Cees van Casteren MW. Alto Adige

Transcriptie

1 Italiaanse Alpenwijnen in Kerkdriel Verslag van de NGS proeverij van wijnen uit de Italiaanse wijnstreek Alto Adige, gehouden op 5 november 2018 in restaurant Flicka te Kerkdriel. Door Paul Op ten Berg Deze proeverij werd mogelijk gemaakt door het Consorzio Vini Alto Adige. De presentatie was in professionele handen bij Master of Wine Cees van Casteren. Het gezelschap van NGS leden werd aangevuld met een tiental leden van de Vinologenvereniging VVN, waarvan Cees voorzitter is. Alto Adige Cees van Casteren MW De wijnstreek Alto Adige, ook bekend als Südtirol, ligt tussen de Oostenrijkse en Zwitserse Alpen en de Mediterrane wijngebieden van Toscane, Piemonte en Friuli Venezia Giulia. Het ligt ook tussen twee taalgebieden, het Duitstalige en het Italiaanse. De naam Alto Adige komt van de Adige rivier, die van de Alpen naar de Adriatische zee stroomt.

2 Het is een van de kleinste wijngebieden van Italië, maar niet het minste. In de laatste edities van de wijngids Gambero Rosso scoort Alto Adige met de meeste Tre Bicchieri wijnen in verhouding tot de oppervlakte van de wijngaarden. Het karakter van de wijnen van Alto Adige valt te omschrijven met de destijds door Hubrecht Duijker bedachte term gebottelde berglucht. Ze zijn fris, uitgesproken zuiver en mineraal van aard, met een sterk karakter. Geschiedenis Uit archeologische vondsten is gebleken dat in Alto Adige al jaar wijnbouw plaats vindt. De Romeinen waren verbaasd dat het volk van de Rhetoromanen wijn al bewaarde in houten vaten, terwijl zij zelf nog amfora s gebruikten of leren zakken. In de middeleeuwen beleefde de wijnstreek een periode van bloei, omdat de kloosters opslag nodig hadden voor hun wijn en wijngaarden verwierven. In de 15 e eeuw kregen de druivenrassen schiava en traminer (genoemd naar de plaats Tramin) de eerste beschermende herkomstbenaming. De Habsburgers waren liefhebbers van Alto Adige wijnen, maar introduceerden ook riesling en druivenrassen uit Bourgogne en Bordeaux. In 1915 werd Alto Adige Italiaans grondgebied. Maar 2/3 van de bevolking spreekt er nog steeds Duits. Omstreeks 1980 werd begonnen met het bottelen van single vineyard wijnen en werden rendementen drastisch omlaag gebracht. Moderne technologie werd geïntroduceerd en de kwaliteit van de wijnen werd voortdurend beter. Klimaat Alto Adige heeft een mild Alpen-landklimaat met gemiddeld 300 dagen (1.904 uur) zon per jaar. De Alpen beschermen de wijngaarden tegen koude wind van de Balkan. En de Middellandse Zee zorgt voor een warme wind. Hierdoor is er een groot verschil tussen dag- en nachttemperatuur.

3 De gemiddelde temperatuur in het groeiseizoen is 18 C en er is met gemiddeld 802 mm per jaar (gemeten op 222 m hoogte) voldoende neerslag. Het naseizoen is redelijk droog, waardoor de druiven langer aan de wijnstok kunnen hangen, terwijl de zuren intact blijven door de koude. Overal zijn bergen en valleien, waardoor de wijngaarden verschillende exposities, hoogtes en microklimaten hebben. Van dorp tot dorp zijn de verschillen vaak groot. Geologie en bodem De bodemstructuur kan van wijngaard tot wijngaard zeer verschillend zijnen is grofweg in te delen als volgt: vulkanische porfier, in een derde van Alto Adige; verweerde rots met kwarts, mica en silica (lijkt op kalk en houdt water goed vast, ideaal voor witte rassen); kalksteen, perfect voor pinot rassen; dolomiet kalksteen, een uniek bodemtype, vooral in het zuidelijk deel van Alto Adige; deze warme bodem is afkomstig uit de Dolomieten, heeft een hoog mineraal gehalte en is zeer goed doorlaatbaar; ideaal voor wijnen met veel karakter; mergelzand Morenen (hopen puin) en puinkegels komen ok veel voor. In de diepe bodems staat het grondwater erg laag. De wortelstelsels zijn daardoor diep en de wijnstokken kunnen overleven in lange, droge periodes. Op hellingen en terrassen bevinden zich veel afzettingen van gletsjers. De wortels komen hier moeilijk doorheen en deze bodems zijn slecht doorlaatbaar voor regenwater. Wijngaarden De diversiteit van Alto Adige is opmerkelijk. In het noorden vinden we terrassen op de hellingen van de Dolomieten. Wat zuidelijker ligt een golvend landschap waar de invloed van de Middellandse zee zich sterker doet gelden. De hoogte van de wijngaarden boven zeeniveau varieert van 200 tot meter. Je vraagt een wijnboer eerder naar de

4 hoogte van zijn wijngaarden dan naar de exacte plaats, aldus Cees van Casteren. Een vuistregel is ook: hoe noordelijker, hoe meer witte druivenrassen. Binnen 90 km afstand bevinden zich zeven administratieve subzones: Bassa Altesina de meest zuidelijk gelegen en grootste zone, relatief warm klimaat, ha, 66% witte wijnen en 34% rode wijnen; Oltradige in het hart van Alto Adige aan het Caldaro meer, met de twee bekendste wijndorpen Appiano en Caldaro, ha, 61% witte wijnen en 39% rode wijnen; Bolzano rond de gelijknamige provinciehoofdstad met inwoners, 707 ha, 37% witte wijnen en 63 % rode wijnen; Valle d Adige rond de dorpen Terlano, Nalles en Adriano, 264 ha, 71% witte wijnen en 29% rode wijnen; Merano rond de gelijknamige stad met inwoners, 393 ha, 46% witte wijnen en 54% rode wijnen; Valle Isarco het meest noordelijk, omgeven door de Alpen, 397 ha, 91% witte wijnen en 9% rode wijnen; Val Venosta de droogste zone met onvruchtbare hellingen, cool climate wijnbouw, 76 ha, 46% witte wijnen en 54% rode wijnen. Druivenrassen In Alto Adige wordt gewerkt met circa 20 druivenrassen, waarvan 40% rood en 60% wit. Rode druivenrassen: Schiava synoniem vernatsch met 14,8% het meest aangeplante ras Lagrein Pinot noir Merlot Cabernet sauvignon Moscato rosa Witte druivenrassen: Pinot grigio met 11,7% het meest aangeplante witte ras Gewürztraminer

5 Pinot blanc Chardonnay Sauvignon blanc Müller-Thurgau Kerner Moscato giallo Riesling Sylvaner Veltliner Wijnbouw De kwaliteit van de wijnen van Alto Adige is de laatste jaren enorm gestegen. Dat is allereerst te danken aan verbeteringen in de wijnbouw. Het aloude pergolasysteem werd vervangen door guyot, waardoor de wijnstokken elkaar meer beconcurreren en veel minder druiven produceren met een hogere concentratie. De producenten werken onderling meer samen en maken gebruik van onderzoeks- en adviesbureaus. Vanwege de vele hellingen gebeurt het werk in de wijngaard met de hand. Traditioneel is de wijnbouw in de hele streek milieuvriendelijk. Ook de biologische wijnbouw heeft zich een plaats veroverd. Dankzij het uitgebreide bodemonderzoek weten de wijnboeren tegenwoordig precies op welke bodem ze welk druivenras moeten planten voor het beste resultaat. Zo prefereert lagrein warme bodems van grind en zand, terwijl gewürztraminer zich het meest thuis voelt op leembodems met veel kalk. Wijnsector De DOC Alto Adige dateert van 1963 en pas in 2007 werd het Consorzio Vini Alto Adige opgericht. Momenteel heeft 98,8% van de wijngaarden een DOC status. Dat is het hoogste percentage van Italië. Rond wijnboeren zijn actief in ha wijngaarden, die bijna alle een DOC hebben.

6 De associatie van wijnproducenten telt 65 leden, die samen 25% van de productie voor hun rekening nemen. Dan is er ook nog een vereniging van onafhankelijke wijnproducenten met 98 leden, die het Château principe aanhangen, met individuele wijnen in kleine oplage, totaal 5%. De wijnstreek hecht enerzijds sterk aan traditie, maar de gebouwen van de wijnbedrijven zijn heel vaak ultramodern en onder architectuur gebouwd. Design kun je wel aan Italianen overlaten. De 12 coöperaties staan de laatste jaren op hoog niveau. Ze behoren tot de leiders van innovatie, blijven ook op architectonisch gebied niet achter en produceren circa 70% van alle wijnen. Slechts 22% van de productie wordt geëxporteerd, waarvan bijna de helft naar Duitsland. Proeverij De vermelde prijzen zijn horecaprijzen ex BTW. WITTE WIJNEN ***+ Pinot Bianco Haberle 2017, Alois Lageder 100% pinot blanc van 22 tot 50 jaar oude stokken uit wijngaarden op m hoogte. Geoogst van 28 augustus tot 7 september. Productie flessen. Alc. 12%. Importeur: Résidence Wijnen 14,95 (2016). K bleek groengeel G stuivend mineraal, elegant wit fruit en bloesem S sappig, appel en pijnboompitten, goede structuur, doet wat denken aan wit bier A gemiddelde lengte T hoge zuurgraad, zeer verteerbaar

7 ***(*) Terlano Weissburgunder Riserva Vorberg 2015, Cantina Terlano 100% pinot blanc uit wijngaarden op 450 tot 950 m hoogte in de subzone Terlano. Opvallend rode porfier, een stollingsgesteente met veel kwarts porfier (minerale aders). Langzaam vergist bij gecontroleerde temperatuur in eiken foeders van 30 hl, malo en 12 maanden opvoeding op de fijne lie in traditionele eiken vaten. Alc. 14%, zuren 6 g/l, restsuiker 2,3 g/l. Importeur: Levert & Schudel 16,95 (2016). K flink geconcentreerd goudgeel G vrij vol, rijp, ontwikkeld en geconcentreerd, mineraal S goede vulling van rijp fruit met aangename sappige zuren, iets vettig, fraai karakter A mooie lengte met een bittertje T evenwichtig, serieuze kwaliteit ***+ inot Grigio Penóner 2016, Cantina Kurtatsch 100% pinot grigio uit steile wijngaarden in Penon, boven Kurtatsch, op 555 m hoogte. De bodem bestaat uit zand en grind. 80% werd vergist in rvs tanks zonder malo en 20% in barriques met malo. Opvoeding op de fijne lie in grote eiken foeders, waardoor langzame micro-oxidatie plaats vindt. Alc. 14%, zuren 6,1 g/l, restsuiker 2,4 g/l. Importeur: De Logie (deze wijn niet). K gemiddeld geconcentreerd geelgroen G licht, rijp en ingetogen S eerst een zoetje en dan molligheid van rijp fruit met veel mondgevoel A goede lengte met flinke minerale bitters T de wijn heeft een flink extract door de opvoeding in grote vaten, maar daarvan is geen houtinvloed merkbaar, wel is de alcohol merkbaar aanwezig ***(*) Pinot Grigion Finell 2017, Weingut Pitzner 100% pinot grigio uit wijngaarden op 380 m hoogte in de subregio Bolzano, met bodems van zand en porfier. Zachte persing van hele druiventrossen, daarna 8 uur inweking, statische bezinking, 2 dagen vergisting op de schillen in rvs tanks bij gecontroleerde temperatuur. Opvoeding 6 maanden op de fijne lie met bâtonnage, waarvan 30% in 2 e jaars barriques van Frans eiken. Alc. 13,5%, zuren 6,1 g/l, restsuiker 2,9 g/l. Zoekt importeur. K gemiddeld geconcentreerd grijsgroen met een zweem van rood door late oogst G kruidig en floraal S iets snoepjes door koele vergisting (verdwijnt met de tijd), veel mondgevoel en vet door de bâtonnage, droger dan je zou denken, doet wat denken aan droge muskaatwijn A goede lengte met fenolische bitters T prima wijn met gastronomische inzetbaarheid **** Sauvignon Sanct Valentin 2017, Cantina Produttori San Michele Appiano 100% sauvignon blanc uit wijngaarden met grindbodems op kalkrotsen, op 450 tot 600 m hoogte in Alto Adige. 90% werd vergist en tot april opgevoed op de fijne lie in rvs

8 tanks, 10% in houten vaten. Alc. 14,5%, zuren 6,2 g/l, restsuiker 3,2 g/l. Importeur: Well of Wine 23,95. K bleek tot gemiddeld geconcentreerd groengeel G krachtig aroma van o.a. tomatenbladeren S zeer herkenbare Alto Adige stijl: geen kruisbessen maar groene kruiden, de alcohol is mooi in balans A fraaie lengte met gastronomische bittertonen T prachtige complexe wijn met veel concentraat en karakter, ontplooit zich met lucht ***(*) Sauvignon Anphora Garnellen 2015, Tröpftalhof 100% sauvignon blanc van 10 tot 25 jaar oude stokken uit de Garnellen wijngaard van 1,2 ha in de subzone Kaltern, op 500 m hoogte. Mergelbodem met vulkanische onderbodem van porfier en kalkachtige dolomiet. Biodynamische wijnbouw met certificering door Demeter. Laat geoogst, goudgele druiven. Vergist met de schillen in amfora s met autochtone gisten. Pas in het voorjaar, in het ritme van de kosmos, worden de schillen verwijderd en wat zwavel toegevoegd. In deze 7 maanden ontwikkelt de wijn een natuurlijke stabiliteit. Wordt na 21 maanden gebotteld en niet gefilterd. Alc. 14,5%, zuren 4,2 g/l, restsuiker 2 g/l. Zoekt importeur. K troebel, licht oranje G oxidatieve stijl, bloesem, meloen, druiven, gedroogde appel en amandelen S gekonfijt en gedroogd fruit, onrijpe peer, koude thee, tannines van groene walnoten A lang en stevig, met veel smaak en kruidigheid T boeiend, spannend en atypisch, met veel karakter maar absoluut foutloos ****+ Sauvignon Blanc Riserva Oyèll 2015, Landesweingut Laimburg 100% sauvignon blanc uit wijngaarden op 450 m hoogte met een rotsbodem in de subzone Merano. Gedurende 6 maanden vergist, deels in grote houten foeders. Alc. 14%, zuren 5,9 g/l, restsuiker 3,8 g/l. Importeur: SCS Exclusive Wines (deze wijn niet). K gemiddeld geconcentreerd strogeel met groene reflexen G stuivend, uitstekende typiciteit, verse vijgen en aalbessen, zuiver en rassig S overtuigt direct, krachtig mineraal, rijk maar niet overdone, zilt en complex A zeer lang en droog T klassewijn met precisie

9 ***(*) Kerner Praepositus 2017, Abbazia di Novacella 100% kerner, een kruising van schiava grossa met riesling, uit wijngaarden in het Eisacktal, Valle Isarco. Hoogte 800 tot 800 m, bodem met grindafzettingen van gletsjers. Vergist in rvs tanks. Alc. 13,8%, zuren 7,1 g/l, restsuiker 3,5 g/l. Importeur: Pallas Wines, op diverse adressen te koop voor 18,00 à 19,00 (vanaf begin december 2018). K goed geconcentreerd geelgroen G aromatisch, wit fruit en bloemen, wat geparfumeerd S sappig met veel vulling, wat grof en minder hecht in balans, wel een goede zuurgraad A zeer lang met wat oosterse kruiden T leuke wijn die niet verveelt, biedt al drinkplezier maar is nog erg jong

10 ****+ Gewürztraminer Nussbaumer 2016, Cantina Tramin 100% gewürztraminer van hellingen boven 400 m in de omgeving van Söll en Tramin. De bodem bestaat uit kalkrijk grind met leem op rotsen van porfier. Tamelijk laat geplukt. Korte inweking vooraf. Langzame gisting bij 18 C in kleine rvs tanks. Alc. 15%, zuren 4,8 g/l, restsuiker 8,1 g/l. Importeur: Wijntransport 13,10 bij 240 flessen via lokale slijters. K gemiddeld tot goed geconcentreerd geelgroen G eerst wat gesloten en ingetogen, daarna rozen, goede concentratie, prachtig extract S vol, dik, vet, wat zilt geeft spanning, balans op krachtig niveau, complexe wijn A zeer lang en mineraal T onmiskenbaar gewürztraminer, krachtige stijl, veel alcohol en restzoet, ook veel zuren ***(*) Gewürztraminer Vigna Windegg 2017, Josef Brigl 100% gewürztraminer uit de regio Caldaro. Hoogte 400 m, leembodem met veel kalk. Tamelijk laat geplukt. Inweking en gisting in rvs tanks. Alc. 14,5%, zuren 5,3 g/l, restsuiker 3,5 g/l. Zoekt importeur. K gemiddeld tot goed geconcentreerd groengeel G krachtig rozenaroma, zeer veel concentratie, stuivend, aromatischer dan de vorige S elegant en stijlvol, maar droger, minder dik en minder complex A lang en speels, parfum van rozen en lychee T meer stijl, meer drinkbaarheid: je krijgt trek in een tweede glas RODE WIJNEN *** Kaltersee Classico Superiore Puntay 2016, Erste+Neue 100% schiava (vernatsch) uit de regio Caldara. Dit druivenras lijkt wat op gamay, maar heeft minder structuur. Het is de lokale huiswijn voor elke dag, zowel in restaurants als thuis. Wijngaarden op 250 tot 400 m hoogte, bodem met kalksteen en porfier. Langdurige gisting op de schillen in rvs tanks. Rijping in grote houten foeders (95%) en in tonneau (5%). Alc. 13,5%, zuren 4,9 g/l, restsuiker 2 g/l. Importeurs: Vindorado 12,95 en Arisz Et Al. 12,14. K vrij licht robijnrood met lichte rand G licht, fruitig, frivool, rode bessen en iets amandelen S sappig en licht met puur fruit en zachte tannines die mooi in evenwicht zijn A gemiddelde lengte, zacht met wat bitters T zuivere doordrinkwijn ***+ St. Magdalener Classico Hueb 2016, Untermoserhof Blend van 96% schiava en 4% lagrein uit wijngaarden op 350 m hoogte, regio Bolzano en Santa Maddalena. Rotsachtige bodems van kleizand. De twee druivenrassen werden apart gevinifieerd, waarbij lagrein zorgt voor zuren en tannines die schiava te weinig heeft. Vergisting in rvs tanks, opvoeding 7 maanden in grote eiken foeders. Alc. 14%, zuren 4,9 g/l, restsuiker 1 g/l. Zoekt importeur. K jeugdiger, met meer paars en iets meer concentratie

11 G gesloten, neutraler S vlezigheid, stevigheid en concentratie zijn groter dan bij de vorige wijn, met meer tannines en zwart fruit A iets meer lengte ook T fruitig en toegankelijk, serieuze charmeur, wordt altijd jong gedronken ***(*) St. Magdalener Classico alte Rebe 2016, Weingut Plonerhof, Simon Geier 90% schiava en 10% lagrein 60 tot 80 jaar oude stokken op de zuidoostelijke helling van de St. Magdalener heuvel in het district Bolzano. De humusrijke bodem van de op 350 m gelegen wijngaard bestaat uit leemzand. Alc. 13,5%, zuren 4,2 g/l, restsuiker minder dan 1 g/l. Zoekt importeur. K vrij goed geconcentreerd robijnrood met wat paars G zuiver bosfruit, zwart en rood, tamelijk aromatisch S goede concentratie met stevigheid en diepgang, zeer prettige tannines, evenwichtig A prima lengte, verleidelijk en elegant T doordrinkwijn, doet nog meer dan de vorige aan Beaujolais denken

12 ***(*) Pinot Nero Ploner 2017, Weingut Plonerhof, Simon Geier 100% pinot noir uit de 30-40% steile wijngaard Marling, met expositie op het oosten. De bodem bevat graniet, leisteen en gneis, afgewisseld met leemzand. Milieuvriendelijke wijnbouw, zonder kunstmest en herbiciden. Plantdichtheid stokken/ha. Rendement 37 hl/ha. Opvoeding in kleine en grote eiken vaten. Alc. 13%. K licht robijnrood met paars G floraal, jeugdig en fruitig, zuiver fruit met lichte kruidigheid en geroosterde tonen S sappige inzet, net even wat animaal, licht en speels, iets aards, goede balans A gemiddelde lengte T aangenaam, goed drinkbaar, nu drinken, licht gekoeld **** Pinot Noir Palladium 2016, K. Martini & Sohn 100% pinot noir uit de regio Appiano/Cornaiano. De wijngaarden liggen op 433 m hoogte en hebben bodems van gletsjerafzettingen op porfier. Rendement 60 hl/ha. Vergist in rvs tanks en opgevoed in gebruikte barriques. Alc. 13,5%, zuren 5,2 g/l, restsuiker 2 g/l. Importeur: Vino & Vetro. K gemiddeld geconcentreerd robijnrood G levendig, kersen, vrij veel schakeringen, zuiver en verfijnd S prachtige transparantie van heerlijk fruit met frisse zuren en goede tanninestructuur A flinke lengte, fris en lenig met veel precisie T uitstekende fruitige wijn, fris, gastronomisch en stijlvol, houdt het midden tussen oude en nieuwe wereld ***(*) Pinot Noir Maso delle Rose 2016, Cantina Josef Weger 100% pinot noir van wijngaarden op 450 tot 600 m hoogte in Cornaiano- Laives. Zandbodems met grind van gletsjers. Vergist in rvs tanks en opgevoed in barriques en 350 liter vaten van Frans eiken. Alc. 13,5%, zuren 6 g/l, restsuiker 2,7 g/l. Zoekt importeur. K iets meer concentratie dan de vorige wijn G kersenfruit, wat rokerig, laurierdrop en kruiden S kruidig, wat minder typerend pinot noir A stoffige finale met jammy fruit T wat saai, weinig pinot noir beleving

13 **** Lagrein Vom Boden 2017, Pfannenstielhof 100% lagrein, een onderschat druivenras met een apart karakter van wilde bessen. De druiven komen uit wijngaarden op 270 m hoogte in Rentsch bij Bolzano. Warme, diepe bodem van zand en grind, aangevoerd door de Eisack rivier. Laat geoogst, volledig ontsteeld, circa 11 dagen vergist, opgevoed in demi-muids. Alc. 13,5%, zuren 5,1 g/l, restsuiker 1,8 g/l. Importeur: Verkerk Wijnimport 13,60 (2016). K zeer diep paarsrood G romig bosfruit, bietjes, iets animaal, kruiden en specerijen S spreekt direct aan met sappig fruit en iets metalige, maar niet onaangename zuren A fraaie lengte, blijft op lijn T complex, elegant en stijlvol ***(*) Lagrein Gries Kristan Riserva 2015, Tenuta Egger-Ramer 100% lagrein uit wijngaarden van het wijngoed Kristan, familie Furgler, in Bolzano-Gries, op 280 m hoogte. Diepe, rijke, alluviale bodems. De gisting in rvs tanks wordt gevolgd door 15 dagen naweking. Opvoeding in barriques gedurende 14 tot 16 maanden. Alc. 14%, zuren 5,5 g/l, restsuiker 3 g/l. Zoekt importeur. K uiterst diep paars tot en met de rand G flink getoast, rokerig, krachtig en compact bosfruit, viooltjes S vol en rijk, aards en dik met een zoetje, de zuren vertonen wat separatie A zeer lang met jodium en flinke bitters T imposant, internationale stijl, gaat al snel tegenstaan

14 LUNCH Hapjes geitenkaas gember drop kerriecake pompoen miso lever chocolade kalamansi Aperitief Cava Maria Casanovas Brut de Brut Alc. 11,5%, importeur: Greetz. Zeer fijne mousse, sappig wit fruit, bloesem, redelijke lengte met patisserie en romigheid, verfrissend, prima aperitief Amuse gamba XO

15 Menu gepekelde roodbaars mierikswortel groene appel koolrabi rog sjalot gerookte boter bieslook

16 wilde eend biet aalbes hazelnoot eigen jus

17 Met dank aan: Het Consorzio Vini Alto Adige voor het aanleveren en financieren van de proefflessen; Cees van Casteren MW voor de voortreffelijke en zeer leerzame presentatie; NGS lid en sommelier Gerlinde Polak voor de gastvrijheid en de professionele verzorging van ontvangst, proeverij, aperitief en lunch; Chef-kok Thomas van Santvoort en zijn brigade voor de voortreffelijke lunch met spannende gerechten en veel variatie, op weg naar een ster; De directie van restaurant Flicka voor het aanbieden van de Cava als aperitief.