Osmo- en volumeregulatie

Transcriptie

1 Osmo- en volumeregulatie De water- en zouthuishouding van het lichaam Anne Lohuis - 7 Februari 2013

2 Doelstelling Het verduidelijken van twee belangrijke functies van het menselijk lichaam, met daar aan gekoppeld twee ziektebeelden

3 Inhoud Fysiologie van osmo- en volumeregulatie Verdeling van water en elektrolyten over het lichaam Functie van de nieren Osmoregulatie Volumeregulatie Stoornissen in de osmo- en volumeregulatie Diabetes Insipidus Syndrome of Inappropriate Anti Diuretic Hormone (SIADH)

4 Fysiologie van osmo- en volumeregulatie - Verdeling van water en elektrolyten over het lichaam - Functie van de nieren -Osmoregulatie -Volumeregulatie

5 Vraag: Voor hoeveel % bestaat het menselijk lichaam uit water? Man +/- 60% Vrouw +/- 50%

6 Fysiologie osmo- en volumeregulatie De verdeling van water en elektrolyten over het lichaam Water in menselijk lichaam is verdeeld over 2 compartimenten: - 2/3 intracellulair - 1/3 extracellulair De elektrolytensamenstelling intra - extracellulair verschillen fors; handhaving door actief transport volgens principe elektroneutraliteit De compartimenten zijn niet strikt gescheiden, alle stoffen passeren de capillaire wand via diffusie

7 Vraag : Een 28-jarige man weegt 70 kg. Hoeveel liter water bevat hij? Lichaamswater = 0,6 x lichaamsgewicht 0,6x70= 42 liter 27L = 2/3 =intracellulair 15L = 1/3 =extracellulair

8 Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren Waterhuishouding lichaam op peil houden door: 1. Osmoregulatie - Het regelen van het gehalte aan osmotisch actieve stoffen extracellulair en in circulerend bloedvolume; m.a.w: het stabiel houden van osmolariteit 2. Volumeregulatie - Regelen van grootte van het extracellulaire volume en circulerend bloedvolume - En daarmee regelen van bloeddruk

9 Vraag: We spreken over mmol/l Wat is een mol? -1 mol is een hoeveelheid stof; uitgedrukt in deeltjes - Molariteit: hoeveel mol stof er in een liter is opgelost

10 Vraag: Wat is osmolariteit? De concentratie van osmotisch werkzame stoffen per kilogram oplosmiddel Normaalwaarde: mosm/kg

11 Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Osmoregulatie Osmolariteit Extracellulair = Osmolariteit Intracellulair Elektrolyten extracellulair en intracellulair niet gelijk! Osmolariteit wordt door de nieren binnen nauwe grenzen gehouden; verhoging of verlaging van de osmolaliteit wordt geregistreerd door osmoreceptoren in de hypothalamus osmoreceptoren in de derde ventrikel

12 Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Osmoregulatie Verhoogde osmolaliteit - hypertoon plasma Wanneer het lichaam veel water verliest via transpiratie, urine, diarree, etc. wordt het bloedplasma hypertoon en stijgt de osmolaliteit. Hierdoor zal de afscheiding van het ADH worden verhoogd, terwijl er ook een dorstgevoel zal optreden. Oorzaken: - Verhoogd glucosegehalte bij DM - Hoog natrium bij DI

13 Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Osmoregulatie Verlaagde osmolaliteit - hypotoon plasma Een verlaging van de plasma-osmolaliteit treedt op bij een wateroverschot of anders gezegd, een teveel aan circulerend water. Oorzaken: - Verkeerd vochtbeleid - Te sterke uitscheiding van ADH door hypofyse bij SIADH

14 Vraag: Als de plasmaosmolariteit hoog is, zijn cellen dan opgezwollen of gekrompen? Hoge plasma- osmolariteit veel deeltjes in je plasma ontrekt water uit de cel kleine cellen Lage plasma-osmolariteit weinig deeltjes in je plasma duwt water naar intracellulair grote cellen

15 Fysiologie osmo- en volumeregulatie Functie van de nieren -- Volumeregulatie Volumeregulatie = regulatie van het effectief circulerend volume Waarom zo belangrijk? - Te veel volume hoge bloeddruk / hypertensie - Te weinig volume hypotensie / shock Volumeregulatie = Natriumregulatie Renale zout-uitscheiding varieert rechtstreeks met het effectief circulerend volume. - Toename circulerend volume verhoogd Na+ en wateruitscheiding - Vermindering circulerend volume leidt tot Na+ en waterretentie ( Volume-regulatie via Renine-Angiotensine-Aldosteron-Systeem (RAAS) )

16 Vraag: Hoe meet het lichaam je bloeddruk eigenlijk? Via baroreceptoren in: - hals (carotiden) - aorta

17 Samenvatting De waterhuishouding van het menselijk lichaam wordt geregeld door de nieren. Dit op basis van osmolariteit, osmoregulatie en volumeregulatie.

18 Stoornissen in de osmo- en volumeregulatie 1. Diabetes Insipidus 2. Syndrome of Inappropriate Anti Diuretic Hormone

19 Stoornissen in de regulatie Algemeen Stoornissen in de waterhuishouding geven aanleiding tot een afwijkende osmolariteit. Aangezien natrium veruit de belangrijkste elektrolyt in het intra- en extracellulaire vocht is, zal de plasma-natriumconcentratie door een stoornis in de waterhuishouding het meest zijn aangedaan.

20 Vraag: Wat gebeurt er met je natriumconcentratie bij? 1 een relatief teveel aan water?.natriemie 2 een relatief tekort aan water?.natriemie 1. Hyponatriemie 2. Hypernatriemie

21 Stoornissen in de regulatie Diabetes Insipidus Ontstaat door: - een verminderde secretie van ADH (centrale DI ) of - een afgenomen reactie van de nier op de ADH (nefrogene DI); Gevolg: de nier kan onvoldoende water terugresorberen en heeft daardoor een verminderd concentrerend vermogen

22 Vraag: Wat gebeurt er je plasmaosmolariteit bij DI (dus; een verminderde dosis ADH)? Hyper-osmolair Door veel plassen, en dus waterverlies

23 Stoornissen in de regulatie Diabetes Insipidus Oorzaken: Onvoldoende productie van ADH door de hypothalamus Geen afgifte van ADH door de hypofyse aan de bloedbaan Beschadiging van de hypothalamus of hypofyse Erfelijkheid Gebruik van geneesmiddelen bijv. Lithium Kenmerken: Dorst, met een voorkeur voor koude vloeistoffen Polyurie en nycturie (nachtelijk plassen): 4-20 liter per 24uur, dit is minder uitgesproken bij de nefrogene vorm Soortelijk gewicht urine meestal normaal/verlaagd ( <1,010kg/l ; 1,010kg/l is normaal, zuiver water is 1,000kg/l) Urine-osmolariteit meestal verlaagd (<300 mosmol/kgh2o (meestal lager) Hyperosmolariteit van het plasma Hypernatriemie

24 Stoornissen in de regulatie Diabetes Insipidus Behandeling: 1. Aanvullen van het vochttekort met infusies bijv. NaCL,45% of waterige glucose-oplossingen 2. Toedienen van ADH in medicamenteuze vorm Minrin / Desmopressine Aandachtspunt: Als patiënten met DI niet kunnen drinken, bijv. door coma, kan het Na+ gehalte sterk oplopen, en leiden tot ernstige cellulaire dehydratie, m.n. van de hersencellen. Dit kan sufheid, epileptische insulten, coma en zelfs de dood tot gevolg hebben.

25 Stoornissen in de regulatie Syndrome of Inappropriate ADH-secretion (SIADH) Ontstaat door: - een verhoogde secretie van ADH Gevolg: de nier is onvoldoende in staat om maximaal verdunde urine uit te scheiden waardoor - het circulerend volume toeneemt - de osmolaliteit in het plasma steeds verder daalt - (laag-normaal tot sterk verlaagd serumnatriumgehalte)

26 Stoornissen in de regulatie SIADH Oorzaken: Neurologisch CVA, meningitis, encephalitis, abces,tumor, Guillian-Barre Longaandoeningen Tuberculose, carcinoom,aspergillose, pneumonie Geneesmiddelen Antidepressiva, antipsychotica Overige Post-operatief, verschillende maligniteiten Kenmerken: Hyponatriemie en hypoosmolaliteit van het plasma Urine-osmolariteit vaak iets verhoogd ; >100mosmol/kgH2O Urine-Na+-concentratie >40mmol/l Normale nier- en bijnierfunctie

27 Stoornissen in de regulatie SIADH Behandeling: 1. Bereiken van negatieve waterbalans d.m.v. vochtbeperking en bestrijden oorzaak 2. Bij onvoldoende effect: medicatie die het effect van ADH op de nier remt. (effect na 5-8 dagen) Aandachtspunt: Bij ernstige hyponatriemie(na <120mmol/l) kunnen verschijnselen van hersenoedeem worden gezien: -hoofdpijn, misselijkheid, braken, epileptische insulten, coma Behandelen met: - IV-toediening van hypertone zout (NaCl 3%, eventueel gecombineerd met Furosemide) - Niet te snel corrigeren!

28 Vraag: Bij SIADH hyponatriemie geeft dit grote of kleine (hersen)cellen? Grote cellen; dus kans op hersenoedeem!! Door lage osmolariteit extra-cellulair, verplaatst water zich naar intra-cellulair, waardoor oedeem.

29 Samenvattend Urine productie Serum Natrium Urine Natrium Behandeling Diabetes Insipidus Vochtsuppletie Minrin SIADH Vochtrestrictie Diuretica / Demeclocycline

30 Afsluiting Doelstelling: Het verduidelijken van twee belangrijke functies van het menselijk lichaam, met daar aan gekoppeld twee ziektebeelden behaald?

31 BEDANKT VOOR JULLIE AANDACHT!!!

32 Literatuurlijst Presentatie Elektrolytstoornissen bij de neurologische patiënt Door K.J. Woittiez internist-nefroloog Fellow IC Power-Point: Waterhuishouding Door Tim Lisman Boek: Endocrinologie Auteur Krenning ISBN Boek: Leerboek Intensive Care verpleegkunde Deel 2 Auteur:van den Brink & Lindsen ISBN Boek: Leerboek Spoedeisende Hulp Verpleegkunde Auteur Boel ISBN X Boek: Acute geneeskunde Auteur Thijs ISBN