Emotieregulatie bij kinderen: Rol van Executieve functies? Caroline Braet

Naam presentatie Naam maker en/of presentator - 12/09/2005 Faculteit Naam Faculteit Dienst of Vakgroep (optioneel)

Emotieregulatie (ER) in een notendop ER: wordt gezien als versterken van positieve emoties verzwakken van negatieve emoties overweldigende emoties hanteerbaar maken ER: Adaptief en Maladaptief:! Gelinkt aan psychopathologie! Identificeren van Adaptieve en Maladaptieve ER

Emotieregulatie meten Feel-KJ Zelfrapportagevragenlijst voor kinderen van 8-18 jaar Meet ER bij confrontatie met angst, verdriet, en woede 90 items: 30 identieke items bevraagd voor 3 emoties 5-punt likert schaal Vanaf nu psychometrisch geëvalueerd en normen beschikbaar

Wanneer&ik&boos&ben! Bijna&& nooit! & Zelden! & Af&en&toe! & Vaak! Bijna&& al6jd! 1.!!!Probeer!ik!dat!wat!me!boos!maakt!te!veranderen.! 2.!!!Vertel!ik!aan!iemand!hoe!het!met!me!gaat.! 3.!!!Denk!ik!aan!dingen!die!me!gelukkig!maken.! 4.!!!Doe!ik!iets!wat!ik!leuk!vind.! 5.!!!Houd!ik!mijn!gevoelens!voor!mezelf.! 6.!!!Maak!ik!er!het!beste!van.! 7.!!!Wil!ik!niemand!zien.! 8.!!!Denk!ik!dat!het!mijn!eigen!probleem!is.! 9.!!!Wil!ik!niets!meer!doen.! 10.!Vraag!ik!me!alIjd!af!waarom!ik!boos!ben.!! 11.!Denk!ik!erover!na!wat!ik!zou!kunnen!doen.! 12.!Zeg!ik!tegen!mezelf!dat!het!probleem!niet!zo!erg!is.! 13.!Maak!ik!ruzie!met!andere!mensen.! 14.!Uit!ik!mijn!boosheid.!

Emotieregulatie meten: Feel-KJ: factoranalyse Adaptieve Schaal " Probleem-georiënteerde actie " Cognitieve probleemoplossing " Accepteren " Cognitief herevalueren van situatie " Negeren " Afleiding " Andere (positieve) stemming opzoeken Maladaptieve Schaal " Cognitief jezelf-devalueren " Rumineren " Zich terugtrekken " Opgeven " Afreageren; Agressie Externe Regulatie " Sociale steun zoeken " Expressie " Controle over emotie (-)

Caseformulation (1) onderkennende diagnostiek Drie pijlers: o Brede band screening o Afname klinisch interview (diagnose + comorbiditeit) o Specifiek: wat een kind denkt, voelt en doet (G-G-G)

Caseformulation (2) verklarende diagnostiek: diathesis-stress model Stress Familiale omgeving Diathese: cognitieve kwetsbaarheid Klachten (G-G-G) Kindfactoren emotieregulatie

Vaststellingen Het is toch hopeloos Ik voel me de ganse dag zo rot Niemand houdt van mij Ik kan niets goed doen Ik sta er helemaal alleen voor

Cognitieve visie (Beck, 1967; Stark, 1995) informatieverwerkingsbias >symptomen Attentional bias Geactiveerd schema Informatie verwerking gekleurd Interpretation bias symptomen Memory bias

Link tussen cognitie en gevoelens? kind Negatieve gedachten!informatieverwerkingsbias Negatieve gevoelens!blijft hangen in negatieve bui : geen mood repair! Geen emotieregulatie

Caseformulation (2) verklarende diagnostiek: diathesis-stress model Stress Familiale omgeving Diathese: cognitieve kwetsbaarheid Klachten (G-G-G) Kindfactoren emotieregulatie

Potentieel onderliggend mechanisme: rol EF? BEPERKTE COGNITIEVE CONTROLE Informatie verwerkings bias Emotie disregulatie Aandachtsbias Geheugenbias Interpretatiebias Doctoraatsproject Laura Wante (ism Sven Müeller en Rudi De Raedt)

Objectief Studie 1: Inhibitie # Cognitieve controle emotioneel materiaal depressieve adolescenten (10-15j) # Focus op executieve functies Project Studie 2: Set-shifting Studie 3: Aandachtscontrole/ Visueel WG # Link met maladaptieve ER Studie 4: Updating Studie 5 & 6: Mediatie-analyse met ER (ruminatie) Doctoraatsproject Laura Wante (ism Sven Müeller en Rudi De Raedt)

Issues in de ontwikkelingsgerichte psychotherapie " heeft psychotherapie wel zin (effectief, efficiënt)?!bekijk TAU!bereken kostprijs van problemen bij kinderen " matching : afstemming behandeling op specifieke groepen/ noden:!predictoren voor succes?!impact comorbiditeit?!vroege voorspellers: early gains!stepped care

Negative Affectieve Priming (NAP)Taak Test Prime trial trial Negatief of positief? + Moet geïnhibeerd/ genegeerd worden NAP-taak (Goeleven et al. 2006); Validatie fotoset (Theuwis et al., 2011)

Methode # Steekproef " 48 adolescenten (14 jongens, 34 meisjes) " Leeftijd: 10-16 jaar (M= 13.27; SD= 1.47) Variabele Controle Klinisch N 27 21 Geslacht (V/M) 17/ 10 17/ 4 Age* 12.81 (1.24) 13.85 (1.56) CDI ** 5.59 (3.16) 18.90 (5.86) * Significant verschil qua leeftijd (F= 6.66, df= 1, 47, p<.05) = opgenomen als controlevariabele ** Significant verschil qua CDI-scores (F= 101.75, df= 1, 47, p<.001)

+ NAP - paradigma Experimentele conditie Interferentie-effect + Inhibitie-effect

Hypothesen 1. Klinische groep vs. controlegroep: meer interferentie van negatieve stimuli geen op vlak van interferentie door positieve stimuli 2. Klinische groep vs. controlegroep: meer inhibitie van negatieve stimuli geen op vlak van inhibitie van positieve stimuli 3. Inhibitie en interferentie zijn positief gecorreleerd

Resultaten interferentie: significant 200 Low CDI High CDI mean interference in ms 150 100 50 0-50 -100 INT pos INT neg Mate van interferentie van negatieve stimuli significant hoger in the klinische groep (110 ms) vergeleken met de controlegroep (43 ms) (t= -4.2, df= 46, p<.001) Geen interferentie door positieve stimuli (t= 1.8, df= 47, p= 0.083)! Controlegroep (1ms); klinische groep (-41ms)

Resultaten: inhibitie: significant 200 Low CDI High CDI mean inhibition in ms 150 100 50 0-50 -100 INH pos INH neg Mate van inhibitie van negatieve stimuli significant hoger in the klinische groep (104 ms) vergeleken met de controlegroep (19 ms) (t= -4.9, df= 46, p<.001) Geen significante verschillen op vlak van inhibitie van positieve stimuli (t= 1.5, df= 46, p=.13)! Controlegroep (-14ms); klinische groep (-42ms) Geen inhibitie

Resultaten 3. CORRELATIE INTERFERENTIE-INHIBITIE! & Inhibitie negatief& Inhibitie positief& Interferentie negatief&.55**! -.30*! Interferentie positief& -.10!.28 Ϯ! Significante correlatie tussen interferentie en inhibitie van negatieve stimuli (r=. 55, p< 0.001) Randsignificante correlatie tussen interferentie en inhibitie van positieve stimuli (r=.28, p =.006) Presentatie ronde tafel Zeepreventorium 28/03/2014

Tom, 10 jaar Probleem: wordt regelmatig gepest veel ruzies met jongere zus concentratieproblemen weinig zelfvertrouwen Gezin: sinds 2 jaar hebben de ouders relationele problemen. er is veel ruzie en geen gezamenlijke activiteiten Tom: gevoelens: lusteloos met woede-aanvallen gedachten als: ik krijg altijd de schuld en iedereen heeft het op mij gemunt gedrag: geeft vaak op; zegt over schooltaken: kan dit niet

Adap6eve&strategieën&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&!Ruwe&score! T@score&KLINISCH&<&40! Probleemgericht&handelen& 39& Afleiding!zoeken! 47! Andere!(posiIeve)!stemming!oproepen! 47! Accepteren& 35& Vergeten/verwaarlozen! 49! Cogni6eve&probleemoplossing& 45& Herevalua6e&van&de&stemming& 43& Maladap6eve&strategieën&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& Ruwe&score& T@score&KLINISCH&>&60&& Opgeven& 60& Agressieve!acIes! 57! Zich&terugtrekken& 63& Zelf@devalua6e& 62& Rumineren! 52!

Caseformulation (2) verklarende diagnostiek: Tom Op school gepest Familiale ruzies Moeder geeft Tom de schuld Negatieve schema s over zichzelf en anderen Lusteloos Prikkelbaar " Wordt agressief " Geen actie " Geen steun zoeken

Een depressie werkt in op Wat een kind VOELT Wat een kind wel/niet DOET Een goede diagnostiek en behandeling dus ook

? Een depressie werkt in op (opm 2) CGT Wat een kind VOELT Een goede diagnostiek en behandeling dus ook Wat een kind wel/niet DOET Gedragsactivatie

Emotieregulatie: opties voor TOM: Adaptieve Schaal " Probleem-georiënteerde actie " Probleemoplossing " Accepteren " Cognitief herevalueren van situatie " Negeren " Afleiding " Positieve stemming opzoeken Maladaptieve Schaal " Cognitief jezelf-devalueren " Rumineren " Zich terugtrekken " Opgeven " Afreageren; Agressie Externe Regulatie " Sociale steun zoeken " Expressie " Controle over emotie (-)

Reflecties op de studies en verder onderzoek Onderzoek bij kinderen waar ER nog volop in ontwikkeling is Nog weinig onderzoek in klinische populatie? Zie volgende slides Geen uitspraken mogelijk over causaliteit Nog weinig onderzoek naar één ER strategie apart Moeten ER strategieën extra getraind worden? met cognitieve controle? Zie volgende slides

Conclusies Studies : Bij behandeling! training in adaptieve ER strategieën! én inzicht en afleren maladaptieve ER strategieën Belangrijk voor preventie: tekort aan adaptieve ER strategieën:! schoolkinderen vooral training in adaptieve ER

Studie : Is spreken over gevoelens effectieve ER-strategie? $ Kinderen tussen 8 en 14 jaar $ Mood inductie: film met trieste afloop $ Gedragsexperiment twee groepen kinderen ad-random!er strategie = afleiding zoeken (n=44)!er strategie = sociale steun zoeken, erover spreken (n=44) $ Voor-en nadien: gevoelens beoordelen $ Debriefing Doctoraatsproject Lotte Theuwis

Gevoelens 1x beoordelen 1 Video bekijken 2 Gevoelens 2 3 e x beoordelen ER strategie uitvoeren 4 Gevoelens 3 5 e x beoordelen

Scores kinderen fase 3 (na ER) minus fase 2 (na film) H 1a: Negatieve emoties dalen na ER-strategie H 1b: Positieve emoties stijgen na ER-strategie Paired sample T-test Mean SD SE t Df p Boos.49 1.22.14 3.49 75.00 Droef 2.24 2.36.27 8.26 75.00 Bang.30.91.10 2.90 75.01 Blij -1.80 2.49.29-6.32 75.00

resultaten Beide groepen hebben na het toepassen van de ER strategie! een daling in negatieve emoties en! een stijging in positieve emoties Verschillen kleiner in de praat-conditie in vgl afleiding-conditie Doctoraatsproject Lotte Theuwis

Reflecties op de studies en verder onderzoek Onderzoek bij kinderen waar ER nog volop in ontwikkeling is Nog weinig onderzoek in klinische populatie Geen uitspraken mogelijk over causaliteit Nog weinig onderzoek naar één ER strategie apart Moeten ER strategieën extra getraind/ondersteund worden? Zie volgende slides Rol van Omgeving : Ouders als model? Rol van Temperament: ER voor elk kind even effectief? Zie volgende slides

Evaluatie specifieke ER: bijv. Acceptatie Acceptatie is actieve houding van toelaten niet automatisch reageren probeer te accepteren wat niet veranderd kan worden

Doctoraatsproject ism Sven Müeller door Nele de Witte Evaluatie specifieke ER: bijv. anders denken

PROBLEEM: Wat is het probleem? OPKIKKEREN: Kom op, ik kan het! DOEL: Wat is mijn doel? PLANNEN: Welke plannen heb ik? KIES en VOER UIT: Wat is het beste plan? PROFICIAT: Hoe heeft het gewerkt?

Werkgeheugen training als extra steun? Hoe meer trials goed: speelt plaatje vrij, meer rechten in game Tegels lichten op in bepaalde volgorde

Executive function training: Inhibition training task

Therapie-effecten ook zichtbaar? Doctoraatsproject ism Sven Müeller door Nele De Witte

Reflecties op de studies en verder onderzoek Onderzoek bij kinderen waar ER nog volop in ontwikkeling is Nog weinig onderzoek in klinische populatie Geen uitspraken mogelijk over causaliteit Nog weinig onderzoek naar één ER strategie apart Moeten ER strategieën extra getraind/ondersteund worden? Rol van Temperament: ER voor elk kind even effectief? Rol van Omgeving : Ouders als model? Zie volgende slides Doctoraatsprojecten ism Guy Bosmans: Eva Vandevivere, Julie van de Walle en Kim van Durme

Toekomst The Developmental Origins of! Cognitive Vulnerability to Depression:! Temperament,! Parenting,! and Negative Life Events in Childhood as! Contributors to Negative Cognitive Style!! Amy H. Mezulis,! Janet Shibley Hyde, and Lyn Y. Abramson! University of Wisconsin Madison!! Developmental psychology (2006)!

zelfregulatie <-> impulsiviteit Inhibi6e& processen:& «&cold&systeem&»& BoUom!up! Top!down! Biologische Approach Avoidance processen : «hot systeem»!!!!!!!! Duaal!process!model!(o.a.!Appelhans,!2009)!

Sample! Age! range! Instruments! Evidence for strong hot system! Evidence for poor cool system! Chapter 2! (N =82)! Stop Task! OW-TEA-Ch! Circle Drawing task! Door Opening Task! Maudsley Index of Childhood Delay Aversion! Impulsive decision making& Poor inhibitory control! Chapter 3! (N = 132)! Hungry Donkey Task! Standard version! Reversed version! Future insensitivity& Chapter 4! (N = 97)! Delay of gratification task! Subjective experience! Attention focus strategy! UPPS! Delay aversion& Higher Urgency, Lack of Perseverance& Poor attentional control! Chapter 6! (N = 44)! BRIEF! Corsi Block Tapping Task! Stop Task! Trainability of working memory and inhibitory control!

Hongerige Ezel Taak (Crone & Van der Molen, 2004). Sandra Verbeken, VCKJPP 2009 55

Toekomst Naam presentatie Naam maker en/of presentator - 12/09/2005 Faculteit Naam Faculteit Dienst of Vakgroep (optioneel)

Toekomst

Toekomst Stress Familiale omgeving Opvoeding Rol Hechting? Diathese: Cognitieve en/of Emotionele Kwetsbaarheid? Klachten Neuro Biologie EF Kindfactoren Emotieregulatie Rol Temperament?

Een depressie werkt in op Wat een kind VOELT Wat een kind wel/niet DOET Een goede diagnostiek en behandeling dus ook

PAK AAN-programma Vertaling van Taking Action programma van Kevin Stark en Philip Kendall Cognitief-Gedragstherapeutisch programma 18 wekelijkse sessies van 1 uur tot 1.5 uur Groepsbehandeling of individuele aanpak

PAK AAN-programma 8 componenten Educatie : gevoelens Relatie : gedachten-gevoelens-problemen Re-activatie Opkikkertjes Probleem-oplossend denken Bouwen aan positief zelfbeeld Opsporen negatieve gedachten Oefenen in anders denken

PAK AAN-programma 8 componenten " EMOTIEREGULATIE 3 basistechnieken Educatie : gevoelens Relatie : gedachten-gevoelens-problemen Re-activatie Opkikkertjes PROBLEEMOPLOSSING Probleem-oplossend denken Bouwen aan positief zelfbeeld Opsporen negatieve COGNITIEVE gedachten HERSTRUCTURERING Oefenen in anders denken

OPBOUW PROGRAMMA

Eenvoudig emotiedagboek

EMOTIEREGULERENDE INTERVENTIES Gevoelens zien als signaal van een probleem! probleemoplossend denken! opkikkertjes introduceren

De&schaduw&

Doel: Help deelnemers begrijpen dat we onze eigen biases creëren Activiteit: Verhalen vertellen

Activiteit: Verhalen vertellen

Negatieve gedachte: Wat gebeurde er? Nieuwe gedachte: Hoe hard geloof je erin? (1-100%) Kies nu hieronder de vraag of vragen die je zouden helpen om positiever te denken. Duid je keuze aan, en beantwoord de vraag. Hoe hard geloof je nu in de negatieve gedachte? (1-100%) Vragen Wat zijn de bewijzen? Bewijzen voor gedachte: Antwoord en Bewijzen tegen gedachte: Andere manier om ernaar te kijken?

Behandeling Tom Casus Psycho-educatie Pak Aan: Gezin Emoties kennen en reguleren Probleemoplossingsvaardigheden Cognitieve herstructurering (zelfbeeld) Gezinsactiviteiten - gezinsconflicten

!!Vragenlijst!!!!Pre!!!!Post!!!!Klin.!sign.!!!!!RCI!!!!CDI!!! 19& 12& &ja&&& 2,31!!CBSK[School!! 10& 11&!nee!!!!<!1,96!!!!CBSK[Sociaal!!! 9& 12&!nee!!!!<!1,96!!!!CBSK[Sport!!! 15& 18&!ja!!!!<!1,96!!!!CBSK[Fysiek!!! 6& 12&!nee!!!!<!1,96!!!!CBSK[Gedrag! 15& 15&!nee!!!!<!1,96!!!!CBSK[! Gevoel!van!eigenwaarde!!! 11& 16& &ja& 2,7&

!Vragenlijst!!!!Pre!!!!Post!!!!Klin.!sign.!!!! FEEL[KJ!!! &! Opgeven! 60& 52&!ja!! Agressieve!acIes! 57& 52&!ja!!! Zich&terugtrekken! 63& 51&!ja!!! Zelf@devalua6e! 62& 50&!ja!!! RuminaIe! 52& 52&![[[!!!

Interesse diagnostiek en behandeling van ER en depressie geprikkeld?

Heel veel dank aan Gedragsproblemen bij jonge kinderen en adolescenten Depressie, internaliserende problemen bij kinderen en adolescenten Eetproblemen bij kinderen en adolescenten