6,5. Samenvatting door een scholier 1940 woorden 21 januari keer beoordeeld. Biologie voor jou

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 1940 woorden 21 januari ,5 17 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie hoofdstuk 1 paragraaf 1,2,3,4,5 Basisstof 1 Alles wat je eet of drinkt voedingsmiddelen: - plantaardig - dierlijk plantaardig voedsel komt van bijv. stengels,bladeren,wortels,vruchten,zaden dierlijke producten komen af van dieren of van producten van dieren. Met turflijst bijhouden wat je eet. In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen; de bruikbare bestanddelen van voedingsmiddelen In voedsel kan ook voedingsvezel zitten verzamelnaam voor alle onverteerbare stoffen in plantaardige voeding Voedingsstoffen kunnen functie hebben van: - bouwstof - brandstof - beschermstof - reservestof Bouwstoffen: Nodig voor groei en ontwikkeling & herstel bij verwondingen d.m.v. bouwstoffen nieuwe cellen en weefsels maken brandstoffen: leveren energie; 1) voor organen 2) voor bewegingen te maken 3) voor lichaamstemperatuur 4) groei en ontwikkeling 5) herstel Reservestoffen: Worden opgeslagen in bepaalde delen van je lichaam Hoeft geen bouw of brandstof te zijn. Beschermende stoffen: Mineralen of vitamines belangrijke voedingsstoffen 6 groepen voedingsstoffen: (alle 6 nodig om gezond te blijven) 1) eiwitten 2) koolhydraten 3) vetten Pagina 1 van 7

2 4) mineralen 5) vitamines 6) water Eiwitten: Belangrijke eiwitten bij vorming van nieuwe cellen Eiwitten die niet worden gebruikt als bouwstof zijn brandstof Geen reservestof (bijv vis,melk,kaas) Koolhydraten: o.a. suiker,glucose,zetmeel dienen als brandstof,bouwstof of reservestof (bijv jam,aardapppel,suiker) Vetten: Brandstoffen,bouwstoffen en reservestoffen Meer vetten dan nodig reservevoedsel opslaan onder huid dik worden Bijv. friet,mayonaise,kroket Water Bouwstof lichaam 60 % uit water bloed bestaat voor groot deel uit water, ook grote rol bij rondbrengen van voedingsstoffen. Alle dranken en sommige groenten bevatten water (bijv. frisdranken en tomaat en komkommer) Mineralen/zouten: Bouwstoffen,beschermende stoffen Voor opbouw beenderen bijv. kalk nodig Per dag,aar beetje mineralen nodig Bijv. vis,ei,boursin,kaas Vitamines: Bouwstoffen,beschermende stoffen: Te weinig ziek worden te veel ziek worden Vitamines aangegeven met letters; belangrijkste: A,B,C,D Bijv. kiwi,sla,paprika,aardappel Basisstof 2 Gezonde voeding gezond leven Help bij gezonde voeding voedingswijzer 4 groepen Grote groepen meer kleine groepen minder Vier groepen v.d. voedingswijzer: Groep 1: Brood en aardappelen (macaroni rijst etc.) Donkere producten het beste (volkorenbrood enz) Leveren: voedingsvezel,vitamines,zetmeel,plantaardige eiwitten,mineralen Groep2: Pagina 2 van 7

3 Groente en fruit Leveren: Vitamine C en voedingsvezel Groep 3: Melk en kaas (o.i.d.) vleeswaren,vis,ei,tahoe,tempeh (van sojabonen) Minder vette soorten nemen magere yoghurt halfvolle melk Leveren: dierlijke eiwitten,mineralen,vitamines Groep 4: Margarine,olie,halvarine Leveren: vetten en vitamines Verder 1,5 liter drinken per dag. Basisstof 3 Grootste deel voedsel brandstoffen Energie wordt aangegeven met J (=joule) KJ (=kilojoule) is 1000 J 4 factoren waar van af hangt hoeveel energie een mens nodigt heeft zijn: 1) geslacht 2) lichaamsbouw 3) leeftijd 4) lichamelijke inspanning Mannen meer eten dan vrouwen Groeien meer eten 65+ eetlust afnemen Groot lichaam meer dan klein lichaam Bij lichamelijke inspanning meer honger dan bij slapen Lichte arbeid minder eten zware arbeid Grootste deel energie binnenkrijgen via maatlijden en tussendoortjes Meer eten en drinken dan nodig brandstoffen worden reservestoffen dik worden Lijnen niet doen door maaltijden overslaan van brood,aardappelen,vlees en groente dik worden van tussendoortjes Basisstof 4 Aantoonstof indicator Joodoplossing indicator zetmeel Basisstof 5 Ontwikkelingslanden ondervoeding te weinig voedsel;niet kunnen kopen of niet genoeg voedsel is. Minimale hoeveelheid voedsel volwassenen 7000 KJ p.dag genoeg voor iemand die de hele dag ligt Volwassenen die bezig is KJ Vooral in ontwikkelingslanden mensen zwaar werk verrichten geen machines Voedsel en landbouworganisatie (FAO) en wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 9500 KJ per dag nodig normaal kunnen leven. In ontwikkelingslanden mensen (vooral kinderen) dood van honger op wereld genoeg voedsel om iedereen te voeden niet eerlijk verdeeld soms vernietigd of voor dieren Ontwikkelingslanden mensen heel erg afhankelijk van natuur oogst vaak mislukken door droogte Nederland nooit kassen,graansilo s,diepvrieskasten desnoods uit andere landen voedsel halen. Veel acties maar ontwikkelingslanden voor zichzelf zorgen. Pagina 3 van 7

4 Ondervoeding niet alleen te weinig voedsel ook te weinig van bepaalde voedingsstoffen vooral eiwit te kort Mensen worden slap en moe en worden ziek. Kinderen te weinig voedsel groei en ontwikkeling gaat minder hersenen worden aangetast buikjes zwollen op. Nederland te veel vet eten overvoeding overgewicht hart en vaatziekten Feit staat vast Mening voor iedereen anders Basisstof 6 Verteringsstelsel grootste deel darmkanaal In verteringsstelsel voedingsstoffen opnemen in bloed Sommige voedingsstoffen vanzelf in bloed glucose,water,mineralen en vitamines Sommige voedingsstoffen eiwitten,koolhydraten en vetten eerst verteren verteringsproducten maken Vertering = het omzetten van voedingsstoffen die niet door de darmwand heen in het bloed kunnen worden opgenomen,in verteringsproducten die wel door de darmwand heen in het bloed kunnen worden opgenomen Vertering met verteringssappen gemaakt door verteringsklieren lever, alvleesklier, darmsapklieren, maagsapklieren, speekselklieren Stoffen uit verteringssappen die de vertering sneller laten verlopen enzymen Onverteerbare resten (voedingsvezel) via anus In wand darmkanaal kring en lengtespieren afwisselend samentrekken peristaltische beweging darmperistaltiek 3 taken darmperistaltiek: 1) Voedselbrij kneden 2) voedselbrij voortduwen 3) voedselbrij goed mengen met verteringssappen Darmperistaltiek: vlak voor voedselbrok kringspieren ontspannen lengtespieren samentrekken Voedingsvezel zorgt voor een goede stoelgang Basisstof 8 Gebit voedsel kauwen kleinere stukjes verdelen beter inslikken & functie bij verteren Enzymen (in verteringssappen) alleen aan buitenkant door kauwen oppervlakte vergroting enzymen beter op voedsel inwerken sneller verteren Bouw van t gebit: Gebit bestaat uit tanden en kiezen bevestigd met wortels in onder en bovenkaak Deel v. kies/tand buiten kaak kroon grootste deel tandbeen tandbeen v. kroon bedekt met glazuur (=hele hard) Tandbeen v. wortels bedekt met cement In tandbeen tandholte bloedvaten en zenuwen Om wortels wortelvlies zorgt voor bevestiging in kaak Kaak bedekt met tandvlees Gebit stukken afbijten en fijnmalen snijtanden,hoektanden,kiezen. Pagina 4 van 7

5 Snijtanden voorkant in je mond stukken van voedsel afbijten Plaats tand Functie tand Vorm tand snijtanden Voorkant mond Stukken voedsel afbijten Beitelvormig hoektanden Zijkanten v. voorkant Bij roofdieren: vangen van prooi Bij mens: zelfde als snijtanden Boven puntiger dan snijtanden kiezen Achterin gebit Fijnmalen van voedsel Boven bobbelig Samenstelling gebit tandformule Compleet gebit 32 tanden en kiezen ( bovenkaak = onderkaak) = bovenkaak = onderkaak = midden van het gebit Links rechterkaakhelften Rechts linkerkaakhelften Baby geen gebit ½ - 2 jaar komen 1e tanden melkgebit 6 jaar melkgebit wordt blijvend gebit (komen ook kiezen bij) wisselen +/- 13 jaar elke kant 4 kiezen kan aan elke kant nog 1 kies bij verstandskiezen Verstandskiezen achter in kaak te klein om voedselmee te kauwen soms geen verstandskiezen of direct trekken Gezond gebit minstens 1 keer per dag poetsen tandplak verwijderen tandplak dun laagje aanslag met bacteriën,etensresten en speeksel 1 gr. Tandplak 1 miljard bacteriën Goed poetsen: - tanden borstel met lange steel en zachte haren - liever 1 keer grondig dan 3 keer snel - met tandzijde,tandenstokers moeilijke hoekjes L: blz. 26 afb. 41 Bacteriën tasten glazuur tanden en kiezen aan. In voedsel suiker aanwezig bacteriën zetten suiker om in zuur in zuur lost glazuur op Bacteriën vormen dit zuur vlak na eten of tijdens eten Gezond gebit 6/7 keer eten mogelijk glazuur kan herstellen Bacteriën in tandplak kunnen tandvleesontsteking veroorzaken. Daardoor kunnen de wortelvliezen ontstoken raken, zodat de tanden en kiezen losraken. Te vaak iets eten vooral veel tussendoortjes met suiker tandglazuur niet genoeg tijd om te herstellen gaatjes Na gaatjes kan tandbeen worden aangetast en daarna zelfs de hele kies Tandpasta met fluoride helpt glazuur sneller te herstellen In tandplak ook bacteriën tandvleesontsteking veroorzaken rood en bloed gemakkelijk Gezond tandvlees strak om tanden Pagina 5 van 7

6 Ontstoken tandvlees zit los om de tanden heen tandplak kan indringen in ruimte tussen tandvlees en wortels tandplak heel moeilijk wegpoetsen tandplak kan dan wortelvlies en cement aantasten Wortelvlies ontstoken? tand valt uit Speeksel helpt tandplak voorkomen reinigt je gebit ook bepaalt voedsel helpt (bruin brood,rauwe worteltjes en fruit) Plakverlikker kleurstof helpt controleren waar tandplak zit Tandplak vooral op ruwe plaatsen verkalken tandsteen hard niet wegpoetsen en is ruw dus vormt weer nieuwe tandplak op nog meer tandsteen alleen verwijderen door tandarts Tanden scheef gebitscorrectie d.m.v. beugel Tandplak tegengaan door: 1) minstens 1 keer per dag grondig te poetsen 2) niet vaker dan 4 keer per dag een tussendoortje te eten Basisstof 8 Meeste organen verteringsstelsel in romp Middenrif Stevig gespierd vlies Scheidt de romp in de borstholte en buikholte De vertering: 1) mondholte kauwen kleine stukjes verdelen inslikken 2) speekselklieren produceren speeksel speeksel: enzym,slijm en water slijm: verhoogt glijbaarheid enzym: verteert zetmeel 3) tong duwt voedsel van mondholte naar keelholte 4) door slikken dan naar slokdarm bij slikken luchtpijp afgesloten met: strotteklepje neusholte afgesloten met: huig zo kan het alleen naar de slokdarm 5) van slokdarm door darmperistaltiek naar maag (in slokdarm geen verteringssappen aan voedsel toegevoegd) 6) maag: continue in beweging: kring en lengtespieren aan einde van maag;kringspier maagportier maagportier kan maag afsluiten laat maar kleine beetjes door tijdelijke opslagplaats 7) maagsapklieren in wand produceren maagsap maagwand beweegt voedsel mengen met maagsap maagsap bestaat uit: water,zoutzuur en enzym zoutzuur zorgt dat bacteriën worden gedood enzym: verteerd eiwitten 8) twaalfvingerige darm: hierheen wordt het voedsel met kleine porties doorheen gestuurd via de maag. Ook lever en alvleesklier monden n 12-vinger darm uit Lever: gal wordt opgeslagen in galblaas via galbuis naar 12-vinger darm GEEN KLIER MAAR OPSLAGPLAATS Functie gal: emulgeert vetten maakt er kleine vetdruppeltjes van niet verteren Door emulgeren oppervlakte vergroting vetten sneller verteren Pagina 6 van 7

7 Alvleesklier alvleessap enzymen voor vertering van eiwitten,koolhydraten en vetten 9) dunne darm 8 meter lang In de wand darmsapklieren produceren darmsap enzymen voor afbreken van eiwitten en koolhydraten Daarna kunnen de veteringsproducten worden opgenomen in het bloed In darmkanaal verschillende verteringssappen in het bloed verteringssappen veel water voedselbrij vele water In dunne en dikke darm water uit voedselbrij gehaald en in bloed overgeplaatst Dunne darm sterk geplooid daar staan uitstulpingen (darmvlokken op) In darmvlok bloedvaten wand heel dun water met opgeloste voedingsstoffen en verteringsproducten makkelijk in bloed opnemen Door de vele plooien groot oppervlak sneller opname in bloed en naar cellen toe 10) blindedarm vlak onder uitmonding dunne darm in dikke darm onderkant blinde darm wormvormig aanhangsel/appendix bij ontsteking appendix ontstoken wordt verwijderd blinde darm blijft zitten 11) de dikke darm 1,5 m lang in dikke darm komen onverteerde resten bevat nog veel water dit wordt in de dikke darm allemaal onttrokken en opgenomen in bloed. Brij wordt zo aangedikt niet? veel vocht verliezen en uitdrogen diarree 12) naar endeldarm aangedikte voedselresten darmkanaal afgesloten anus deze kringspier ontspant af en toe legen ontlasting Pagina 7 van 7