Koen Carels, Vincent Samborski

Transcriptie

1 Evaluatie van de steunmaatregelen bedrijfsomschakelingsplan en bedrijfsbegeleiding in de biologische landbouw: tevredenheidsenquête bij de betrokken landbouwers december 2003 Koen Carels, Vincent Samborski Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Land- en Tuinbouw (ALT), Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouw, Leuvenseplein 4, 1000 Brussel. 1

2 Evaluatie van de steunmaatregelen bedrijfsomschakelingsplan en bedrijfsbegeleiding in de biologische landbouw: tevredenheidsenquête bij de betrokken landbouwers Vincent Samborski & Koen Carels Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouw (VOLT), 2003 Rapport Aantal blz 26 Landbouwers die willen omschakelen naar of zich willen laten begeleiden in de biologische landbouw kunnen hiertoe een beroep doen op diensten van bepaalde centra. Sinds 2001 worden twee geleverde diensten met overheidsgeld ondersteund: bedrijfsomschakelingsplannen (BOP) en bedrijfsbegeleiding (BEG). Gezien deze ondersteuning ondertussen al ruim 2 jaar loopt, was de vraag van de cel biolandbouw van ALT-LTV aan ALT-VOLT om na te gaan hoe het zit met de kwaliteit van deze door de overheid ondersteunde dienstverlening. Een indicatie over de kwaliteit van de gesubsidieerde dienst wordt weergegeven in de tevredenheid van de begunstigde. Dit werd door VOLT gemeten aan de hand van data verkregen via een schriftelijke enquête. Naderhand werd er ook nog een overlegmoment voorzien met de betrokken centra zelf over de conclusies. Uit de enquête blijkt dat de landbouwers tevreden zijn over de aangeboden diensten met betrekking tot een bedrijfsomschakelingsplan en de bedrijfsbegeleidingen. De vakkennis van de betrokken centra wordt positief onthaald. Toch kan er nog een en ander verbeteren, vooral dan wat betreft de administratieve procedure (flexibiliteit) en de communicatie. Bestellingen : Administratie Land- en Tuinbouw Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouw (VOLT) Leuvenseplein 4, 7de verdieping 1000 Brussel Tel : 02/ Fax : 02/ volt@ewbl.vlaanderen.be Website : Beschikbaarheid : Op bestelling bij VOLT Downloadbaar in PDF-formaat Downloadbaar in DOC-formaat Vermenigvuldiging of overname van gegevens zijn toegestaan mits expliciete bronvermelding. VOLT,

3 rapportage naar aanleiding van een vraag van de cel biologische landbouw van de Administratie Land- en Tuinbouw (ALT) Met dank aan de landbouwers die in grote getale op onze enquête reageerden. Dank ook aan Filippe Vandecraen (VAC), Wim Govaerts (onafhankelijk bedrijfsadviseur voor Belbior), Ignace Deroo (BB Consult), Wim Vandenberghe en Ann Theunissen (ALT) met wie wij over onze bevindingen van gedachten konden wisselen 3

4 Vincent Samborski Koen Carels VOLT, Vlaamse Onderzoekseenheid voor Landen Tuinbouweconomie ALT, Vlaamse Gemeenschap Leuvenseplein 4, 1000 Brussel 4

5 Inhoudstafel Inhoudstafel Inleiding en aanpak Kenmerken van de steun Kenmerken van de steekproef en de populatie De populatie De steekproef Maatregel en status landbouwer Type landbouwbedrijf Bedrijfsadviesdiensten Analyse op basis van de enquête Tevredenheid bedrijfsomschakelingsplannen (BOP) Tevredenheidsvragen Bijkomende vragen Tevredenheid bedrijfsbegeleidingen (BEG) Tevredenheidsvragen Bijkomende vragen Complementaire acties Kennisname van de maatregelen Suggesties en commentaren Op basis van de enquête met de landbouwers Op basis van gesprekken met enkele adviseurs Conclusies Samenvatting Bijlage 1. Frequentietabel Bijlage 2. Enquête

6 1 Inleiding en aanpak Landbouwers die willen omschakelen naar of zich willen laten begeleiden in de biologische landbouw kunnen hiertoe een beroep doen op diensten van bepaalde centra. Sinds 2001 worden twee geleverde diensten met overheidsgeld ondersteund: bedrijfsomschakelingsplannen (BOP) en bedrijfsbegeleiding (BEG). De steunverlening gebeurt evenwel niet rechtstreeks aan de landbouwer. De landbouwer krijgt een korting op of betaalt niks voor de diensten van de centra die onder de subsidieregeling vallen. Het zijn de centra die dan op hun beurt de gemaakte kosten (achteraf) vergoed krijgen van de overheid. De financiële ondersteuning van bedrijfsomschakelingsplannen en bedrijfsbegeleiding kadert in het actieplan biologische landbouw. Bedoeling van deze maatregelen is in eerste instantie om de drempel naar de biologische landbouw via adviesverlening op maat te verlagen. Gezien deze ondersteuning ondertussen al ruim 2 jaar loopt, was de vraag van de cel biolandbouw van ALT-LTV aan ALT-VOLT om na te gaan hoe het zit met de kwaliteit van deze door de overheid ondersteunde dienstverlening. Een indicatie over de kwaliteit van de gesubsidieerde dienst wordt weergegeven in de tevredenheid van de begunstigde. Is de landbouwer tevreden over de begeleiding, het verstrekte advies en het opgemaakte plan, dan kan gesteld worden dat de geleverde dienst goed is. Is daarentegen de landbouwer niet tevreden over de geleverde diensten, dan kan alvast worden nagegaan welk aspect ervan bijgestuurd moet worden. Dit alles werd onderzocht aan de hand van een schriftelijke enquête opgestuurd met de post (zie Bijlage 2). Naderhand werd er ook nog een overlegmoment voorzien met de betrokken centra zelf over de conclusies uit de enquête. Er dient opgemerkt dat het in dit onderzoek niet de bedoeling was na te gaan waarom de groei in de biolandbouw momenteel onder de verwachtingen scoort en of dit te wijten zou zijn aan bepaalde maatregelen. Het was enkel de bedoeling om na te gaan of de landbouwers over de twee voornoemde overheidsmaatregelen -waarvan ze zelf gebruik maken-, tevreden zijn. 6

7 2 Kenmerken van de steun De steunverlening voor bedrijfsomschakelingsplannen (BOP) en bedrijfsbegeleiding (BEG) aan landbouwers gebeurt via 5 erkende centra. Tabel 1 geeft een overzicht. Op het moment dat de enquête verstuurd werd, waren er echter enkel landbouwers aangesloten bij Belbior, VAC en BB Consult. De overige twee erkende centra, PCG en PCBT waren immers nog maar net opgestart. PCG en PCBT worden dan ook niet verder behandeld in dit onderzoek. Tabel 1. Overzicht van de erkende centra voor bedrijfsbegeleiding in de biologische landbouw vzw BELBIOR Statiestraat 64C 2600 Berchem vzw Vlaams Agrarisch Centrum Ambachtsweg Merelbeke vzw BB Consult Minderbroederstraat Leuven vzw PCG Karreweg Kruishoutem vzw PCBT Ieperseweg Rumbeke-Beitem Voor steun voor een bedrijfsomschakelingsplan komen zowel kandidaat landbouwers, gangbare landbouwers als landbouwers die niet langer dan 2 jaar geleden omgeschakeld zijn, in aanmerking. Voor steun voor bedrijfsbegeleiding moet de landbouwer in omschakeling zijn of biologisch. Per bedrijf kan slechts één keer een vergoeding worden aangevraagd voor een bedrijfsontwikkelingsplan.. Deze vergoeding is bedoeld om een gedeelte van de kosten te dekken en bedraagt 868 euro per bedrijf. Per landbouwer kan maximaal vijf jaren beroep gedaan worden op een vergoeding voor de bedrijfsbegeleiding. Deze vergoeding is bedoeld om een deel van de kosten te dekken en bedraagt jaarlijks 496 euro. (verdere info zie 3 Kenmerken van de steekproef en de populatie 3.1 De populatie In september 2003 waren er in de databank van de cel biolandbouw van de ALT 81 landbouwers geregistreerd. Het betreft dus een totaal van 81 landbouwers die sinds 2001 gebruik maken of gebruik maakten van de steunmaatregelen bij een van de drie erkende centra. Omdat over 8 landbouwers (voorlopig nog) onvolledige gegevens voor handen waren, werd verder gewerkt met 73 begunstigden. Deze 73 landbouwers deden een beroep op Belbior, BB Consult of VAC. Aan deze 73 landbouwers werd een enquêteformulier gestuurd. Deze populatie bestaat uit 24 landbouwers met enkel een omschakelingsplan, 31 met enkel begeleidingen en 18 die al een beroep op een combinatie van beiden maatregelen hebben gedaan. 3.2 De steekproef Er werden 31 ingevulde antwoordformulieren teruggestuurd. Hiervan waren er 29 goed ingevuld, dat geeft een bruikbare respons van 39,7%, wat als voldoende werd beschouwd Er werden verder geen herhalingsbrieven opgestuurd. De andere mogelijkheid aangeboden in de brief, de vragen invullen via het daartoe ontwikkelde webformulier 1, werd door geen enkele respondent benut. 1 opgemaakt in samenwerking met de communicatie cel van de ALT 7

8 3.3 Maatregel en status landbouwer Tabel 2 zet de steekproef uit tegenover de ganse populatie met betrekking tot het type maatregel. Tabel 2. Afbakening van de steekproefpopulatie versus totale populatie (aantalen, %) ENQUETE POPULATIE % BOP alleen ,0 BEG alleen ,5 BOP en BEG ,5 Totaal bruikbaar ,7 Het aantal geënquêteerde landbouwers en het aantal landbouwers in de ganse populatie wordt in de frequentietabellen in Bijlage 1 opgesplitst naar status van de landbouwer, het type maatregel en het jaar van toepassing. De maatregelen werden in de tabel onderverdeeld in drie categorieën namelijk: BOP landbouwers die enkel en alleen een omschakelingsplan hebben aangevraagd (BOP) alle landbouwers die begeleidingen hebben aangevraagd (BEG) landbouwers die zowel omschakelingsplannen als begeleidingen hebben aangevraagd, maar niet noodzakelijk in hetzelfde jaar (BOP/BEG) Uit de frequentietabel blijkt dat de geënquêteerden voornamelijk landbouwers in omschakeling zijn. In de populatie blijken echter voornamelijk gangbare landbouwers van deze maatregel gebruik te maken. De respons van de gangbare landbouwers was in deze enquête dan ook gering ten opzichte van de landbouwers in omschakeling. Voor deze maatregel bestaat de totale populatie uit 2 kandidaat-landbouwers, 16 gangbare, 5 in omschakeling en 1 biologische 2. BEG & BOP/BEG Voor de begeleidingen moeten we vooreerst een onderscheid maken tussen landbouwers die enkel worden begeleid, en de landbouwers die zowel een omschakelingsplan hebben aangevraagd als van de bedrijfsbegeleidingen kunnen genieten. De begeleidingen werden geteld per jaar, wat inhoudt dat één landbouwer in drie jaren begeleid kan zijn. Per jaar wordt hij dus éénmaal geteld. Wel is het zo, dat het jaar waarin de boer een omschakelingsplan laat opmaken, kan verschillen van het jaar waarin hij door het adviescentrum begeleid wordt. Dat heeft als gevolg dat een landbouwer, die in omschakeling is voor 2001 in tabel BOP/BEG, onder de status biologisch kan gerekend zijn voor zijn begeleidingen in Het gros van die begeleidingen betrof landbouwers die reeds biologisch zijn. De enquête heeft hier wel zijn doelgroep bereikt, gezien deze maatregel vooral gericht is op landbouwers die de stap reeds hebben gezet. Figuur 1 geeft de status van de geënquêteerde en het totaal aantal landbouwers voor enkel BOP en enkel BEG. 2 normaal is dat laatste niet mogelijk, en deze fout is dan ook te wijten aan de vertragingen opgelopen bij het goedkeuren van de wet of een administratieve fout. Wellicht heeft deze landbouwer met de adviesdienst contact opgenomen toen hij nog in omschakeling was 8

9 Onderverdeling # landbouwers met alleen BOP Onderverdeling # landbouwers met alleen BEG aantal landbouwers KL GL OMS BIO status aantal begeleidingen KL GL OMS BIO status aantal steekproef aantal rest populatie aantal steekproef aantal rest populatie Figuur 1. Verdeling van het aantal landbouwers met enkel en alleen BOP en enkel en alleen BEG naar status (KL, kandidaat landbouwer; GL, gangbare landbouwer; OMS, landbouwer in omschakeling; BIO, biologische landbouwer) voor Type landbouwbedrijf Figuur 2 geeft een indeling van de bevraagde bedrijven naar typologie. De meeste respondenten bezitten melkveebedrijven of gemengde bedrijven aantal landbouwers Akkerbouw Tuinbouw Fruitteelt Gemengd Melkvee Andere veeteelt Overige type bedrijf Figuur 2. Aantal landbouwers uit de steekproef naar bedrijfstype 3 een landbouwer die zowel dierlijke als plantaardige productie in het antwoordformulier aanduidde, werd ook bij de gemengde bedrijven gerekend 9

10 3.5 Bedrijfsadviesdiensten Tabel 3. Spreiding van het aantal landbouwers uit de enquête en de populatie per maatregel en per organisatie (aantal, %) BOP alleen BEG alleen BOP en BEG TOTAAL Enq. Pop. Enq. Pop. Enq. Pop. Enq. Pop. % BELBIOR ,0 BB CONSULT ,0 VAC ,0 TOTAAL ,7 De meeste bevraagden rekenden bij de begeleidingen op Belbior (18 van de 29). Er zijn evenwel geen enquêtes binnengekomen omtrent het opmaken van omschakelingsplannen bij Belbior, zodat we hier niet kunnen weten hoe de landbouwers over deze dienstverlening denken. 2/3 van de totale populatie is aangesloten bij Belbior. Boeren die enkel en alleen een omschakelingsplan lieten opmaken, deden dan weer eerder een beroep op de diensten van BB Consult en van het VAC. Het spreekt voor zich dat het al dan niet tevreden zijn van de landbouwer sterk afhankelijk is van de dienstverlening door het adviescentrum. Daarom moet het volledige luik betreffende de tevredenheid, aan bovenstaande tabel gekoppeld worden. Het is niet de bedoeling om een top drie te maken bij de adviesdiensten, wel om nuttige feedback te leveren die kan leiden tot eventuele bijsturing ten voordele van de begunstigden en van de adviesdiensten zelf. 4 Analyse op basis van de enquête 4.1 Tevredenheid bedrijfsomschakelingsplannen (BOP) Tevredenheidsvragen Tabel 4 geeft per vraag het aantal antwoorden volgens 5 categorieën van appreciatie. Er waren in totaal 17 respondenten waarvoor een BOP van toepassing was. Tabel 4. Aantal antwoorden per vraag volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) over het omschakelingsplan (BOP) BOP tot. 1. Wat vindt u van de manier waarop het plan werd opgesteld? Wat vindt u van de mate waarin uw bedenkingen en ervaring in het plan werden verwerkt? 3. Wat vindt u van het opgestelde plan als hulpmiddel voor de omschakeling van uw bedrijf? 4. Wat vindt u van de volgende onderdelen van het opgestelde plan: de analyse van de bestaande toestand, de kansen van uw bedrijf, uw interesses en uw verwachtingen de uitwerking met de te nemen stappen, de productieplanning en de haalbaarheid 10

11 6. het vooropgestelde teeltplan de vooropgestelde arbeidsbehoefte van de verschillende teelten 8. het bedrijfseconomische luik (geraamde opbrengsten, het te verwachten inkomen, afzetmogelijkheden ) 9. de verstrekte informatie over wetgeving en regelgeving met betrekking tot omschakelen en biologische landbouw 10. Wat vindt u van de prijs/kwaliteit van de aangeboden dienst Wat vindt u van het aantal contactmomenten met de bedrijfsadviseurs? 12. Wat vindt u in het algemeen van de u aangeboden diensten van het centrum? TOTAAL Zoals blijkt uit Tabel 4 werd er enkel op vraag 11 door alle geënquêteerden geantwoord. Verder blijkt dat de landbouwers zonder meer tevreden over het bestaan van deze dienst. De serviceverlening is dus vrij goed; enkel over het aantal contactmomenten met de adviseur (vraag 11) zijn ze iets minder te spreken. Maar globaal gezien is de maatregel een succes. Vooral de aangepastheid van het plan aan de persoonlijke bedrijfssituatie scoort hierbij goed. Dat bewijst dat er gezocht wordt naar een oplossing die rekening houdt met de wensen van de landbouwer, en dat kan men als een belangrijke kwaliteitsfactor beschouwen. Omdat de tevredenheid mogelijks ook afhankelijk kan zijn van het gekozen centrum, worden de antwoorden in Tabel 5 hierop vergeleken. Tabel 5. Totaal aantal antwoorden volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, - - zeer slecht) per centrum over het omschakelingsplan (BOP) Belbior BB Consult VAC De algemene tevredenheid over Belbior springt in het oog, terwijl BB Consult eruit komt als middelmatig tot goed en VAC scoort van matig tot heel slecht. Misschien is het zo, dat de tevredenheid over Belbior of de ontevredenheid over VAC sterk afhangt van één of meer van de gestelde vragen. Daarom werd de tevredenheid per vraag getoetst aan het adviescentrum (Tabel 6). Tabel 6. Aantal antwoorden volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) per centrum en per vraag over het omschakelingsplan (BOP) 4 BOP BEL VAC BBC BEL VAC BBC BEL VAC BBC BEL VAC BBC BEL VAC BBC Vraag Vraag Vraag Vraag Vraag Belbior: 8 van de 20, BB: 5 van de 9 en VAC: 4 van de 12 11

12 Vraag Vraag Vraag Vraag Vraag Vraag Vraag TOTAAL De tevredenheid over Belbior geldt voor bijna alle vragen: vooral de inhoudelijke uitwerking van het plan scoort sterk. De ontevredenheid bij VAC springt vooral in het oog in de vragen 8 tem 11. De kwaliteit van de dienstverlening beperkt zich bij VAC tot de technische kennis. Met de financiële consequenties voor de landbouwer zelf wordt onvoldoende rekening gehouden. De landbouwers bij VAC vinden vooral de verhouding tussen gevraagde prijs en aangeboden kwaliteit niet correct, waar ze bij Belbior heel tevreden zijn. Het enige gemeenschappelijke punt dat zwak uit de enquête komt is de kennis inzake wetgeving, vraag nummer 9. De verdeling over de drie adviesdiensten van de appreciatie over de juridische kennis en de prijs/kwaliteit verhouding wordt in respectievelijk Figuur 3 en Figuur 4 nog eens grafisch gegeven. juridische kennis 4 aantal landbouwers BOP tevredenheid BELBIOR VAC BBCONSULT Figuur 3. Aantal antwoorden volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) per centrum op de vraag naar juridische kennis van de centra m.b.t. BOP op 17 antwoorden, 1 iemand van VAC niet 12

13 Prijs/kwaliteitverhouding adviesdiensten 5 aantal bevraagden BOP tevredenheid BELBIOR VAC BB consult Figuur 4. Aantal antwoorden volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) per centrum op de vraag naar prijs/kwaliteit BOP Bijkomende vragen Ruim 75% van de respondenten antwoordt maar slechts gedeeltelijk toe te passen wat in het plan wordt vooropgesteld. Ook zou nog 43% van de respondenten de plannen hebben laten opmaken zonder de subsidie (policy dead weight?). Indien er opnieuw subsidie zou zijn, zou 80% binnen enkele jaren opnieuw een plan laten opmaken, een soort opvolgingsplan. Er is ook vraag naar bijstand bij omgeschakelde bedrijven. Zou dit moeten aantonen dat landbouwers die biologisch wensen te worden nog teveel experimenteren en te weinig opleiding opzoeken? 4.2 Tevredenheid bedrijfsbegeleidingen (BEG) Tevredenheidsvragen Tabel 7 geeft per vraag het aantal antwoorden volgens 5 categorieën voor de tevredenheidsvragen over BEG. Er waren in totaal 20 respondenten waarvoor een BOP van toepassing was. Tabel 8 geeft de uitsplitsing van het totaal aantal antwoorden en de appreciatie per adviescentrum van de 17 antwoorden, 1 iemand bij BB consult niet 13

14 Tabel 7. Aantal antwoorden per vraag volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) over de bedrijfsbegeleiding (BEG) BEG tot. 1. Wat vindt u in het algemeen van de manier waarop de bedrijfsbegeleiding verloop 2. Wat vindt u van de door de bedrijfsleiding voorgestelde aanpassingen, veranderingen en oplossingen voor gestelde problemen? 3. Wat vindt u van de prijs/kwaliteit van de aangeboden dienst? Wat vindt u van het aantal contactmomenten met de bedrijfsadviseurs? 5. Wat vindt u in het algemeen van de u aangeboden diensten van het centrum? TOTAAL Tabel 8. Totaal aantal antwoorden volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) per centrum over de begeleiding (BEG) Belbior BB Consult VAC Tabel 9. Aantal antwoorden volgens tevredenheid (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) per centrum en per vraag over de begeleiding (BEG) 7 BEG TOTAAL BEL VAC BEL VAC BEL VAC BEL VAC BEL VAC BEL VAC Vraag Vraag Vraag Vraag Vraag TOTAAL Uit de resultaten van de maatregel Begeleiding, is het succes van Belbior duidelijk. Enkel op de peiling naar de prijs-kwaliteit verhouding is de score iets matiger. De tevredenheid over het verloop van de bedrijfsbegeleidingen komt ook heel positief uit de enquête. Vooral voor Belbior; bij VAC situeert de piek zich eerder tussen matig en goed. Maar met slechts 2 geënquêteerden bij VAC voor deze maatregel kan men niet echt tot harde uitspraken komen Bijkomende vragen Ruim 60% van de respondenten antwoordt maar slechts gedeeltelijk toe te passen wat in de begeleidingen wordt overeengekomen. Ook zou nog 30% van de respondenten de begeleidingen laten doorgaan zonder subsidie (policy dead weight?)..ten slotte acht 70% de bedrijfsbegeleiding permanent noodzakelijk dwz langer dan de nu voorziene duur van 5 jaar. 7 Belbior: 18 van de 40, BB: 0 van de 2 en VAC: 2 van de 6 14

15 4.3 Complementaire acties Van de 29 geënquêteerden zijn er slechts 15, dus iets meer dan de helft, die gebruik maken van de hectaresteun, wat wel laag is. Het kan evenwel zijn dat sommige van die landbouwers reeds 5 jaar premie hebben gehad. Verder blijkt dat er 13 ooit een aanvraag ingediend hebben bij het VLIF. Het betreft voornamelijk landbouwers in omschakeling. Een bedrijfseconomische boekhouding wordt bijgehouden door 25 van de 29 ondervraagden (86%) Bijna alle ondervraagde landbouwers met de maatregel BEG houden een boekhouding bij (91%). Bij de landbouwers met BOP houdt ruim ¾ een boekhouding bij, dus toch nog 25% die er geen houdt (Tabel 10). Tabel 10. Percentage landbouwers uit de enquête met boekhouding volgens maatregel Landbouwers met enkel BOP en boekhouding 77 Landbouwers met enkel BEG en boekhouding 91 Landbouwers met BOP, BEG en boekhouding 87 TOTAAL 86 % 4.4 Kennisname van de maatregelen De beroepsorganisaties en de bedrijfsadviesdiensten zijn de belangrijkste bronnen van informatie. Ruim 60% van de informatie wordt daar bekomen. De overige informatie en kennis over de maatregelen wordt verzameld via de algemene pers en de landbouwvaklbaden. Opvallend is dat de informatiefolder van de ALT weinig gekend is (Tabel 11). Tabel 11. Procentuele verdeling van de door de landbouwers aangeduide informatie- en communicatiekanalen betreffende BOP en BEG (meerdere antwoorden mogelijk) beroepsorganisaties 43 algemene pers 6 informatiefolder ALT 6 bedrijfsadviesdienst 23 landbouwvakbladen 14 vakbeurs 2 andere 6 % 5 Suggesties en commentaren 5.1 Op basis van de enquête met de landbouwers In de enquête werd ook ruimte voorzien om zelf nog eigen bemerkingen te formuleren. Tabel 12 geeft een overzicht van de antwoorden op de vraag wat kan beter? 15

16 Tabel 12. Procentuele verdeling van de door de landbouwers aangeduide bemerkingen over wat beter kan met BOP en BEG (meerdere antwoorden mogelijk) BOP (%) BEG (%) Niks, alles verloopt prima Inhoudelijk 6 5 Contacten met de adviseur 6 5 Inbreng adviseur Opstellen van plan 18 andere (vnl. flexibiliteit & prijs) Er werd ook de mogelijkheid geboden om nog aanvullende bemerkingen te formuleren. Onderstaande opsomming geeft de voornaamste aangehaalde punten. De opmerkingen zijn een letterlijke transcriptie van de enquête. Met betrekking tot omschakelingsplannen hadden de ondervraagde landbouwers volgende opmerkingen: de bezoeken van de consultant waren interessant, maar mijn plannen waren toen nog niet concreet genoeg, zodat het opstellen van het plan minimaal is gebleven; de tarieven voor het opmaken van een omschakelingsplan zijn niet interessant voor kleine bedrijfjes; een meer gestructureerde aanpak zoals het bijhouden van de contactmomenten en de daarbij geformuleerde doelstellingen. Dit kan zowel zijn nut hebben voor het centrum als voor de klant zelf; opmaken van een opvolgingsplan; voor elke hulp moet je fors betalen; te weinig onderzoek en te weinig bedrijfseconomische gegevens beschikbaar om op te steunen; afzetmogelijkheden zijn een groot probleem, dus voor de opbrengsten valt er weinig te verwachten ; vergunningen laten te wensen over. Met betrekking tot de begeleidingen formuleerden de geënquêteerde landbouwers volgende opmerkingen: gratis aanbieden van begeleiding zou mogelijk moeten zijn (dus 100% subsidie door overheid ); begeleiding bestaat uit 4 à 5 contactmomenten plus tussendoor ondersteuning via telefoon, gsm en mail; men zou verplicht moeten worden om bij omschakeling naar bio een adviseur te raadplegen gedurende enkele jaren. Men heeft de neiging pas als het niet goed gaat hulp in te roepen; na enkele jaren individuele begeleiding zou men een gezamenlijke coaching kunnen organiseren met bioboeren uit dezelfde sector en dezelfde begeleider. Dit zou de kostprijs per boer doen dalen, want het is en blijft een dure grap; bezoeken van de adviseur moeten altijd 10 dagen op voorhand aangemeld worden, wat niet altijd mogelijk is. Als wij een probleem hebben, bellen we en de volgende dag is de adviseur daar en heeft dan tegelijkertijd bedrijfsbezoek; de begeleiding moet flexibeler kunnen worden: korter op de bal spelen wanneer er problemen opduiken; te weinig informatie betreffende de subsidiemogelijkheden; wat houdt een bedrijfsontwikkelingsplan in? Wat kost het? afzeggen de dag voor bedrijfsbegeleiding kan niet altijd; is soms moeilijk ivm weer-oogstwieddagen. 16

17 5.2 Op basis van gesprekken met enkele adviseurs Hier kunnen we tot enkele belangrijke bemerkingen komen. Organisatie en tarieven De actieve gesubsidieerde centra hebben een heel geringe personeelsbezetting (1 à 2 personen) inzake adviesverlening en staan zelf volledig in voor de organisatie van hun afspraken, omschakelingsplannen, In zo n situatie kan slechts een geringe flexibiliteit verwacht worden. Naargelang de organisatorische inspanning die moet geleverd worden, stellen de adviesdiensten hun tarieven vast. Belbior werkt samen met drie onafhankelijke adviseurs, die de technische begeleiding verzorgen en via Belbior gesubsidieerd worden. Wij hadden een onderhoud met dhr Govaerts (Bioconsult) 8. Als adviseur vraagt hij zelf nog eens tarieven bovenop de subsidieprijs die hij ontvangt, maar levert dan wel hoogkwalitatieve diensten af aan de landbouwer. Verplaatsingen, de bijkomende administratieve lasten, diepgaande analyse per bedrijf worden doorgerekend in deze prijs. Vermits Bioconsult reeds 20 à 30 bedrijven behandelt, waardoor de kosten stijgen, wordt van de overheid een stiptere betaling gevraagd. BB Consult doet geen begeleidingen maar maakt gratis omschakelingsplannen op voor zijn leden. Voor gespecialiseerde vragen worden de landbouwers doorverwezen naar Belbior of VAC. Het VAC maakt na afloop van de geleverde dienst een eindafrekening op, waarin alle gemaakte kosten in rekening worden gebracht. Het deel boven de subsidie wordt bijkomend gefactureerd. Het is belangrijk om op te merken dat de subsidie van de Vlaamse overheid slechts een gedeelte van de werkingskosten dekt; meestal vraagt de landbouwer veel meer bijstand en begeleiding, waardoor een meerprijs moet aangerekend worden. Voor Bioconsult en VAC volstaan de huidige subsidiebedragen niet. Specialisatiegraad De onafhankelijke adviseurs die via Belbior gesubsidieerd worden zijn gespecialiseerde adviesdiensten, met dan vooral een grote kennis betreffende veehouderijen, groenten en fruit. Bovendien is de reputatie van Belbior in de biologische sector reeds dieper verankerd en boezemt ze door de gespecialiseerde vakkennis van de adviseurs veel vertrouwen in. VAC en BB Consult worden minder geassocieerd met de biosector. Dat verklaart ook waarom slechts 9 landbouwers een beroep doet op BB Consult ; de adviseur evalueert zelf of zijn kennis groot genoeg is om een bepaald geval te behandelen. Attitude van de landbouwer VAC en BB Consult staan vrij negatief tegenover de maatregel BOP door de attitude van de landbouwer zelf. Het is goed om de tevredenheid van de landbouwer te peilen, maar er dient rekening gehouden te worden met het feit dat de gangbare landbouwer gemakkelijk de BOP-maatregel kan uitbuiten door advies te vragen, en dan toch terug te keren op zijn beslissingen. Immers, in tegenstelling tot BEG hoeft een landbouwer bij BOP niet in omschakeling te zijn. Door de uitgekeerde subsidie denkt de landbouwer goedkoop en niet-bindend advies te krijgen wat mooi meegenomen is en wat hem tot niks verplicht. We mogen de geringe personeelsbezetting bij de adviesdiensten niet vergeten en de inspanningen, verplaatsingen en administratieve rompslomp die het maken van een omschakelingsplan in zo'n omstandigheden met zich meebrengt. Voor de adviesdienst is het vrij frustrerend om dan te constateren dat die inspanningen voor niks zijn geweest. Bij begeleidingen stellen die problemen zich minder, vermits de landbouwers de stap naar de biolandbouw reeds gezet hebben en niet gauw zullen afhaken. 8 ). We hadden geen onderhoud met Belbior zelf omdat we niet de centra zelf evalueren noch de werking, de procedure of de effectiviteit van de maatregel maar enkel de tevredenheid van de landbouwer. Dhr. Govaerts staat in het kader van deze maatregel, in tegenstelling tot Belbior, in rechtstreeks contact met de landbouwers. Wat ons namelijk in de eerste plaats interesseerde was feedback over onze bevindingen van de tevredenheid van de landbouwers met enkele terreinwerkers. 17

18 6 Conclusies Uit de enquête blijkt dat de landbouwers tevreden zijn over de aangeboden diensten met betrekking tot een bedrijfsomschakelingsplan en de bedrijfsbegeleidingen. Toch zijn er van de kant van de ondervraagde landbouwers nog enkele punten van kritiek. Zo ervaren veel landbouwers de diensten van begeleiding als duur, terwijl de maatregel toch door de Vlaamse overheid wordt gesubsidieerd. Ze vinden ook het aantal contactmomenten met de adviseurs niet voldoende. Mogelijks is dit dure karakter daar juist de oorzaak van: er worden slechts 3 begeleidingen gesubsidieerd per landbouwer. Bijkomende begeleidingen vallen volledig ten laste van de landbouwer. Door deze financiële drempel aarzelt de landbouwer om met de adviesdienst contact op te nemen. Bepaalde centra van hun kant kunnen echter niet anders dan de diensten die bovenop het gesubsidieerde vallen, integraal door te rekenen aan de landbouwer. Hiertegenover zou dan wel een hoog kwalitatieve dienstverlening staan. De landbouwers zijn ook sterk voorstander van permanente begeleidingen, dus langer dan de tot nu toe voorziene van vijf jaar. Zoals een landbouwer suggereert, kan het gezamenlijk coachen van landbouwers in een zelfde productietak ook de hoge kost van de dienst opvangen. Anderzijds is het in dat geval moeilijker om op alle individuele vragen te antwoorden en aan alle individuele wensen te voldoen. Voorts verlangen de landbouwers meer flexibiliteit bij het maken en wijzigen van afspraken met de begeleidende centra. De adviesdiensten echter worden wegens geringe personeelsbezetting geconfronteerd met organisatorische problemen, waardoor ze slechts matig flexibel kunnen zijn. Hoe meer klanten de adviesdienst krijgt, hoe lager de flexibiliteit wordt. Van de kant van de centra komt verder de bemerking dat de administratieve procedure rond deze maatregelen loodzwaar is. Ook dit beknot sterk de flexibiliteit. De ondervraagde landbouwers zijn tevreden over de opmaak van het omschakelingsplan en de inhoudelijke uitwerking naar hun bedrijf toe. Een goede vakkennis van de adviseurs is een vereiste. Die is er en wordt ook sterk geapprecieerd. Ze pleiten enkel voor een meer gestructureerde aanpak, namelijk het opmaken van een opvolgingsplan, waarin de landbouwer in fasen tewerk gaat in het omschakelingsproces, en tussentijdse doelstellingen worden vooropgesteld, die dan bij een volgende afspraak besproken worden. Een voorstel hierbij zou kunnen zijn om enkele begeleidingsessies te integreren tijdens de uitvoering van het plan. Belangrijk voor de landbouwer is ook dat het opmaken van een omschakelingsplan niet te eenzijdig gebeurt, en er genoeg rekening wordt gehouden met de ervaring van de landbouwer zelf. Met een tevredenheidsenquête alleen kan het succes van de maatregel echter nog niet bewezen worden. Tevredenheid is namelijk geen doel op zich. De bedoeling van de maatregel is voornamelijk een stimulans en ondersteuning bieden voor de zich omschakelende landbouwers. Na het verkrijgen van advies heeft de landbouwer echter geen verplichting om effectief om te schakelen. Het zou dan ook in eerste instantie interessant zijn om te meten hoeveel er uiteindelijk de stap zetten naar omschakeling en uiteindelijk bio. Dergelijke opvolging moet passen in het geheel van een betere opvolging en gegevensverzameling door de bevoegde administratieve dienst. Meer meten is immers meer weten, waardoor bijsturingen in het licht van de vooropgestelde doelstellingen effectiever kunnen worden. Een goede communicatie over de steunmaatregel blijkt van groot belang. Zo dient bijvoorbeeld opgemerkt dat de informatiefolder van de ALT naar de landbouwers toe zijn effect volledig gemist heeft. Dat komt voornamelijk doordat de landbouwer sterk vertrouwt op de belangenorganisaties en de adviesdiensten voor het overbrengen van informatie. Vraag is hierbij of de informatiefolder rechtsreeks bij de boer moet raken, of dat de folder niet beter gewoon aan de beroepsorganisaties en adviesdiensten moet overgemaakt worden. Wat de landbouwer dan voornamelijk interesseert in zo n communicatie is de financiële implicatie voor zijn bedrijf. Dat ten slotte het medium internet om te communiceren nog niet zo gebruikelijk is bij de ondervraagde landbouwers, mag blijken uit de respons op het webformulier. Immers, de aangeschreven landbouwer had de keus: het met de post ontvangen formulier (zonder kosten) terugsturen naar de VOLT in 18

19 Brussel of naar de in de brief aangegeven URL op de website van ALT surfen en daar dezelfde vragenlijst via een webform invullen. De respons op dit laatste was echter nihil. 7 Samenvatting Landbouwers die willen omschakelen naar of zich willen laten begeleiden in de biologische landbouw kunnen hiertoe een beroep doen op diensten van bepaalde centra. Sinds 2001 worden twee geleverde diensten met overheidsgeld ondersteund: bedrijfsomschakelingsplannen (BOP) en bedrijfsbegeleiding (BEG). Gezien deze ondersteuning ondertussen al ruim 2 jaar loopt, was de vraag van de cel biolandbouw van ALT-LTV aan ALT-VOLT om na te gaan hoe het zit met de kwaliteit van deze door de overheid ondersteunde dienstverlening. Een indicatie over de kwaliteit van de gesubsidieerde dienst wordt weergegeven in de tevredenheid van de begunstigde. Dit werd door VOLT gemeten aan de hand van data verkregen via een schriftelijke enquête. Naderhand werd er ook nog een overlegmoment voorzien met de betrokken centra zelf over de conclusies. Uit de enquête blijkt dat de landbouwers tevreden zijn over de aangeboden diensten met betrekking tot een bedrijfsomschakelingsplan en de bedrijfsbegeleidingen. De vakkennis van de betrokken centra wordt positief onthaald. Toch kan er nog een en ander verbeteren, vooral dan wat betreft de administratieve procedure (flexibiliteit) en de communicatie. 19

20 Bijlage 1. Frequentietabel aantallen enquête populatie enquête populatie enquête populatie TOTAAL KL enkel BOP GL OMS BIO TOTAAL alle BEG KL GL OMS BIO TOTAAL BOP/BEG (1) KL GL OMS BIO TOTAAL (1) werden geteld volgens hun status BOP in 2001, 2002 en 2003 vb x aantal landbouwers met status BOP in 2001 hebben ook later begeleidingen aangevraagd ENQUETE BOP alleen 9 BOP alleen 24 BEG alleen 12 BEG alleen 31 DATA BOP/BEG 8 BOP/BEG 18 BANK TOTAAL 29 TOTAAL 73 onbruikbaar 2 onbruikbaar 8 20

21 Bijlage 2. Enquête Brief. Geachte, momenteel voert de VOLT, de Vlaamse onderzoekseenheid voor Land en Tuinbouweconomie van de ALT, een evaluatie uit van twee maatregelen van het actieplan biologische landbouw: het laten opmaken van een bedrijfsontwikkelingsplan (éénmalig) het krijgen van bedrijfsbegeleiding (max. 5 jaar) U was/is betrokken bij minstens één van beiden. Graag hadden wij geweten wat u van deze diensten vindt en of er volgens u een en ander kan/dient verbeterd te worden. In bijlage vindt u een enquêteformulier en tevens een gefrankeerde envelop zodat uw bijdrage aan dit onderzoek volledige kosteloos zou verlopen. Mogen wij u vragen dit formulier dan ook zo snel mogelijk in te vullen en naar ons terug te sturen. Het invullen van de enquête neemt slechts 10 in beslag. Graag ontvingen wij uw antwoord ten laatste tegen 15 oktober Wie liever digitaal werkt, kan voor hetzelfde terecht op onze website VOLT garandeert dat wat u invult enkel voor dit onderzoek zal gebruikt worden. Uw gegevens worden dan ook strikt geheim gehouden. Tenslotte krijgt wie de enquête volledig ingevuld naar ons toestuurt, automatisch het recentste jaarverslag van ALT toegestuurd. Dank bij voorbaat, ir. Koen Carels VOLT - Vlaamse Onderzoekseenheid Land- en Tuinbouweconomie 21

22 Tevredenheidsenquête bedrijfsontwikkelingsplannen en bedrijfsbegeleiding in de biologische landbouw Vlaamse Onderzoekseenheid Land en Tuinbouweconomie «Adres1» «Postcode» «Plaats» Identificatie van het bedrijf Bedrijfsleid(st)er: Ο Vrouw Ο Man Wie beantwoordt de enquête? Ο Bedrijfsleid(st)er Ο Echtgeno(o)t(e) Ο status bedrijfsleider jaar kandidaat landbouwer Ο Ο Ο Ο gangbare landbouwer Ο Ο Ο Ο landbouwer in Ο Ο Ο Ο omschakeling biologische landbouwer Ο Ο Ο Ο type bedrijf Ο akkerbouw Ο tuinbouw Ο fruitteelt Ο gemengd Ο melkvee Ο andere veeteelt Ο overige startjaar van eerste omschakeling naar biologische productie (erkend door Blik of Ecocert) plantaardig. Ο gedeeltelijk Ο geheel dierlijk.. Ο gedeeltelijk Ο geheel Houdt u een bedrijfseconomische boekhouding bij? Ο ja Ο nee Van welke maatregel maakt/maakte u gebruik? type maatregel bedrijfsontwikkelingplan landbouw bedrijfsbegeleiding landbouw biologische biologische jaar Ο Ο Ο Ο Ο Ο 22

23 Op welke manier wist u van het bestaan van de maatregelen? via Ο algemene pers Ο beroepsorganisaties Ο bedrijfsadviesdienst/bedrijfsadviseur Ο landbouwvakbladen Ο informatiefolder ALT Ο vakbeurs Ο andere: Welke andere steunmaatregelen met betrekking tot biologische landbouw zijn van toepassing op uw bedrijf? type maatregel jaar hectaresteun biologische landbouw Ο Ο Ο investeringssteun voor bio (VLIF) Ο Ο Ο andere Ο Ο Ο Ο Ο Ο Hoeveel diende u aan het centrum voor bedrijfsadvies te betalen voor de dienst? kosten ( ) jaar bedrijfsontwikkelingplan bedrijfsbegeleiding aantal samenkomsten met bedrijfsadviseur per jaar TEVREDENHEID BEDRIJFSONTWIKKELINGSPLAN Naam van het betrokken centrum: Ο vzw BELBIOR Ο vzw Vlaams Agrarisch Centrum Ο vzw BB Consult Ο vzw PCG Ο vzw PCBT Wat vindt u van het bedrijfsontwikkelingsplan? Duid aan in onderstaande tabel (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) 1. Wat vindt u van de manier waarop het plan werd opgesteld? ++ + neutraal Wat vindt u van de mate waarin uw bedenkingen en ervaring in het plan werden verwerkt? 3. Wat vindt u van het opgestelde plan als 23

24 hulpmiddel voor de omschakeling van uw bedrijf? Wat vindt u van de volgende onderdelen van het opgestelde plan: 4. de analyse van de bestaande toestand, de kansen van uw bedrijf, uw interesses en uw verwachtingen 5. de uitwerking met de te nemen stappen, de productieplanning en de haalbaarheid 6. het vooropgestelde teeltplan 7. de vooropgestelde arbeidsbehoefte van de verschillende teelten 8. het bedrijfseconomische luik (geraamde opbrengsten, het te verwachten inkomen, afzetmogelijkheden ) 9. de verstrekte informatie over wetgeving en regelgeving met betrekking tot omschakelen en biologische landbouw 10. Wat vindt u van de prijs/kwaliteit van de aangeboden dienst? 11. Wat vindt u van het aantal contactmomenten met de bedrijfsadviseurs? 12. Wat vindt u in het algemeen van de u aangeboden diensten van het centrum? Past u alles toe wat in het plan vooropgesteld werd? Ο ja, alles Ο nee, helemaal niks Ο nee, slechts een gedeelte Zou u ook zonder subsidie een plan hebben laten opmaken? Ο ja Ο nee Zou u over enkele jaren opnieuw een plan laten opmaken, een soort opvolgingsplan van het huidige, indien opnieuw subsidie? Ο ja Ο nee 24

25 Wat kan beter met betrekking tot de bedrijfsontwikkelingsplannen? Ο niks, alles verloopt prima Ο inhoudelijk Ο opstellen van plan Ο contacten met de adviseur Ο inbreng adviseur Ο andere. Hebt u nog andere bemerkingen? Ο Ο TEVREDENHEID BEDRIJFSBEGELEIDING Naam van het betrokken centrum: Ο vzw BELBIOR Ο vzw Vlaams Agrarisch Centrum Ο vzw BB Consult Ο vzw PCG Ο vzw PCBT Wat vindt u van de bedrijfsbegeleiding? Duid aan in onderstaande tabel (++ zeer goed, + goed, 0 neutraal, - slecht, -- zeer slecht) 1. Wat vindt u in het algemeen van de manier waarop de bedrijfsbegeleiding verloopt ++ + neutraal Wat vindt u van de door de bedrijfsleiding voorgestelde aanpassingen, veranderingen en oplossingen voor gestelde problemen? 3. Wat vindt u van de prijs/kwaliteit van de aangeboden dienst? 4. Wat vindt u van het aantal contactmomenten met de bedrijfsadviseurs? 5. Wat vindt u in het algemeen van de u aangeboden diensten van het centrum? 25

26 Past u alles toe wat in de contacten met de bedrijfsadviseurs overeengekomen wordt? Ο ja, alles Ο nee, helemaal niks Ο nee, slechts een gedeelte Zou u ook zonder subsidie begonnen zijn met de bedrijfsbegeleiding? Ο ja Ο nee Acht u de bedrijfsbegeleiding permanent noodzakelijk, d.w.z. langer dan de nu voorziene duur van 5 jaar? Ο ja Ο nee Wat kan beter met betrekking tot de bedrijfsbegeleiding? Ο niks, alles verloopt prima Ο inhoudelijk Ο contacten met de adviseur Ο inbreng adviseur Ο andere. Hebt u nog andere bemerkingen? Ο Ο Wenst u op de hoogte gehouden te worden van de resultaten van deze enquête? Ο JA Ο NEE EINDE HARTELIJK DANK VOOR UW MEDEWERKING! 26