Het aa p, n oo t, m ie s. Dr. N. de Jonge klinisch chemicus LUMC

Transcriptie

1 Het aa p, n oo t, m ie s van de QC Dr. N. de Jonge klinisch chemicus LUMC

2 D. Burnett ISO and the medical laboratory Pauze Prof dr ir M.D.C.P. Weggeman Leidinggeven aan professionals? Niet doen! Dr M. Thelen ISO 15189:2012 in Nederland» van toen naar nu en van nu naar straks Dr P.F.H. Franck Het Nederlands referentielaboratorium voor enzymen Lunch en themarondleiding Dr M. Treskes Precisie en juistheid, wat moet een lab zelf nog doen? Dr W.P. Oosterhaus Wordt de Total Allowable Error overschat? Dr C. Melicharek Primaten, gedrag en gezondheid Afsluiting

3 Springtamarin Kroonsifaka Brulaap Boliviaanse capucijnaap Wolaap Mantelaap Slingeraap Witwang gibbon Orang oetan Roodbuik maki Witgezicht saki Ringstaart maki Bonobo Berberaap Bamboelemuur Pygmee oeistitie Rode vari Wanderoe Goudkop leeuwaap Neusaap Zwart-witte vari Javaanse langoer Geelborst capucijnaap Gebrilde doodshoofdaap Rode titi Huzaaraap Gorrila Gouden leeuwaap Witschoudercapucijnaap

4 Neusaap Orang belanda

5 Neusaap Orang belanda

6 Wat kunnen wij van apen leren? Sociaal gedrag chimpansees en bonobo s Is gedrag verklaarbaar? Welke rol speelt biochemie? De Waal F. The animal roots of human morality. NewScientist 2006; 14 Oct: 60-1.

7 Bonobo Pan paniscus

8 Chimpansee Pan troglodytes

9

10 Oxytocine Geborgenheid, veiligheid Vasopressine (ADH) Territoriumgedrag, agressie

11 Vasopressine (Antidiuretisch hormoon) Hormoon en neurotransmitter Nonapeptide

12

13 Vasopressine (ADH) Hormoon en neurotransmitter Nonapeptide Productie in hypothalamus, afgifte door hypofyse achterkwab Afgifte gereguleerd door Osmoreceptoren in hypothalamus en Bloeddrukreceptoren in hart, longvaten, sinus caroticus Functie: Waterresorptie in de nier: minder waterafgifte door nier Vaatvernauwing (vasopressine)

14 ADH als hormoon Tekort ADH: polyurie, polydipsie Centraal: diabetes insipidus Nefrogeen: defect receptoren in nier Secundair: alcohol, caffeïne Teveel ADH: SIADH longtumoren hyponatriëmie, oedemen

15 ADH als neurotransmitter ADH speelt rol bij Agressie Regulatie lichaamstemperatuur en bloeddruk Sociaal gedrag Vrijgevigheid AVPR1A langere promotor meer ADH, vrijgevig Monogamie Hoger ADH bij monogame diersoorten Lagere ADH bij polygame, promiscue diersoorten Lim et al. Enhanced partner preference in a promiscuous species by manipulating the expression of a single gene. Nature 2004; 429:

16

17 Genetische modificatie woelmuizen Prairie woelmuis (M. ochrogaster) monogaam Graslandwoelmuis (M. pennsylvanicus) polygaam Inbouwen V1aR leidt tot omschakeling sociaal gedrag: Monogaam, partnertrouw Zorg voor kinderen Nair HP, Young LJ. Vasopressin and pair-bond formation: genes to brain to behavior. Physiology 2006; 21:

18 H. sapiens (494) GCACTTTTTAGAATCCAGTACA P. troglodytes (410) P. paniscus (487) GCACTTTTTAGAATCCAGCACA H. sapiens (594) GTGTGTAGTTAAAGAATCTCAT P. troglocytes (410) P. paniscus (573) GTGTGTAGTTAAAGAATCTCAT Hammock EAD, Young LJ. Microsatellite instability generates diversity in brain and sociobehavioral traits. Science 2005; 308:

19 Rosso et al. Mating system and avpr1a promotor variation in primates. Biol Lett 2008; 4:

20 .wat betekent dit voor mensen? Aanname dat sociaal gedrag mensen net als bij apen bepaald wordt door regulatie vasopressine. Regulatie oxytocine en vasopressine mogelijk betrokken bij erfelijke componenten autisme. Hammock EAD, Young LJ. Oxytocin, vasopressin and pair bonding: implications for autism. Phil Trans R Soc B 2006; 361:

21 conclusies Chimpansees en bonobo's geven inzicht in menselijk gedrag Diversiteit in sociaal gedrag is evolutionair bepaald Ogenschijnlijk eenvoudig hormoon verstrekkende effecten op sociaal gedrag Biochemisch en moleculair biologisch onderzoek van belang voor gedragswetenschappen

22

23 D. Burnett ISO and the medical laboratory Pauze Prof dr ir M.D.C.P. Weggeman Leidinggeven aan professionals? Niet doen! Dr M. Thelen ISO 15189:2012 in Nederland» van toen naar nu en van nu naar straks Dr P.F.H. Franck Het Nederlands referentielaboratorium voor enzymen Lunch en themarondleiding Dr M. Treskes Precisie en juistheid, wat moet een lab zelf nog doen? Dr W.P. Oosterhaus Wordt de Total Allowable Error overschat? Dr C. Melicharek Primaten, gedrag en gezondheid Afsluiting

24