Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 november 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/82684 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Klimaatverandering Vooraf Kennisbank Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Over dit lesmateriaal Pagina 1
Klimaatverandering Vooraf Leerdoelen Het klimaat verandert wereldwijd, ook in Nederland en Spanje. De gemiddelde temperatuur is de afgelopen jaren iets gestegen. Een van de oorzaken is het versterkt broeikaseffect. Deskundigen zijn het er over eens dat de klimaatverandering de komende tientallen jaren zal doorzetten. In deze opdracht ga je ontdekken wat je kunt merken van de klimaatverandering aan het weer in Nederland en in Spanje. Aan het eind van deze opdracht: Kun je het begrip klimaatverandering beschrijven en kun je twee verklaringen noemen die wetenschappers aanvoeren voor deze klimaatverandering. Kun je met een voorbeeld duidelijk maken wat het effect van de klimaatverandering in Nederland zou kunnen zijn. Kun je met een voorbeeld duidelijk maken wat het effect van de klimaatverandering in Spanje zou kunnen zijn. Eindproduct Het eindproduct van deze opdracht is een fictief nieuwsbericht (maximaal 1/4 A4-tje tekst met een afbeelding erbij) over het weer in Nederland of in Spanje op een dag in januari 2100 of een dag in juli 2100. In het nieuwsbericht laat je zien dat je de leerdoelen van deze opdracht hebt behaald. Beoordeling Het fictieve nieuwsbericht laten jullie beoordelen door jullie docent. Bij de beoordeling wordt gelet op: De inhoud: laat het fictieve nieuwsbericht zien dat je begrepen hebt wat voor invloed de opwarming van de aarde heeft op het weer en het klimaat in Nederland en Spanje? De vorm: is het nieuwsbericht met zorg gemaakt en voor andere mensen duidelijk? Pagina 2
Werkwijze Groepsgrootte Stap 1 tot en met stap 3 en stap 5 doe je alleen. Het eindproduct (stap 4) maak je samen met een klasgenoot. Benodigdheden Geen bijzonderheden. Tijd Voor deze opdracht heb je ongeveer twee lesuren nodig. Kennisbank Voor je met de opdracht begint bestudeer je het volgende item uit de Kennisbank. KB: Klimaatverandering Kijk of je antwoord kunt geven op de volgende vragen: 1. Wat wordt bedoeld met het versterkt broeikaseffect? 2. Schrijf drie mogelijke gevolgen op voor mensen, dieren en planten van veranderingen van het klimaat. Bespreek de antwoorden met een klasgenoot. Stap 1 Pagina 3
Warmer en ook steeds natter of juist droger Het wordt gemiddeld steeds warmer in Nederland. Tussen 1913 en 2013 steeg de gemiddelde jaartemperatuur in Nederland met 1,5 graden Celsius. Vooral in de lente en de zomer is dat merken, toen werd gemiddeld 1,8 graden Celsius meer gemeten. De winter en herfst werden gemiddeld 1,1 graden Celsius warmer. Ook wereldwijd steeg tussen 1913 en 2013 de gemiddelde temperatuur met 0,9 C. Dat heeft ook gevolgen voor de neerslag. Lees de volgende tekst: Piekbuien: waterpleinen en groene daken vangen regen in stad op Waterschappen, gemeenten en wetenschappers werken aan manieren om iets tegen overlast door het stijgend aantal hevige regenbuien te doen. Die buien veroorzaken vooral in steden overlast. Ze willen er vooral voor zorgen dat rioleringen tijdens hevige regenbuien niet meer water te verwerken krijgen dan ze kunnen afvoeren.( ). De afgelopen zestig jaar is het aantal zogenoemde piekbuien (extreem hevige buien) met 40 procent toegenomen, zegt het KNMI, en die stijging zet de komende decennia door. Bron:NRC Handelsblad van 15 augustus 2014. Vraag: waar of niet waar 1. Tussen 1913 en 2013 werden de winters in Nederland gemiddeld zachter. 2. De kans op wateroverlast is in 2013 even groot als in 1953. Onthoud de antwoorden en vul deze in stap 5 in. Ook in Spanje is het de afgelopen tientallen jaren gemiddeld warmer geworden. Tussen 1975 en 2004 gemiddeld bijna een graad, zegt klimaatdeskundige Rob van Dorland -die voor het KNMI werktin De Volkskrant van 23 juli 2005. De stijging doet zich voor in de winter, lente en zomer, niet in de herfst. Door deze temperatuurstijging is de verdamping in Spanje toegenomen. Tegelijkertijd is er in Spanje gemiddeld niet meer neerslag per jaar gaan vallen. Ook begint de jaarlijkse droge periode in Spanje na 2000 gemiddeld een maand eerder in het jaar dan in de jaren 50 van de 20e eeuw. Daardoor heeft Spanje steeds vaker een negatieve waterbalans (verschil tussen neerslag en verdamping van water) en duren periodes met een negatieve waterbalans langer. Dat heeft twee gevolgen: De bodem droogt uit en er dreigt zelfs hier en daar verwoestijning, waardoor de getroffen gebieden ongeschikt worden voor landbouw. Gemiddeld is steeds vroeger in het jaar het vocht uit de bodem verdwenen. Daardoor kan de Pagina 4
zon de bodem en lucht meer en sneller opwarmen. Dorland legt uit waarom: Het verdampen van water kost heel veel energie, die anders gaat zitten in het opwarmen van het land en de lucht. Er is steeds eerder in het jaar niks meer te verdampen, alles is er al uitgewrongen. En dus wordt het in het binnenland nog heter. Het is een zelfversterkend effect. Omdat het s zomers in het binnenland van Spanje warmer is geworden, zijn veel Spanjaarden vanuit het binnenland verhuisd naar de kust aan de Middellandse Zee omdat het daar s zomers minder warm wordt dan in het binnenland. Vragen: waar of niet waar 3. In Spanje is de waterbalans na 2000 gemiddeld even vaak negatief als in de jaren 50 van de 19e eeuw. 4. Boven een vochtige bodem wordt het op een zonnige dag minder warm dan boven een droge bodem. Onthoud de antwoorden en vul deze in stap 5 in. Stap 2 Gril van de natuur of versterkt broeikaseffect? Voor de verandering van het klimaat worden twee verklaringen aangevoerd. Sommige deskundigen stellen dat de klimaatveranderingen een speling van de natuur zijn. Menselijk handelen zou er geen rol in spelen. De deskundigen wijzen erop dat het klimaat altijd al is veranderd. Er is wat dat betreft niets nieuws onder de zon. Zo heeft Europa de afgelopen 2,5 miljoen jaar enkele ijstijden gekend. Tijdens die ijstijden had Nederland een toendra- of sneeuwklimaat. De ijstijden werden afgewisseld door perioden waarin het gemiddeld net zo warm was als het nu is of zelfs nog iets warmer. Andere deskundigen hebben een andere verklaring. Kijk de film Het broeikaseffect en Nederland van SchoolTV tot 1,49 minuten Het broeikaseffect wordt erger en erger. De hoeveelheid CO2 in de dampkring neemt toe omdat de opname ervan door bomen en andere planten afneemt. Dat komt onder meer omdat mensen tropische regenwouden en andere bossen Pagina 5
rooien om ruimte te maken voor weilanden en veeteelt of voor landbouwakkers om b.v. soja te telen. Vragen: waar of niet waar? 1. Ook zonder broeikaseffect zou de aarde bewoonbaar zin. 2. Het broeikaseffect wordt volgens de film versterkt omdat vooral de hoeveelheid CO2 in de dampkring toeneemt. 3. Mensen stoten CO2 in de dampkring uit door steenkool, aardolie, aardgas en hout te verbranden. 4. Ontbossing draagt niet bij tot versterking van het broeikaseffect. Onthoud de antwoorden en vul deze in stap 5 in. Stap 3 En wat mag Spanje de komende decennia van het weer verwachten? Meer van het zelfde. De zomers worden net als in Nederland gemiddeld steeds warmer. Daardoor zal het ook aan de Middellandse Zeekusten s zomers vaak zo warm worden dat het niet meer te harden is. Om die reden zullen steeds meer toeristen besluiten hun vakantie niet door te brengen aan de Spaanse costa s, maar in koelere oorden. Ook zal Spanje steeds meer kampen met uitdroging van de bodem. Daardoor dreigen steeds meer gebieden waar nu landbouw mogelijk is te verwoestijnen en zal het moeilijker worden om steden en dorpen van voldoende drinkwater te voorzien. Vragen: waar of niet waar? 1. De zomers zullen de komende tientallen jaren gemiddeld natter worden. 2. Het KMNI zal de komende tientallen jaren steeds vaker waarschuwen voor gevaarlijk weer. 3. Tot in 2100 zal de gemiddelde temperatuur in de zomer in het binnenland van Spanje sneller oplopen dan aan de Spaanse kust. Onthoud de antwoorden en vul deze in stap 5 in. Klimaatverandering in Nederland en Spanje zal doorzetten Over één ding zijn alle deskundigen het eens: de aarde zal ook de komende tientallen jaren steeds warmer worden en daarmee zal het klimaat in Nederland en Spanje blijven veranderen. Dat gaan we merken aan het weer. Om te beginnen zal het steeds vaker dagen achter elkaar erg warm zijn, met temperaturen boven de 30 C. Lees de volgende tekst. Pagina 6
Meer extreme buien door opwarming Nederland krijgt steeds vaker te maken met ongewoon hevige regenbuien. Daarbij neemt de kans op hagel en onweer fors toe. Dat heeft het KNMI vastgesteld bij onderzoek naar de gevolgen van de opwarming van de aarde voor het weer en het klimaat in Nederland. De winters zullen gemiddeld steeds zachter en natter worden. Op den duur zal het in Amsterdam s winters gemiddeld net zo warm zijn als nu gemiddeld in Bordeaux (in Zuid-Frankrijk). De zomers zullen gemiddeld warmer worden en mogelijk ook droger. In 2050 zal de gemiddelde jaartemperatuur in Nederland tussen 1,0 en 2,3 graden Celsius zijn gestegen ten opzichte van 2014 en in 2085 mogelijk met 3,7 graden Celsius. Bron:KNMI Stap 4 Fictief nieuwsbericht Jullie hebben gezien dat het klimaat verandert, ook in Nederland en Spanje, en dat deze klimaatverandering de komende tientallen jaren zal doorzetten. Jullie hebben een indruk gekregen van wat je daarvan merkt aan het weer. Pagina 7
Maak duidelijk wat je daarvan weet in een fictief nieuwsbericht over een situatie in het jaar 2100. Jullie schrijven een bericht met een maximale lengte van ¼ A4-tje over het weer in Nederland of Spanje. Zoek daar wel een of meer passende afbeeldingen/illustraties bij. Omdat ook in 2100 het weer wisselvallig is, schrijf je over één van volgende weersituaties: een droge dag in Nederland in januari 2100 een droge dag in Spanje in januari 2100 een dag met buien in Nederland in januari 2100 een dag met buien in Spanje in januari 2100 een droge dag in Nederland in juli 2100 een droge dag in Spanje in juli 2100 een dag met buien in Nederland in juli 2100 een dag met buien in Spanje in juli 2100 Vermeld indien nodig of er op die dag sprake is geweest van gevaarlijk weer. Tip: Wat als gevaarlijk weer wordt beschouwt kun je lezen op de site van het KNMI. Klaar? Laat je nieuwsbericht beoordelen door jullie docent. Stap 5 Extra opgaven Weer en klimaat Voor je aan de afsluiting van deze opdracht begint, maak je eerst de volgende toets. Pagina 8
Vergelijk, na het beantwoorden van de vragen, jouw antwoorden met de goede antwoorden. Heb je vragen fout, zorg dan dat je begrijpt waarom je antwoord niet goed is. Gevolgen van klimaatverandering kn.nu/g1p3t 1 van 8 De opwarming van de aarde heeft gevolgen voor de vegetatie in Nederland en Spanje. Planten groeien beter als er meer CO2 in de lucht zit. a. waar b. niet waar 2 van 8 De opwarming van de aarde heeft gevolgen voor de vegetatie in Nederland en Spanje. Door de opwarming van de aarde begint het groeiseizoen later is. a. waar b. niet waar 3 van 8 De opwarming van de aarde heeft gevolgen voor de vegetatie in Nederland en Spanje. Door de opwarming van de aarde verwachten deskundigen dat het groeiseizoen de komende jaren langer wordt. a. waar b. niet waar 4 van 8 De opwarming van de aarde heeft gevolgen voor de vegetatie in Nederland en Spanje. Een van de gevolgen is dat de vegetatie noordwaarts verschuift. Leg met een voorbeeld uit wat daarmee bedoeld wordt. Pagina 9
5 van 8 Door de opwarming van de aarde zijn deskundigen niet erg optimistisch over de landbouw in Spanje. Omdat de regenval afneemt en de droge periode langer worden zal de bodem op meer plaatsen uitdrogen. Veel gebieden zullen in de toekomst alleen nog geschikt zijn voor extensieve landbouw of veeteelt. Geef een voorbeeld van extensief landbouw of extensieve veeteelt. 6 van 8 De opwarming van de aarde heeft gevolgen voor de hoeveelheid neerslag in Nederland en Spanje. Door de opwarming van de aarde zal er zowel in Nederland als in Spanje minder neerslag vallen. a. waar b. niet waar 7 van 8 De opwarming van de aarde kan er toe leiden dat de werkgelegenheid in Spanje afneemt. Wat opwarming van de aarde te maken heeft met werkgelegenheid kun je uitleggen in een aantal stappen. Hieronder zie je die stappen. Ze staan alleen nog niet in de juiste volgorde. Zet de stappen in de juiste volgorde. 1. Opwarming van de aarde, 2. watervoorraden nemen af, 3. minder toeristen naar Spanje 4. minder water voor zwembaden en om te douchen 5. minder regen in Spanje Pagina 10
6. afname van de werkgelegenheid in Spanje. De juiste volgorde is: 1 - - - - - 6 8 van 8 Lees het tekstje hieronder. Sinds enige tijd worden dennenbomen in Nederland steeds vaker aangevreten door roodzwarte dennencicaden. Het gevolg is dat de bomen verkleuren. De roodzwarte cicade kwam 30 jaar geleden nog niet voor in Nederland, wel in landen rond de Middellandse zee. Leg uit wat deze tekst te maken heeft met de opwarming van de aarde. Stap 6 Toets In stap 1, 2 en 3 heb je een aantal vragen gemaakt. In onderstaande toets vind je die vragen nogmaals. Beantwoord de vragen en vergelijk na afloop van de toets jouw antwoorden met de goede antwoorden. Succes! Pagina 11
kn.nu/1sq39 1 Tussen 1913 en 2013 werden de winters in Nederland gemiddeld zachter. 2 De kans op wateroverlast is in 2013 even groot als in 1953. 3 In Spanje is de waterbalans na 2000 gemiddeld even vaak negatief als in de jaren 50 van de 19e eeuw. 4 Boven een vochtige bodem wordt het op een zonnige dag minder warm dan boven een droge bodem. 5 Ook zonder broeikaseffect zou de aarde bewoonbaar zin. 6 Het broeikaseffect wordt volgens de film versterkt omdat vooral de hoeveelheid CO2 in de Pagina 12
dampkring toeneemt. 7 Mensen stoten CO2 in de dampkring uit door steenkool, aardolie, aardgas en hout te verbranden. 8 Ontbossing draagt niet bij tot versterking van het broeikaseffect. 9 De zomers zullen de komende tientallen jaren gemiddeld natter worden. 10 Het KMNI zal de komende tientallen jaren steeds vaker waarschuwen voor gevaarlijk weer. 11 Tot in 2100 zal de gemiddelde temperatuur in de zomer in het binnenland van Spanje sneller oplopen dan aan de Spaanse kust. Pagina 13
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 21 november 2016 om 09:46 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO gemengde leerweg, 3; VMBO theoretische leerweg, 4; VMBO theoretische leerweg, 3; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO gemengde leerweg, 4; VMBO kaderberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Weer; Broeikaseffect; Versterkt broeikaseffect; Systeem aarde; Aardrijkskunde; doelen Klimaat; Duurzaamheid; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden leerlijn, rerrangeerbare Gebruikte Wikiwijs Arrangementen content, VO. (z.d.). Extra opgaven vmbo-kgt34. https://maken.wikiwijs.nl/90910/extra_opgaven_vmbo_kgt34 Pagina 14