6,8. Samenvatting door een scholier 2939 woorden 6 januari keer beoordeeld

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2939 woorden 6 januari ,8 30 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Deel 3 Hoofdstuk 13 Een spiervezel bestaat uit twee typen eiwitten* *Actine (dun eiwit) *Myosine (dik eiwit) skeletspieren: dwars gestreepte spieren. Deze heb je nodig om bijv. ver te springen. Het spierweefsel is verdeeld in groepen (spierbundels) die omgeven zijn door een laagje bindweefsel. Het spierweefsel in zo n bundel bestaat uit spiervezels, dat 2 type eiwitten bevat. (zie bovenaan *) De bundels heten ook wel fibrillen (deze liggen in een streepjes patroon). Een samengetrokken (actieve) fibril is dik en kort, een fibril in rust is lang en dun. In de vezels is myglobine aanwezig, deze stof verbind bloed met O2. De spiervezels zijn dus rood, dat betekend een goede conditie en kan langdurige inspanning leveren. Als de vezels wit zijn betekend dat deze krachtig zijn, maar kunnen geen langdurige inspaning leveren. Gladde spieren: deze zijn langzaam, en liggen vaak rondom de bloedvaten en darmen. Zij beinvloeden de bloedverdeling en het bewegen van de voedselbrij. Een kenmerk is dat de spierfibrillen door elkaar liggen en dat ze maar een celkern hebben. Antagonisten zijn nodig om: spieren weer langer te maken. Het weer ontspannen van de spier *zwaartekracht & bloeddruk helpen mee oom spieren te verlengen. Effect van training: Je kunt een deel van de rode vezels wit laten worden of andersom. De hartspier wordt sterker en krijgt meer uithoudingsvermogen. De opslagmogelijkheden voor ATP worden vergroot ** Extra hulpstoffen Bloed vervoert glucose, aminozuren en kleine vetzuur ketens naar de spieren. De mitochondrien verbranden de organische stoffen tot anorganisch (CO2 + H2O) Bij deze verbranding komt er een deel warmte (60%) en een deel ATP (40%) vrij. ATP is een oplaadbaar molecuul en geeft energie waar het nodig is. Pagina 1 van 8

2 Spieren slaan ATP uit zichzelf op voor kleine inspanningen. Door te trainen vergroot je de opslagmogelijkheden** en zorg je voor een extra enzym (hulpstof) voor het opladen van de noodaccu in de vorm van creatinefosfaat. Dit is een zeer energierijke stof. Deze stof wordt pas gebruikt als je spieren bij een grote inspanning zonder energie drijgen te komen. Dissimilatie: voedingsstoffen worden omgezet in energie. Voedingsstoffen die niet omgezet worden tot energie worden vet en glucogeen in de voorraad bij de lever en spieren. De lever en spieren gaan zo ongewenste waterverplaatsing tegen. Aërobe dissimilatie: voor het omzetten van voedingsstoffen in energie is zuurstof nodig. Het levert koolstofdioxide, water en ureum (van eiwitten afkomstig) op (ureum en H2O = urine). Deze dissimilatie gaat via de ademhaling en de bloedbaan naar de cellen. Door ademhaling raak je H2O en CO2 kwijt. Anaëroob dissimilatie: dit is het geval bij een zware inspanning. Er is meer zuurstof nodig dan er is. de spiervoorzieningen gaan anaeroob werken, dat betekent dat de energie nu uit glucose gehaald wordt. Dit levert minder ATP op (normaal 38ATP nu 2ATP). Maar er zit ook rest energie in de organische stof melkzuur. Je spieren verzuren, het melkzuur verhinderd het uitelkaar schuiven van actine en myosine. De spiervezel ontspant moeilijk tot niet en dat veroorzaakt kramp. Na een anaerobe inspanning heb je een zuurstofschuld. Je bent het melkzuur aeroob aan het dissimileren. In je longen vindt gaswisseling (O2 wordt Co2) plaats (diffusie). De longen hebben een oppervlakte van 70-80m2, dit komt door de longtrechtertjes en longblaasjes. Om de longen zit het longvlies, dit is te zwak voor de aanhechting van spieren en pezen aan de binnenkant van de borstkas zit het borstvlies. Het longvlies zit vast met water=weefselvloeistof. Dit zorgt voor het aanelkaar plakken van beide vliezen en het soepel ademhalen. De elasticiteit zorgt voor het niet beschadigen van de longen. Tussen je ribben zitten de in- en uitwendige tussenribspieren. Samen met het middelrif+hulpademhalingsspieren en de buikspieren haal je adem. Met een rustige ademhaling gebruik je het middenrif+uitwendige tussenribspiperen Het middenrif is de bealngrijkste ademhalingsspier, deze is koepelvormig. Inademen uitademen Buitenlucht stroomt net zo lang binnen tot de druk in de longen gelijk is aan de buitenlucht=ingeademd. Antagonisten van de inademspieren: Inwendige tussenribspieren Elasticiteit van de longen Middenrif Zwaartekracht Het in- en uitademen heet ook wel ventilatie. Bij snel ventilren gaat de ademhaling snel, de borstkas en het middelrif zijn te traag voor dit snelle tempo. De buikspieren helpen bij snel vertileren. Door bepaalde nek- en schouderspieren kan je je borstholte extra vergroten. (van 0,5L naar 3,5-6L) Pagina 2 van 8

3 Uitgeademde lucht bevat meer O2 dan dat er in de longblaasjes zit. Dit komt omdat er in de luchtwegen geen diffusie is. de ingeademde luch blijft in de luchtwegen hangen, het bevindt zich in de dode ruimte wat betreft de gaswisseling. Met het uitademen vermengt de lucht uit de longblaasjes zich met luch dode ruimte. Je ademhaling wordt geregeld door het ademcentrum in de hersenstam. Witte bloedcellen in onze slijmvliezen doden de meeste bacterien, sommige overleven het en komen op het trilhaarepitheel van de luchtpijp, bronchien en bronchiolen. Daar blijven ze vastkleven aan het slijm dat het epitheel bedenkt, de trilhaartjes voeren het slijm weg en je slikt het door. Het komt in je maag terecht en daar worden alle overlvendn gedood door het maagsap. Als deeltjes door de beveiliging van je lingen komen kunnen zij het longweefsel beschadigen. De diffusie van O2 en Co2 gaat dan een stuk moeilijker. De haarvaten rond de longblaasjes hebben een tekort aan O2 en sterven af. Er ontstaat longemfyseem, dat betekend dat de wanden van de longblaasjes scheuren. Zo neemt het oppervlakte van de longen af= minder diffusie. Vitale capaciteit: diep inademen Longcapaciteit: wat je longen kunnen Rustvolume: normal breathing Restvolume: het deel lucht wat altijd in je longen blijft. Deel 3 Hoofdstuk 14 Effect (=beweging) Een regelkring is een beschrijving van opeenvolgende gebeurtenissen zonder begin of eind Lichaam: 60% water. Het meeste hiervan zit in cellen, de rest zit in bloedplasma Lymfe Weefselvloeistof, dit is een onderdeel van je interne milieu, omdat vrijwel al onze lichaamscellen in weefselvloeistof baden en deze cellen wisselen stoffen uit met weefselvloeistof. Zenuwstelsel: zorg er o.a voor dat je gaat zweten (h2o+opgeloste zouten+afvalstoffen) zweet zorgt voor het afkoelen van je lichaam, ander <60 oc Doordat zweet verdampt, veranderd je interne milieu, je krijgt dorst+ je hormoonstelsel zorgt ervoor dat je minder urine maakt. Om zo min mogelijk vocht te verliezen. Zenuwstelsel + Hormoonstelstel = vormen samen regelkringen De negatieve tergukoppeling zorgt ervoor dat het interne milieu niet te veel afwijkt van de norm: Homeostase. Dit is omdat je cellen in een stabiel intern milieu goed kunnen functioneren. Pagina 3 van 8

4 Zintuigcellen: receptoren, zij krijgen informatie uit de omgeving, ook wel prikkels genoemd Prikkels worden omgezet in impulsen (elektrische signalen). Deze worden naar het centrale zenuwstelsel vervoerd. Daar worden ze door vervoerd naar de spieren of klieren. Verwerkend deel van het zenuwstelsel: centraal zenuwstelsel (ruggenmerg en hersenen) Aan- en afvoerend deel van het zenuwstelsel: perifeer zenuwstelsel Inwendige zintuigen: Zintuigen voor lichaamstemperatuur Glucosegehalte Osmotische waarde van het bloed Adequate prikkel: zintuigen die gespecialiseerd zijn in het registreren van een bepaalde verandering. Prikkeldrempel: de zintuigcel reageert pas als een prikkel een minimale sterkte heeft. Niet alle prikkels leiden tot bewustwording, veel neem je niet op. Vermoeidheid, concetratie en gewenning speelt hierbij een rol. Sensorische zenuwcellen: zij geleiden impulsen naar het centrale zenuwstelsel Schakelzenuwcellen: zij zitten in het centrale zenuwstelsel en verwerken de impulsen. De verwerkte impulsen geven zij door aan het motorische zenuwstelsel. Motorische zenuwcellen: ze schakelen impulsen door naar hun bestemming door middel van hun lange uitlopers. De overdracht van impulsen naar andere zenuwcellen gaat via synapsen. Alle zenuwcellen hebben een vergelijkbare bouw. Ze bestaan uit een cellichaam (met celkern) waaraan 2 type uitlopers aanvast zitten. De uitloper die impulsen ontvangt en doorgeeft aan het cellichaam zijn dendrieten. De uitloper die de impuls doorgeeft aan andere zenuwcelen of effectoren heet een axon. Meestal liggen de uitlopers dicht bij elkaar in een dikke kabel: dat is dat een zenuw Om de meeste zenuwvezels in een zenuw bevindt zich een isolerende en voedende laag: de mergschede (myelineschede) deze laag maakt hoge snelheden in de zenuw mogelijk, zo n 120 meter per seconden. Zenuwcellen zijn van elkaar gescheiden door de synapsspleet (ong. 20nm). Om deze afstand te overbruggen is een speciale overdrachtsof nodig: neurotransmitter. Alleen aan de axon zijde van de zenuwcel wordt deze stof gemaakt. Deze stof wordt opgeslagen in synaptische blaasjes. Werking: via het axon komt een impuls bij de synaps aan, de blaasje lozen de neurotransmitter in de synapsspleet. Aan de overkant van de synapsspleet, op het membraan van de ontvangende zenuwcel, koppelen de transmittermoleculen aan de receptoren. En daardoor kan in de ontvangende cel een impuls ontstaan. Functie van: De iris voorkomt dat teveel licht je netvlies beschadigt. Het bevat kringspieren (vernauwen de pupil) en lengtespieren (verwijden de pupil). Met je ooglens kan je het oog aanpassen zodat je scherp kunt kijken. Deze zijn elastisch en zit vast aan het Pagina 4 van 8

5 straalvormig lichaam door lensbandjes. Dit straalvormig lichaam bevat kringspiertjes. Wanneer je in de verte kijkt: de kringspiertjes ontspannen. Het straalvormig lichaam krijgt een grotere diameter en trekt met behulp van lensbandjes de lens plat. Dichtbij kijken: kringspiertjes in straalvormig lichaam trekken samen, straalvormig lichaam krijgt kleinere diameter, doordat de lensbandjes verslappen, de lens krijgt door de elasticiteit de bolle vorm. Vormverandering van de ooglens heet: accommodatie of pupilreflex Om het probleem van slecht zien op te heffen moeten je ooglenzen voortdurend bollen. Deze spierarbeid is vermoeiend en kan tot hoofdpijn leiden. De gele vlek: je ziet het beeld van een object pas scherp als deze recht achter de lens op het netvlies komt. Dat gedeelte heet gele vlek. Dit bevat uitsluitend kegeltjes. Buiten de vlek neemt de dichtheid van de kegeltjes af. Kegeltjes zijn er in 3 typen: met een pigment voor rood, groen of blauw licht. Werking: Bij belichting valt een pigment uiteen, een chemische reactie ontstaat. Dit levert impulsen op, deze gaan naar de hersenen, die de impulsen vertalen in informatie en zo zie je het object. Andere kleuren zie je wanneer licht verschillende kegeltjes prikkelt. Over het hele netvlies liggen staafjes. Ze zijn lichtgevoelig/ lichtreceptoren. Zij bevatten allemaal hetzelfde pigment, staafjesrood. De staafjes zorgen ervoor dat je in het donker ook nog wat kunt zien. Maar is wel in grijstinten omdat de staafjes in groepen werken, zij sturen gezamenlijk de impulsen naar de hersenen. Omdat er voor de kegeltjes relatief veel licht nodig is om pigment af te breken, na een tijdje is er te weinig licht en de gele vlek kan geen impulsen meer doorgeven aan de hersenen. Blinde vlek: dat is de plaats waar je oogzenuw en bloedvaten het oog verlaten, daar heb je geen lichtreceptoren (de staafjes) in het beeld dat je ziet ontstaat een gat (bron 19) Autonome zenuwstelsel: het gebeurt vanzelf. Dit stelsel stemt de activiteiten van je organen op elkaar af. Zo kan je sportern zonder je hartslag en darmbewegingen te regelen. De coordinatie is in de hersenstam. Een orgaan in het autonome zenuwstelsel krijgt informatie om te remmen en te activeren. Dit gebeurt via twee zenuwen: 1. Orthosympatische zenuw:deze zenuwen stimuleren in het algemeen processen die in dienst staan van actie. Zij maken de omstandigheden voor je skeletspieren gunstig. 2. Parasympatische zenuw: stimuleren van processen die zorgen voor rust, herstel en opbouw. Deze 2 zenuwen zijn elkaars antagonisten, de een remt, de ander activeert. Animale zenuwstelsel: dat regel je zelf. Zenuwcellen in je hersenschors sturen via ruggenmerg en zenuwen impulsen naar alle kanten. De kleine hersenen regelen de spieren zodat je nauwkeurige bewegingen kunt maken. Het stelsel regelt houding, beweging, en contact met de buitenwereld Pagina 5 van 8

6 Door te trainen ontwikkel je motorprogramma s, dit zijn reeksen van opeen volgende handelingen. Functie van reflexen: ze spelen een rol bij houding, beweging en bescherming. Een reflex voer je meestal onbewust uit vaste reactie op een prikkel: bijvoorbeeld: Doorslikkel van je speeksel Knipperen met je ogen Omdat je hogere delen van je hersenen niet bij reflexen betrokken zijn gaan ze erg snel, zo bieden zij bescherming, denk aan bij het vallen: je strekt je arm meteen uit. Het sensorisch centra in de buitenste laag van je hersenschors, zorgt ervoor dat de eindeloze hoeveelheid signalen verwerkt worden. Zelf verwerk je de informatie uit verschillende zintuigen in aparte bijbehorende centra. Bijvoorbeeld het gezichtscentrum, gehoorcentrum en tastcentrum. Deze centra bestaan uit 2 delen, elk met eigen taak. Stel: je kijkt naar een roos. De impulsen komen van je ogen het eerst in het primaire gezichtscetrum. Je ziet hier de vormen en kleuren. Het secundaire gezichtcentrum vergelijkt de informatie van het primaire gezichtscentrum met de informatie in het visuele geheugen dat daar is opgeslagen, hierdoor herken je de roos. Wanneer er een beschadiging is in het primaire centra spreek je van schorsblind, je ziet e roos niet. Wanneer er een beschadiging is in het secundaire centra spreek je van zielsblind, je herkent de roos niet. Het motorisch centra van de hersenschors, als je aan het typen bent, worden en impulsen nar je vingers gestuurd. Secundaire motorische centra bevatten het motorisch geheugen voor vaardigheden zoals spreken en schrijven. Vanuit het secundaire motorische centra gaan de impulsen naar de primaire motorische centra, dit centra geeft impulsen door aan de spieren die voor de beweging zorgen. De twee centra (sensorisch en motorisch) verwerken informatie en zorgen voor het bewust worden ervan. Bewust handelen is mogelijk door deze 2 centra. Functie van: Hormoonklieren: ze maken verschillende hormonen. Deze stoffen worden als chemische boodschappen via je bloed rondgestuurd. Cellen met receptoren op hun celmembraan kunnen de boodschap ontvangen en er op reageren. Hypofyse: het regelt de werking van een aantal hormoonklieren (geslachtsklieren em schildklier). Het is een twee-traps systeem: het schilklierstimulerend hormoon (TSH) dat van de hypofyse afkomt heeft als gevolg dat de schildklier het schildklierhormoon thyroxine produceert. Het schildklier hormoon verhoogt hierdoor de snelheid van de stofwisseling in je lichaam. De negatieve terugkoppeling in deze regelkring zorgt ervoor dat het systeem niet uit de hand loopt. Hypothalamus: een hersendeel dat de activiteiten van de hypofyse beïnvloedt. Via dit worden het hormoon- en zenuwstelsel aan elkaar gekoppeld. Pagina 6 van 8

7 Osmosereceptoren houden hier ook bij hoeveel water je in je lichaam hebt. Het zijn daarom gespecialiseerde zintuigcellen. Als je door het zweten veel h2o verloren hebt gaat er een signaal naar de hypofyse. Die geeft dan het hormoon ADH (anti-diuretisch hormoon) aan je bloed af. Dit bevordert de terugresorptie van water in je nieren. Zonder ADH kan de productie oplopen tot 23l per dag, en je hebt maar 5-6l bloed, je zou dan de hele dag water moeten drinken. Hormonen regelen de hoeveelheid glucose in je bloed (glucosespiegel). Als je rust zijn dat: Insuline en Glucagon. Als je een koolydraatrijke maaltijd op hebt stijgt de glucoseconcentratie in je bloed. Hormoon kliercellen van de eilandjes van Langerhans reageren daarop. Zij geven insuline af dat zorgt dat glucose, uit je bloed, in je cellen komt. In de lever stimuleert insuline de omzetting van glucose in glycogeen. Het hormoon glucagon is de antagonist van insuline. Het veroorzaakt stijging van glucosegehalte, omdat het leverglycogeen omgezet wordt in glucose. Glucagon komt ook uit die eilandjes van Langerhans, maar uit andere cellen. Als je schrikt of erg bang bent komt adrenaline in je bloed, afkomstig van het bijniermerg. Adrenaline zorgt voor een versnelde afbraak van leverglycogeen en bevordert de afgifte van glucagon. Hierdoor komt er eet glucose in je bloed, waardoor je spieren extra brandstof krijgen. Deel 4 Hoofdstuk 16 Biotechnologie: dit wordt toegepast op landbouw en veeteelt, het combineren van de beste eigenschappen en zo een perfecte koe maken. Het kruisen van eigenschappen! Moderne biotechtnologie is gericht op het veranderen van erfelijke eigenschappen van organismen. Biortechnologie kan mogelijk oplossingen vinden voor problemen op verschillende terreinen. Klassieke biotechtnologie is hoe het vroeger ging, nu gebeurt het ook nog wel maar dat is met bacterien. genetische modificatie: veranderingen aanbrengen in het DNA van een organisme. Dit brengt bijvoorbeeld landbouwgewassen op die resistent zijn voor virussen en onkruidverdelgers. Genetische dieren en bacterien maken medicijnen. Als cellen niet in staat zijn genoeg van bepaalde eiwitten te maken ontstaan er suikerziekte, hemofolie, bloedarmoede en groeistoornissen. Medicijn-fabrikanten isoleerden eerst deze eiwitten uit menselijk bloed of uit klieren van slachtvee, nu maken transgene organismen deze eiwitten. Gentherapie: als een mens bijv. het ADA-gen mist, heeft het een slecht werkend afweersysteem. Bij gentherapie bouwt een specialist het ADA-gen bij ongevaarlijke virusdeeltjes in. Deze dringen witte bloedcellen binnen die uit de patient zijn gehaald. Het ADA-gen komt zo in het DNA van de witte bloedcel terecht. Daarna worden de witte bloedcellen weer terug geplaatst in de bloedbaan van de patient. Die nu een goed werkend afweersysteem heeft. Pagina 7 van 8

8 Transgeen organisme: deze organismen maken menselijke eiwitten. Een voorbeeld is een koe die een menselijk eiwit maakt in haar melk. En de mensen helpt om gezond te blijven. Recombinant-DNA-techniek: het samenvoegen van de beste eigenschappen uit het DNA. En zo een perfecte koe maken. Combinatie van DNA. Gerichte kruising: het selcteren van bijv. planten met de hoogste opbrecngdt en de beste resistentie tegen plagen om mee verder te kruisen. Veredeling: het gevolgs van het fokken of kweken van organismen om gunstiger combinaties van eigenschappen te krijgen. De nakomelingen hebben allemaal de gunstige eigenschappen. Allelen: varianten voor een gen. B.v. een ruwe of een gladde tong. Bruine of blauwe ogen. Voor een eigenschap vindt je dus 2 allelen in een lichaamscel. Je geeft allelen met dezelfde letter aan. Het allel voor de ruwe tong is overheersend, dominant. (R) hoofdletter Het allel voor de gladde tong is ondergeschikt, recessief (r) kleineletter Een dier met twee gelijke allelen (RR of rr) is Homozygoot. Een dier met twee verschillende allelen (Rr) is Hetrozygoot. De allelencombiantie voor een eigenschap heet genotype. Kennis hierop maakt dat je gericht kunt kruisen De waarneembare eigenschap heet het fenotype. Een fenotype ontstaat door een samenspel van het genotype en het milieu. Je geeft een allel weer met eerst de K (dat betekent kleur) en dan in het klein daarachter de eigenlijke kleur. Een rode koe heeft als allel: Kw. Een vaalrode koe heeft KwKr (rood met wit). Recessief allel: Xk Aandoeningen die X-chromosomaal overerven komen vooral bij mannen tot uiting, omdat het Y- chromosoom nouwelijks genen bevat. Fokzuiver: homozygoot Gen: een stukje DNA dat de informatie bevat voor het maken van 1 eiwit. Door zo n eiwit ontstaat, vaak in samenwerking met andere eiwitten, een bepaalde eigenschap. Monohybride kruising: kruising met slechts een eigenschap. Dihybride kruising: 2 allelenparen zijn betrokken. Intermediair fenotype: er is geen sprake van dominantie r Rr rr Co-dominant: twee allelen zijn allebei overheersend Inteelt: als recessieve van onderling gepaarde nakomelingen met een ongunstige eigenschap homozygoot samenkomen in het genotype Pagina 8 van 8