Vanuit de wereld om ons heen komen voortdurend prikkels op ons af: Geluiden Warmte/kou Lichtprikkels Bewegingen Smaken Geuren

Transcriptie

1 Zintuigen

2 Definitie Een zintuig is een orgaan dat met behulp van receptoren prikkels waarneemt en deze doorstuurt (impuls) naar een bepaald gedeelte van de hersenen. [In de hersenen wordt men al dan niet bewust van de prikkel]

3 Vanuit de wereld om ons heen komen voortdurend prikkels op ons af: Geluiden Warmte/kou Lichtprikkels Bewegingen Smaken Geuren

4 Via zintuigen kunnen veel van deze prikkels worden opgevangen en omgezet in signalen die via zenuwen naar de hersenen gaan. In hersenen dringen signalen door tot het bewustzijn (=prikkelgewaarwording/waarneming)

5 Welke zintuigen zijn er? Gevoelszintuig (tast, temperatuur, pijn, propriocepsis) Smaakzintuig Reukzintuig Gezichtszintuig Gehoorzintuig (en evenwicht)

6 Het gevoelszintuig: Gevoelsprikkels komen uit de buitenwereld en uit het lichaam zelf. Prikkels vanuit de buitenwereld bereiken ons via huid en slijmvliezen. Prikkels vanuit lichaam zelf bereiken ons via spieren, pezen en gewrichten. Vlak onder de huid, de slijmvliezen en rond de haarwortels bevinden zich receptoren/eindlichaampjes van gevoelszenuwen, dit zijn dunne, vrije zenuwuiteinden. Soms zitten aan deze zenuwuiteinden tastlichaampjes.

7 Het gevoelszintuig: Tastlichaampjes vangen prikkels op: Tastprikkels Drukprikkels Temperatuurprikkels Pijnprikkels In pezen en spieren bevinden zich ook eindpunten, vaak voorzien van pees-of spierspoeltjes-> deze reageren op rek en spanning Gevoelsprikkels kunnen ook aanleiding geven tot een reflex-> v.b. bij verbranden-> hand terugtrekken

8 Het smaakzintuig: In de smaakpapillen eindigen de fijnste vertakkingen van de smaakzenuwen. De smaakpapillenbevinden zich vooral op de bovenkant van de tong en in het slijmvlies van de mond-keelholte. Smaakzintuig: heeft regelende functie bij de afscheiding van speeksel en maagsap smaakpapillen kunnen 5 kwaliteiten onderscheiden ( zoet, zuur, zout, bitter en umami) smaakpapillen liggen verspreid over de tong maar wel in smaakzones bijeen

9 Smaakzones: punt van de tong-> zoet zijkanten-> zout en zuur achterkant-> bitter Smaak en reuk staan nauw met elkaar in verband! Smaak is eigenlijk een combinatie van reuk en smaak (denk aan verkoudheid-> alles smaakt naar karton). Met het vorderen van de leeftijd neemt het aantal smaakpapillen af.

10 SMAAKMAKERS (betrokken structuren)

11 Smaakknop Bevat smaaksensoren voor alle smaakkwaliteiten

12 1. Zoet. 2. Zuur. 3. Bitter. 4. Zout. Plus een 5e sense! En in de keel kun je water proeven

13 Het reukzintuig: Reukprikkels -> reukzintuig -> in neusslijmvlies opgevangen (ligt hoog in de neus)-> dunne zenuwuitlopers door openingen van zeefbeen de schedelholte in -> zenuwvezeltjes vormen linker en rechter reukzenuw-> hersenen Ruiken alleen goed mogelijk als het neusslijmvlies vochtig is! (reukstoffen lossen makkelijker op en hebben langer de tijd om de reukcellen te prikkelen) Bij gezwollen slijmvlies ruik je ook niet goed-> doorgang naar de reukcellen wordt geblokkeerd Reukprikkels-> ook onbewuste reflexen veroorzaken: ruikt iets lekkers-> watertanden

14

15 centrale olfactoire banen bulbus olfactorius commissura anterior tractus olfactorius uncus (primaire reukschors) trigonum olfactorium amygdala (amandelkern)

16 Het gezichtszintuig: Het gezichtszintuig: in het netvlies, aan de binnenzijde van de oogbollen Hulporganen van het oog (voor het juist functioneren van de oogbollen): wenkbrauwen -> vuil en zweet opvangen oogleden-> beschermen de ogen aan de voorkant, sluiten direct bij gevaar wimpers-> houden stof tegen dat in ogen dreigt te komen oogspieren->alle richtingen op bewegen traanapparaat-> traanvocht houdt de oogbol vochtig, voorkomt uitdroging

17

18 Traanapparaat: traanklier traankanaaltje ooglid (boven en onder) traanpuntje (boven en onder) traanbuisje -> voeren vocht af naar de neusholte

19 Traanwegen

20 Bouw van het oog: Oogbol uit 3 lagen: buitenste laag: harde oogrok/sclera en het hoornvlies/cornea, let op : aan de voorzijde van het oog zit er nog een bindweefsellaag overheen= de conjunctiva, dit loopt door over de binnenzijde van de oogleden middelste laag: het vaatvlies/choroidea en het regenboogvlies/iris binnenste laag: het netvlies/retina

21 Harde oogrok/sclera: stevige, witte laag die de oogbol beschermt aan de voorkant gaat de harde oogrok/sclera over in het heldere en doorschijnende hoornvlies/cornea-> hierdoor kan licht in de ogen binnendringen

22 De harde oogrok De harde oogrok (sclera) geeft het oog zijn stevigheid.

23 Het hoornvlies

24 Vaatvlies/choroidea: rijk aan bloedvaatjes-> voorzien de oogbol van zuurstof en voedingsstoffen aan de voorkant ( bij het hoornvlies) gaat het vaatvlies over in het straallichaam het straallichaam is een ring van spiertjes, hierin hangt de ooglens een deel van het vaatvlies loopt door tot voor de ooglens als regenboogvlies/iris

25 Regenboogvlies/iris: Bevat kleurstoffen die de ogen hun karakteristieke kleur geven Midden in het regenboogvlies is een opening = pupil

26 Bloedvaten van het oog

27 Het regenboogvlies of iris De mate van pigmentatie van het regenboogvlies bepaalt de kleur van het oog.

28 Voorste oogkamer: ruimte tussen hoornvlies en de lens gevuld met vocht= kamervocht (let op: geen traanvocht!) dit kamervocht houdt het hoornvlies op spanning

29 Voorste oogkamer

30 Pupil: kan nauwer en wijder worden, afhankelijk van de hoeveelheid licht (in donker-> groter) pupillen worden ook nauwer als je scherper moet kijken (testje: eerst naar iets kijken dat ver weg is, daarna naar iets kijken dat heel dichtbij is: pupillen worden snel kleiner= pupilreactie) pupilreactie ook op te wekken door helder licht op de ogen te laten schijnen afmeting van de pupillen hangt ook samen met de leeftijd, kinderen meestal wijde pupillen, ouderen meestal nauwere pupillen)

31 De pupil De opening in het midden is de pupil en daarmee regelt het oog de lichtopname.

32 Glasachtig lichaam: de ruimte in de oogbol achter de lens is opgevuld met een geleiachtige substantie = het glasachtige lichaam

33 Glasvocht

34 Netvlies: binnenste bekleding van de oogbol oogzenuw vertakt zich hier in uiterst fijne zenuwdraadjes in de receptoren die de lichtprikkels opvangen receptoren: staafjes en kegeltjes staafjes: gebruik je vooral in schemerlicht kegeltjes: gebruik je vooral in daglicht op de plaats waar de oogzenuw de oogbol binnenkomt heb je alleen maar zenuwvezels, geen receptoren, hier kan dus geen licht worden opgevangen = blinde vlek

35 Netvlies

36 Gele vlek: het gedeelte van het netvlies dat recht achter de lens ligt, hier ligt de grootste concentratie kegeltjes let op : belangrijk verschil tussen gele vlek en blinde vlek!

37 Gele vlek

38 Werking van het gezichtsorgaan: Hoe kunnen we nu een voorwerp zien? Eerst afbeelding van dat voorwerp op het netvlies maken: Lichtstralen afkomstig van het voorwerp dringen oog binnen-> hoornvlies-> voorste oogkamer-> pupil-> ooglens->glasachtig lichaam-> netvlies-> staafjes en kegeltjes geprikkeld-> lichtprikkels worden omgezet in lichtsignalen/elektrische prikkels -> oogzenuw-> hersenen: bewustwording/ visuele waarneming

39 Werking van de ogen: werken als een camera (met lens en film) omgekeerde projectie (beeld staat op het netvlies op z n kop en hersenen draaien het beeld weer om) door de bolling van de ooglens worden de lichtstralen die van ver komen gebroken en op 1 punt samengebracht = het brandpunt bij normaal werkende ogen ligt het brandpunt precies op het netvlies

40 Werking van de ogen: (2) om een voorwerp dichterbij te zien moet de ooglens boller worden gemaakt, dit kan door accommoderen accommoderen: het aanspannen of ontspannen van de spiertjes in het straallichaam -> boller of platter worden van de lens diepte zien/driedimensionaal zien: omdat de mens 2 ogen heeft die elk vanuit een andere hoek naar een voorwerp kijken -> in elk oog ontstaat een beeld dat een klein beetje afwijkt van de ander, doordat de beelden in de hersenschors samen waar worden genomen kun je diepte onderscheiden

41 Het gehoorszintuig: Gehoorszintuig is in het oor gelegen en bestaat uit 3 delen: het uitwendige oor het middenoor het binnenoor

42 Er kunnen drie 'oren' worden onderscheiden

43 Het uitwendige oor: oorschelp, uitwendige gehoorgang, trommelvlies oorschelp bestaat uit elastisch kraakbeenweefsel, bekleed met haar taak: het opvangen en doorgeleiden van geluidsprikkels naar de uitwendige gehoorgang uitwendige gehoorgang: iets gebogen naar binnen lopende buis, eindigt bij het trommelvlies, zitten kliertjes in die oorsmeer/cerumen afscheiden oorsmeer/cerumen: neemt vuil, huidschilfers, haartjes op en voert het af naar buiten

44 Het middenoor: trommelholte, gehoorbeentjes (hamer, aambeeld, stijgbeugel) trommelholte: d.m.v. buis van Eustachius in verbinding met de neus-keelholte: voor het opheffen van luchtdrukverschillen tussen de buitenwereld en de trommelholte (v.b. stijgen en dalen in vliegtuig of duiken onder water) in trommelholte: 3 gehoorbeentjes hamer, aambeeld, stijgbeugel hamer ligt met steel tegen binnenzijde trommelvlies, andere zijde tegen aambeeld aambeeld aan stijgbeugel stijgbeugel past met voetplaatje in opening van het rotsbeen opening van het rotsbeen= het ovale venster

45 Het binnenoor: in rotsbeen, slakkenhuis bestaat uit stelsel van holten in het rotsbeen (erg ingewikkeld stelsel, dus daarom labyrint/doolhof genoemd), hier ligt het evenwichtsorgaan het gehoororgaan ligt in het slakkenhuis: gevuld met een vloeistof en bekleed met een vlies dat geluidsreceptoren bevat-> hieruit ontspringen de zenuwvezels die samen de gehoorzenuw vormen

46 Open slakkenhuis

47 De rode pijl is vanaf het ovale venster. De blauwe pijl wijst naar het ronde venster. Dwarsdoorsne van de gehele cochlea. 1. Scala media; 2. Scala vestibuli; 3. Scala Tympani. 4. Spiraalvormige ganglion; 5. gehoorzenuw.

48 Orgaan van Corti

49 Hoe werkt het gehoororgaan? Geluidstrilling-> oorschelp-> uitwendige gehoorgang-> trommelvlies-> trommelvlies gaat trillen-> hamer trilt mee-> aambeeld trilt mee-> stijgbeugel trilt mee-> ovale venster geeft trilling door aan vloeistof in het slakkenhuis-> trilling wordt opgevangen door de geluidsreceptoren en omgezet in signalen die via de gehoorzenuw naar de hersenen worden geleid.

50 Het evenwichtszintuig: neemt prikkels uit het lichaam zelf waar en verwerkt deze prikkels het ligt in de halfcirkelvormige kanalen (onderdeel van het labyrint) 3 halfcirkelvormige kanalen staan loodrecht op elkaar en zijn gevuld met vloeistof en bekleed met een vlies waarop zich zintuigcellen bevinden Als het hoofd beweegt -> stroming in de vloeistof in de 3 halfcirkelvormige kanalen-> gevoelige zintuigcellen worden geprikkeld-> vanuit zintuigcellen vezels die de evenwichtszenuw vormen-> samen met de gehoorzenuw naar de hersenen (vooral de kleine hersenen) Zeeziekte: als vloeistof in evenwichtsorgaan langdurig in een schommelende beweging wordt gebracht (zee/schommel/draaimolen)-> kan duizeligheid optreden-> misselijkheid en braken

51 Halfcirkelvormige kanalen