BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product PLUS-handleiding Vlijtig Liesje Groep 5 en 6
Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus 30 3990 DA Houten buitenwijs@houten.nl BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus 21 3400 AA IJsselstein buitenwijs@ijsselstein.nl BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik buitenwijs@nieuwegein.nl BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus 1 3430 AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2011 Eindredactie Erna Bod, Tjeerd Mijnster en Nicky Mertens Illustratie Olivier Rijken Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan Eduniek / CED-groep BuitenWijs Vlijtig Liesje 2
Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 6 7 In het kort 4 Meervoudige Intelligentie 5 Coöperatief leren 7 Woordenschat 8 ICT 11 Burgerschap 12 Samenhang in het onderwijs 13 BuitenWijs Vlijtig Liesje 3
1 In het kort De PLUS-handleiding is geschreven voor scholen die de zending van BuitenWijs willen integreren in hun dagelijks lesgeven. Om dat mogelijk te maken hebben we de zending bekeken vanuit verschillende invalshoeken: 1. Meervoudige intelligentie 2. Coöperatief Leren 3. Woordenschat: kernbegrippen 4. ICT 5. Burgerschap 6. Samenhang met andere vakgebieden We beschrijven in zes hoofdstukken een aantal mogelijkheden die het gebruik van de zending in de klas kunnen verrijken. Het staat iedere leerkracht vrij die suggesties er uit te halen, die zinvol lijken. Het is geen totaalaanpak. Scholen, die het concept van Meervoudige Intelligentie in hun onderwijs een plek hebben gegeven vinden het vaak prettig als aangegeven wordt welke intelligenties in de activiteiten aan bod komen. Voor deze scholen zijn de activiteiten van de lessen geanalyseerd. Voor verdere uitwerking worden vaak ook suggesties gedaan. Sommige scholen zijn al gewend om het samenwerken van kinderen met behulp van de didactische leerstrategieën van Kagan uit te voeren. Voor deze scholen is hoofdstuk 2 een hulp: welke didactische leerstrategie kan ik hier gebruiken, zodat het alle kinderen leren van het samenwerken, zodat alle kinderen een bijdrage leveren. De begrippen die in hoofdstuk 3, woordenschat zijn genoemd zijn enerzijds te beschouwen als doelwoorden, begrippen, die na afloop gekend moeten worden. Anderzijds kunnen de beschrijvingen en woordkaartjes ook gezien worden als hulp bij het uitleggen van lastige begrippen en moeilijke woorden. De link met ICT is niet altijd uitgebreid uitgewerkt. De suggesties in dit hoofdstuk kunnen gezien worden als verrijking of als extra voor kinderen, die geboeid zijn door het thema. In het kader van Burgerschap willen scholen daar waar het kan stilstaan bij de keuzen, die kinderen en volwassenen kunnen maken. Veel thema s binnen Natuur en Milieu lenen zich voor het bewust reflecteren op gedrag en de consequenties van gedrag. In hoofdstuk 5 staan suggesties beschreven om aandacht voor Burgerschap in het gebruik van de zending vorm te geven. Een discussie houden over het thema van de zending is het functioneel toepassen van oefeningen vanuit het vakgebied taal, het lezen van een infokaart is het toepassen van vaardigheden geleerd bij begrijpend lezen, een weerbericht schrijven is een oefening in stellen. Waar duidelijke linken liggen beschrijven wij deze, zodat de samenhang met andere vakgebieden zichtbaar wordt voor u als leerkracht, maar ook voor kinderen. BuitenWijs Vlijtig Liesje 4
2 Meervoudige Intelligentie De materiaalzending Vlijtig liesje bestaat uit negen lessen. In alle lessen zijn de kinderen actief bezig met het verzorgen van een plantje en het doen van onderzoekjes naar de groei. Wellicht is het mogelijk om een excursie te organiseren naar een kas of een gast in de klas uit te nodigen. Er zijn vast mensen in de omgeving die planten verzorgen, stekken en toppen. We hebben de materiaalzending voor u geanalyseerd op mogelijkheden om in de klas bewust met Meervoudige Intelligentie om te gaan. De activiteiten uit de zending zijn voor u geordend op de acht intelligenties, waarop een beroep wordt gedaan. Hiermee kunt u in de klas bewust activiteiten laten uitvoeren door kinderen vanuit de visie van het MATCHEN STRETCHEN VIEREN. Een korte toelichting op de begrippen Matchen-Stretchen-Vieren: Matchen:» Maak een match tussen de sterke en minder sterk ontwikkelde intelligentie om een ingang tot de leerstof te vinden.» Twee kinderen met verschillende intelligentieprofielen die samen werken Stretchen:» Een weinig ontwikkelde intelligentie als het ware oprekken om een evenwichtiger intelligentieprofiel te verkrijgen. Het is gericht op het bewerkstelligen van Brede ontwikkeling» Door kinderen samen te laten werken is dit gemakkelijker te bereiken Vieren:» Het uitvoeren van een opdracht die helemaal past bij de sterke intelligentie(s) van een kind. Dit is wat elk kind graag doet omdat het een sterke succeservaring oplevert. De activiteiten van de BuitenWijs materiaalzending: LES DE VOLGENDE INTELLIGENTIES KOMEN IN DE LESSEN VOOR: Les 1: Een cadeau om voor te zorgen Vragen beantwoorden Plant tekenen Oppotten verbaal linguïstisch visueel ruimtelijk naturalistisch, lichamelijk kinesthetisch Les 2: Dit is je vlijtig liesje Tekenen van plantje Observeren, meten, bespreken en maken van vragen visueel ruimtelijk, naturalistisch logisch mathematisch, verbaal linguïstisch, naturalistisch Les 3: Hoe snel groet je plantje? Observeren, meten Vragen beantwoorden logisch mathematisch, naturalistisch verbaal linguïstisch, naturalistisch BuitenWijs Vlijtig Liesje 5
Les 4: Plantenproefjes Plantjes in verschillende omstandigheden plaatsen. Plantjes vergelijken naturalistisch, lichamelijk kinesthetisch, naturalistisch, logisch mathematisch verbaal linguïstisch Les 5: Toppen Wedstrijdplan bedenken, lezen en bekijken. Plant toppen verbaal linguïstisch, visueel ruimtelijk naturalistisch, lichamelijk kinesthetisch Les 6: Stekken Vragen bespreken (n.a.v. observatie) Tekening maken Stekken verbaal linguïstisch, naturalistisch, logisch mathematisch visueel ruimtelijk, naturalistisch naturalistisch, lichamelijk kinesthetisch Les 7: Vergelijken Vragen bespreken Observeren, vergelijken verbaal linguïstisch logisch mathematisch, naturalistisch Les 8: Drogen Vragen bespreken Droog opdracht verbaal linguïstisch naturalistisch, lichamelijk kinesthetisch Les 9: Wat heb ik geleerd? Vragen beantwoorden verbaal linguïstisch Als extra dimensie kan de intrapersoonlijke intelligentie worden aangesproken door de kinderen te vragen bij AH een basilicumplantje te bekijken en te beruiken en te kiezen of je liever een blaadje of een gedroogd blaadje gebruikt en als tweede opdracht (logisch mathematisch), te schatten hoeveel plantjes er nodig zijn voor zo n potje gedroogde blaadjes. BuitenWijs Vlijtig Liesje 6
3 Coöperatief leren De materiaalzending Vlijtig liesje bestaat uit negen lessen. De kinderen worden uitgenodigd om veel samen te doen. Er wordt echter niet aangegeven hoe dit georganiseerd kan worden, welke werkvormen daarbij geschikt zijn. Het is zinvol om alle werkbladen van Vlijtig liesje in tweetallen te laten maken: door erover te spreken met elkaar leren kinderen hun gedachten onder woorden te brengen. Pas dan ervaren ze of ze het goed weten of dat ze nog onzeker zijn over hun antwoorden. Er is een grote valkuil: als niet geregeld is hoe kinderen samen werken, is het goed mogelijk om mee te liften, om het kind dat het eerst weet alle antwoorden te laten bedenken, om steeds hetzelfde kind de antwoorden te laten noteren. Dat is uitdrukkelijk niet de bedoeling van samenwerken. Dan heeft het samen werken ook geen meerwaarde. Regelen van de interactie is dus nodig. Wij gebruiken hiervoor de coöperatieve leerstrategieën van Kagan. Deze staan beschreven in zijn boek: Coöperatieve Leerstrategieën (Bazalt, 2010). Wij geven bij elke les aan welke didactische structuren geschikt zijn: LES COÖPERATIEVE WERKVORMEN Les 1: Een cadeau om voor te zorgen Lezen van het verhaal en vragen beantwoorden Bekijk leerlingboekje en analyseer de handelingen Rondpraat Tafelrondje Les 2: Dit is je Vlijtig Liesje Individuele opdracht Les 3: Hoe snel groeit je plantje? Observeren van de plant en vragen beantwoorden Door de klas Les 4: Plantenproefjes Inleidende vragen beantwoorden Observatie van de plant en vragen beantwoorden Rondpraat en geef geld. Teamberaad Les 5: Toppen Individuele opdracht. Les 6: Stekken Individuele opdracht Les 7: Vergelijken Inleidende vragen beantwoorden Planten vergelijken Rondpraat Door de klas (per tafelgroepje andere planten) Les 8: Drogen Individuele opdracht Les 9: Wat heb ik geleerd? Vragen beantwoorden Slagzin bedenken Breng een probleem Brainstorm BuitenWijs Vlijtig Liesje 7
4 Woordenschat In de materiaalzending Vlijtig Liesje worden begrippen als bekend verondersteld, die mogelijk niet bij alle leerlingen ook daadwerkelijk bekend zijn. Voor het zelfstandig maken van de opdrachten is het echter noodzakelijk dat kinderen de begrippen kennen. Uitbreiding van de woordenschat met ongeveer 10 woorden, die passen bij het thema van de zending is functioneel en ook haalbaar. In spelvorm kunnen de woorden vooraf bekend gemaakt worden. Daarom is een woordenlijst met omschrijvingen en gebruik in zinnen aan de zending toegevoegd. Alternatief is dat de leraar zelf de foto s maakt die bij de begrippen horen. Daarmee zijn de foto s het meest actueel en dichtbij de werkelijkheid van de kinderen. BEGRIP/WOORD FOTO VAN HET MATERIAAL DAT IN DE KLAS WORDT GEBRUIKT. IN EEN ZIN... Oppotten Een plant in een pot met aarde zetten heet oppotten. Scherf Een scherf een is een stuk van een pot of een bord of een beker. Bloemknop Uit de bloemknop komt later de bloem. BuitenWijs Vlijtig Liesje 8
Toppen De punt van de stengel afknippen heet toppen. Stekken Een afgesneden stukje stengel tot een plantje laten groeien heeft stekken. Knoop Een knoop is een plaats op de stengel die wat dikker is dan de rest Nerven In het blad van de plant zitten draden die wij nerven noemen. BuitenWijs Vlijtig Liesje 9
Stengel Aan de stengel van een plant zitten de bladeren. Woorden laten oefenen van de woorden door» Alle kaartjes door elkaar gooien en in tweetallen de goede bij elkaar te zoeken.» In tweetallen te flitsen (wat betekent...).» Mix en Ruil: kinderen hebben een kaartje in de hand. Wat is gerant denk jij? Welk woord hoort bij dit plaatje? Kaartjes ruilen en nieuw tweetal vormen.» Een legwerkje: leg woordje bij plaatje bij zinnetje en lees het daarna voor. BuitenWijs Vlijtig Liesje 10
5 ICT In de materiaalzending Vlijtig Liesje wordt geen gebruik gemaakt van ICT. Veel scholen vinden dit een gemis en zouden graag beeldmateriaal op het digibord tonen als ondersteuning of vinden het prettig als er ook mogelijkheden zijn om bijvoorbeeld een webquest te doen. We doen een aantal suggesties van sites met mogelijkheden:» www.onzeklassetuin.nl» www.schooltv.nl» www.hetkleineloo.nl» www.mijntuin.org» www.zaaisite.nl BuitenWijs Vlijtig Liesje 11
6 Burgerschap Vlijtig Liesje bevat geen burgerschaps-elementen. Dit is ook niet noodzakelijk. In het gebruik van deze zending kan de leerkracht de link naar burgerschap wel leggen. De E van NME (Educatie) wordt dan nadrukkelijk benoemd. De lessen gaan dan verder dan kennis en vaardigheden (inhoud, lesstof), maar richten zich vooral ook op:» Stilstaan bij gedrag en de gevolgen van dat gedrag voor zichzelf en anderen.» Kunnen kiezen voor bepaald gedrag en daarvoor dus ook zelf verantwoordelijk zijn.» Onderkennen van het leven in een samenleving van allemaal verschillende mensen, die allemaal hun eigen mening, gewoonten en wensen hebben. Om samenleven op een prettige manier te regelen zijn regels en afspraken nodig, evenals wetten waaraan ieder zich houdt. Aantippen van het Burgerschaps-element is mogelijk met de volgende gesprekonderwerpen:» Wat is het verschil tussen toppen, snoeien en afknippen of afbreken van een tak?» Vind jij het basilicumplantje bij AH duur, als je weet welk werk daarvoor gedaan is?» Wat lijkt je leuk aan het werken op een plantenkwekerij en, wat niet zo leuk? BuitenWijs Vlijtig Liesje 12
7 Samenhang in het onderwijs De zending kan een start zijn voor andere onderzoeksactiviteiten op het zelfde vlak zoals:» De groei van een huisdier» De groei van een boom» Het werk(en) in een kwekerij» Het verschil tussen oude grond - en kas -gekweekt BuitenWijs Vlijtig Liesje 13
BuitenWijs Vlijtig Liesje 14