoog zijn. De eilandjes van Langerhans reageren daarop om Insuline te produceren. Onder invloed van insuline wordt in de lever en in spieren glucose omgezet in glycogen. Glycogeen is reservestof die wordt opgeslagen in de lever en spieren. Door omzetten glucose in glycogeen daalt glucosegehalte in bloed.

60 Alvleesklier- Eilandjes van Langerhans Glucosegehalte te hoog -> eilandjes van langerhans produceren veel insuline -> lever en spieren zetten glucose om in glycogeen -> glucose gehalte bloed daalt Glucosegehalte te laag -> eilandjes van langerhans produceren veel glucagon -> lever en spieren zetten glycogeen om in glucose -> glucosegehalte in bloed stijgt.

61 Secundaire geslachtskenmerken

62 Examen vraag Een mens verliest gemiddeld per dag 2500 milliliter water, waarvan 900 milliliter door verdamping en 100 milliliter met de ontlasting. Hoeveel milliliter water verliest de mens per dag met de urine volgens de bovenstaande gegevens?

63 H.6 regeling Samenvatting

64 Zenuwstelsel Het zenuwstelsel bestaat uit: Centrale zenuwstelsel ( bestaat uit: grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam en ruggenmerg Zenuwen Functies van zenuwstelsel: Verwerken van impulsen afkomstig van zintuigen. In zintuigcellen ontstaat een soort elektrische signaal die gestuurd wordt naar de hersenen. Regeling van de werking van spieren en klieren.

65 Centrale zenuwstelsel Het zenuwstelsel van een mens bestaat uit het centrale zenuwstelsel en alle zenuwen.

66 Prikkel en impuls Prikkel = een invloed uit het milieu (omgeving) op een organisme (dieren,planten, enz.) Voorbeeld: een zeer aantrekkelijk persoon loopt langs en jij draait je hoofd richting die persoon. Dit noemen we een prikkel. Voorbeeld: lichtstralen en geuren zijn prikkels Impuls = zijn elektrische signalen die door de zenuwen gestuurd worden naar hersenen of naar de spieren. Voorbeeld: Bij de macdonalds zie je iemand een heerlijk ijsje eten (prikkel). Je ogen sturen een signaal naar de hersenen (impuls). De hersenen stuurt een signaal naar je speekselklieren (impuls). Je begint speeksel te produceren want je hebt ook zin in een ijsje. Je hersenen verwerken de impulsen en reageren door het afgeven van andere impulsen.

67 3 typen zenuwcellen Gevoelszenuwcel: geleiden impulsen van zintuigen naar het centrale zenuwstelcel. 5 zintuigen: zien, horen, ruiken, proeven, voelen. Heeft 1 hele lange uitloper. Cellichamen liggen vlak bij het centrale zenuwstelsel. Bewegingszenuwcel: Geleiden impulsen van het centrale zwenuwstelsel naar spieren en klieren Liggen in het centrale zenuwstelsel 1 lange uitloper

68 Schakelcellen: geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel. Verbinden uitlopers van gevoelszenuwcellen met uitlopers van bewegingszenuwcellen. Liggen in het centrale zenuwstelsel. Onderling verbonden door middel van uitlopers Schakelcel Bewegingscel uitloper Zit in centrale zenuwstelsel Aangesloten op spiercellen of kliercellen

69 Zenuw Uitlopers liggen bij elkaar in een zenuw. Elke uitloper is omgeven door een dun laagje. (werkt als isolatie, zodat de uitlopers geen contact met elkaar maken) Om de zenuw ligt bindweefsel. Stevige laag die zorgt voor bescherming van de zenuw.

70 3 typen zenuwen Gevoelszenuw: Bevat uitlopers van gevoelszenuwcellen. Voorbeeld: oogzenuw. Geleiden impulsen van de zintuigcellen in je ogen naar het centrale zenuwstelsel. Bewegingszenuw: Bevat uitlopers van bewegingszenuwcellen Gemengde zenuw: Bevat uitlopers van gevoelszenuwcellen en uitlopers van bewegingszenuwcellen. Komt het meeste voor.

71 In het merg ligt grijze stof In de schors ligt witte stof

72 Hersenen Grote hersenen: Functie: het verwerken van impulsen afkomstig van zintuigen en regelen van bewegingen. In de schors ligt grijze stof : daarin zitten cellichamen van schakelcellen In het merg ligt de witte stof: daarin zitten uitlopers van schakelcellen Hersencentra: groepen cellichamen van schakelcellen in de hersenschors. (zie plaatje volgende pagina) Gevoelscentra (gehoorcentra, gezichtscentra): binnenkomende impulsen worden verwerkt. Bewegingscentra (schrijfcentra/denk, spreekcentra): ontstaan impulsen voor bewuste reacties.

73 De hersenen met de ligging van de hersencentra

74 Kleine hersenen: Functie: Het coordineren van bewegingen (o.a. Het evenwicht) Hersenstam Functie: Geleiden van impulsen van het ruggenmerg naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd Functie: Geleiden van impuslen van zenuwen in hoofd en hals naar de grote en kleine hersenen en omgekeerd Functie: Geleiden van impulsen in reflexbogen van hoofd en hals. Medicijnen, alcohol en drugs beinvloeden de werking van de hersenen. Het waarnemeningsvermogen en reactievermogen kunnen afnemen onder invloed.

75 Reflexen Reflex: een vaste, snelle, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel De snelheid is nodig om lichaam te beschermen tegen beschadigingen. Zijn nodig bij het handhaven van de houding en bewegingen van het lichaam. Terugtrekreflex, kniepeesreflex, ooglidreflex, pupilreflex. Voorbeeld: je wilt je hand afspoelen, maar het water is heet. Je trekt snel je hand terug. Dit is een reflex.

76 Reflexen Reflexboog: De weg die impulsen afleggen bij een reflex. ( zie plaatje volgende dia) Via gevoelszenuw geleid naar schakelcellen in het ruggenmerg of hersenstam naar schakelcellen naar bewegingscellen naar spiercellen (spieren kunnen dan samentrekken) Bewuste reactie: Voorbeeld: Iemand duwt je opzij. Je voelt de duw en jij duwt terug. Het terugduwen is een bewuste reactie.

77 De dokter slaat met zijn hamer op je knie. De volgende reacties volgen.

78

79 Examenvragen Bij veel medische handelingen is het nodig dat de patiënt geheel of gedeeltelijk wordt verdoofd. Dit verdoven wordt anesthesie genoemd. 3.1 Plaatselijke verdoving Dit is de meest gebruikelijke vorm van anesthesie. Uitlopers van zenuwcellen op de plaats van de verdoving geleiden dan geen impulsen meer naar het centraal zenuwstelsel. In informatie 3.1 is sprake van uitlopers van zenuwcellen. Hoe heten die zenuwcellen? A bewegingszenuwcellen B gevoelszenuwcellen C schakelcellen

80 Examenvraag 3.2 Ruggenprik Door een diepe ruggenprik wordt de onderste helft van het lichaamn volledig verdoofd. De spieren van het onderlichaam kunnen dan niet meer gebruikt worden. Als tijdens de geboorte van een baby de pijn van de moeder onderdrukt moet worden, wordt een half-diepe ruggenprik toegepast. De pijn wordt dan minder, maar spieren in het onderlichaam werken nog wel. Tijdens een bevalling kan pijn bij een vrouw onderdrukt worden door een half-diepe ruggenprik. Spieren in haar onderlichaam werken dan nog wel Leg uit waarvoor het nodig is dat die spieren dan nog wel werken.

81 Examenvraag Bij veel mensen met taaislijmziekte werkt de alvleesklier niet goed. Dit kan een vorm van suikerziekte tot gevolg hebben. De alvleesklier maakt dan niet voldoende hormonen voor het regelen van het glucosegehalte van het bloed. Hoe heten deze hormonen? A adrenaline en glucagon B adrenaline en insuline C glucagon en insuline

82 Het hormoonstelsel Het hormoonstelsel bestaat uit hormoonklieren die hormonen produceren. Veel hormoonklieren hebben geen afvoerbuis: de hormonen worden afgegeven aan het bloed. Via het bloed komt het in het hele lichaam terecht. Hormonen regelen de werking van weefsels en organen die er gevoelig voor zijn. Hormonen zijn onder andere van invloed op : Groei en ontwikkeling, Stofwisseling Voortplanting.

83 1. Hypofyse: Ligt onder de hersenen. 3. Schildklier: ligt in de hals, voor het strottenhoofd en tegen de luchtpijp aan. 6. Eilandjes van Langerhans: ligt in de alvleesklier 5. Bijnieren: Liggen als kapjes op de nieren 7. Eierstokken (bij een vrouw): in de buikholte 8. Teelballen (bij de man): in de balzak.

84 Hypofyse Hypofyse: produceert groeihormonen en hormonen die de werking van andere hormoonklieren beinvloed. Groeihormonen stimuleren de groei van de beenderen van het skelet. (teveel = reuzengroei, te weinig = dwerggroei) Een hormoon uit de hypofyse stimuleert de productie van schildklierhormoon door de de schildklier. Hormonen uit de hypofyse beinvloed de eierstokken en teelballen (geslachtshormonen). Bij vrouwen stimuleren hormonen uit de hypofyse de rijping van de follikeles in de eierstokken en de ovulatie (eiersprong) Bij mannen stimuleren hormonen uit de hypofyse de productie van zaadcellen door de teelballen

85 De schildklier Ligt in de hals, voor het strottenhoofd, tegen de luchtpijp aan. Produceert onder invloed van hypofyse: schildklierhormoon. Is voor stofwisseling en groei en ontwikkeling. Schildklier hormoon stimuleert de verbranding in cellen. Te veel schildklierhormonen:te veel verbranding in de cellen plaats -> persoon kan rusteloos en vermagert sterk. Te weinig schildklierhormonen: Te weinig verbranding in de cellen plaats -> Persoon krijgt het koud, snel moe. Bij kind geestelijke en lichamelijke ontwikkeling trager. Dit kan komen door te weinig jood in het voedsel. Noodzakelijk voor vorming schildklierhomoon. (jood zit in zout) Struma (kropgezwel) bij een volwassen persoon: Te weinig schilkklierhormonen, schildklier vergroot zich.

86 Struma Insuline kan ingespoten worden met een insulinepen

87 De eilandjes van Langerhans Zijn groepjes cellen die tussen de cellen van de alvleesklier liggen. Alvleesklier is een verteringsklier De eilandjes van Langerhans produceren de hormonen: Insuline en glucagon. (houden het glucosegehalte van het bloed constant) Koolhydraten worden verteerd in het darmkanaal tot o.a. Glucose. Glucose wordt opgenomen door de wand van de dunne darm in het bloed. (0,1% glucose in het bloed) Bloedsuikerspiegel = het glucosegehalte van het bloed. Na koolhydraatrijke maaltijd (veel brood, pasta, aardappels) kan het glucose gehalte in het bloed te hoog zijn. De eilandjes van Langerhans reageren daarop om Insuline te produceren. Onder invloed van insuline wordt in de lever en in spieren glucose omgezet in glycogen. Glycogeen is reservestof die wordt opgeslagen in de lever en spieren. Door omzetten glucose in glycogeen daalt glucosegehalte in bloed.

88 Suikerziekte: Eilandjes van Langerhans produceren te weinig insuline. Waardoor het glucosegehalte in het bloed niet kan dalen. Maximaal mag dit 0,16 % zijn. Mensen met suikerziekte spuiten insuline in. Glucose is de meest gebruikte brandstof voor cellen. Bij lichamelijke inspanning vindt veel verbranding plaats. Cellen halen glucose uit het bloed. Wanneer glucose gehalte te laag (beneden 0,1%) reageren eilandjes van Langerhans daarop door veel glucagon te produceren. Onder invloed van glucagon wordt in de lever en spieren glycogeen omgezet in glucose. Dat wordt afgegeven aan het bloed. Stijging glucose gehalte van het bloed. Glucosegehalte te hoog -> eilandjes van langerhans produceren veel insuline -> lever en spieren zetten glucose om in glycogeen -> glucose gehalte bloed daalt Glucosegehalte te laag -> eilandjes van langerhans produceren veel glucagon -> lever en spieren zetten glycogeen om in glucose -> glucosegehalte in bloed stijgt.

89 Bijnieren Liggen als kapjes op de nieren. Produceren het hormoon adrenaline Wanneer je woedend, bang of ergens van schrikt geven de bijnieren adrenaline af aan het bloed. Onder invloed van adrenaline wordt in de lever en spieren glycogeen omgezet in glucose -> glucosegehalte stijgt in het bloed. Hartslag en ademhaling onder invloed van adrenaline verhoogt en versneld. Snelle en kortdurende werking. Bij grote inspanning zorgt het lichaam voor snel te handelen.

90 Examenvraag Over zweet en lichaamstemperatuur worden de volgende twee uitspraken gedaan. 1 De productie van zweet neemt toe als je lichaamstemperatuur stijgt. 2 Door verdamping van zweet koelt je lichaam af. Zijn deze uitspraken juist? A Geen van beide uitspraken is juist. B Alleen uitspraak 1 is juist. C Alleen uitspraak 2 is juist. D Beide uitspraken zijn juist.

91 Examenvraag Water wordt in het lichaam gemaakt bij het stofwisselingsproces dat energie vrijmaakt in de cellen. Hoe heet het proces waarbij energie vrijkomt in de cellen?

92 Zintuigen 5 organen om mee te waarnemen. Oog, oor, neus, huid en tong. Totaal 9 zintuigen: Evenwichtigszintuig Gehoorzintuig Drukzintuig Warmtezintuig Koudezintuig Pijnpunten Gezichtszintuig Smaakzintuig Reukzintuig

93 Examenvraag

94 Antwoord

95 Oor 2 zintuigen (evenwicht en gehoor) Buis van eustachius verbindt de trommelholte en de keelholte

96 Huid 5 zintuigen.

97 Brandwonden Eerste graads brandwond is de opperhuid rood en gezwollen. Tweede graads brandwond is de lederhuid beschadigd. Er zijn vaak blaren aanwezig. Derde graads brandwond is de huid verwoest tot aan het vetweefsel.

98 Oog Gezichtszintuig licht wordt waargenomen. Blinde vlek- oogzenuw geen beeld

99 Gele vlek Kegeltjes kleuren Staafjes grijs zwart wit tinten 1. Traanklieren 2. Traanbuizen 3. Neusholte Bol = dichtbij Plat = veraf

100 Tong Smaakzintuig Zoet, zuur, zout en bitter. Groeven zitten smaakknopjes. Zenuw prikkelt hersenen.

101 Neus In de neus zit het reukzintuig. Hiermee kun je ruiken. De neusholte is van binnen bekleed met neusslijmvlies. In het neusslijmvlies zitten de reukharen en zintuigcellen. Zintuigcellen worden geprikkeld als er geurende gassen bijkomen. Het wordt door gestuurd naar de gevoelszenuw. De gevoelszenuw stuurt het door naar de hersenen.

102 Ecologie Snavels:

103 Poten

104 Tips voor het examen Neem je tijd! Lees de vraag goed. Welke afbeeldingen heb je nodig om de vraag te beantwoorden? Wat is precies de vraag? Wat zie je? Waar heeft de vraag mee te maken? Controleer je antwoord!!!

105 Veel succes!!!! Nog leren? JA Wat? Het is zoveel, ja dat klopt, LEER DE SAMENVATTING!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

106