Gemeentelijke samenwerking

Transcriptie

1 Gemeentelijke samenwerking Rotaryclub Pijnacker-Nootdorp 12 februari 2018 Maarten Hageman

2 Voorstellen Geschiedenis, Rechten en Bestuurskunde Wetenschappelijke medewerker, gemeentejurist Secretaris-directeur regio s Nijmegen en Rivierenland Faculteitsdirecteur Maatschappij en Recht, Utrecht Zelfstandig adviseur: advies, workshops, dagvoorzitter Getrouwd, drie studerende kinderen

3 Cornelis Dekker ( )

4

5

6 Jan Rudolph Thorbecke ( ) Eenheid zonder zelfstandigheid van de leden [is] despotisme; en zelfstandigheid der deelen zonder eenheid [is] regeringloosheid

7

8

9 Dramadriehoek bestuurlijke organisatie Grotere gemeente Vierde bestuurslaag Sterkere provincie

10 Enkele recente rapporten

11 Enkele recente rapporten Maatwerk-democratie Denktank VNG olv Kajsa Ollongren Op weg naar meervoudige democratie Commissie Toekomstgericht lokaal bestuur olv Wim van de Donk 11

12 Aanleiding De maatschappij verandert: netwerksamenleving, horizontalisering Samenwerken in het publieke domein meer dan ooit noodzakelijk Gemeenten veranderen mee: nieuwe professionaliteit en governance Grip op samenwerking

13

14 BZK 2016

15 Maak verschil Interdependentie, ketens van oorzaak en gevolg, wicked problems, chaos, complexiteit (reduceren, of omarmen) De bewegingsruimte tussen de schalen; multi level governance Stel de opgave centraal! Niet: taken, bevoegdheden, schalen Maar: processen, coproductie, meerwaarde, adaptief vermogen vanuit een vraagstuk Niet: wie gaat erover? Of: wie doet er mee? Maar: wat is precies het probleem, en wie voegt iets toe? Toverwoorden: Adaptief, attractief en responsief

16

17 Ontwikkelagenda lokale democratie VNG We moeten leren om steeds de vraag te stellen welke specifieke oplossing bij welk specifiek probleem past en wie dat het beste kan doen. In sommige gevallen staan niet gemeenten, maar maatschappelijke partijen aan de lat. In andere situaties werken overheden samen, bijvoorbeeld op regionaal niveau

18

19 Drie pijlers voor de lokale democratie Pijler 1: democratisch samenspel samenleving, raad en college wensen verwachtingen inwoners, participatie Pijler 2: intern samenspel raad, griffie, college en apparaat Pijler 3: extern samenspel gemeenten onderling en maatschappelijke partijen Maatschappelijke netwerken, democratisch gelegitimeerd, vanuit maatschappelijke opgave

20 Samenwerken vanzelfsprekend?

21 Cijfers

22 Cijfers Meer taken, minder gemeenten, decentralisaties 1988: 714 gemeenten; 2018: : 38% >ambtenaren (< 15% gemeenten) Tot 30% van gemeentelijke budget 1168 samenwerkingsverbanden; 97% met gemeenten Gemiddeld: 27 verbanden; ontelbare partners Fysiek, sociaal; economie, gezond-/veiligheid, Opschaling, Regionalisering; daily urban system Strategisch, Tactisch, Operationeel

23 Spaghetti, dubbele petten en agenda s

24 Kluwen

25

26

27 Vensters

28 Vijf vensters 1. Motief 2. Vormen 3. Dilemma's 4. Succesfactoren 5. Governance: goed bestuur, toezicht

29 1. Motieven

30 1. Motieven Tegengaan herindeling; versterken lokale autonomie en bestuurskracht Strategische belangenbehartiging, positionering regio;(triple en quadruple helix); Onderhandelingsmacht Bedrijfsmatig: betere dienstverlening, professionalisering, medewerkers- en klantentevredenheid, kwaliteit en efficiency, reductie kosten, kwetsbaarheid, hanteren risico s; schaalvoordelen Verbreden horizon, kennisdeling, uitwisseling; nieuwe verbindingen, integraliteit Tegengaan neveneffecten, onnodige concurrentie; synergie en afstemming Maatschappelijke opgave Meer, betere voorzieningen voor je inwoners

31

32 2. Vormen

33 Vormen, typen, soorten Naar rechtsvorm: privaat- of publiekrechtelijk Naar financiële en bestuurlijke betrokkenheid: verbonden partijen Naar thema: strategisch, tactisch, operationeel; Naar beleid: beleidsarm of rijk; uitvoering of ontwikkeling Naar intensiteit: kennisdeling, afstemming, netwerksamenwerking, opdracht of overdracht van taken Naar financiën: gesloten beurzen, gem. bijdrage, inkoop, subsidie Naar deelnemer: bestuurlijke tafel, ambtelijke samenwerking; raads- of collegeregelingen (of gemengd), publiek en privaat (of gemengd) Naar keuzevrijheid: verplicht, vrijwillig Naar schaal: bovenlokaal, regionaal Naar complexiteit: licht, zwaar, enkel- en meervoudig Naar mate van gebondenheid: netwerk, modulair

34 3. Dilemma s

35

36 4. Succes- en faalfactoren

37 Succes- en faalfactoren Gedeelde waarden, ambities, visie, gedeelde belangen, of juist erkennen van welbegrepen eigen belang; Urgentie; Druk? Vrijwillig maar niet vrijblijvend. Strategische agenda; Samenhang strategie, samenleving, gelijkwaardigheid partijen; Scherp onderscheid Waarom-wat-hoe; als hulpmiddel voor lokaal doel. Competenties, vaardigheden, 21the century skills (T-shaped, samenwerkingsvaardig, zelfreflectie, creativiteit, communicatief vaardig); Leiderschap (boegbeeld, visionair, vertrouwenwekkend); Procesvoering, eigenaarschap; Investeer positief in kansen en bestuurders die het zien, van breed (proeftuin, tafel) tot concreet (gemeenschappelijke organisatie), match professioneel-ambtelijke en bestuurlijke wensen; Concrete resultaten, maatschappelijke legitimatie van de vraagstukken, stakeholders, netwerken en cliënten; Transparantie, betrokkenheid bestuursorganen; Flexibiliteit; Kennis over samenwerking, Vaste groep partners (congruentie) of wisselende coalities, geen bestuurlijke drukte, goede match lokale leefwereld en regionale agenda; zakelijke omgang; vertrouwen en consensus

38 We gaan er een succes van maken! Gedeelde waarden, ambities, visie, gedeelde belangen, of juist erkennen van welbegrepen eigen belang; Urgentie; Druk? Vrijwillig maar niet vrijblijvend. Strategische agenda; Samenhang strategie, samenleving, gelijkwaardigheid partijen; Scherp onderscheid Waarom-wat-hoe; als hulpmiddel voor lokaal doel. Competenties, vaardigheden, 21the century skills (T-shaped, samenwerkingsvaardig, zelfreflectie, creativiteit, communicatief vaardig); Leiderschap (boegbeeld, visionair, vertrouwenwekkend); Procesvoering, eigenaarschap; Investeer positief in kansen en bestuurders die het zien, van breed (proeftuin, tafel) tot concreet (gemeenschappelijke organisatie), match professioneel-ambtelijke en bestuurlijke wensen; Concrete resultaten, maatschappelijke legitimatie van de vraagstukken, stakeholders, netwerken en cliënten; Transparantie, betrokkenheid bestuursorganen; Flexibiliteit; Kennis over samenwerking, Vaste groep partners (congruentie) of wisselende coalities, geen bestuurlijke drukte, goede match lokale leefwereld en regionale agenda; zakelijke omgang; vertrouwen en consensus

39 Huidige kennis; de kern Helder motief, doel, waarom Er is een noodzaak: van elkaar afhankelijk, het geheel is meer, het stijgt boven de eigen organisaties uit, dankzij ipv ondanks verschillen Het goede proces, leiderschap, 21the century skills voor netwerken, eigenaarschap Goede cultuur: transparant, zakelijk, afspraak is afspraak, resultaatgericht, consensus, vertrouwen, gunfactor Een structuur, (rechts)vorm die de inhoud en de cultuur ondersteunt

40 Vertrouwen Transparant Politieke stabiliteit Gelijkwaardigheid Faciliterend leiderschap Eerdere ervaringen effectieve samenwerking

41 5. Governance, goed bestuur, toezicht Organisatie, processen en relaties Heldere rolverdeling: opdrachtgever, opdrachtnemer, eigenaar, eigenaarsvergadering Inrichting samenwerkingsorganisaties, samenstelling, stemverhoudingen Kaderstelling, toezicht; verantwoording, informatie Maatschappelijke legitimatie: aansluiting op lokale leefwereld en waarden, wisselwerking

42 Zes principes voor govenance 1. Raad: stel kaders, controleer, vertegenwoordig 2. Haal uit elkaar: eigenaar, opdrachtgever/nemer 3. College: verdeel de rol van eigenaar en opdrachtgever, maar bestuur collegiaal 4. Alle belangen komen samen in de eigenaarsvergadering 5. Bestuur van de samenwerking gaat over opdrachtnemerschap en de organisatie 6. Medewerkers werken eveneens vanuit die rollen

43 Rollen

44 Collectief opdrachtgeverschap (GOL) Eigenaar Wethouder Financiën Algemeen bestuur (Eigenaarsvergadering) Opdrachtgever Wethouder (Pfh) Afstemmings platform Gemeente Eigenaar Wethouder Financiën Portefeuille houdersoverleg Dagelijks Bestuur Opdrachtnemer Opdrachtgever Wethouder (Pfh) Gemeenschappelijk openbaar lichaam Gemeente

45 Rollenscheiding en toezicht (GOL) Raad Toezichthouder College B&W Eigenaar / Opdrachtgever Algemeen bestuur (Eigenaarsvergadering) Afstemmings platform Raad Toezichthouder College B&W Eigenaar / Opdrachtgever Dagelijks Bestuur Opdrachtnemer kaders synchroniseer rapporteurs, taakverdelingen, adopteer themabijeenk., commissies Portefeuillehoudersoverleg Gemeenschappelijk openbaar lichaam

46 Rolverdeling, bestuurlijk en ambtelijk samenspel

47

48

49 De kern WGR wijzigen Meer politieke verantwoordelijkheid Transparante besluitvorming in een GR Meer controle en grip raden Herindelen van onderop Druk op gemeenten die afhankelijk zijn van een GR Agenda stad, city deals gaan door

50 Boogers c.s. Meer dan 75%: samenwerking is nodig voor realiseren doelen B&W. 90%: invloed via portefeuillehouders regionale besluitvormingsprocessen; bijna 75% ook invloed via raden 50% regionaal bestuur draagt bij aan realisatie lokale beleidsdoelen zonder schade invloed gemeenteraad. 8.7%: nee, er is sprake van uitholling. Naarmate men vaker werkt op basis van de WGR, zijn de relaties beter, is meer democratische kwaliteit en zijn er meer bestuurlijke effecten

51 Onderzoek 2017 i.o.v. BZK

52 Figuur 7 - Aandeel van de samenwerkingsverbanden met de verschillende typen rechtsvormen 35% 33% 30% 25% 20% 15% 11% 10% 5% 0% 7% 7% 6% 5% 4% 4% 4% 3% 2% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 0%

53 40 Figuur 16 - Gemiddeld aantal samenwerkingsverbanden per gemeente uitgesplitst naar inwoneraantal > Aantal inwoners

54

55

56

57

58

59 dr. mr. Maarten Hageman Maarten Hageman Maarten Hageman Contact Strategie Samenwerking Governance