Samenvatting Biologie Thema 2 voeding en vertering.

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Thema 2 voeding en vertering. Samenvatting door een scholier 2500 woorden 4 juli ,5 10 keer beoordeeld Vak Biologie Basisstof 1 Je kunt aangeven om welke redenen mensen eten. Redenen om te eten. - Om in leven te blijven en omdat je honger hebt. - Voor de gezelligheid. - Om te onderhandelen. - Uit verveling. - Om iets te vieren. - Omdat je je eenzaam voelt, of verdrietig of boos bent. Je kunt de functies van voedingsstoffen en voedingsvezel in voedingsmiddelen noemen. Voedingsmiddelen: alles wat je eet en drinkt. Plantaardige voedingsmiddelen: wortels, stengels, bladeren, bloemdelen, vruchten en zaden van bepaalde planten. Dierlijke voedingsmiddelen: delen van dieren (vlees, vis) of producten van dieren (eieren en zuivelproducten, bijv.melk, boter, kaas en yoghurt). Voedingsstoffen: de bruikbare bestanddelen van voedingsmiddelen. Bouwstoffen: worden gebruikt bij de vorming van cellen en weefsels (vooral bij groei, ontwikkeling en herstel van het lichaam). Brandstoffen: leveren energie voor beweging, voor het op peil houden van de lichaamstemperatuur en voor groei, ontwikkeling en herstel. Reservestoffen: worden opgeslagen in bepaalde delen van het lichaam. Beschermende stoffen: zorgen ervoor dat je gezond Pagina 1 van 11

2 blijft. Voedingsvezel: alle onverteerbare stoffen in plantaardig voedsel. Functie: bevorderen van de darmperistaltiek. Je kunt zes groepen voedingsstoffen met hun functies en kenmerken noemen. Eiwitten, koolhydraten, vetten, water, mineralen (zouten) en vitamines. Eiwitten. - Functies: vooral bouwstoffen, ook brandstoffen. - Eiwitten kunnen niet als reservestoffen dienen. Koolhydraten. - Functies: vooral brandstoffen, ook bouwstoffen en reservestoffen. - Voorbeelden: glucose, suiker, zetmeel. Vetten. - Functies: vooral brandstoffen, ook bouwstoffen en reservestoffen. - Vetten kunnen o.a. onder de huid worden opgeslagen. Water. - Functie: bouwstof. - Water is o.a. belangrijk bij het vervoeren van stoffen in het lichaam. Mineralen (zouten). - Functies: bouwstoffen en beschermende stoffen. - Voorbeelden: kalkzouten voor de opbouw van beenderen; ijzerzouten voor de opbouw van rode bloedcellen. Vitamines. - Functies: bouwstoffen en beschermende stoffen. - Voorbeelden: vitamine A om goed te kunnen zien; vitamine D voor het vastleggen van kalk zouten in de botten. Basisstof 2 je kunt de indicator voor zetmeel noemen en je kunt aangeven welke kleurverandering er optreedt. Een indicator is een stof waarmee je een andere stof kunt aantonen. Joodoplossing is de indicator voor zetmeel. - Joodoplossing (geelbruin) wordt blauwzwart als er zetmeel bij komt. Pagina 2 van 11

3 Basisstof 3 Eet gevarieerd: de voedingswijzer bevat vier groepen voedingsmiddelen die we dagelijks nodig hebben. Groep 1 Voedingsmiddelen: brood en aardappelen (of rijst, macaroni, spaghetti, peulvruchten, couscous) Nodig voor: zetmeel, plantaardige eiwitten, vitamines, mineralen en voedingsvezel. Groep 2 Voedingsmiddelen: groente en fruit Nodig voor: vitamine C en voedingsvezel Groep 3 Voedingsmiddelen: melk, kaas (of andere, melkproducten) en vlees, vleeswaren, kip vis, ei, tahoe of tempeh Nodig voor: (dierlijke) eiwitten, vitamines en mineralen (o.a. kalk) Groep 4 Voedingsmiddelen: margarine, halvarine Nodig voor: vetten en vitamines Plantaardige voedingsmiddelen moeten de basis vormen van de voeding: ze bevatten veel zetmeel en voedingsvezel. Eet veel brood, aardappelen en granen. Eet veel groente en fruit. Drink dagelijks ten minste 1,5 liter vocht, maar wees voorzichtig met alcohol. Eet niet meer dan je lichaam nodig heeft. - Om aan je energiebehoefte te voldoen, moet je voeding voldoende brandstoffen bevatten. - De energiebehoefte is o.a. afhankelijk van het geslacht, de leeftijd, de lichaamsgrootte en de lichamelijke inspanning. - Eet niet te veel vet. - Eet niet de hele dag door (pas op met tussendoortjes). Wees zuinig met zout. Ga hygiënisch en veilig met voedsel om. Lees wat op de verpakking staat. Basisstof 4 je kunt de oorzaken en de gevolgen van overgewicht Pagina 3 van 11

4 en ondergewicht noemen. Ook kun je goede en minder goede manieren om af te vallen noemen. Goede manieren om af te vallen (van minst streng tot streng). 1 Eet normale hoeveelheden en beweeg meer. 2 Als je een tussendoortje neemt, kies er dan een met weinig vet en koolhydraten. 3 Eet alleen de aanbevolen hoeveelheden. Dat betekent vaak: meer brood, fruit en groente; minder vlees en kaas. 4 Eet van de aanbevolen hoeveelheden alleen de kleinste hoeveelheid. 5 Eet helemaal geen tussendoortjes. Drink wel voldoende water, thee of koffie (zonder suiker) of light-frisdranken. (Drink niet te vaak light-frisdrank; frisdranken zijn slecht voor je tanden.) Minder goede manieren om af te vallen: - minder eten dan de aanbevolen hoeveelheden; - maaltijden overslaan. Overgewicht: je weegt duidelijk meer dan bij je leeftijd en lengte past. Oorzaken van overgewicht: - te veel eten; - te vet eten; - te weinig bewegen; - je erfelijke aanleg. Gevolgen van overgewicht: - je hebt een grotere kans op hart-en vaatziekten; - je krijgt sneller problemen, bijvoorbeeld met je rug, nek, knieën, enkels en voeten. Ondergewicht: je weegt duidelijk minder dan bij je leeftijd en lengte past. Gevolg van ondergewicht: - je kunt snel ziek worden. Basisstof 5 Je kunt aangeven welke informatie op de verpakking van voedingsmiddelen moet staan. Op de verpakking moet de volgende productinformatie staan: - de naam van het product; - de naam van de fabrikant; Pagina 4 van 11

5 - de netto-inhoud; - de ingrediëntenlijst; - de houdbaarheidsdatum. De houdbaarheidsdatum: geeft aan tot welke datum de fabrikant de kwaliteit van het product garandeert. - Producten die snel bederven (bijvoorbeeld melk, melkproducten en vlees) mogen niet langer worden bewaard dan de houdbaarheidsdatum. Het bewaarvoorschrift: geeft aan op welke manier het voedingsmiddel moet worden bewaard. Ingrediënten: de grondstoffen van het product. - Hulpstoffen (additieven): stoffen die worden toegevoegd om de houdbaarheid, geur, smaak en kleur van voedingsmiddelen te verbeteren. - Hulpstoffen die geen gevaar opleveren voor de gezondheid hebben een E-nummer. Niet verplicht om te vermelden: de voedingswaarde. - Geeft aan hoeveel energie, vetten, eiwitten en koolhydraten het product bevat, meestal per 100 gram of per 100 ml. - Soms worden ook mineralen en vitaminen vermeld je weet wat voedsel conserveren is, en je kunt enkele manieren noemen om voedsel te conserveren. Conserveren: de omstandigheden voor bacteriën en schimmels worden ongunstig gemaakt. Invriezen (bijv. vlees): de temperatuur verlagen tot 20 C. - Bij deze temperatuur zijn bacteriën en schimmels niet werkzaam. Pasteuriseren (bijv. melk): verhitten tot een temperatuur waarbij de meeste bacteriën en schimmels doodgaan. - Bij pasteuriseren blijft de smaak van het voedsel goed bewaard. Steriliseren (bijv. melk): verhitten tot een temperatuur waarbij alle bacteriën en schimmels doodgaan. - Bij steriliseren verandert de smaak van het voedsel. Inblikken (bijv. groenten): na verhitting wordt het voedsel luchtdicht verpakt. Vacuüm verpakken (bijv. koffie): hierbij wordt alle lucht uit de verpakking gezogen. Drogen (bijv. krenten): aan het voedsel wordt water onttrokken. Pagina 5 van 11

6 Natuurlijke conserveermiddelen toevoegen: bacteriën en schimmels kunnen niet tegen veel suiker, veel zuur of veel zout. - Bij het confijten van jam wordt veel suiker toegevoegd. - Bij augurken en uitjes wordt veel zuur toegevoegd. - Bij nieuwe haring en olijven wordt veel zout toegevoegd. Kunstmatige conserveermiddelen toevoegen: bijv. sulfiet in dranken. Doorstralen (bijv. kip): het voedsel wordt met radioactieve stralen doorstraald zodat bacteriën en schimmels zich minder snel vermenigvuldigen of worden gedood. je kunt aangeven waarvoor een goede voedselhygiëne belangrijk is en je kunt regels noemen voor een goede voedselhygiëne. Een goede voedselhygiëne is belangrijk: - je voorkomt dat je via het voedsel besmet wordt met ziekteverwekkers; - je verwijdert resten kunstmest of bestrijdingsmiddel. Belangrijke regels voor voedselhygiëne: 1 Let op de houdbaarheidsdatum van de voedingsmiddelen. 2 Berg voedingsmiddelen die gemakkelijk bederven (vlees, vis, melk en dergelijke) meteen op in de koelkast. 3 Maak het voedsel goed gaar. 4 Voorkom kruisbesmetting: zorg dat rauw en klaargemaakt voedsel niet met elkaar in contact komen 5 Zorg voor schoon keukengerei en bestek.gebruik heet sop en pak elke dag een schone keukenhanddoek, theedoek en vaatdoek. 6 Schil of was groente en fruit. 7 Houd voedsel niet onnodig warm. 8 Koel gerechten die koud gegeten worden snel af. Bewaar e o nodig in de koelkast. 9 Wees voorzichtig met voedselrestjes: bewaar ze afgedekt en nooit langer dan twee dagen in de koelkast.verhit restjes altijd tot op het kookpunt. Restjes of kookvocht van bladgroente mag je niet opwarmen. Pagina 6 van 11

7 10 Was je handen regelmatig met water en zeep; zeker voor het koken, na het aanraken van rauw vlees en natuurlijk na toiletgebruik of hoesten. Voedselinfectie: je wordt ziek door het eten van besmet voedsel. Basisstof 6 je kunt omschrijven wat een voedingsgewoonte is en waardoor een voedingsgewoonte kan worden bepaald. Je kunt ook oorzaken noemen waardoor voedingsgewoonten kunnen veranderen. Voedingsgewoonte:wat je gewend bent te eten en hoe je gewend bent te eten. Een voedingsgewoonte kan worden bepaald door: - je cultuur; - je godsdienst; - je smaak; - beschikbare tijd (tijdsbesparing); - gevolgen voor je gezondheid; - gevolgen voor je uiterlijk; - je sport; - respect voor dieren; - het milieu (voedingsmiddelen zijn op een milieuvriendelijke manier verbouwd) Oorzaken voor veranderende voedingsgewoonten: - Mensen komen tijdens hun vakantie in andere landen. - Contacten met vrienden of kennissen uit andere landen. - Sommige mensen uit andere landen hebben een winkel met voedingsmiddelen of een restaurant. - Er zijn veel producten uit andere landen te koop. - Er zijn veel reclames waarin andere voedingsgewoonten te zien zijn. - Er zijn tv-programma s over voedingsgewoonten. Basisstof 7 e kunt omschrijven wat vertering is en je kunt de functie van verteringssappen en enzymen hierbij aangeven. Vertering: voedingsstoffen die niet door de darmwand heen in het bloed kunnen worden opgenomen Pagina 7 van 11

8 omzetten in verteringsproducten die wel kunnen worden opgenomen in het bloed. - Eiwitten, de meeste koolhydraten (zoals suiker en zetmeel)en vetten worden verteerd. - Glucose, mineralen, vitamines en water hoeven niet te worden verteerd. Vertering vindt plaats met behulp van verteringssappen. - Verteringssappen worden gemaakt door verteringsklieren. - Veel verteringssappen bevatten enzymen. Enzymen: stoffen die scheikundige processen versnellen. - De enzymen in verteringssappen zorgen ervoor dat de vertering snel verloopt. Je kunt beschrijven hoe de darmperistaltiek totstandkomt en je kunt de functies ervan noemen. Darmperistaltiek (peristaltische bewegingen): het afwisselend samentrekken en ontspannen van kringspieren en lengtespieren in de wand van het gehele darmkanaal. - Functies: de voedselbrij verplaatsen, kneden en vermengen met verteringssappen. Basisstof 8 je kunt de delen van een tand of kies noemen met hun kenmerken en functies. Uitwendige bouw van een tand of kies. - Kroon: deel dat buiten de kaak uitsteekt. - Wortel(s): deel in de kaak. Inwendige bouw van een tand of kies. - Tandbeen. - Tandholte: holte in het tandbeen waarin bloedvaten en zenuwen liggen. - Glazuur: zeer harde laag om het tandbeen van de kroon. Het glazuur beschermt het tandbeen. - Cement: laagje om het tandbeen van de wortel(s). - Wortelvlies: bevestigt de tand of kies in de kaak. (De kaak is bedekt met tandvlees.) Je kunt de delen van een gebit noemen met hun functies en kenmerken. Snijtanden en hoektanden dienen om stukken van het Pagina 8 van 11

9 voedsel af te bijten. - Hoektanden zijn iets puntiger dan snijtanden. Kiezen dienen voor het fijnmalen van voedsel. - Kiezen hebben een knobbelige bovenkant. Je kunt de samenstelling van een melkgebit en van een blijvend gebit beschrijven en je kunt een tandformule lezen en maken. Melkgebit. - Ontstaat tussen de leeftijd van een half jaar en twee jaar. - In iedere kaakhelft zitten 2 snijtanden, 1 hoektand en 2 kiezen. - Tandformule: Blijvend gebit. - Ontstaat vanaf ongeveer het zesde jaar door vervanging van het melkgebit (wisselen). - In iedere kaakhelft zitten 2 snijtanden, 1 hoektand en 5 kiezen, waarvan 1 verstandskies.(de verstandskiezen zijn vaak te klein om goed voedsel te kauwen. Ook komt het voor dat e niet verschijnen of dat e snel na het verschijnen moeten worden getrokken.) - Tandformule: Je kunt omschrijven wat tandplak is, je kunt de gevolgen ervan noemen en je kunt aangeven hoe je tandplak kunt tegengaan. Tandplak: een dun laagje aanslag dat zich dagelijks op de tanden en kiezen afzet. - Tandplak bestaat uit bacteriën, etensresten en speeksel. Gevolgen van tandplak. - Bacteriën in tandplak zetten suiker uit het voedsel om in zuur.in het zuur lost het glazuur van tanden en kiezen op. - Bacteriën in tandplak kunnen tandvleesontsteking veroorzaken.daardoor kunnen de wortelvliezen ontstoken raken, zodat de tanden en kiezen losraken. - Tandplak kan verkalken tot tandsteen.tandsteen kun je niet elf verwijderen. Pagina 9 van 11

10 Basisstof 9 Je kunt de delen van het verteringsstelsel noemen met hun functies en kenmerken. Mondholte met gebit en speekselklieren. - Functie gebit: het voedsel in kleine stukjes verdelen (kauwen), zodat het beter in te slikken is.ook wordt het oppervlak van het voedsel vergroot, zodat enzymen op een groter oppervlak kunnen inwerken. - Functie speekselklieren: speeksel produceren. Slokdarm. - Functie: het voedsel verplaatsen van de keelholte naar de maag. Maag. - Functie: het voedsel tijdelijk opslaan. - Maagportier: kringspier die de maag afsluit. - Maagsapklieren produceren maagsap. Lever. - Functie: gal produceren. - Gal wordt tijdelijk opgeslagen in de galblaas en afgevoerd via de galbuis. Alvleesklier. - Functie: alvleessap produceren. Twaalfvingerige darm. - Functie: gal en alvleessap vermengen met de voedselbrij. Dunne darm. - Functie: voedingsstoffen, verteringsproducten en water opnemen in het bloed. - Door darmplooien en darmvlokken heeft de wand een groot oppervlak.de darmvlokken bevatten veel bloedvaten. - Darmsapklieren produceren darmsa Blindedarm met wormvormig aanhangsel. - Bij blindedarmontsteking is het wormvormig aanhangsel ontstoken. Dikke darm. - Functie: water onttrekken aan de brij van onverteerde voedselresten, die daardoor wordt ingedikt.het water wordt opgenomen in het bloed. - Bij diarree wordt in de dunne darm en in de dikke darm onvoldoende water in het bloed opgenomen. Endeldarm. Pagina 10 van 11

11 - Functie: verzamelen en tijdelijk opslaan van onverteerde voedselresten (ontlasting). - Anus: kringspier die de endeldarm afslui je kunt de verteringssappen noemen met hun functies. Speeksel: water, slijm en een enzym. - Functie slijm: de glijbaarheid van het voedsel verhogen. - Functie enzym: zetmeel voor een deel verteren. Maagsap: water, zoutzuur en een enzym. - Functie zoutzuur: bacteriën in het voedsel doden. - Functie enzym: eiwitten voor een deel verteren. Gal: bevat geen enzym. - Functie: vetten emulgeren (grote vetdruppels verdelen in kleine vetdruppeltjes),zodat de vetten beter bereikbaar zijn voor enzymen. Alvleessap: bevat verschillende enzymen. - Functie: eiwitten,koolhydraten en vetten verteren. Darmsap: bevat verschillende enzymen. - Functie: de vertering van eiwitten en koolhydraten afmaken. Pagina 11 van 11