Programmabegroting 2016 1

Programmabegroting 2016 1

15 september 2015 Corsanummer: 15int02817 Gemeente Gilze en Rijen Postbus 73 5120 AB Rijen Bezoekadres: Raadhuisstraat 1 5121 JX Rijen Telefoonnummer 14 0161 email info@gilzerijen.nl website www.gilzerijen.nl Programmabegroting 2016 2

Programmabegroting 2016 Programmabegroting 2016 3

Programmabegroting 2016 4

Voorwoord Wederom kunnen we u een sluitende begroting presenteren. De financiële positie van onze gemeente is gezond. Wij slagen er in een goed voorzieningenniveau te handhaven. Iedere kern beschikt over een cultureel centrum en moderne onderwijshuisvesting, het onderhoud van groen en wegen is op orde, we slagen er in om de drie decentralisaties vorm te geven op een manier die aansluit bij de wensen van de inwoners en we ondersteunen de ontwikkeling van het lokale bedrijfsleven. Anders dan andere gemeenten hebben wij niet ingrijpend hoeven bezuinigen op het voorzieningenniveau. En er is ruimte voor investeringen. In deze begroting gaat het om de volgende projecten / activiteiten: Onderwijshuisvesting (Wildschut Gilze); De combinatie Zwembad/Sporthal in Rijen; De Spoorzone in Rijen; Intensieve aandacht voor veiligheid en handhaving; Ondersteunen CPO projecten; Opstellen agenda voor duurzaamheid; Opstellen nieuw gemeentelijke verkeersplan; De infrastructuur. De woningmarkt trekt aan, waardoor we weer nieuwbouw kunnen realiseren. Ook de arbeidsmarkt lijkt zich weer wat gunstiger te ontwikkelen. Het overnemen van de taken van het Rijk op het gebied van de jeugdzorg, de WMO en de participatie(de drie Decentralisaties) verloopt goed. Hierbij lopen we wel financiële risico s Financieel perspectief De begroting 2016 is sluitend. De meerjarenbegroting vertoont voor de jaren 2018 en 2019 een (gering) tekort. Wij zien vooralsnog geen reden om ingrijpende maatregelen te nemen om dit tekort weg te werken. Er zijn nog teveel ontwikkelingen onduidelijk. De hoogte van de Algemene Uitkering uit het Gemeentefonds is iedere keer weer een verrassing, soms negatief, maar soms ook positief. Daarnaast zijn de financiële gevolgen van de drie decentralisaties nog steeds niet helder, we gaan voorlopig uit van budgetneutraliteit. Tot slot boeken we al enkele jaren voordelen ten opzichte van de begroting als gevolg van de lage rentestand. Het weerstandsvermogen, dat een maatstaf is voor de financiële reserve, ontwikkelt zich de komende 2 jaar volgens afspraak. Ook voor wat betreft de grondexploitatie mogen we constateren dat de maatregelen die we ruim 3 jaar geleden hebben genomen de juiste zijn gebleken. Onze gronden hebben een marktconforme kostprijs en als de positieve ontwikkeling van de economie en op de woningmarkt doorzet, mogen we verwachten dat het risico bij de grondexploitatie verder zal afnemen. Coalitieprogramma Het coalitieprogramma 2014-2018 staat ook in deze begroting centraal. We hebben de voornemens uit het coalitieprogramma 2014-2018 verder uitgewerkt en aangegeven welke prestaties u van ons in 2016 mag verwachten. In de programma s gaan we hier verder op in. Lokale lasten ontwikkeling Voor 2016 stellen wij voor om de tarieven voor de afvalstoffen- en rioolheffing gelijk te houden aan die van 2015. Voor de OZB stellen we voor om uit te gaan van een verhoging van de opbrengst met 3,3%. Per saldo loopt de lokale lastenontwikkeling hiermee in de pas met de algemene prijsstijging. Wij hebben de verwachting, dat wij met deze beperkte verhoging van de lokale lasten, tot een van de goedkoopste gemeenten van Nederland blijven behoren. Ambtelijke fusie Het proces om te komen tot een ambtelijke fusie met de gemeente Alphen-Chaam en Baarle-Nassau is volgens planning verlopen. De raden hebben in juni en juli 2015 ingestemd met de Gemeenschappelijke Regeling en de begroting 2016 voor de ABG-organisatie. Voor de begroting van onze gemeente betekent de ambtelijke fusie een wijziging in de verantwoording van de kosten van de ambtelijke organisatie. Daarnaast is de indeling van de begroting enigszins aangepast. De indeling van de begroting van de drie bij de ambtelijke fusie betrokken Programmabegroting 2016 5

gemeenten, is nu gelijk. Ook de P&C-cyclus van de drie gemeenten is afgestemd. De fusie heeft geen structurele budgettaire consequenties voor onze gemeente. In de meerjarenbegroting was een besparing op het ambtelijk apparaat van onze gemeente voorzien. Deze besparing wordt nu gerealiseerd door de ABGorganisatie. Tot slot De begroting wordt behandeld in de raadsvergaderingen van 28 oktober en 5 november 2015. Namens het college van B&W Rolph Dols Wethouder Financiën Programmabegroting 2016 6

Inhoudsopgave Voorwoord Beleidsbegroting Inleiding 9 Programmaplan 13 Programma 1 Bestuur, dienstverlening en veiligheid 15 Programma 2 Ruimtelijke ontwikkeling 25 Programma 3 Openbare ruimte 33 Programma 4 Vrije tijd 43 Programma 5 Inkomen, werk en zorg 49 Programma 6 Jeugd en onderwijs 61 Programma 7 Algemene dekkingsmiddelen 67 Paragrafen 73 Paragraaf Lokale heffingen 75 Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing 79 Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen 85 Paragraaf Financiering 87 Paragraaf Bedrijfsvoering 91 Paragraaf Verbonden partijen 93 Paragraaf Grondbeleid 99 Paragraaf Besparingen 103 Financiële begroting 105 Overzicht van baten en lasten 107 Incidentele baten en lasten 109 Overzicht reserves en voorzieningen 111 Overzicht mutaties reserves 113 Investeringsplan 2016-2019 114 Investerings- en financieringsstaat (financiële positie) 115 Ontvangen subsidies 116 Waarderingsgrondslagen 117 Lijst van gebruikte afkortingen 120 Vaststellingsbesluit 122 Programmabegroting 2016 7

Programmabegroting 2016 8

Inleiding In deze inleiding geven wij een toelichting op de aanpassingen van het financieel meerjarenperspectief na het vaststellen van de perspectiefnota 2016. Meerjarige uitgangspunten Voordat wij dieper ingaan op de wijzigingen ten opzichte van de perspectiefnota 2016 lichten we in het kort de meerjarige uitgangspunten toe. Inkomsten Voor de indexering van de inkomsten hebben we bij de begroting 2014 afgesproken om ook te kijken naar de verwachte indexering in de komende jaren. Leidend voor onze prognose is de verwachting van het Centraal Plan Bureau (CPB) over het consumentenprijsindexcijfer (CPI). Raming begroting 2015 Raming begroting 2016 Aanpassing 2014 1,25% prognose 1,00% werkelijk -0,25% 2015 1,00% prognose 0,70% prognose -0,30% 2016 e.v. jaren 1,50% prognose 1,40% prognose -0,10% Op basis van bovenstaande cijfers moet een correctie plaatsvinden over 2014 en 2015. Bij de begroting 2014 en 2015 hebben we een (te hoge) index toegepast van resp. 1,25% en 1,00%, waar het CPB nu uitgaat van respectievelijk 1,00% en 0,70%. Dit betekent dat er een correctie moet plaatsvinden van -0,55%. Dit verwerken we in de begroting 2016, omdat we de tarieven voor 2014 en 2015 niet meer kunnen wijzigen. De indexering van 2016 komt daarmee uit op 0,85% (1,40% -/- correctie voorgaande jaren 0,55%). Voor de jaren na 2016 gaan we uit van een indexering van 1,4%. Uitgaven Voor de out of pocket kosten hebben wij vanaf de begroting 2012 de middelen voor indexering op één centrale post geraamd. Bij de jaarrekening 2012 hebben we afgesproken om hiervoor een percentage van 0,5% te hanteren. Bijdrage ABG De bedrijfsvoering is met ingang van 2016 ondergebracht in de gemeenschappelijke regeling ABG. In de begroting van de ABG zijn de volgende uitgangspunten toegepast. 2016 2017 2018 2019 Indexering salarissen 1,00% 1,00% 1,00% 1,00% Indexering uitgaven 1,00% 1,00% 1,00% 1,00% Financieel meerjarenperspectief 2016-2019 Het vertrekpunt voor de begroting 2016 is de perspectiefnota 2016. In deze nota hebben wij het onderstaande financieel meerjarenperspectief gepresenteerd. Bedragen x 1.000 2016 2017 2018 2019 Saldo Perspectiefnota 2016 (incl. amendement) 86 579 236 143 Resultaat meicirculaire 2015-172 -314-247 -172 Bijgestelde saldo Perspectiefnota 2016-86 265-11 -29 Aanpassingen Ten opzichte van de Perspectiefnota 2016 hebben in het begrotingstraject een aantal aanpassingen plaatsgevonden. Programmabegroting 2016 9

2016 2017 2018 2019 Bijgestelde saldo Perspectiefnota 2016-86 265-11 -29 1) Indexeringen -107-115 -122-128 2) Reservering zwembad-sporthal 0-100 -100-100 3) Besparing op subsidies -51 PM PM PM 4) Weglekeffect kortlopende rente -130 0 0 0 Overige mutaties -37-54 -48-85 Bijgestelde saldo begroting 2016-410 -4-281 -342 Toelichting: 1. Indexering De indexeringen vanuit het CPB waar we in de begroting 2015 vanuit waren gegaan, zijn naar beneden bijgesteld. Dit heeft een nadelig effect op onze begroting 2016, omdat we deze indexcijfers gebruiken voor de bepaling van onze tarieven (zie ook de alinea over de meerjarige uitgangspunten op de vorige pagina). 2. Reservering zwembad-sporthal In de planvorming rondom de combinatie zwembad-sporthal komen we tot hogere exploitatielasten. Wij achten het raadzaam om hier een reservering voor te doen. 3. Besparing op subsidies In de begroting 2016 is een besparing opgenomen op subsidies, welke nog niet geheel gerealiseerd is (zie schema hieronder). De nog te realiseren besparing voor het jaar 2016 hebben we meegenomen als nadeel in de begroting 2016 omdat wij het realiseren van deze besparing niet realistisch achten. Voor de jaren 2017-2019 hebben we nog niet geanticipeerd op het eventueel niet realiseren van de gehele besparing en daarom hebben we dit als PM post opgenomen in het financieel perspectief. 2016 2017 2018 2019 Besparing subsidies 144 288 288 288 Gerealiseerd -93-128 -130-130 Nog te realiseren 51 160 158 158 4. Weglekeffect kortlopende rente In de perspectiefnota 2016 hebben we voor 2016 een rentevoordeel vanwege kortlopende financiering opgenomen van 200.000. Een deel van dit voordeel lekt echter weg naar de grondexploitatie en de gesloten financieringen. Dit hebben we verwerkt in de begroting 2016. Met het financieel meerjarenperspectief geschetst bovenaan deze pagina voldoen we niet aan de afspraak in het coalitieprogramma, dat wij streven naar een meerjarig sluitende begroting. Daarnaast voldoen we niet aan de eisen van de Provincie voor repressief toezicht. We zien de volgende mogelijkheden om het tekort in 2016 en latere jaren om te buigen: 2016 2017 2018 2019 1) Indexering gemeentelijke heffingen totaal 1,4% 131 131 131 131 2) Stelpost aanvullend voordeel kortlopende rente 300 0 0 0 Totaal 431 131 131 131 Toelichting: 1) Indexering gemeentelijke heffingen totaal 1,4% Afvalstoffenheffing: Voor het bepalen van de afvalstoffenheffing kijken wij zoals ieder jaar naar een geactualiseerd beeld van de kosten en inkomsten voor reiniging en het effect hiervan op de voorziening afvalstoffenheffing. Hierbij hanteren wij ten aanzien van de hoogte van de voorziening dezelfde 2 uitgangspunten als voorgaande jaren: Programmabegroting 2016 10

1. We streven ernaar geen enkel jaar een negatieve voorziening te hebben; 2. De maximale hoogte van de voorziening afvalstoffenheffing mag zijn 10% onvoorzien over het saldo van kosten en opbrengsten (exclusief de afvalstoffenheffing). Dit betekent dat de minimale voorziening ca. 195.000 moet bedragen aan het einde van de tijdshorizon (2023). Aan beide voorwaarden wordt op dit moment voldaan. Voor de tarieven betekent dit, dat we deze in 2016 niet verhogen ten opzichte van 2015. Rioolheffing: Op 8 juni 2015 is het nieuwe vgrp 2016-2020 vastgesteld door de gemeenteraad. Hierin is vastgelegd dat het tarief voor 2016 tot en met 2019 gelijk blijft aan het huidige niveau. Dit betekent dat het tarief van 132,48 gehandhaafd blijft. Onroerende zaakbelasting en de totale lokale lasten: Wanneer we de totale lokale lasten zouden laten stijgen met de index van 1,4% (de indexering voor 2016), dan zouden de woonlasten stijgen van 548,88 in 2015 naar 556,56 in 2016. Wanneer we ook in deze situatie voor de afvalstoffenheffing en de rioolheffing de 0-lijn hanteren, zou de OZB met 3,33% mogen stijgen. Ten opzichte van de trendmatige verhoging van 0,85%, betekent dit een extra stijging van 2,48%. Dit levert een extra opbrengst op van circa 131.000 structureel. De indexering van de gemeentelijke heffingen past binnen het coalitieprogramma. 2) Stelpost voordeel kortlopende rente In de perspectiefnota 2016 hebben we voor 2016 een rentevoordeel vanwege kortlopende financiering opgenomen van 200.000. In de begroting 2016 zien we dit voordeel nu niet geheel terug omdat het deels weglekt naar grondexploitatie en gesloten financiering ( 130.000). Aangezien we de financiering volgens de richtlijnen van de provincie voorzichtig hebben geraamd, hebben we financiële ruimte om een aanvullend voordeel in te boeken. We stellen voor een aanvullend voordeel op kortlopende rente in te boeken van 300.000. Het financieel meerjarenperspectief wijzigt door bovenstaande als volgt: 2016 2017 2018 2019 Bijgestelde saldo begroting 2016-410 -4-281 -342 1) Indexering gem. heffingen totaal 1,4% 131 131 131 131 2) Stelpost aanvullend voordeel kortlopende rente 300 0 0 0 Saldo begroting 2016 21 127-150 -211 Met bovenstaande voorstellen kunnen we voor 2016 en 2017 een sluitende begroting presenteren. Wel moeten we hierbij ook een kanttekening plaatsen. In de begroting 2016 anticiperen we nu op een rentevoordeel van in totaal 500.000 in 2016. Dit betekent dat hiermee onze begroting minder flexibel wordt en dat het stootkussen voor het opvangen van (incidentele) tegenvallers kleiner wordt. Dit kan leiden tot een negatie(f)ver jaarrekeningresultaat en hiermee minder/geen ruimte voor aanvullende politieke wensen en/of het minder snel aansterken van het weerstandsvermogen (zie verderop in deze inleiding). Voor de jaren 2018 en 2019 is deze nog niet sluitend. De meerjarenbegroting vertoont voor de jaren 2018 en 2019 een (gering) tekort. Wij zien vooralsnog geen reden om ingrijpende maatregelen te nemen om dit tekort weg te werken. Er zijn nog teveel ontwikkelingen onduidelijk. De hoogte van de Algemene Uitkering uit het Gemeentefonds is iedere keer weer een verrassing, soms negatief, maar soms ook positief. Daarnaast zijn de financiële gevolgen van de drie decentralisaties nog steeds niet helder, we gaan voorlopig uit van budgetneutraliteit. Tot slot boeken we al enkele jaren voordelen ten opzichte van de begroting als gevolg van de lage rentestand. Weerstandsvermogen Naast de ontwikkeling van de begrotingssaldi van de reguliere exploitatie de komende jaren is ook de ontwikkeling van het weerstandsvermogen van belang om een beeld te vormen van onze financiële positie. Programmabegroting 2016 11

Ons weerstandsvermogen ontwikkelt zich de komende jaren als volgt: Bedragen x 1 mln. 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Weerstandsvermogen 16,3 15,1 13,5 12,6 11,5 11,4 11,1 Risico's 13,7 13,6 13,5 13,4 13,3 13,2 13,2 Weerstandscapaciteit (absoluut) 2,7 1,5 0,1-0,8-1,8-1,7-2,0 Weerstandscapaciteit t.o.v. Risico's (relatief) 120% 111% 101% 94% 86% 87% 85% Aan de afspraak dat het weerstandsvermogen en de risico s zich als 1:1 verhouden, kunnen wij op basis van de huidige inzichten in 2018 niet meer voldoen. De afgelopen jaren hebben we gezien, dat voornamelijk door ons renteresultaat, wij positieve jaarrekeningsaldi hebben gerealiseerd. Wij willen deze jaarrekeningsaldi gebruiken om ons weerstandsvermogen te verbeteren. Zoals eerder in deze inleiding vermeld, heeft het anticiperen op een voordeel op kortlopende rente in 2016 wel invloed op het potentiele jaarrekeningresultaat voor dat jaar en hiermee indirect effect op het weerstandsvermogen. Programmabegroting 2016 12

Programmaplan Programma 1 Bestuur, dienstverlening en veiligheid 15 Programma 2 Ruimtelijke ontwikkeling 25 Programma 3 Openbare ruimte 33 Programma 4 Vrije tijd 43 Programma 5 Inkomen, werk en zorg 49 Programma 6 Jeugd en onderwijs 61 Programma 7 Algemene dekkingsmiddelen 67 Programmabegroting 2016 13

Programmabegroting 2016 14

Programma 1 Bestuur, dienstverlening en veiligheid Wat willen we bereiken? Gilze en Rijen wil een laagdrempelige, klant- en resultaatgerichte gemeente zijn, die dichtbij de burger werkt volgens de beginselen van de één loket gedachte. In dienstverlening aan de verschillende klantgroepen willen we een voorhoedegemeente zijn. Een heldere, open en transparante organisatie draagt bij aan de instandhouding van de democratische bestuursvorm. Belangrijk is, dat de burger weet wat hij meerjarig wel en niet van ons kan en mag verwachten. We ontwikkelen beleid samen met de inwoners en betrekken de burgers en belanghouders zoveel mogelijk bij de uitvoering. Veiligheid is een eerste levensbehoefte. De gemeente Gilze en Rijen streeft naar een zo groot mogelijke veiligheid en veiligheidsgevoel voor haar inwoners. De mogelijkheden om burgers te vrijwaren van gevaren zijn echter niet oneindig. Daarom vindt het gemeentebestuur het ook belangrijk om de zelfredzaamheid van burgers te vergroten. Context en achtergronden - Op 23 april 2012 heeft de gemeenteraad de toekomstvisie voor de ontwikkeling van de gemeente vastgesteld met als motto Wij zijn Gilze en Rijen. - Begin 2013 heeft het College het Bedrijfsconcept vastgesteld. In dit concept beschrijven we de manier waarop de ambtelijke organisatie werkt bij het realiseren van de toekomstvisie. De manier van werken is uitgangspunt voor de gezamenlijke ambtelijke organisatie van de gemeenten Alphen-Chaam, Baarle- Nassau en Gilze en Rijen. - De regio Midden-Brabant (Hart van Brabant) is een belangrijk kader en instrument om de positionering van de gemeente vorm en inhoud te geven. - In 2010 hebben we de visie op de gemeentelijke dienstverlening vernieuwd. We sluiten aan op het landelijke programma Antwoord. We hebben een Klantcontactcentrum ingevoerd. We digitaliseren de dienstverlening via een MidOfficepakket in een samenwerkingsverband met andere gemeenten in Middenen West-Brabant (Equalit). In het kader van de ambtelijke fusie stellen we een nieuwe visie op de gezamenlijke dienstverlening op. - We blijven werken aan de verbetering van onze dienstverlening. Wij presenteren onze communicatieuitingen in begrijpelijk Nederlands. We zoeken voortdurend naar mogelijkheden om procedures en regels te vereenvoudigen. - Het communicatiebeleid is er op gericht om de burger in verschillende rollen op een interactieve manier te betrekken en daarbij gebruik te maken van de lokale kracht. - Om helderheid te krijgen over de rol die de gemeente neemt in het brede veld van veiligheidspartners is in 2012 het Integraal Veiligheidsbeleid 2013 2016 opgesteld. Hierdoor is duidelijk op welke onderwerpen de gemeente regie voert; - De afgelopen jaren zien we dat de drugsproblematiek in onze regio, en ook in onze gemeente, toeneemt. Naast het telen van hennep, zien we ook steeds meer drugslaboratoria voor het produceren van synthetische drugs. Ook het dumpen van het afval van dit productieproces komt steeds vaker voor. We hebben de afgelopen periode veel geïnvesteerd in de aanpak van deze problematiek. Een inzet die we de komende jaren voortzetten; - In 2010 hebben we bepaald dat er in onze gemeente slechts één seksinrichting (maximumbeleid) mag worden gevestigd. Gelet op de problematiek die rondom deze inrichting is ontstaan, bekijken we of een 0- optie voor een seksinrichting mogelijk is; - In onze gemeente worden we af en toe geconfronteerd met ernstige overlastsituaties. In die gevallen helpt de reguliere aanpak via hulpverlening, toezicht en/of politie niet. Het is dan nodig om op nietconventionele wijze te komen tot een aanpak; Programmabegroting 2016 15

- Voor jongeren die een overtreding begaan en die een Halt-straf krijgen is de werkwijze dat zij hun taakstraf in dezelfde kern uitvoeren als waar ze de overtreding hebben begaan. Daar waar mogelijk wordt de straf uitgevoerd op de specifieke plaats van de overtreding, zo mag bijvoorbeeld een jongere de graffiti verwijderen op de plaats waar hij/zij hem zelf gezet heeft; - De aanpak van de rampenbestrijding is de afgelopen jaren geïntensiveerd. In maart 2012 is door het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio Midden- West Brabant het Regionaal Crisisplan vastgesteld. Dit plan verving de gemeentelijke rampenplannen. Door het regionaal maken van het crisisplan wordt de uniformiteit van handelen in geval van een ramp vergroot; - Vanuit onze rol binnen de rampenbestrijding zijn we ook nauw betrokken bij de voorbereidingen van de Luchtmachtdagen die worden georganiseerd op de Vliegbasis Gilze-Rijen. De volgende editie staat in 2019 gepland. Dit betekent dat we hier de komende jaren geen werkzaamheden voor verrichten. Kaderstellende beleidsnota s - De toekomstvisie voor de ontwikkeling van de gemeente tot 2025: Wij zijn Gilze en Rijen ; - Het Bedrijfsconcept: Wij zijn er voor Gilze en Rijen (2013); - Communicatiebeleidsplan Zes keer beter (2009); - Social media richtlijnen (2012); - Implementatieplan Klantcontactcentrum (2011); - Klachtenregeling (2009). - Het Economisch Actieplan (2013). - Algemene Plaatselijke Verordening (gemeente 2014); - Beleid Externe Veiligheid (gemeente, 2009); - Bibob-beleid in de gemeente Gilze en Rijen (gemeente, 2007); - Het Brabantse Alcohol- en horecasanctiebeleid (2014); - Preventie- en handhavingsplan alcohol gemeente Gilze en Rijen (2014) - Integraal Veiligheidsbeleid (gemeente, 2012); - Rampbestrijdingsplan vliegbases Gilze-Rijen en Woensdrecht (veiligheidsregio 2013); - Regionaal Crisisplan (Veiligheidsregio MWB, 2012); - Wet Veiligheidsregio s (ministerie V&J) oktober 2010; - Zo handhaven wij in Brabant (provincie Noord-Brabant, 2011); - Handhavingsbeleid artikel 13b Opiumwet (Damocles-beleid) (april 2013); - Beleidsregel ter zake een maximumstelsel 2013 (toezicht op smartshops, headshops, growshops e.d. en nulbeleid growshops, headshop, etc.). Wat gaan we ervoor doen? Product 100 Bestuur De mensen maken onze gemeente. Niet voor niets heet de in 2012 door de raad vastgestelde toekomstvisie Wij zijn Gilze en Rijen. Wij baseren ons beleid op deze visie, en werken het de komende jaren verder uit. Speerpunten zijn het benutten van de lokale kracht in onze samenleving en het versterken en verbeteren van onze dienstverlening, onder andere door samenwerking met andere gemeenten en de regio. Wij houden hierbij nadrukkelijk rekening met de diversiteit van de inwoners van onze gemeente. Resultaat 1 Burgerparticipatie. 1. Verkennen mogelijkheden inzet en uitrol wijk- /projectgerichte participatiebudgetten. 2. Verkennen mogelijkheden om burgerinitiatieven te stimuleren. 3. Bijeenkomst met buurtverenigingen in Rijen beleggen over behoefte, opzet en invulling buurtverenigingen in Rijen. We maken plannen en voeren die zoveel mogelijk uit samen met burgers, zeker als het hun eigen leefomgeving betreft. Dit geven we Programmabegroting 2016 16

vorm door gebruik te maken van klankbord- en werkgroepen, vrijwilligersorganisaties en spontane particuliere initiatieven. Bij deze burgerparticipatie worden de kaders, verwachtingen en verantwoordelijkheden (wie adviseert en wie uiteindelijk beslist) vooraf duidelijk gemaakt. Resultaat 2 Optimaliseren van overleg met beroepsgerichte organisaties. 1. Vormgeven aan het ondernemersfonds. Beroepsgerichte organisaties zijn onder andere GRIC, Horeca Nederland, BORijen, winkeliersverenigingen, vereniging Haansberg en vereniging Broekakkers en ZLTO. Met deze organisaties hebben we regelmatig contact, zowel geformaliseerd in periodieke bijeenkomsten als informeel. Resultaat 3 Ambtelijke fusie in 2016 met Alphen- Chaam en Baarle-Nassau, zie ook de paragraaf bedrijfsvoering. 1. Verder vorm en inhoud geven aan de nieuwe organisatie. In 2015 ronden we de voorbereidende werkzaamheden voor de nieuwe organisatie af. In 2016 gaat de nieuwe organisatie daadwerkelijk van start. Hierbij besteden we aandacht aan onderwerpen als management-ontwikkeling, de ontwikkeling van een gezamenlijke cultuur en de integratie van de werkprocessen. In de begroting van de ABG gaan we hier nader op in. Resultaat 4 Versterken samenwerking binnen Hart van Brabant en Midpoint. 1. Bijdrage leveren aan de Strategische Meerjaren Agenda van hart van Brabant en Midpoint. In Hart van Brabant werken we op diverse beleidsterreinen samen met de andere gemeenten. Om de samenwerking te voorzien van concrete doelstellingen en activiteiten stelt Hart van Brabant een Strategische Meerjaren Agenda op. Onze gemeente neemt actief deel aan het opstellen van de agenda en het uitvoeren van de activiteiten. Resultaat 5 Proactief opdrachtgeverschap bij regionale samenwerking. 1. Binnen de nieuwe fusie organisatie krijgt de ondersteuning van regionale samenwerking aparte aandacht. 2. Zorgdragen voor tijdige voorbereiding van de relevante documenten (vooral de begrotingen). De gemeente neemt deel in de volgende samenwerkingsverbanden: Regio Hart van Brabant Veiligheidsregio Diamantgroep GGD Hart van Brabant Omgevingsdienst MWB Daarnaast zijn er nog enkele minder omvangrijke deelnemingen. Zie paragraaf Verbonden partijen voor een compleet overzicht. Via een gedegen en kritische voorbereiding nemen we deel aan de Programmabegroting 2016 17

vergaderingen van de besturen van de samenwerkingsverbanden. Hierbij voeren we een actieve lobby naar de kleine gemeentes in de diverse samenwerkingsverbanden. De begrotingen en de belangrijke beleidsdocumenten leggen we voor aan de gemeenteraad. Wij realiseren ons dat de samenwerkingsverbanden een essentiële rol spelen bij het uitvoeren van onze taken. Een aantal van die taken kunnen we als kleinere gemeente niet zelfstandig uitvoeren. Product 110 Bestuursondersteuning De gemeente Gilze en Rijen wil graag aansluiten bij de behoefte van haar burgers. Zij hecht waarde aan een democratische betrokkenheid. Zowel vanuit de gemeenteraad (motie tijdens begrotingsbehandeling 2015) als vanuit het college (coalitieprogramma) zijn er ambities om die betrokkenheid te vergroten. Het college wil daarbij met de gemeenteraad verkennen wat de G1000 gedachte kan betekenen voor de gemeente Gilze en Rijen. G1000 is een initiatief waarbij burgers met elkaar in gesprek gaan over wat zij belangrijk vinden voor hun gemeenschap, zelf de oplossingen bepalen en initiatieven starten. Resultaat 1 Modernere opzet van raad- en commissievergaderingen, zodat deze interessanter worden voor publiek. 1. Verkennen mogelijkheden G1000 gedachte voor de gemeente Gilze en Rijen en deze voorleggen aan de gemeenteraad. We gaan aandacht besteden aan: inrichting vergaderruimte, audiovisuele middelen, vergaderen op locatie. Resultaat 2 Effectief handelen van het college vergroten. 1. Strategisch communicatiemodel voor het college ontwikkelen 2. Dit model operationaliseren voor het college als geheel en collegeleden afzonderlijk Maatschappelijke ontwikkelingen en samen met inwoners invulling geven aan de toekomst van de gemeente vraagt meer dan ooit om een communicatief college. Daarom wil het college een gezamenlijk afwegingsmodel ontwikkelen om goed en tijdig te kunnen communiceren bij alles wat de gemeente aangaat. Product 120 Burgerzaken De dienstverlening aan burgers, bedrijven en instellingen is onze kerntaak. Wij ontwikkelen enerzijds de digitale dienstverlening steeds verder, zodat een groot deel van onze producten digitaal beschikbaar kan worden gesteld, terwijl we aan de andere kant dienstverlening op maat organiseren waarbij persoonlijk contact en beschikbaarheid (ook buiten kantooruren) centraal staan. Op deze manier ontwikkelen wij onze gemeente verder als een klantgerichte en vraag gestuurde organisatie die dicht bij de burger staat. Wij verminderen de regeldruk voor de burgers verder en volgen kritisch de kostprijs van onze producten. Communicatie is de verbinding tussen de gemeente en haar klanten: burgers, bedrijven en instellingen. Communicatie wordt gezien als twee-richting verkeer en is daarom essentieel. We streven naar heldere, uitnodigende en open communicatie. Dit geldt voor alle gemeentelijke taakvelden. Communicatie is ook interactie met onze klanten, en dat gebeurt ook steeds meer via social media zoals Facebook en Twitter. We stellen hoge eisen aan de kwaliteit van communicatie. Resultaat 1 Dienstverlening op locatie en buiten kantoortijd. 1. Deelnemen aan pilot aan huis leveren van gemeentelijke producten. Programmabegroting 2016 18

We denken hierbij onder andere aan: - Werken op afspraak op kantoor of bij burgers of bedrijven thuis, ook buiten kantoortijd (avondopenstelling). - Daar waar nodig aan huis leveren van gemeentelijke producten zoals paspoorten, rijbewijzen en ID s, binnen de wettelijke mogelijkheden. - Het houden van spreekuur in verzorgingstehuizen. Resultaat 2 Verder ontwikkelen digitale dienstverlening. 1. Toptakensite geïntroduceerd en verder doorontwikkeld. 2. Inspelen op nieuwe mediakanalen, pilot met Whatsapp. Actieve monitoring gebruik website en experimenteren met nog niet gebruikte social media mogelijkheden. Resultaat 3 Evalueren en verbeteren van de afhandeling van klachten. Resultaat 4 Slagvaardig verbeteren van de dienstverlening. 1. Klanttevredenheidsonderzoek naar afhandeling klachten en op basis van de uitkomst veranderingen doorvoeren. Deze activiteit pakken we samen op met de gemeenten Alphen- Chaam en Baarle-Nassau. 1. Op alle kanalen (email, internet, post, balie, telefoon) continu de klanttevredenheid meten en direct op de resultaten anticiperen. 2. Inspelen op nieuwe mediakanalen, pilot met Whatsapp. Vooral door experimenten en pilots en niet op basis van beleidsnota s. Resultaat 5 De gemeente informeert de burger zo goed mogelijk. 1. Webcare inrichten bij KCC met als doel naast beantwoorden van vragen, zicht te krijgen op vragen en gevoelens onder inwoners. We informeren, afhankelijk van de context, via verschillende kanalen en, zo nodig, ook persoonlijk. Programmabegroting 2016 19

Aantal verstrekte producten 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 2012 2013 2014 2015 (begroot) 2016 (begroot) 0 Reisdocumenten Rijbewijzen Huwelijk/Partnerreg. Uittreksels Product 130 Openbare orde en veiligheid Veiligheid is een fundamenteel recht van elk mens, een kerntaak van de overheid en een zaak die ons allen aangaat. Veiligheid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Naast de gemeente, politie, justitie en brandweer zijn ook burgers, ouders, horeca, winkeliers en bedrijven verantwoordelijk. Wij streven naar een veilige gemeente met een eigen politiebureau, efficiënte brandweer en snel ambulancevervoer. We pakken diegene die de regels overtreden aan en we besteden extra aandacht aan notoire overlastgevende gezinnen en jongeren. Waarbij we ook de zelfredzaamheid van onze burgers stimuleren. De gemeente heeft een leidende rol als veiligheidscoördinator. We hebben de afgelopen periode veel geïnvesteerd in onze rol binnen het veiligheidsdomein. Het kader waarbinnen we dat doen, is vastgesteld in ons integraal veiligheidsbeleid. De gemeente Gilze en Rijen werkt met 25 andere gemeente samen in de Veiligheidsregio Midden en West Brabant. Een belangrijk onderdeel van deze samenwerking is de gezamenlijke aanpak van de rampenbestrijding. De wijze waarop wij deze rampenbestrijding aanpakken staat verwoord in het Regionaal Crisisplan 2012-2016. De afgelopen periode is de rampenbestrijding verder geprofessionaliseerd en heeft de gemeente middels een aantal grote oefeningen samen met de Luchtmachtbasis weer meer ervaring opgedaan met de organisatie rondom rampenbestrijding. Het vervoer van gevaarlijke stoffen over het spoor vergt onze voortdurende aandacht. Onze inwoners moeten zich veilig voelen in hun eigen leefomgeving. Mensen voelen zich veilig als er geen overlast is, als de inrichting en beheer van de openbare ruimte goed is (verlichting) en als er geen sprake is van vervuiling of storende graffiti. Het is belangrijk dat wijkagenten en Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA s) zichtbaar zijn in de wijk, en dat degenen die overlast veroorzaken worden gecorrigeerd en zo nodig bestraft. Ook de veiligheid in de leefomgeving is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Burgers moeten hun buurtgenoten aanspreken als zij overlast veroorzaken, de gemeente en de politie (wijkagenten) kunnen hierbij ondersteuning bieden, bijvoorbeeld via mediation. Daarnaast passen we waar mogelijk ook nieuwe manieren toe om ernstige overlast te beperken, denk hierbij aan de + aanpak voor overlastgevende jeugd. We voeren periodiek overleg met de politie en stemmen problematieken en de inzet van ons personeel met elkaar af. In uitzonderlijke gevallen, denk daarbij aan de uitbreiding van het COA, vragen we hiervoor bijzondere aandacht en laten we waar mogelijk onze wensen vastleggen door de Korpsleiding. Een ander belangrijk punt is de tijdige beschikbaarheid van hulpdiensten in onze gemeente. Voor de inzet van brandweer en ambulance zijn normtijden vastgesteld. Vanuit onze rol in de algemene besturen van Veiligheidsregio Midden- en West Brabant en de Regionale Ambulance Voorziening volgen we de inzet van deze diensten. Hierin monitoren we ook of de normtijden behaald worden. Daar waar er problemen zijn, treden we in overleg met de diensten en zoeken we een passende oplossing. De brandweertaken van de gemeente zijn overgebracht naar de veiligheidsregio. De vrijwilligers die zich inzetten voor de brandweer verdienen echter nog steeds onze warme aandacht en waardering. Wij houden de kostenontwikkeling bij de veiligheidsregio scherp in de gaten. Wij realiseren ons dat we in een groter verband samenwerken op het veiligheidsterrein. We proberen hierin maximaal invloed te hebben op het beleid en de financiën van de veiligheidsregio. Programmabegroting 2016 20

Resultaat 1 Terugdringen overlast van notoire overlastgevende gezinnen en jongeren. 1. Actief reageren op ernstige overlastsituaties en daar waar nodig zoeken naar nieuwe oplossingen. Voor de aanpak van ernstige overlastgevende situaties is jaarlijks een bedrag van 125.000 vrij gemaakt. Wij gebruiken dit o.a. voor de + aanpak voor overlastgevende jeugd. Voor de aanpak van overlastgevende gezinnen werken we met de zogeheten CMPG aanpak, dit staat voor Complexe Multi Probleem Gezinnen. De gemeente voert hierin regie in situaties waarin de reguliere inzet niet effectief blijkt te zijn of stagneert. Resultaat 2 Intensiveren handhavingsbeleid illegale bewoning op campings en elders binnen de gemeente. 1. Voortzetten van de handhaving op de permanente bewoning door een extern bureau. In 2012 zijn er middelen vrijgemaakt om de handhaving op de permanente bewoning op recreatieterreinen te starten. De inschatting was dat na een periode van drie jaar de werkzaamheden dusdanig zouden zijn dat ze meegenomen konden worden in de reguliere handhavingswerkzaamheden. Gebleken is dat we niet het volledige zicht hadden op de volle breedte van de problematiek. Uit een quickscan blijkt dat er zo n 60 objecten zijn waar mogelijk permanent gewoond wordt. Het gaat hier om objecten waarvoor geen gedoogbeschikking is afgegeven of waarvan de bewoners zich hebben ingeschreven in de BRP. Om de aanpak van de permanente bewoning een goed vervolg te kunnen geven is het nodig dat ook deze groep bewoners wordt aangeschreven op het verbod op permanente bewoning. Resultaat 3 Evaluatie van alcoholmatigingsbeleid. 1. Evaluatie van het preventie- en handhavingsplan alcohol In de wijziging van de Drank- en horecawet per 1 januari 2014 is opgenomen dat de gemeenteraad iedere vier jaar een preventie- en handhavingsplan alcohol vaststelt (artikel 43a DHW). Uw gemeenteraad heeft dit plan in 2014 vastgesteld. In 2016 staat een eerste evaluatie hiervan gepland. Resultaat 4 Aanpakken van overlast door hangjongeren. 1. Toepassen van de +aanpak voor jongeren. 2. Evaluatie van de + aanpak eind 2016. De +aanpak richt zich op jongeren die in een toenemende mate criminaliteit plegen, de zogenaamde 'harde kern jongeren' van Gilze en Rijen met een flink justitieel dossier. Samen met jongerenwerk, politie, andere betrokken (zorg)organisaties wordt per jongeren een plan van aanpak opgesteld, waaraan in gezamenlijkheid ook wordt gewerkt. Zoals afgesproken wordt deze aanpak in 2016 geëvalueerd. Programmabegroting 2016 21

Resultaat 5 Zorgdragen voor een adequate bluswatervoorziening in onze gemeente 1. Afhankelijk van de uitkomsten van het onderzoek dat door de Veiligheidsregio is verricht, bekijken wij onze bluswaterproblematiek en welke aanpak hiervoor nodig is. 2. Samen met de eigenaren van recreatieterreinen zorgen dat de brandveiligheidsvoorzieningen, waaronder bluswater, op orde zijn. 1. 1. Het onderzoek vanuit de Veiligheidsregio is naar verwachting eind 2015 gereed. In 2016 kijken we wat de consequenties zijn voor de wijze waarop we op dit moment de bluswatervoorzieningen hebben ingericht in onze gemeente. 2. 2. Brandveiligheidseisen recreatieterreinen Onze recreatieterreinen hebben allen een vergunning voor brandveilig gebruik. Als toezichthouder kijken we of de feitelijke situatie hieraan voldoet. Dit blijkt niet op alle terreinen zo te zijn. Ook is gebleken dat de vergunningen niet up-to-date zijn. Om ervoor te zorgen dat regelgeving, vergunning en feitelijke situatie in lijn zijn is het nodig een uitgebreide inventarisatie te doen van de feitelijke situatie. Hierbij wordt ook gekeken naar de aanwezige bluswatervoorzieningen op de terreinen. Programmabegroting 2016 22

Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 100 Bestuur L 1.101 938 978 978 978 978 B 0 0 18 18 18 18 110 Bestuursondersteuning L 3.818 4.586 12.929 12.763 12.851 12.852 B 38 0 0 0 0 0 120 Burgerzaken L 909 858 222 225 227 230 B 443 475 513 474 481 488 130 Openbare orde en veiligheid L 1.660 1.671 1.443 1.462 1.481 1.496 B 51 29 29 29 29 29 Totaal lasten programma 1 7.489 8.053 15.572 15.428 15.537 15.557 Totaal baten programma 1 531 504 560 522 529 536 Saldo lasten/baten programma 1 6.958 7.549 15.012 14.906 15.008 15.021 Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. In 2014 is het uitvoeringskrediet voor de fusie met de gemeente Alphen-Chaam en Baarle-Nassau L 1.228 V gevoteerd. De geraamde uitgaven in 2015 bedragen 1.228.000. 2. Bijdrage aan de ABG wordt in één bedrag geraamd op programma bestuursondersteuning. In L 12.434 N voorgaande jaren werden de bedrijfsvoeringskosten bij de verschillende programma s en producten verantwoord. 3. De opbrengst van de secretarieleges en het deel hiervan dat we moeten afdragen aan het Rijk hebben we bijgesteld op basis van de verwachte realisatie voor 2016. Ten opzichte van de begroting L B 7 38 V V 2015 resulteert dit per saldo in een voordeel van 45.000. 4. In 2015 hebben de verkiezingen van de Provinciale Staten en Waterschappen plaatsgevonden. Voor L 52 V 2016 zijn geen verkiezingen gepland. 5. De bijdrage aan de Veiligheidsregio is voor 2016 103.000 hoger dan in 2015. Dit wordt met name L 103 N veroorzaakt door het model duurzaam financieren ( 26.000) en indexering ( 32.000). Daarnaast waren er in 2015 incidentele voordelen als gevolg van vrijval reserve btw en positief jaarrekeningresultaat 2014, waardoor de bijdrage in 2015 lager was. 6. In 2015 zijn eenmalig extra middelen opgenomen voor brandveiligheidseisen op recreatieterreinen L 38 V 7. In voorgaande jaren belastten we de bedrijfsvoeringskosten door aan de diverse programma s. L 3.695 V Vanaf 2016 wordt de bijdrage aan de ABG geraamd op programma bestuursondersteuning en vindt er geen doorbelasting meer plaats aan de programma s. Ten opzichte van de begroting 2015 ontstaat er een voordeel. 8. Overige afwijkingen. L B 2 18 N V Totaal 7.463 N Programmabegroting 2016 23

Programmabegroting 2016 24

Programma 2 Ruimtelijke ontwikkeling Wat willen we bereiken? De gemeente Gilze en Rijen heeft vier dorpen in het groen: Gilze, Rijen, Hulten en Molenschot. We zijn een gemeente waar wordt gewoond en gewerkt. Binnen de gemeentegrenzen is er een ruim aanbod van sport en cultuur. Ook horecagelegenheden en winkels zijn voorhanden. De vier dorpen hebben ieder hun eigen karakter en sfeer. Eén ding hebben ze allemaal gemeen, namelijk de sterke binding met natuur en landschap. Onze opdracht is om de bestaande kwaliteit te behouden en waar mogelijk te versterken. Context en achtergronden De rol van de gemeente in de samenleving is aan het veranderen. Het zijn grote maatschappelijke, politieke, economische en technologische veranderingen tegelijk, die leiden tot een nieuwe verhouding tussen overheid en burger. We zien een Nederland waarin overheden, burgers en bedrijven steeds meer op basis van gelijkwaardigheid samenwerken. Deze ontwikkeling wordt versterkt doordat de overheid intussen ook steeds afhankelijker wordt van die burgerkracht. Dit is het effect van de economische crisis, de bezuinigingen en de decentralisaties. Tegelijkertijd krijgt de gemeentelijke overheid, zeker met de drie grote transities, een grotere rol met meer verantwoordelijkheden. Deze veranderingen hebben ook invloed op het ruimtelijke domein. De verandering wordt wellicht nog het beste aangeduid met de term uitnodigingsplanologie. In deze vorm is het niet meer de overheid die duidelijke regels stelt, waaraan initiatieven van burgers of ondernemers moeten voldoen, maar wordt op basis van gelijkwaardigheid gewerkt aan beleid en uitvoering. De Omgevingswet die in ontwikkeling is, sluit hierbij aan. Hierover hieronder meer. Totdat deze wet in werking treedt, werken we binnen de huidige wettelijke context voor het beleid op het gebied van Ruimtelijke Ordening. Deze is vastgelegd in de Wet ruimtelijke ordening (Wro). In deze wet is bepaald dat de gemeente voor het gehele grondgebied over actuele bestemmingsplannen dient te beschikken. Wij hebben dit in 2013 gerealiseerd door actualisatie van alle oude bestemmingsplannen. Uiteraard houden we ook in de toekomst onze plannen actueel. Gemeenten zijn verplicht om nieuwe bestemmingsplannen en bijna alle andere ruimtelijke ordeningsbesluiten via een website (www.ruimtelijkeplannen.nl) toegankelijk te maken. We voldoen aan die verplichting. Op onze website hebben we hiervoor een verwijzing gemaakt. Voor toekomstige bestemmingsplannen houden we rekening met de inhoud van de nieuwe structuurvisie stedelijk gebied. Kaderstellende beleidsnota s - Ambitiedocument Ambities Gilze en Rijen, nieuwe kansen! (2015) - Structuurvisie Stedelijk Gebied Gilze en Rijen (2015) - Stedenbouwkundige visie Spoorzone Rijen (2014) - Woonvisie 2012; - Welstandsbeleid (2011); - Strategische Agenda Hart van Brabant (2013); - Toekomstvisie Spoorzone 2014; - Uitvoeringstrategie Spoorzone 2015Beleid landschapsinvesteringen (2014); - Nota Grondbeleid (september 2012); - Regionaal convenant duurzaam bouwen (juli 2008); - Beleid externe Veiligheid (2008); Programmabegroting 2016 25

- Gemeentelijk geurbeleid 2008; - Structuurvisie Buitengebied 2008; - Erfgoedverordening 2010; - Beleidsplan Archeologische Monumentenzorg 2011; - Distributie Planologisch Onderzoek kern Gilze en kern Rijen 2012; - Centrumvisie kern Gilze 2012; - Centrumvisie kern Rijen 2012; - Toekomstplan binnensportaccommodatie kern Rijen 2012; - Visie bedrijventerreinen Haansberg en Broekakkers 2012. Wat gaan we ervoor doen? Product 200 Ruimtelijke ordening De afgelopen jaren zijn er op het terrein van de fysieke leefomgeving steeds meer wetten en regels ontstaan. Het omgevingsrecht bestaat inmiddels uit tientallen wetten en honderden regelingen voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. Zij hebben allemaal hun eigen uitgangspunten, werkwijzen en eisen. De wetgeving is daardoor te ingewikkeld geworden voor de mensen die ermee werken en het duurt vaak lang voordat een project kan starten Het Rijk is daarom met provincies, gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties het omgevingsrecht aan het vernieuwen. Om het concreet te maken: het huidige recht bestaat uit: 26 wetten, 4.700 artikelen, 120 Algemene Maatregelen van Bestuur en 120 Ministeriële Regelingen. De Omgevingswet wordt 1 wet met 349 artikelen, 4 Algemene Maatregelen van Bestuur en circa 10 Ministeriële Regelingen. In 2014 stuurde de minister van Infrastructuur en Milieu een wetsvoorstel voor de Omgevingswet naar de Tweede Kamer. Deze wet is nu in procedure en de verwachting is dat deze op 1 januari 2018 in werking treedt. Uitgangspunten Omgevingswet: Het moet eenvoudiger, efficiënter en beter Projecten moeten in samenhang en per gebied worden bekeken. Burgers en bedrijven zijn vroeg in het proces betrokken bij het maken van plannen. Procedures mogen niet meer eindeloos duren, regelgeving moet voorspelbaar, betaalbaar en transparant zijn. Onderzoekslasten kunnen aanzienlijk omlaag. Zekerheid en dynamiek Bescherming van burgers blijft een belangrijk doel van het omgevingsrecht. Daarnaast moet het ook uitnodigen tot nieuwe initiatieven en ontwikkelingen. Uitgangspunt is: kijken wat kan met waarborgen voor kwaliteit. Ruimte voor duurzame ontwikkeling Veel regels zijn verouderd en staan innovatieve ontwikkelingen, gericht op duurzaamheid, in de weg. Het huidige recht is niet toegesneden op nieuwe maatschappelijke opgaven. Het nieuwe omgevingsrecht ondersteunt en stimuleert de transitie naar een duurzame samenleving. Ruimte voor regionale verschillen Wat goed is voor de ene regio, is lang niet altijd geschikt voor de andere. Het nieuwe omgevingsrecht is flexibel, waardoor provincies en gemeenten regionaal en lokaal maatwerk kunnen leveren. Actieve en kwalitatief goede uitvoering Het nieuwe omgevingsrecht is flexibel en biedt transparante en doelmatige procedures. Die prikkelen bestuurders tot actief gedrag dat is gebaseerd op samenhangend beleid, kwalitatief goede besluiten, het geven van vertrouwen en het nemen van verantwoordelijkheid. Het duurt nog even voordat de Omgevingswet in werking treedt. Maar vooruitlopend daarop willen we al kijken in hoeverre we al kunnen werken vanuit de geest van deze nieuwe wetgeving. De Omgevingswet gaat namelijk niet alleen over wetgeving. De wet staat een manier van werken voor, waarover we al kennis kunnen opdoen en delen. Programmabegroting 2016 26

Resultaat 1 De organisatie voorbereiden op de Omgevingswet 1. Scholing en training organiseren op het gebied van Omgevingswet 2. Daar waar mogelijk experimenteren met de mogelijkheden die deze nieuwe wet ons biedt. Alhoewel de nieuwe wet op zijn vroegst per 1 januari 2018 van kracht wordt, achten we het van belang om nu reeds te starten met het werken volgens de uitganspunten van de wet. Duurzaamheid De gemeente intensiveert haar inzet op duurzaamheid. Omdat duurzaamheid een erg breed begrip is, focust de gemeente zich daarbij op de volgende onderwerpen: - energiebesparing bestaande woningvoorraad; - hernieuwbare energie (zon-, wind- en biogas e.d.); - ecologisch kapitaal (natuur- en landschap); - eigen organisatie (inclusief vastgoed en openbare verlichting). De gemeente heeft hierin vooral een stimulerende en regisserende rol. Bovendien een voorbeeldfunctie voor de eigen organisatie. De gemeente werkt nauw samen met bewoners en organisaties. Energie Gilze Rijen (ENGR) is bij de verdere aanpak een belangrijke gesprekspartner. We nemen actief deel aan regionale afstemming van activiteiten. Resultaat 1 Station Gilze en Rijen behouden en de kwaliteit daarvan vergroten op basis van de Toekomstvisie Spoorzone (zie ook programma 4). 1. Uitvoeringstrategie Spoorzone Rijen uitvoeren. 2. Nauw overleg met NS, ProRail en andere organisaties en betrokkenen. Openbaar vervoer is van groot economisch belang en levert een bijdrage aan een duurzame samenleving. Resultaat 2 Energetisch verbeteren van de bestaande woningvoorraad door enerzijds het ondersteunen van het initiatief binnen de regio Hart van Brabant en anderzijds in te spelen op lokale initiatieven. 1. Voorbeeldproject van ENGR ( Buurkracht ) actief ondersteunen. 2. Aansluiten bij de regionale deal binnen het samenwerkingsverband Hart van Brabant: Op weg naar energie-neutrale woningen binnen Hart van Brabant. Op dit gebied heeft de gemeente vooral een activerende en ondersteunende rol. Onder andere door (actief) aan te sluiten bij regionale en lokale initiatieven. Resultaat 3 Verbeteren van de duurzaamheid van woningen. 1. Bij nieuwbouwwoningen hanteren wij de wettelijke EPC norm. Daarom hanteren wij niet meer de GPRgebouwen. 2. In het plangebied Vliegende Vennen Noord-Oost gaan we voor energieneutrale woningbouw. 3. Wij onderzoeken manieren om ook bij de bestaande woningvoorraad energiebesparingen te realiseren. Programmabegroting 2016 27

Deze activiteiten moeten leiden tot een lager en duurzamer energiegebruik. Resultaat 4 Wij stellen energieambitie op in overleg met Energie Gilze en Rijen (ENGR). 1. Ontwikkelen van concrete activiteiten, eventueel met ENGR, en het faciliteren daarvan. 2. Energiebesparingen op het gebied van bestaande openbare verlichting. 3. Waar mogelijk toepassen van Led-verlichting bij nieuwe projecten. 4. Verbeteren van de energielabels voor het vastgoed van de gemeente en het opstellen van een projectplan voor alle gebouwen met een nader uit te werken fasering. Hierbij aandacht voor: o Ruimte voor de toepassing van zonne-energie, oplaadpunten, besparingen en isolatie; o Verduurzamen van de openbare verlichting o.b.v. de vastgestelde beleidsvisie; o Verduurzamen van gemeentelijke bouwen en optimaal benutten van duurzame energiebronnen met zonnepanelen e.d.; Product 210 Bouwen en wonen De gemeente Gilze en Rijen is in trek als woongemeente. Volgens de bevolkings- en woningbehoefteprognose 2014 van de Provincie, groeit de gemeente Gilze en Rijen nog enigszins. Ook de gemeente Gilze en Rijen heeft last gehad van de crisis in de woningbouw. Doordat de verkoop van woningen stil kwam te liggen, konden bouwprojecten niet, of niet volgens planning, tot ontwikkeling komen. Inmiddels zien we dat de woningverkoop (landelijk en regionaal) weer aantrekt. Woningbouw is en blijft daarom belangrijk in de gemeente, waarbij we meer en meer in regionaal verband kijken naar de daadwerkelijke kwaliteit van woningen die noodzakelijk zijn. Daarom blijven we werken met mogelijkheden voor verkoop van grondkavels in alle kernen, zowel voor individuen, als voor bouwcollectieven (CPO). Om starters te stimuleren om over te gaan tot een woningaankoop, kennen we de starterslening. We brengen deze regeling onder de aandacht op informatiebijeenkomsten bij woningbouwplannen en via onze website. Bij de keuze en invulling van woningbouwprojecten gelden de volgende randvoorwaarden: We bouwen naar behoefte (lokaal en regionaal); Inbreiding gaat voor uitbreiding; We geven ruimte voor Collectief Particulier Opdrachtgeverschap (CPO) en particulier Opdrachtgeverschap (PO); Door middel van PPS constructies en marktconsultatie werken we samen met corporaties en ontwikkelaars; In principe geen nieuwe strategische aankopen van gronden waarvoor, binnen een korte periode, geen concrete bestemming is; Tijdelijke invulling van braakliggende terreinen als gevolg van stagnerende projecten, in samenspraak met eigenaren en omwonenden. Over de lopende projecten rapporteren we eens per kwartaal in de voortgangsrapportages. We hanteren gedifferentieerde grondprijzen en nemen dit jaarlijks mee in de totstandkoming van het grondprijsbeleid. Tevens nemen wij de differentiatie van grondprijzen op in de benchmark onder gemeenten in Midden-Brabant. Als het gaat om Wabo vergunningverlening en toezicht, staan er verschillende grote wetswijzigingen op stapel. Een belangrijke is de komst van de Wet Private kwaliteitsborging. Hiermee worden de verantwoordelijkheden in de bouw anders neergelegd en wordt de markt primair verantwoordelijk voor de kwaliteit van de bouw. Dit Programmabegroting 2016 28

gaat betekenen dat de gemeenten in haar vergunningverlening en toezicht niet meer kijken naar o.a. constructieve veiligheid en brandveiligheid. Hiermee verandert ook de hele financiering van het bouw- en woningtoezicht. De ingangsdatum van deze wet stond gepland op 1 januari 2016, maar deze datum is losgelaten. Op welke wijze en wanneer deze wet in werking treedt is niet duidelijk. Resultaat 1 Blijvende lobby in spoor-overleggen bij Provincie, ministerie en Prorail. 1. Actief deelnemen aan provinciale werkgroep aanleg 3 e spoor Betuwelijn. 2. Actief deelnemen een provinciale werkgroep taskforce Brabantroute. 3 Inventarisatie laten uitvoeren van de gevolgen van invoering Brabantspoor 2014 (routering gevaarlijke stoffen). 4 Indienen subsidieverzoek tunnel in de plaats van overweg Oosterhoutseweg (samen met provincie). We besteden aandacht aan het terugdringen van vervoer van gevaarlijke stoffen over de Brabantroute, spoorse doorsnijdingen en geluidsoverlast. Resultaat 2 Plannen uitwerken voor woningbouw in alle vier de kernen na 2020 en uitgifte van vrije kavels naar behoefte. Specifieke activiteiten in 2016 1. Om ervoor te zorgen dat de behoefte aan woningen goed in lijn blijft met de plannen die gemaakt worden, gaan we in 2016 een methodiek ontwikkelen om dit te monitoren. De gemeente heeft voldoende gronden in de kernen Gilze en Rijen in bezit om tot 2030 te voorzien in de behoefte aan nieuwbouw. Daarnaast zijn er initiatieven op particuliere gronden. Resultaat 3 Ontwikkelen van projecten. 1. Start woningbouw Centrumplan Gilze, parkdeel. 2. Planontwikkeling voor Centrumplan Gilze, centrumdeel. 3. Planontwikkeling Gilze Zuid-West. 4. Onderzoek haalbaarheid Centrumplan Oost in Rijen. 5. Voortzetten woningbouw Vliegende Vennen. 6. Woningbouw Hulten. 7. Woningbouw Molenschot. 1. Het bestemmingsplan voor het parkdeel is onherroepelijk en de woningbouw start in 2015. 2. Voor het centrumdeel starten we met de planontwikkeling. We proberen daarbij de gronden te verwerven van de diverse particuliere eigenaren. 3. Er is nog geen overeenstemming met de provincie over de gezamenlijk opgestelde overeenkomst. Afhankelijk van de uitkomsten van het overleg met de provincie plannen we vervolgacties. 4. Het onderzoek naar de haalbaarheid van een plan loopt. Een eventuele Bypass maakt onderdeel uit van het onderzoek. 5. Hierbij streven we naar het realiseren van een project met energieneutrale woningen en een CPO-project. 6. In Hulten lopen twee ontwikkelingen: een CPO project en een Ruimte voor Ruimte project. Het bestemmingsplan Eikenveld is vastgesteld. We verwachten dat in 2016 de bouw kan starten. 7. De bouw van woningen aan de Veenstraat is in 2014 gestart en loopt door in 2016. Programmabegroting 2016 29

bedragen x 1.000 Resultaat 4 Passend beleid ontwikkelen waarbij versoepelen van de regelgeving het uitgangspunt is. 1. Opstellen welstandbeleid, 2. Actualisatie Bestemmingsplan Molenschot vaststellen 3. Actualisatie bestemmingsplan Aeroparc vaststellen Regelgeving t.a.v. het Buitengebied wordt geactualiseerd. Bij nieuwe bestemmingsplannen die we ontwikkelen, kijken we nadrukkelijk naar nut en noodzaak van de regels die we opnemen. We maken plannen die passend zijn voor de vraag die voorligt. Voor het Buitengebied stond een actualisatie gepland. We willen vooruitlopend op de Omgevingswet gebruik maken van mogelijkheden om te experimenteren met deze nieuwe wetgeving. We gebruiken het buitengebied als pilot hiervoor. De evaluatie van het welstandsbeleid heeft in 2015 plaatsgevonden. De resultaten worden meegenomen in het opstellen van het nieuwe beleid in 2016. Opbrengst bouwleges 550 500 450 400 350 300 250 200 506 446 450 374 204 2012 2013 2014 2015 (begroot) 2016 (begroot) Product 220 Bouwgrondexploitatie In de paragraaf Grondbeleid gaan we uitgebreid in op de grondexploitaties. Product 230 Volkshuisvesting Per 1 januari 2015 is de Huisvestingswet in werking getreden. De Huisvestingswet heeft als doel mogelijkheden te bieden om de positie van kwetsbare groepen op de woningmarkt te beschermen. In het kader van deze nieuwe wetgeving zijn de woningbouwcoöperaties beperkt in de mogelijkheden tot nieuwbouw. Ze mogen zich enkel nog richten op hun doelgroep en dat zijn mensen die niet zelfstandig in een woning kunnen voorzien. Het is aan de gemeente om prestatieafspraken te maken met coöperaties over de huisvesting van de doelgroep. Een actuele woonvisie moet ten grondslag liggen aan deze afspraken. Voor Gilze en Rijen is een nieuw woonkader in voorbereiding. Dit wordt regionaal opgesteld en lokaal uitgewerkt. Dit woonkader wordt in 2016 vastgesteld. Programmabegroting 2016 30

Resultaat 1 Borgen dat er voldoende woonruimte is voor mensen die niet zelfstandig in woonruimte kunnen voorzien. 1. Het opstellen van een woonkader op basis waarvan prestatie-afspraken gemaakt kunnen worden met woningbouwcoöperaties. 2. Daar waar mogelijk experimenteren met mogelijkheden om woonruimte voor de doelgroep beschikbaar te krijgen Primair heeft de woningbouwcoöperatie de taak om betaalbare woonruimte aan te bieden. Omdat de behoefte hieraan groot is, willen we als gemeente kijken of we dit ook op andere manieren kunnen stimuleren. Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 200 Ruimtelijke ordening L 347 440 130 58 58 58 B 12 0 0 0 0 0 210 Bouwen en wonen L 1.296 1.238 86 86 85 85 B 513 476 480 486 493 500 220 Bouwgrondexploitatie L 5.009 8.685 9.154 6.411 5.372 5.923 B 5.214 8.061 8.379 5.614 5.615 5.615 230 Volkshuisvesting L 308 302 175 190 144 141 B 71 68 59 30 31 32 240 Monumentenzorg L 70 64 58 58 58 58 B 0 0 0-0- 0-0- Totaal lasten programma 2 7.031 10.729 9.601 6.802 5.717 6.264 Totaal baten programma 2 5.810 8.604 8.917 6.130 6.138 6.147 Saldo lasten/baten programma 2 1.221 2.125 684 672 421-117 Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. In 2015 zijn eenmalig hogere middelen opgenomen voor de voorbereiding van het project L 110 V verbreding N282. 2. De baten en lasten van de grondexploitatie zijn gebaseerd op de onderliggende exploitaties, het betreft met name de complexen Midden Brabant Poort en Vliegende Vennen Noordoost. Voor 2016 L B 521 318 N V wordt een resultaat verwacht van 373.000 nadeel (2015 170.000 nadeel). 3. In 2016 hebben we ten opzichte van 2015 te maken met hogere rentekosten voor de L 31 N startersleningen door extra stortingen in dit fonds. 4. In voorgaande jaren belastten we de bedrijfsvoeringskosten door aan de diverse programma s. L 1.525 V Vanaf 2016 wordt de bijdrage aan de ABG geraamd op programma 1 en vindt er geen doorbelasting meer plaats aan de programma s. Ten opzichte van de begroting 2015 ontstaat er een voordeel. 5. Overige afwijkingen. L B 45 5 V N Totaal 1.441 V Programmabegroting 2016 31

Programmabegroting 2016 32

Programma 3 Openbare ruimte Wat willen we bereiken? Wij willen dat onze inwoners tevreden zijn over de kwaliteit van de openbare ruimte in hun directe omgeving. De inwoners van onze gemeente zijn het meest betrokken bij hun eigen wijk, weten het beste wat daar speelt, wat de problemen zijn en hoe die problemen opgelost kunnen worden. Inrichten en onderhouden van de openbare ruimte in buurten en wijken doen we daarom zoveel mogelijk samen met de bewoners. Uitgangspunt hierbij is dat de openbare ruimte goed toegankelijk is voor senioren en mindervaliden. In relatie met programma 4 willen we er ook graag voor zorgen dat de openbare ruimte onze bewoners uitnodigt om meer te bewegen (fietsen, wandelen, hardlopen, buitenspelen). Dit in verband met de stimulering van sport en bewegen. Bij onze aanpak wijk- en buurtbeheer gaan we in gesprek met de bewoners en buurtverenigingen om samen plannen te maken. Wij faciliteren daarbij om te komen tot een gedragen oplossing of aanpak in de buurt. Bij conflicten stimuleren wij bewoners om met elkaar in gesprek te gaan en bieden we eventueel ondersteuning aan. Samen met inwoners houden we regelmatig een schouw in de gemeente om de staat van het onderhoud te bepalen. Via de BuitenBeter app kunnen inwoners problemen in de openbare ruimte eenvoudig doorgeven aan de gemeente. Wij handelen meldingen snel en professioneel af. We willen in de hele gemeente breedband internet faciliteren, ook in het buitengebied en op bedrijventerreinen. Het uitgangspunt van de gemeente is om plaatselijke initiatieven van burgers en bedrijven te faciliteren en te ondersteunen, maar in deze projecten niet te participeren, omdat hier geen taak voor de gemeente Gilze en Rijen ligt. We maken daarbij gebruik van externe fondsen (provincie, EU) en private initiatieven. Context en achtergronden Woonomgeving De kwaliteit van de woonomgeving wordt onder meer bepaald door de manier waarop de gebruikers er mee omgaan. We nemen maatregelen om het gedrag van de gebruikers te beïnvloeden (lawaai, rommel, hondenpoep, hard rijden), maar de gemeente blijft daarbij afhankelijk van de inzet en goede wil van haar burgers. We betrekken inwoners en bedrijven nadrukkelijk bij plannen tot herinrichting van het openbaar gebied. We spelen daarbij zo goed mogelijk in op de wensen en ideeën die bij de bewoners en bedrijven leven over de inrichting van hun woon- en werkomgeving. De gemeente is eindverantwoordelijk voor (het behoud van) de kwaliteit van de openbare ruimte en voor de naleving van vastgesteld beleid en wetgeving. In ieder project geven wij de kaders van tevoren duidelijk aan. Wij stimuleren inwoners en bedrijven een grotere verantwoordelijkheid te dragen bij de realisering van projecten. Landschap Het buitengebied van onze gemeente bepaalt in belangrijke mate het karakter van onze gemeente. Een groot deel is in gebruik voor agrarische doeleinden, maar een ander groot deel bestaat uit open landschap in afwisseling met uitgestrekte bos- en natuurgebieden. Dat zorgt voor een aantrekkelijk recreatief aanbod. Wij maken ons sterk voor behoud en versterking van die verscheidenheid en kwaliteiten. We voeren hierover intensief en open overleg met de betreffende organisaties en betrokkenen. Wij ondersteunen ontwikkeling van de agrarische sector, mits dit past in de totale ontwikkeling van onze gemeente en het landelijk en provinciaal beleid. Programmabegroting 2016 33

Bij natuur en landschap zetten wij niet zo zeer in op vergroting van de betreffende gebieden maar veel meer op verbetering van de kwaliteit daarvan. Dat laatste doen we samen met alle betrokken partijen en organisaties. Goede voorbeelden zijn o.a. vervolgplannen van de Ecologische VerbindingsZone (EVZ) de Boomkikker, ontwikkeling van het gebied rond de Gilzer Wouwerbeek en de zuidflank van Gilze. Samen met het Brabants Landschap richten we de besteding van het budget Groen Blauwe Diensten vooral daarop. Ook vinden we het belangrijk dat het ons omringend landschap bewandelbaar is. Daarom hechten we waarde aan het realiseren van ommetjes o.a. in Molenschot en Hulten. Wij vinden het vergroten van de biodiversiteit erg belangrijk. We hebben hiervoor samen met de NLGR (Natuur- en Landschapsvereniging Gilze en Rijen) een werkplan opgesteld. Centraal staat daarin het versterken van de biotoop van de steenuil, in 2010 gekozen als ambassadeur voor de biodiversiteit in onze gemeente. Onze rol is vooral die van regisseur. We organiseren diverse vormen van overleg met onder andere de ZLTO (Zuidelijke Land en Tuinbouw Organisatie), de NLGR (Natuur en Landschapsvereniging Gilze en Rijen), het Waterschap, Brabants Landschap, Staatsbosbeheer en het ministerie van Defensie. Verkeer Het verkeersbeleid in Gilze en Rijen maakt het inwoners en bezoekers mogelijk zich veilig en snel te verplaatsen. Het beleid draagt tevens bij aan een veilige en leefbare omgeving waar het goed wonen, werken en recreëren is. De gedachte achter het concept "Duurzaam Veilig" heeft zich de afgelopen jaren bewezen en blijft de komende jaren de hoeksteen van het verkeersbeleid van de gemeente Gilze en Rijen. In het verkeersbeleid kiezen wij voor de drie pijlers bereikbaarheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid. Er is niet voor gekozen om in één van de drie pijlers uit te blinken, maar het in een gezonde onderlinge balans te brengen en te houden. Het gemeentelijke verkeersbeleid sluit aan op het Rijks- en Provinciaal beleid. Om aan de beleidsuitgangspunten invulling te geven voeren we de projecten, die in het meerjarenuitvoeringsprogramma zijn opgenomen, uit. Het uitvoeringsprogramma stellen we jaarlijks bij om goed op de veranderende omstandigheden in te kunnen spelen. Hierbij houden we rekening met de beschikbare middelen zoals die in de meerjarenbegroting zijn opgenomen. Kaderstellende beleidsnota s - Afvalplan Gilze en Rijen (september 2011); - Gemeentelijk geurbeleid (november 2008); - Integraal Kwaliteitsplan Beheer Openbare Ruimte (14 maart 2005); - Nota speelruimtebeleid (september 2011); - Groenstructuurplan (2011); - Werkplan landschapsontwikkeling en biodiversiteit Gilze en Rijen 2012; - Nota buurtbeheer nieuwe stijl Samen de leefbaarheid verbeteren (april 2013); - Contract Groen Blauwe Diensten provincie Noord-Brabant en Brabants Landschap 2014-2017; - Verkeer - en Vervoersplan (GVVP) 2009-2015; - MER N282; - Strategische Agenda Hart van Brabant (2013); - Nieuwe structuurvisie stedelijk gebied (2015); - Kapbeleid gemeente Gilze en Rijen (2013); - Uitvoeringsstrategie Spoorzone (2015); - (verbrede) Gemeentelijke Rioleringsplan (vgrp) (2015) Wat gaan we ervoor doen? Product 300 Milieubeheer De gemeente voert belangrijke taken uit op het gebied van milieu, afvalinzameling, rioolbeheer, vergunningverlening en toezicht van milieuaspecten in het kader van de WABO. De inhoudelijke kennis over deze onderdelen is sinds 2013 georganiseerd binnen de Omgevingsdienst Midden- en West Brabant. Voorts voert de gemeente taken uit op het gebied van bodemonderzoek, sanering van woningen in verband met verkeerslawaai, ondersteuning van Prorail bij de sanering van spoorweglawaai volgens de wet Swung en Programmabegroting 2016 34

diverse activiteiten op gebied van groen en duurzaamheid. Daarnaast heeft de gemeente bij haar eigen bedrijfsvoering een voorbeeldfunctie als het gaat om milieuvriendelijkheid, zoals milieuvriendelijk onkruidbeheer, inzet van elektrische auto s en duurzame straatverlichting. De luchtmachtbasis is een belangrijke werkgever voor de gemeente en zet onze gemeente op de kaart. Wij zijn er trots op dat vanuit Gilze en Rijen een bijdrage wordt geleverd aan belangrijke vredesmissies in de wereld. De basis heeft ook een keerzijde. Veel van onze inwoners ondervinden geluidoverlast door de vliegbewegingen van de helikopters. Wij nemen deel aan de COVM (Commissie Overleg & Voorlichting Milieuhygiëne vliegbasis Gilze-Rijen) en vragen aandacht voor een goede registratie van de klachten en een goede behandeling daarvan. Erg belangrijk in 2016 wordt het nieuwe Luchthavenbesluit. Dat besluit moet voor 1 november 2016 zijn vastgesteld door de Minister van Defensie en vervangt de thans bestaande geluidzone (kosteneenheid) rond de vliegbasis. Wij bereiden ons actief voor op het tot stand komen van dat besluit. Bij de inzameling van huishoudelijk afval kennen we twee mogelijkheden: de huis-aan-huis inzameling en de brengmogelijkheid op de milieustraat. In het afvalplan 2012-2016 is de ambitie aangegeven om de successen van het diftarsysteem verder uit te bouwen. Dus (nog) minder afval en meer grondstof door meer afvalscheiding, lagere kosten, een betere invulling van de vervuiler betaalt en een serviceniveau dat op een goed peil blijft. Resultaat 1 Terugdringen van de overlast van vliegverkeer via deelname aan de COVM, verbetering van de klachtenregistratie en voorbereiding op het nieuwe Luchthavenbesluit 1. Actief deelnemen aan de COVM. 2. Actief inspelen op ontwikkelingen met betrekking tot de voorbereiding van het nieuwe Luchthavenbesluit 2016. 3. Toezien op goede registratie en afdoening van klachten. Via goede contacten met defensie behartigen we de belangen van de inwoners waar het gaat om het beperken van de geluidsoverlast van de Vliegbasis. Resultaat 2 Diftar systeem de komende vier jaar handhaven met een jaarlijkse evaluatie. Het systeem waar mogelijk verder verfijnen. 1. Evalueren afvalplan 2012-2016; op basis van de uitkomsten van de evaluatie opnieuw de ambitie vast stellen voor de komende 4 jaar tot 2020. 2. Afhankelijk van de gestelde ambitie een plan van maatregelen opstellen voor het eventueel verder verminderen van restafval. 3. Monitoren aanbiedgedrag voor de beoordeling van de juistheid voor de tariefstelling. 1. Het ministerie van I en M heeft in het Programma VANG als doelstelling opgenomen de hoeveelheid huishoudelijk restafval in Nederland terug te brengen naar gemiddeld 100 kilo per inwoner per jaar. Dat is een grote opgave die extra inspanningen van onze gemeente vraagt (2014: 128 kg per inwoner). 2. Gelet op de resultaten in 2014 mag niet worden verwacht dat zonder aanpassingen van bestaande maatregelen of de introductie van nieuwe maatregelen de hoeveelheid restafval nog verder vermindert en meer afvalscheiding wordt gerealiseerd. 3. We evalueren de hoogte van de tarieven voor de huis aan huis inzameling in vergelijk met tarief grof afval milieustraat. Programmabegroting 2016 35

Resultaat 3 Uitvoeren van de onkruidbestrijding op een milieuvriendelijke wijze. Resultaat 4 Onderzoek naar uitbreiden en flexibiliseren van de openstelling van de milieustraat. 1. Toets laten uitvoeren voor certificering volgens de barometer duurzaam terrein beheer. De staatssecretaris van I en M stelt in haar brief van 22 april 2015 dat met ingang van het groeiseizoen van 2016 het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen op verhardingen verboden is. Dit wordt geregeld door middel van een aanpassing van het Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Omdat er haalbare en betaalbare niet-chemische technieken en methoden zijn voor het bestrijden van onkruiden op verhardingen, is het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen voor deze toepassing overbodig. 1. Bij de evaluatie van het afvalplan wordt ook de verruiming van openingstijden milieustraat meegenomen, niet alleen als servicemaatregel, maar ook in het kader van de doelstellingen op het gebied van afvalscheiding. De afgelopen jaren 2006-2014 zijn de jaarlijkse bezoekers aantallen van ruim 28.600 iets toegenomen terwijl de hoeveelheid grof restafval met meer dan de helft is verminderd. Het alleen betalen voor restafval en het gratis kunnen aanbieden van de herbruikbare afvalstoffen hebben de bezoekers van de milieustraat positief opgepakt door nog meer het afval gescheiden aan te leveren. Product 310 Gemeentereiniging In onze gemeente stimuleren wij bewoners, scholen/verenigingen en maatschappelijke organisaties om mee te werken aan een schone omgeving. Of het nu is door geen afval achter te laten, door zo af en toe eens de stoep te vegen of door regelmatig deel te nemen aan opschoonactiviteiten in de buurt: iedereen kan mee doen! Dit doen wij onder de vlag van de campagne Hou Gilze Rijen Schoon. Resultaat 1 Tegengaan van zwerfvuil en hondenpoep, onder andere door communicatie en inzet van BOA s en aanpassing APV. 1. Extra aanpak zwerfafval in het buitengebied. 2. In aansluiting op de campagne hou Gilze Rijen schoon nieuwe acties organiseren waarmee een extra impuls wordt gegeven aan participatie van inwoners en verenigingen. 1. Vanuit de raamovereenkomst verpakkingen 2013-2022 zijn voor het derde jaar financiële middelen toegezegd voor de extra aanpak van zwerfafval in het buitengebied. Naast het ruimen en meten van zwerfafval is de aanpak vooral gericht op het voorkomen van zwerfafval. 2. Participatie van inwoners en verenigingen in schoonmaak acties zoals de jaarlijkse opzoomerdag draagt bij aan extra aandacht voor het onderwerp. Waarbij het vooral gaat om bewustwording en gedragsverandering. Programmabegroting 2016 36

x 1.000 kg Afvalstromen 4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0 2012 2013 2014 2015 (begroot) 2016 (begroot) Product 320 Riolering Gilze en Rijen kent relatief weinig oppervlaktewater. De gemeente heeft wel een belangrijke taak op gebied van rioolbeheer. Dit wordt uitgevoerd conform het (verbrede) Gemeentelijke Rioleringsplan (vgrp) uit 2015. Dit gebeurt de afgelopen jaren steeds meer in samenwerking met de buurgemeenten en het waterschap. Hiervoor is een overeenkomst getekend. Jaarlijks stemmen we af welke projecten we in regionaal verband gaan uitvoeren. Resultaat 1 Uitwerken alternatief voor bergbezinkvoorziening Wolfsweide 1. Voorbereiden alternatief in samenwerking met het waterschap en bewoners. Realisering van het bergbezinkbassin staat al enkele jaren op de planning. In 2016 willen we tot besluitvorming komen, waarbij we alternatieven betrekken. Product 330 (Spoor)wegen De gemeente streeft naar een goede verkeersveiligheid en bereikbaarheid. Uitgangspunt is dat we streven naar nul verkeersslachtoffers. De gemeente Gilze en Rijen is goed bereikbaar onder andere via de snelweg A58, de Provinciale weg N282 en het spoor. De goede bereikbaarheid van de gemeente is een belangrijke vestigingsvoorwaarde voor bedrijven en (nieuwe) inwoners. Verder versterken we de structurele regionale lobby voor de verbreding van de A58, vooral het traject Breda Tilburg. Omdat Gilze en Rijen geen middelbaar onderwijs kent, gaan veel jongeren op de fiets naar een school in Dongen, Oosterhout, Breda of Tilburg. Het is belangrijk dat de fietsverbindingen met die plaatsen veilig zijn. De verbreding van de N282 dient zich aan. Dit heeft veel gevolgen voor Rijen en Hulten. Bij het aanleggen van de weg houden we rekening met de verkeersprognoses uit het nieuwe verkeersmodel. Het huidige gemeentelijke verkeers- en vervoersplan loopt tot 2016, en is de basis geweest voor alle investeringen in wegen en fietspaden in de afgelopen periode. De faciliteiten op en rond het station worden verbeterd overeenkomstig de Toekomstvisie Spoorzone. Verkeersveiligheid is een verantwoordelijkheid van zowel de weggebruiker als van de gemeente. Verkeersdeelnemers moeten zich houden aan de regels en zijn zelf verantwoordelijk om goed op te letten in het verkeer. Wij moeten zorgen voor een veilige infrastructuur, vooral voor kwetsbare verkeersdeelnemers zoals fietsers en voetgangers. Ook verkeersveiligheid rondom scholen en op schoolroutes heeft onze aandacht. Wij bespreken verkeersveiligheid regelmatig in de verkeerscommissie samen met de politie en VVN. De gemeente heeft maar een bescheiden invloed op het openbaar vervoer. Het is wel van belang dat wij onze beleidsvoornemens verwoorden in het GVVP en deze onder de aandacht brengen bij de betrokken partijen. Programmabegroting 2016 37

Spoor De uitvoeringsstrategie is in 2015 vastgesteld. In 2016 beginnen we met de voorbereiding van de uitvoering van de hierin genoemde maatregelen. Daarvoor hebben we in de begroting 100.000 geraamd. Voor de lange termijn moeten we nog reserveringen gaan opnemen of besluiten nemen om die maatregelen te kunnen realiseren. Voor het Landelijk Verbeterprogramma Overwegen hebben we in 2015 een aanvraag ingediend. In de pilot SWUNG verwachten we in 2016 een definitief ontwerp van de geluidschermen en stemmen dit af met de ontwikkelingen rondom de spoorzone. Resultaat 1 Vaststellen nieuw GVVP in 2016, met aandacht voor veilige fietsverbindingen. 1. Opstellen en vaststellen nieuw GVVP in 2016. Opstellen van een nieuw gemeentelijk verkeersplan gebaseerd op de regionale ontwikkelingen en gemeentelijke ambities. Resultaat 2 Aanpak diverse fietsverbindingen. 1. We bereiden de uitwerking van een fietsvoorziening Molenschot-Gilze voor. Daarna plannen we de uitvoering. 2. Nader uitwerken van het in 2015 gekozen alternatief voor het opknappen van het fietspad Tilburgsebaan. Afhankelijk hiervan plannen we de uitvoering. 3. Als we tot een plan zijn gekomen plannen we de uitvoering om de bochten in de Mary Zeldenrustlaan aan te passen. De gewenste verbeteringen vergen een goede voorbereiding en een gedegen afweging van de alternatieven. Resultaat 3 Verbreding N282. 1. Communicatie met en inspraak voor omwonenden bij de aanpassingen in en rondom Hulten, behorende bij de planvorming van de verbreding en omleiding van de N282, gedurende het hele proces. 2. Bestemmingsplan wijzigen. De wijzigingen bereiden we voor, in goed overleg met de bewoners, de provincie en de gemeente Tilburg. Resultaat 4 Maatregelen Uitvoeringsstrategie Spoorzone 1. Overleg met partijen om wat in het uitvoeringsprogramma Spoorzone is opgenomen te gaan voorbereiden. 2. Ontwerp geluidschermen 1. We werken de maatregelen integraal uit als onderdeel van de ontwikkeling spoorzone in relatie tot de pilot SWUNG. Waarbij we rekening houden met verwijderen wachtspoor, aanleg van zuidelijke toegang, aanpassen perrons en overwegen (LVO). 2. We verwachten het ontwerp van de geluidschermen in 2016 gereed te hebben in overleg met ProRail en de bewoners. Programmabegroting 2016 38

Resultaat 5 Aanpakken van straten waar de doorstroming of de verkeersveiligheid in het geding is. 1. Verder uitwerken van de alternatieven Raadhuisplein met de betrokken partijen. In 2015 hebben we hiervoor een voorbereidend onderzoek afgerond. Resultaat 6 Verkeersveilig maken van schoolroutes. 1. Overleg met de scholen over onder andere de veiligheid van de schoolroutes. Afgelopen jaren is door de uitvoering van het Octopus project de veiligheid rondom de school en schoolroutes al flink verbeterd. We hebben regelmatig overleg met de scholen en besteden hier aandacht aan. Als er knelpunten zijn/ontstaan dan pakken we die aan. Resultaat 7 Alle vormen van vervoer koppelen binnen een systeem met één (privaatpubliekrechtelijke) regiecentrale en daaraan gekoppeld de inkoop van vervoer. 1. Aanbesteding voor het doelgroepenvervoer (starten met regiotaxi). De gemeente Gilze en Rijen wil met de regio `hart van Brabant` een organisatiemodel voor efficiënt doelgroepenvervoer (vervoer regiotaxi, leerlingenvervoer, Awbz vervoer en Wmo vervoer) dat optimale mogelijkheden geeft het kantelingsbeleid voort te zetten, dat integrale regie op vervoer kan voeren en ten alle tijden mee kan ademen met de dynamiek in het vervoer. Product 340 Groen, natuur en landschap Gilze en Rijen is en blijft een groene gemeente, gelegen tussen twee grote steden. Wij streven naar een goede balans tussen natuur, (verbrede) landbouw en recreatie & toerisme. Het Bestemmingsplan Buitengebied is het ruimtelijk en wettelijk kader waaraan functies, activiteiten en ontwikkelingen getoetst worden. Wij overleggen structureel met de ZLTO, NLGR, Brabants Landschap e.d. over het afstemmen van elkaars activiteiten. Wij staan open voor het verplaatsen van agrarische bedrijven als er sprake is van een conflict met de leefomgeving, mits dit past binnen de bestaande regelgeving. Wij vinden het belangrijk, dat de biodiversiteit wordt vergroot. Bij gemeentelijke werkzaamheden houden we daar rekening mee, bijvoorbeeld door gevarieerd gebruik van geschikt plantmateriaal. We gaan binnen onze gemeente zorgvuldig om met bestaande groene elementen (houtwallen e.d.) en bomen. We zoeken hiervoor ook de samenwerking met onze burgers en de NLGR en ZLTO. Wij streven bij de ruimtelijke inrichting van onze gemeente naar een goede balans tussen bouwen en groen. Hierbij verliezen we de wensen van de burgers niet uit het oog. Bij nieuwe projecten proberen we flora en fauna zoveel mogelijk te ontzien of in te passen. Waar dat niet kan zorgen wij voor voldoende kwalitatieve en kwantitatieve compensatie. Als dit past in de omgeving krijgen zo veel mogelijk (inheemse) soorten bomen en planten een kans. Uitgangspunt bij onze projecten is het behouden en versterken van het groen in het buitengebied en in de dorpen. We zoeken waar mogelijk groene samenwerking met burgers, bedrijven, buurgemeenten en andere overheden. Voor het duurzaam inrichten van het groen in de gemeente stellen we in onze contracten eisen aan duurzaamheid voor de projectrealisatie, toe te passen materialen en planten. Resultaat 1 Voortzetting Integraal beheer openbare ruimte met verschillende kwaliteitsniveaus. 1. De haalbaarheid van het hoge ambitie niveau A nader bezien voor de centrumgebieden. 2. Uitvoeren algemene schouw ronde. 3. Uitvoeren jaarlijkse burgerschouwen (2x per jaar). Programmabegroting 2016 39

1. Circa 17 % van het onderhoud openbare ruimte ter plaatse van vooral de centrumgebieden voldoet niet aan de hoge kwaliteitscriteria van IBOR. We bezien of de extra benodigde kosten voor het dagelijks beheer in verhouding staan tot de meerwaarde in beeldkwaliteit. 2. Middels een algemene schouw wordt gemeten in hoeverre wordt voldaan aan de vast gestelde kwaliteitscriteria. 3. Jaarlijks wordt door circa 15 burgers in twee rondes in Gilze en Rijen een burgerschouw uitgevoerd. Resultaat 2 Landschapsprojecten in samenspraak met ZLTO, NLGR en andere stakeholders. 1. Uitvoeren van de projecten uit het werkplan landschapsontwikkeling en biodiversiteit 2012. 2. Voortdurend overleg met alle betrokkene organisaties via het zogenaamde Groot Overleg. Landschapsontwikkeling. 3. Uitvoeren van een pilot in het Broek (Oostelijk buitengebied Rijen) waarbij het berm en slootbeheer wordt aangepast naar meer ecologisch beheer. Op initiatief van de NLGR en een vertegenwoordiging van de Agrariërs uit het Broek is het huidig bermbeheerplan voor het Broek aangepast naar nog meer ecologisch beheer. In de praktijk betekent dit dat we bermen niet meer klepelen maar kiezen voor alleen maaien en het afvoeren van maaisel. Het bijzondere van de pilot is dat we in samenwerking met de agrariërs het bermmaaisel na een fermentatie proces geschikt kunnen maken voor een meer duurzaam beheer van hun eigen akkers. Resultaat 3 Verbreding van de landbouw t.b.v. de recreatieve sector mogelijk maken. 1. Actief inspelen op concrete verzoeken. 2. Deelnemende bedrijven via de LTA betrekken bij voorbereiding en uitvoering van acties. Verbreding van de landbouw draagt bij aan de economische positie van de bedrijven en aan het recreatieve aanbod binnen onze gemeente. Resultaat 4 We maken ons sterk voor de realisatie van ecologische verbindingszones in onze gemeente. 1. Vervolgfase EVZ de Boomkikker. 2. Voorbereidingen voor project verbetering landschap Gilzer Wouwerbeek. Ecologische verbindingszones zijn van belang voor de biodiversiteit. Resultaat 5 Wij planten in de jaren 2014 t/m 2017 50 potentieel monumentale bomen binnen de vier kernen. 1. We registreren waar we monumentale bomen hebben geplant. Deze doelstelling is opgenomen in het Coalitieprogamma. Programmabegroting 2016 40

Resultaat 6 Realisatie van ommetjes in Molenschot en Hulten, in navolging van de ommetjes in Gilze en in Rijen. 1. We voeren overleg met de NLGR, Stichting Dorpsbelang Molenschot en de idop groep Hulten en andere betrokkenen over een ommetje in Hulten en in Molenschot. Dit past in het vergroten van het recreatieve aanbod. Resultaat 7 Voortzetting speelnota met speelvoorzieningen aangepast aan leeftijdsopbouw wijk. 1. Op basis van controleoverzicht speeltoestellen 2015 opstellen planning vervanging speeltoestellen 2016. Bij vervanging speeltoestellen gebruik maken van de burgerkracht (gekantelde werkwijze). 2. Bij vervanging speeltoestellen en/of uitbreiding speelruimte gebruik maken van de burgerkracht (gekantelde werkwijze). Hierbij rekening houden met leeftijdsopbouw van de wijk. Goede speelvoorzieningen dragen bij aan de leefbaarheid binnen de kernen. Resultaat 8 Speelpleinen op scholen ook buiten de schooltijden openstellen. 1. Voor de Wildschut en Burgemeester van Mierloschool (BvM)) is budget gereserveerd om de schoolpleinen aan te passen. De scholen zijn nu aan zet om met een plan te komen. De BvM is bezig met het maken van een plan. Voor De Wildschut wordt de wens om een openbaar schoolspeelterrein te maken mee genomen in de nieuwbouwplannen (medio 2017-2018). Resultaat 9 Openbare ruimte dient uit te nodigen tot bewegen en sport. 1. Pilotonderzoek naar mogelijkheden om de openbare ruimte zo in te richten dat deze onze bewoners meer uitnodigt om te gaan bewegen (fietsen, wandelen, hardlopen, buiten spelen). Hierbij oriënteren we ons op landelijke voorbeelden. Programmabegroting 2016 41

Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 300 Milieubeheer L 930 710 430 430 430 430 B 209 8 1 1 1 1 310 Gemeentereiniging L 2.317 2.108 1.229 1.214 1.195 1.192 B 2.334 2.397 2.390 2.381 2.370 2.355 320 Riolering L 1.215 1.489 1.190 1.245 1.242 1.252 B 1.592 1.564 1.621 1.637 1.636 1.642 330 Wegen L 3.356 4.593 2.356 1.706 2.386 2.104 B 1.407 84 84 84 84 85 340 Groen, natuur en landschap L 1.841 2.030 892 856 851 851 B 582 4 4 4 4 4 350 Begraafplaatsen L 13 9 5 5 5 5 B 0 0 0 0 0 0 Totaal lasten programma 3 9.671 10.940 6.101 5.455 6.109 5.835 Totaal baten programma 3 6.123 4.057 4.100 4.108 4.096 4.088 Saldo lasten/baten programma 3 3.548 6.883 2.001 1.347 2.013 1.747 Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. In 2015 hebben we een deel van het budget ingezet voor invulling van de casemanager. In 2016 is L 32 N de invulling van de casemanager nog niet verwerkt. 2. In 2015 is het nieuwe vgrp 2016-2020 vastgesteld. Op basis hiervan zijn de baten en lasten in de B 57 V begroting geactualiseerd. De financiële effecten worden verrekend met de voorziening riolering. 3. Op dit programma zijn diverse investeringen, onder andere vanuit het GVVP, geraamd. Deze investeringen hebben een maatschappelijk nut en worden ineens afgeschreven. De lasten van deze investeringen worden gedekt uit een (bestemmings)reserve. In 2015 bedroeg de raming 2.046.000. Hierbij zijn o.a. de onderstaande projecten in uitvoering c.q. uitgevoerd: L 1.079 V o Herinrichting Laagstraat 507.000 o Aansluiting Alphenseweg - Langenbergseweg 57.000 o Aanpak fietsverbinding Molenschot - Gilze (Broekstraat - Lijndonk) 417.000 o Aanleg fietspaden Tilburgsebaan (eenzijdig zuidzijde) 530.000 o Verbeteren fietsroute Schorsstraat 64.000 o Aanpassen bochten Mary Zeldenrustlaan 107.000 In 2016 staat voor een bedrag van 967.000 aan projecten geraamd. Dit betreft o.a. de volgende grote projecten: o 30 km/uur-gebied Rijen noordwest 381.000 o Bijdrage nieuwbouw De Brakken 206.000 o Herinrichtingsbijdrage onderhoudsprojecten 140.000 o Voorbereidingskrediet maatregelen overwegen 100.000 4. In de notitie `Financiële doorkijk na 2014` is een besparing opgenomen op onderhoudskosten van L 62 V 10% in 2017, hiervoor hanteren we een groeimodel. Dit betekent ten opzichte van 2015 een extra besparing voor wegen ( 20.000), openbare verlichting ( 24.000) en groen ( 18.000). 5. In 2015 zijn eenmalig hogere middelen opgenomen voor de realisatie van speelbos Gilze. L 63 V 6. In voorgaande jaren belastten we de bedrijfsvoeringskosten door aan de diverse programma s. L 3.633 V Vanaf 2016 wordt de bijdrage aan de ABG geraamd op programma 1 en vindt er geen doorbelasting meer plaats aan de programma s. Ten opzichte van de begroting 2015 ontstaat er een voordeel. 7. Overige afwijkingen. L B 34 14 V N Totaal 4.882 V Programmabegroting 2016 42

Programma 4 Vrije tijd Wat willen we bereiken? We willen dat iedereen die in onze gemeente woont ook kan meedoen aan onze samenleving. We willen ervoor zorgen dat alle inwoners op een prettige wijze hun vrije tijd kunnen besteden in onze gemeente. Dat versterkt onze positie als woongemeente tussen twee grote steden. Dit doen wij door: - Een gevarieerd aanbod van vrije tijdsvoorzieningen in stand te houden en te ontwikkelen zoals sportaccommodaties, recreatieve voorzieningen en culturele accommodaties. - Het financieren/subsidiëren van diverse culturele, recreatieve en sportieve activiteiten. - Het stimuleren van onze inwoners om deel te nemen aan sport -, culturele en recreatieve activiteiten. - Het stimuleren van vrijwilligers door ze te waarderen en te faciliteren in het werk dat ze belangeloos doen. Ruimtelijk gezien gaan wij samen met alle belanghebbenden ervoor zorgen, dat de potentie van ons buitengebied voor extensieve recreatie ten volle wordt benut. Samen met andere belanghebbende organisaties en partijen zoeken we naar kansen voor verdere ontwikkeling van het landschap, zowel vanuit natuurbesef als vanuit het besef dat dit landschap de drager is van veel recreatieactiviteiten en -bedrijven. Vanuit ons economisch beleid onderhouden wij goede contacten met recreatieondernemers en waar mogelijk faciliteren we hen. Dat laatste niet alleen in het belang van henzelf, maar ook in het belang van een veelzijdig en kwalitatief hoogstaand aanbod voor de recreant. In regionaal verband ondersteunen wij de ontwikkeling van de Leisure Boulevard. Onze bijdrage ligt dan vooral op het gebied van realisatie van (korte) verblijfsmogelijkheden voor bezoekers van regionale en lokale voorzieningen in hotels en op campings en het bieden van aantrekkelijke faciliteiten en voorzieningen in het buitengebied. Context en achtergronden In dit programma neemt sport een prominente plaats in. Sport is meer dan vrije tijdsinvulling. Sport kan ook positieve effecten hebben voor gezondheid, persoonlijke ontwikkeling, sociale cohesie, leerprestaties en uiteindelijk voor de positie op de arbeidsmarkt. De gemeente is de regisseur die ervoor zorgt, dat de maatschappij de kansen van sport maximaal kan benutten. Daarvoor hebben wij in de afgelopen jaren een basis gelegd. In de komende periode gaan wij op deze lijn verder. We hebben de afgelopen jaren geïnvesteerd in vernieuwing van onze buitensportaccommodaties. We richten ons vizier nu op de binnensportaccommodaties en we gaan het toekomstplan hiervoor verder uitwerken. Door middel van het realiseren van openbare schoolspeelterreinen willen we kinderen uitdagen tot bewegen en sporten. Dit is verder uitgewerkt in programma 3. Voor culturele activiteiten geldt hetzelfde als voor sport. Het is meer dan alleen vrije tijdsinvulling. Deelnemen aan culturele en sportactiviteiten is voor ons geen doel op zich. Het is een middel om te komen tot onze doelstellingen die genoemd zijn in het sociale domein. Het hebben van een levendig cultuur- en sportaanbod zorgt voor een goede basis en kan duurdere zorg (hoger in de piramide) voorkomen. Wij beseffen heel goed dat veel onderdelen van de samenleving binnen onze gemeente, zoals verenigingen en stichtingen, alleen goed kunnen functioneren dankzij de inzet van vele vrijwilligers. Wij maken ons er zorgen over dat het in de huidige tijd vaak moeilijk is om vrijwilligers te werven. Het belang van vrijwilligers is zeer groot. Hierbij moet zeker ook gedacht worden aan mantelzorgers. Vrijwilligers zien wij als een belangrijk onderdeel van de Lokale Kracht van de gemeente. De vrijwilliger vervult een belangrijke rol om er voor te zorgen dat we een brede en sterke sociale basisstructuur hebben. Voor de uitvoering van programma 5 en 6 Programmabegroting 2016 43

zijn vrijwilligers ook cruciaal. We hebben er daarom voor gekozen om specifieke activiteiten in programma 5 bij resultaat 1 (maatschappelijke ondersteuning) onder te brengen. Kaderstellende beleidsnota s - Algemene subsidieverordening (2009); - Notitie Brede School (2011); - Beleidsnotitie Sportstimulering Gilze en Rijen (2011); - Evaluatie sportstimuleringsbeleid (2013); - Toekomstplan accommodaties binnensport Rijen (2012); - Werkplan landschapsontwikkeling en biodiversiteit (2012); - Nota speelruimte wie gaat er mee buitenspelen (2011); - Buurtbeheer nieuwe stijl samen gekanteld de leefbaarheid verbeteren (2012); - Zin in Kunst (2015). Wat gaan we ervoor doen? Product 400 Culturele centra (sociaal-cultureel werk) Wij zijn er trots op dat met de voltooiing van De Molenwiek alle kernen van de gemeente over een adequaat sociaal-cultureel centrum beschikken. (De Boodschap, The Chump, De Schakel en De Molenwiek). Wij zetten ons er voor in dat deze centra optimaal gebruikt worden en we stimuleren verbeteringen in de bedrijfsvoering om zodoende kansen voor efficiency te benutten. Resultaat 1 De exploitatie van de culturele centra verbeteren Specifieke activiteiten in 2016 1. Aan de hand van de jaarrekening 2015 bekijken of we de exploitatiebijdrage voor MFA De Molenwiek de komende jaren kunnen afbouwen. 2. We gaan nieuwe initiatieven voor de culturele centra verkennen. We koesteren de eigenheid (huiskamerfunctie) van elk centrum. Samenwerking kan exploitatievoordelen bieden, maar mag niet ten koste gaan van de eigenheid. Daarnaast kijken we welke mogelijkheden er zijn om nieuwe initiatieven binnen de culturele centra te krijgen. Product 410 Kunst en cultuur Voor veel inwoners van onze gemeente is kunst en cultuur van groot belang. De tijden dat de gemeente een grote rol had, vooral als subsidieverlener, bij het in stand houden van kunst en cultuur, ligt achter ons. De gemeente neemt in dit domein een regisserende en faciliterende rol aan. We gaan bij dit onderdeel uit van de kracht van de lokale bevolking, de verenigingen en instellingen. Ook het bedrijfsleven speelt in diverse gevallen hier een belangrijke rol. De afgelopen jaren heeft de gemeente cultuurdeelname gestimuleerd. Bijvoorbeeld door het opzetten van een marktplaats cultuureducatie en het begeleiden van evenementen. We willen nog meer verbinding en samenwerking op gang brengen door het kunst- en muziekonderwijs anders aan te bieden. Het nieuwe centrum voor de kunsten is de verbindende factor tussen vraag en aanbod. Het brengt alle activiteiten van cultuurparticipatie samen en biedt daarmee een thuisbasis voor het culturele en sociale leven. Op deze manier houden we het culturele en sociale hart levend door vernieuwend en ondernemend de ontwikkelingen constructief aan te jagen en te verbinden. Daarnaast is de rol van de bibliotheek de laatste jaren sterk aan het veranderen. We willen een bibliotheek die klaar is voor de toekomst en betaalbaar is. Programmabegroting 2016 44

Resultaat 1 Komen tot een nieuwe invulling van kunst- en muziekonderwijs waarin het verbinden van vraag en aanbod centraal staat. 1. Uitvoeren van het actieplan zin in Kunst gezamenlijk met de culturele centra. In de collegevergadering van 31 maart 2015 zijn wij akkoord gegaan met het actieplan zin in Kunst. Dit plan is op 27 mei in de commissie samenleving behandeld. Resultaat 2 Het bibliotheekwerk betaalbaar en toekomstgericht aanbieden in onze gemeente. 1. Onderzoeken op welke wijze en door wie het bibliotheekwerk betaalbaar en toekomstgericht aangeboden kan worden. De bibliotheek moet zichzelf opnieuw uitvinden. De vergaande digitalisering van de samenleving, snelle maatschappelijke en economische veranderingen en een zich terugtrekkende overheid dwingen daartoe. Dit geeft alle reden om na te denken over de vraag hoe de openbare bibliotheek er in de toekomst uitziet. Resultaat 3 Het realiseren van kunst in de openbare ruimte 1. Het realiseren van Land Art op het Anne Frankplein 2. Zorgen dat kunst een plek krijgt in het centrumplan Gilze en het proces om dit te realiseren in 2016 in gang zetten. Bij de ontwikkeling van plannen in de openbare ruimte bekijken we de mogelijkheden om kunst te realiseren. Product 420 Sportaccommodaties In de afgelopen periode zijn de buitensportaccommodaties sportpark Vijf Eiken, sportpark Verhoven en de atletiekbaan van Spiridon gerealiseerd. Het Toekomstplan Accommodaties Binnensport Rijen is eveneens in de afgelopen periode vastgesteld. De komende periode nemen we de uitvoering van dit plan ter hand. Resultaat 1 Realisatie van een kunststofatletiekbaan. 1. Exploitatie in overeenstemming brengen met exploitatie andere sportaccommodaties. De kunststofbaan is in 2014 afgerond. In 2015 hebben we de exploitatie voorlopig voor één jaar geregeld onder invloed van de kwestie van de meerkosten van aanleg. In 2016 schakelen we de exploitatiewijze gelijk aan die van onze andere (buiten)sportaccommodaties. Resultaat 2 Realiseren van binnensportaccommodaties in Rijen. 1. Voorbereiding en realisatie van een gecombineerde zwembad-/sporthalvoorziening in de wijk Vliegende Vennen. 2. In 2016 starten we met de bouw van de sportzaal nabij basisschool De Brakken als onderdeel van een nieuwe pleinwand. De realisatie wordt ook in 2016 verwacht. 3. De werkgroepen bestaande uit gebruikers sporthalzwembad en de omringende bewoners betrekken bij de Programmabegroting 2016 45

uitvoering van de realisatie van de nieuwe sporthalzwembad en de openbare ruimte. 4. Projectplan opstellen voor toekomst sportcomplex sporthal/zwembad aan de Mgr. Schaepmanstraat. 5. Uitvoeren van een accommodatiescan van alle binnenen buitensportaccommodaties om een duidelijk financieel beeld te krijgen van de verwachte vervangingen en investeringen. Het uitgangspunt van de realisatie van een nieuw zwembad is, dat de exploitatiekosten substantieel lager zijn dan de exploitatielasten in de afgelopen periode. De plus-variant, waarin de door de gebruikers gewaardeerde uitgangspunten zijn inbegrepen, realiseren we. Product 430 Sportbeleid (Overige sport) Sport is belangrijk voor gezondheid, persoonlijke ontwikkeling, sociale cohesie, leerprestaties en uiteindelijk ook voor kansen op de arbeidsmarkt. De gemeente draagt zorg voor de basisinfrastructuur voor breedtesport in verenigingsverband en stimuleert sportdeelname onder meer via buurtsportcoaches. Resultaat 1 Deelname aan breedtesport is voor iedereen toegankelijk. 1. Drempels wegnemen die sportdeelname in de weg staan door kansen voor sportaanbod voor specifieke doelgroepen te initiëren en te stimuleren. De evaluatie van het sportstimuleringsbeleid en de vervolgstappen hebben opgeleverd dat we nu weten waar we als gemeente in de komende jaren de accenten moeten leggen. Nu komt het erop aan om ons op die doelgroepen, activiteiten en projecten te richten. Hierbij werken we nauw samen met het hele sportveld maar ook met andere relevante maatschappelijke sectoren zoals het onderwijs, de zorg, het welzijnswerk, het jongerenwerk en ouderenorganisaties. Programmabegroting 2016 46

Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 400 Sociaal-cultuur werk L 1.966 1.929 1.818 1.792 1.742 1.736 B 116 80 81 81 82 83 410 Kunst en cultuur L 83 105 47 47 47 47 B 1 0 0 0 0 0 420 Sportaccommodaties L 2.483 2.637 2.387 2.019 1.915 1.853 B 253 306 317 319 322 325 430 Overige sport L 563 547 390 390 390 390 B 109 93 93 93 93 93 Totaal lasten programma 4 5.095 5.219 4.643 4.249 4.094 4.027 Totaal baten programma 4 479 479 491 494 497 501 Saldo lasten/baten programma 4 4.616 4.740 4.152 3.755 3.597 3.526 Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. In 2015 zijn eenmalig hogere middelen opgenomen voor de wijziging op het gebied van L 73 V muziekonderwijs. 2. In 2016 zijn eenmalig hogere middelen opgenomen voor de realisatie van een pleinwand aan het L 288 N Burgemeester Sweensplein. 3. De voorbereidingskosten voor sportpark Verhoven zijn inmiddels (in 5 jaar) volledig afgeschreven. In L 203 V 2016 hebben we hierdoor lagere afschrijvingslasten. De afschrijvingslasten worden gedekt uit de (bestemmings)reserve. 4. Doordat een aantal investeringen voor het zwembad Tropical in 2015 volledig worden L 28 V afgeschreven, zijn de afschrijvingslasten in 2016 lager. 5. De totale rentelasten van de diverse sportaccommodaties zijn 34.000 lager dan in 2015. L 34 V 6. In voorgaande jaren belastten we de bedrijfsvoeringskosten door aan de diverse programma s. L 516 V Vanaf 2016 wordt de bijdrage aan de ABG geraamd op programma 1 en vindt er geen doorbelasting meer plaats aan de programma s. Ten opzichte van de begroting 2015 ontstaat er een voordeel. 7. Overige afwijkingen. L B 10 12 V V Totaal 588 V Programmabegroting 2016 47

Programmabegroting 2016 48

Programma 5 Inkomen, werk en zorg Wat willen we bereiken? De gemeente Gilze en Rijen wil dat iedereen die in deze gemeente woont, mee kan doen aan onze samenleving. Hierbij moeten inwoners zelf de regie over hun leven in handen nemen én inwoners moeten elkaar daarbij helpen. Inwoners die door omstandigheden tekort schieten in zelfredzaamheid en niet kunnen deelnemen aan de samenleving blijven wij uiteraard een helpende hand bieden. De rol van de lokale overheid in de samenleving verandert. Dit heeft onder andere te maken met nieuwe taken en verantwoordelijkheden die wij vanuit het rijk op het gebied van Wmo, jeugdzorg en participatie per 2015 hebben gekregen. Als gemeente hebben we hiermee een grotere rol gekregen bij de ondersteuning van onze inwoners om te kunnen participeren. Met de komst van deze nieuwe taken zijn we wel geconfronteerd met een bezuinigingsopdracht. Tegelijkertijd zien we dat onze inwoners steeds meer zelf aan zet (willen en kunnen) zijn. Dit willen we bevorderen en ondersteunen. De gemeente Gilze en Rijen kent relatief veel werkgelegenheid. Wij maken ons er sterk voor om de bestaande werkgelegenheid te behouden en nieuwe werkgelegenheid aan te trekken door het versterken van de lokale economie en door mee te werken aan een sterke regio. De werkgelegenheidsfunctie (het aantal arbeidsplaatsen ten opzichte van de omvang van de beroepsbevolking) moet dus minimaal 1,0 zijn en blijven. Natuurlijk zijn we daarbij afhankelijk van de algemeen economische situatie. Maar we doen al het mogelijke om de aantrekkingskracht van onze gemeente te behouden, te vergroten en uit te dragen. Context en achtergronden Per 2015 heeft de gemeente nieuwe taken en verantwoordelijkheden gekregen vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet. Deze transitie (overheveling van taken, budgetten en verantwoordelijkheden) is afgerond. De komende jaren staan we voor de transformatie-opgave: er moeten verbeteringen en vernieuwingen plaats vinden in het sociale domein die ons van minder verzorgingsstaat naar meer participatie samenleving moeten voeren. Om deze transformatie-opgave uit te voeren, is de ondersteuningspiramide belangrijk. Vanuit onze visie en uitgangspunten vinden we het belangrijk dat de ondersteuning die nodig is, zoveel als mogelijk, wordt gegeven door mensen en organisaties in onderste lagen van de piramide. Dit vraagt om een verandering van onze sociale basisstructuur en (lichte) ondersteuningsstructuur. Om deze transformatie-opgave vorm te geven is het belangrijk om een duidelijke verbinding te leggen vanuit dit programma met de programma s 4 (vrije tijd) en 6 (jeugd en onderwijs). Werken Economische ontwikkeling overstijgt de gemeentegrenzen. Ontwikkelingen op wereldniveau, landelijk beleid en ontwikkelingen in de regio bepalen hoe de economie zich binnen onze gemeente ontwikkelt. Als gemeente stimuleren en bevorderen we de bedrijvigheid en daarmee de werkgelegenheid zelf actief direct en indirect. We doen dit door open te staan voor nieuwe kansen en ontwikkelingen en door het bieden van een gunstig Programmabegroting 2016 49

vestigingsklimaat en goede begeleiding. We maken ons daarvoor elke dag sterk door open te staan voor nieuwe initiatieven en door vertragende processen op te sporen en te elimineren. We geven uiteraard ook veel aandacht aan bestaande bedrijven en hun behoeften. Binnen de regio Midden-Brabant pakken we een actieve rol, denk hierbij aan MidPoint en de Werkagenda Hart van Brabant, maar ook aan interregionale projecten als Maintenance Valley. Binnen de gemeente besteden we aandacht aan een voorspoedige ontwikkeling van Aeroparc/Gate 2 en behoud van kwaliteit van de bestaande industrieterreinen. Samen met Defensie onderzoeken we de mogelijkheden van samenwerking op het gebied van medegebruik van de vliegbasis. Wij maken voor deze onderwerpen bestuurlijk en ambtelijk voldoende tijd vrij. Kaderstellende beleidsnota s - Beleidskader Sociaal Domein Samen doen we het beter (2014); - De kaderstellende nota s Participatiewet (2014); - Nota minimabeleid gemeente Gilze en Rijen (augustus 2010); - Nota gezondheidsbeleid regio Midden-Brabant 2014-2015 (2013); - Recreatie en toerisme 2007 e.v., een bijdrage aan de keten (2006); - Toeristisch recreatief actieplan (2013); - Ambitiedocument recreatie en toerisme Hart van Brabant; - Actieplan Economische Beleid 2013. Wat gaan we ervoor doen? Product 500 Maatschappelijke ondersteuning De gemeente is verantwoordelijk voor de ondersteuning van zelfstandig wonende inwoners die door beperkingen zelf niet (geheel) in staat zijn om te participeren in de samenleving. De afgelopen periode is de ondersteuningsvraag steeds meer benaderd door de werkwijze te kantelen. In persoonlijke gesprekken bij de mensen thuis zoeken wij samen met de inwoners naar oplossingen. We betrekken de omgeving van de inwoner en beschikbare collectieve voorzieningen hier nadrukkelijk bij. Het uitgangspunt is niet meer waar u recht op heeft maar: wat is de beste oplossing voor uw probleem. Hierbij is de aanvrager altijd eerst zelf verantwoordelijk voor het oplossen van eventuele problemen, maar als dat niet kan, zorgt de gemeente voor goede ondersteuning. Afgelopen jaren is deze werkwijze verder doorontwikkeld. We kijken niet meer alleen naar het probleem van de aanvrager, maar we kijken ook naar wat voor effect dit probleem heeft op het huishouden. Ook kijken we meer naar meerdere leefdomeinen. Dit moet resulteren in een plan voor het hele huishouden waar het huishouden zo veel als mogelijk zelf de regie over voert. Door vroegtijdig de vraag van het huishouden integraal te benaderen, verwachten we met name op langere termijn problemen te voorkomen en dus ook minder ondersteuning te moeten geven. Het jaar 2016 moet het jaar worden van de transformatie. Dat betekent dat we onze ondersteuningsstructuren zodanig moeten inrichten dat we de bezuinigingen beter op te kunnen vangen en de ondersteuning kunnen blijven bieden aan diegene die dat nodig hebben. De transformatie zetten we in door het (informele) aanbod op orde te hebben en te vernieuwen. Ook blijven we alle partijen uitnodigen actief met elkaar samen te werken. Het gaat daarbij om een samenwerking tussen onze inwoner(s), het sociale netwerk, de vrijwilligers en de professionals van de verschillende organisaties. Immers, samen doen we het beter. Programmabegroting 2016 50

Resultaat 1 De sociale basis structuur 1 in de kernen is optimaal benut en de activiteiten binnen deze structuur zijn met elkaar in verbinding gebracht, zodat onze inwoners op een zinvolle manier kunnen participeren. 1. Nagaan aan welke voorzieningen in de sociale basisstructuur behoefte is en stimuleren van het oprichten van nog ontbrekende voorzieningen. 2. Versterken van de samenwerking tussen informele organisaties onderling. 3. Burgerinitiatieven die leiden tot een Betrokken samenleving actief ondersteunen. 4. Afsluiten van een nieuwe overeenkomst met het VIP Gilze en Rijen. 5. Opzetten van een actieprogramma Ouderen langer thuis in eigen huis (ism Zorgverzekeraars en Zorgkantoor). 6. Stimuleren van meer bewegen door inwoners door bestaande en nieuwe initiatieven met elkaar te verbinden. 7. Uitvoering geven aan het nieuwe subsidiebeleid. Een belangrijke randvoorwaarde voor een stimulerend voorzieningenniveau is de bijdrage van onze inwoners in onze sociale basisstructuur. Inwoners zelf willen en kunnen andere inwoners graag ondersteunen. Het VIP Gilze en Rijen vervult een belangrijke rol in het matchen van vraag naar en aanbod van vrijwilligers en het bevorderen van de deskundigheid van onze vrijwilligers. De overeenkomst met het VIP loopt af in 2016, we willen deze gaan verlengen met daarbij actuele accenten. We constateren dat voor sommige ondersteuningsvragen het nu nog nodig is om professionele ondersteuning in te zetten, omdat het nog ontbreekt aan een goed alternatief binnen de sociale basisstructuur. Als gemeente nemen we daarom een stimulerende rol op ons via het organiseren van verschillende activiteiten en geven we prikkels met ons nieuwe subsidiebeleid. Dit alles moet er aan bijdragen dat partijen met elkaar verbonden zijn, het helder is wie wat doet en onze inwoners op de hoogte zijn van alle initiatieven. Activiteit 3 verbinden we met ervaringen die opgedaan zijn met het wijk- en buurtbeheer. Activiteit 4 hebben we in dit programma opgenomen, maar sluit ook aan bij alle activiteiten in programma 4. Activiteit 6 heeft een sterke verbinding met het onderdeel sport dat in programma 4 is genoemd. Resultaat 2 Inwoners vinden de weg naar informatie en ondersteuning die nodig is. 1. Het langs verschillende kanalen (digitaal, pers, markten, brochures, activiteiten van verenigingen etc) inwoners en professionals informeren in begrijpelijke taal krijgt hoge prioriteit in 2016. 2. Inwoners, vrijwilligers en professionals actief laten weten waar zij terecht kunnen met vragen of signalen uit de samenleving. 1 Met de sociale basisstructuur bedoelen we de welzijnsactiviteiten en informele zorgactiviteiten die we in de verschillende kernen hebben. Vrijwilligers organiseren veel van deze activiteiten. Programmabegroting 2016 51

We richten onze informatievoorziening zo veel mogelijk in vanuit het perspectief van de inwoner. We vinden het belangrijk de informatie te brengen naar de plekken waar de inwoners zijn die deze informatie nodig hebben. We willen inzetten op verschillende mediadragers. Waar nu de informatie nog bijna uitsluitend schriftelijk wordt aangeboden, gaan wij ook gebruik maken van diverse vormen in beeld en geluid. Resultaat 3 Er is voldoende aanbod van voorzieningen van lichte ondersteuning. 1. Maken van nieuwe afspraken voor de inzet van de middelen voor de collectieve GGZ preventie. 2 Versterken van de ondersteuning van de informele zorg. 2. Inzetten op innovatie van het aanbod. 3. Netwerkbijeenkomsten organiseren om de samenwerking tussen organisaties te stimuleren. 4. Activiteiten organiseren in het kader van de dementievriendelijke gemeente. Om onze ambities te realiseren is een ingrijpende omslag in denken en doen noodzakelijk. Dat vraagt onder andere om een fundamentele innovatie van het aanbod dat er aan bijdraagt dat mensen zelf hun eigen verantwoordelijk kunnen nemen in hun zelfredzaamheid. We willen meer aandacht voor preventie, meer samenwerking met de informele ondersteuning, meer (groepsgericht) aanbod dat integraal is afgestemd op de vraag. Ook is het nodig dat de vrijwilligers ondersteund worden bij het uitvoeren van de informele zorg. Zij komen namelijk bij kwetsbare inwoners thuis. Via ons subsidiebeleid en het organiseren van bijeenkomsten wil de gemeente stimuleren dat de innovatie daadwerkelijk op gang komt. Nieuwe afspraken over de inzet van collectieve GGZ middelen vraagt daarbij specifieke aandacht, aangezien deze tot voor kort op regionaal niveau werden besteed. Vanwege het groeiend aantal mensen dat thuis woont met een vorm van dementie, is er een werkgroep opgericht die in 2016 een aantal specifieke activiteiten gaat uitvoeren. Resultaat 4 Alle vormen van vervoer zijn gekoppeld binnen een systeem met één (privaat-publiekrechtelijke) regiecentrale en daaraan gekoppeld de inkoop van vervoer. 1. Aanbesteding voor het doelgroepenvervoer van de regiotaxi. De gemeente Gilze en Rijen wil met de regio `Hart van Brabant` een organisatiemodel voor efficiënt doelgroepenvervoer (vervoer regiotaxi, leerlingenvervoer, Jeugdhulpvervoer en Wmo vervoer) dat optimale mogelijkheden geeft het kantelingsbeleid voort te zetten, dat integrale regie op vervoer kan voeren en ten alle tijden mee kan ademen met de dynamiek in het vervoer. Dit resultaat is ook opgenomen in programma 3. Programmabegroting 2016 52

Resultaat 5 De diverse vormen van intensieve ondersteuning zijn afgestemd op de individuele situatie. 1. Bepalen welke voorzieningen in de toekomst algemeen toegankelijk en/of collectief worden aangeboden. 2. Inkopen van intensieve ondersteuning (Wmo). 3. Afspraken maken met de Zorgverzekering en het Zorgkantoor. 4. Uitvoeren van een klanttevredenheidsonderszoek (2016/2017). In 2014 is de intensieve ondersteuning voor 2015 ingekocht. Het continueren van de ondersteuning heeft centraal gestaan bij de keuze van de vorm van de inkoop. We willen dat de aanbieders meer resultaatgericht gaan werken en meer verbinding gaan maken met onze lokale sociale basisstructuur. Dat vraagt om een nieuwe manier van inkopen. Daarnaast realiseren we ons dat we een aantal vormen van ondersteuning hebben ingekocht, waarvan wij vinden dat het gaat om lichte vormen van ondersteuning of zelfs om voorzieningen die passen binnen onze sociale basisstructuur. We willen met deze voorzieningen andere afspraken maken. Integraal werken vraagt ook om goede afspraken met andere financiers van zorg (zorgverzekeraar en zorgverzekering), zodat de inwoners er weinig van merken wanneer zij gebruik moeten maken van voorzieningen of vormen van zorg die vallen onder de verschillende wetten (Zorgverzekeringswet en Wet langdurige zorg). In 2016 willen we de samenwerking met deze partijen versterken. Resultaat 6 Er is een vangnet voor inwoners met meervoudige en complexe problemen. 1. Opstellen van een regionaal plan van aanpak Beschermd wonen. 2. De doorontwikkeling van de regionale multidisciplinaire aanpak familiair geweld ondersteunen. 3. Regionale afspraken maken over de aansluiting op het Vangnet traject voor inwoners met meervoudige en complexe problemen en die zorgmijdend gedrag vertonen. Inwoners met meervoudige en complexe problemen maken over het algemeen gebruik van voorzieningen die op regionaal niveau zijn ingekocht. De nieuwe verantwoordelijkheden vragen om herijking en doorontwikkeling van deze afspraken. Product 510 Werk en participatie Door de slechte economische tijd is het aantal werkzoekenden sterk toegenomen. Met de komst van de nieuwe Participatiewet per 2015 zijn er nieuwe verantwoordelijkheden naar de gemeente gekomen, vooral op het gebied van sociale werkvoorziening en jongeren met een arbeidshandicap (Wajong). Reden te meer om intensieve contacten met onze lokale bedrijven te onderhouden. Wij willen samen met de werkgevers zorgen dat er geen inwoner aan de kant hoeft te staan. Voorbeelden zijn re-integratietrajecten, werkgeversakkoorden, leer- werktrajecten, stageplekken en bedrijfsbezoeken. Wij stimuleren deelname aan Talent2work, en bij aanbestedingen gaan we uit van social return, waarbij ondernemers wordt gevraagd om voor 10% van de in te zetten arbeid gebruik te maken van personen in de bijstand of met een arbeidshandicap. Onze werkzoekenden benaderen we actief om te zorgen dat de afstand tot de arbeidsmarkt zo klein mogelijk wordt. Dat doen we door een tegenprestatie te vragen en door, als dat nodig is, gerichte sociale activering. Programmabegroting 2016 53

Resultaat 1 Integraal aanpakken economisch en sociaal beleid. 1. Bijdragen aan regionale aanpak uitvoering Sociaal Akkoord. 2. Uitvoering geven aan onze lokale werkgeversbenadering. 3. Actieve deelname aan de regionale stuurgroep arbeidsmarkt, economie en onderwijs. In onze contacten met werkgevers vragen we consequent om arbeidsplaatsen en stageplaatsen beschikbaar te stellen voor inwoners met een werkloosheidsuitkering. In ons eigen aanbestedingsbeleid passen we waar dat mogelijk is SROI (social return on investment) toe. Resultaat 2 Meer uitkeringsgerechtigden doen mee: stromen uit naar werk, ontwikkelen zich naar een betere positie op de participatieladder. 1. Een actief instroombeperkende aanpak ontwikkelen voor werklozen die dreigen in te stromen in de bijstand door het bereiken van de maximale uitkeringsduur WW. 2. Intensivering van de inzet voor de groep uitkeringsgerechtigden op trede 3 en 4 van de participatieladder. 3. Blijvende aandacht voor de groep uitkeringsgerechtigden op trede 1 en 2 van de participatieladder via groepsgewijze activiteiten. 4. Via een multi-channel aanpak een snelle uitstroom naar werk tot stand brengen voor de groep uitkeringsgerechtigden met een goed arbeidsmarktperspectief. Via het concept Talent2Work proberen we meer uitkeringsgerechtigden in beweging te krijgen, bij voorkeur duurzaam richting werk. Daar waar we nieuwe mogelijkheden zien, ontwikkelen we het concept Talent2Work verder door. De uitkeringsgerechtigden met een (relatief) goed arbeidsmarktperspectief moet grotendeels op eigen kracht weer snel een baan kunnen vinden. Wij faciliteren deze groep via een multi-channel aanpak en stimuleren actief in het ontwikkelen van initiateven om werk te vinden. Onze meeste energie richten we op de doelgroep trede 3 en 4 van de participatieladder omdat we daar de meeste winst kunnen behalen. De groep op trede 1 en 2 van de participatieladder verliezen we niet uit het oog, maar geven we aandacht via met name groepsgerichte activiteiten. De tegenprestatie onderstreept de wederkerigheid van de ondersteuning door de overheid. Inwoners die een beroep doen op de Participatiewet en aanspraak maken op een uitkering, leveren daarvoor ook een tegenprestatie voor in de vorm van op maat gesneden activiteiten. We gebruiken het WZSW-concept om vorm te geven aan de tegenprestatie. Resultaat 3 Meer jongeren gaan aan het werk of terug naar school 1. Integrale ondersteuningsaanpak jongeren inclusief jonggehandicapten krijgt verder vorm middels regionale aanpak en door versterking samenwerking met het lokale jongerenwerk. 2. Realiseren van jeugdwerkloosheidsvrije zone, in Programmabegroting 2016 54

samenwerking met de regio Hart van Brabant. 3. Jongeren zonder startkwalificatie stimuleren terug naar school te gaan in plaats van toe te leiden naar arbeid. Jongeren vormen een prioritaire doelgroep voor re-integratie en participatie. Gilze en Rijen participeert in het regionale traject om te komen tot een jeugdwerkloosheidsvrije zone Midden-Brabant. De hoofdlijnen van het uitvoeringsprogramma Jeugdwerkloosheidsvrije zone Midden-Brabant worden in de 2 e helft van 2015 naar een operationeel en samenhangend uitvoeringsprogramma omgezet. Oplevering hiervan staat gepland voor november 2015, zodat de uitvoering ervan per 1 december 2015 kan starten. Binnen drie jaar moet er een structuur gerealiseerd zijn die er voor zorg draagt dat iedere jongere die werkloos is of uit het onderwijsproces valt binnen 4 maanden wordt begeleid naar een leerwerkplek, werk of een andere opleiding. Kerndoelstellingen van het plan zijn: 1. Jongeren aan zet, 2. Alle jongeren in beeld, 3. Ontwikkelen van talent en 4. Werken aan werkzekerheid. Resultaat 4 De Diamant-Groep is de belangrijkste uitvoeringsorganisatie voor inwoners met een fysieke, verstandelijke en/ of psychische beperking en een afstand tot de arbeidsmarkt. 1. Inzet Diamant-groep als preferred supplier voor uitkeringsgerechtigden met een arbeidsbeperking en een afstand tot de arbeidsmarkt. De regionale opdracht aan de Diamant-groep is in 2015 herijkt als gevolg van de besluitvorming rond afbouw van de SW en/ of Wajong en vastgelegd in het Strategieplan 2015-2019. De focus verschuift steeds meer van het creëren van werk naar bemiddeling van werk bij (reguliere) werkgevers. Product 520 Inkomensvoorzieningen Inwoners die rondom het bestaansminimum leven kunnen rekenen op de gemeente voor materiële of financiële ondersteuning of schuldhulpverlening. Via de voedselbank en de stichting Leergeld worden veel gezinnen met financiële problemen geholpen. Het huidige armoedebeleid wordt voorgezet. Wij zijn extra alert op problematische situaties waar kinderen bij betrokken zijn. Wij blijven ook inzetten op het verhogen van de maatschappelijke participatie van deze doelgroep, met als uiteindelijk doel het verkrijgen van betaald werk. Resultaat 1 Vergroten van de effectiviteit van het armoedebeleid. 1. Mogelijkheden tot aanvullende inkomensvoorzieningen structureel onderdeel uit laten maken van de gesprekken bij ondersteuningsvragen. 2. Afspraken maken met lokale partners over het vergroten van het bereik van het gemeentelijk minimabeleid. 3. Beperken van de wachtlijsten voor schuldhulpverlening en meer nadruk leggen op het voorkomen van schulden (onder andere door budgettrainingen en het opzetten van een budgetcafé). Armoede zorgt ervoor dat mensen niet volwaardig kunnen meedoen in onze samenleving. Ondanks dat landelijke cijfers uitwijzen dat het aantal gezinnen dat onder het niveau van het sociaal minimum leeft de afgelopen jaren is toegenomen, neemt het beroep op en de Programmabegroting 2016 55

Astitel uitgaven aan bijzondere bijstand niet substantieel toe. Het aantal mensen met problematische schulden is de afgelopen jaren wel toegenomen. We willen bereiken dat deze categorie mensen snel geholpen kan worden via het Meldpunt Schuldhulpverlening en de Kredietbank. Er is in het najaar 2015 een conferentie over armoede. Eventuele activiteiten die daar uit voortkomen worden uitgevoerd in 2016. 1200 Werkzoekenden & uitkeringsgerechtigden 1000 800 600 400 Werkzoekenden per 31-12 Uitkeringsgerechtigden per 31-12 (WWB) 200 0 2012 2013 2014 2015 (begroot) 2016 (begroot) Product 530 Recreatie en toerisme Waar je woont moet het goed zijn. De gemeente Gilze en Rijen heeft veel te bieden op het gebied van recreatie aan haar inwoners en bezoekers. Er zijn binnen onze gemeente en in de directe omgeving veel bossen, parken, golfterreinen en pleinen, speelterreinen, fiets- en wandelmogelijkheden. Wij investeren in promotie op het toeristisch-recreatief gebied, door onder andere bewegwijzering, aansluiting bij fiets- en wandelnetwerk en het blad Ontdek Gilze en Rijen. We zijn groot voorstander van het ontwikkelen van lokale arrangementen en ondersteunen van harte het LTA met toerlezjoeren. Ook de ligging tussen grote attractieparken zoals De Efteling en De Beekse Bergen biedt mogelijkheden voor Gilze en Rijen op het gebied van toerisme. Binnen Midpoint is toerisme één van de speerpunten. Ook in dat verband dragen wij het belang van onze gemeente uit. In 2013 hebben we het Economisch Actieplan vastgesteld. Voor het toerisme en de recreatie hebben we de volgende acties benoemd: Op toeristisch recreatief gebied sluiten we aan op de ontwikkelingen in Midden-Brabant (Leisureboulevard); Ruimte bieden aan nieuwe activiteiten (agrarisch nevengebruik, Bed & Breakfast, ommetjes, slow-food, wandel en fietsroutes e.d.); Faciliteren Lokaal toeristische adviesraad; Site ontdek Gilze en Rijen; Promotie via toeristische brochure; Toeristisch profiel communiceren; Faciliteren evenementen en initiatieven vanuit de detailhandel. De rol van de gemeente is vooral faciliterend. We ondersteunen en maken ruimte voor initiatieven. Samen met de ondernemers op het gebied van toerisme, recreatie en horeca hebben we voor 2016 een viertal speerpunten benoemd: 1. Toegankelijker maken van de vliegbasis, inclusief Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht en de Traditiekamer; 2. Kwaliteit verbeteren van de recreatieve fiets- en wandelpaden (vooral onderhoud, parkeervoorzieningen en toegankelijkheid voor mindervaliden); Programmabegroting 2016 56

3. Ontwikkelen van nieuwe routes en arrangementen, verbinden van slow food met streekproducten; 4. Bredere promotie, aanmaak account Facebook, opzet VVV-post en folderkasten. Resultaat 1 Realiseren van concrete projecten in onze gemeente die toegevoegde waarde hebben voor de toeristische sector in de regio. 1. Overleg met de luchtmacht over het toegankelijk maken van de basis. 2. Overleg met Staatsbosbeheer over het onderhoud en beheer van de fietspaden in de Chaamse bossen. 3. Entree Chaamse Bossen versterken 4. Versterken Lokaal toerisme beleid, en voortzetten lokaal toeristische adviesraad. De rol van de gemeente is vooral faciliterend. We ondersteunen en maken ruimte voor initiatieven. Dit doen we door overleg met alle betrokkenen op het gebied van recreatie en toerisme. Verder zorgen we voor een goed toegankelijke internetsite en een facebookpagina https://www.facebook.com/ontdekgilzerijen. Het ons omringende landschap bepaalt in grote mate de aantrekkelijkheid van onze gemeente. Wij vinden het belangrijk, dat de Chaamse Bossen beter toegankelijk worden voor recreanten. Dat kan o.a. door het realiseren van zgn. entreegebieden en centrale parkeerplaatsen aan de randen van het bos, van waaruit wandelingen gemaakt kunnen worden. Wij voeren hiertoe actief overleg met Midpoint Brabant, Staatsbosbeheer e.d Product 540 Economische zaken De kracht van onze gemeente is voor een belangrijk deel gebaseerd op de economische motor: een veelheid van gevarieerde bedrijven en bedrijfjes op de industrieterreinen Haansberg, Broekakkers en Midden-Brabant- Poort of verspreid gelegen in of tegen de kernen. Wij vinden het erg belangrijk om die economische potentie te behouden en verder te versterken. Daartoe voeren we structureel overleg met organisaties als GRIC, winkeliersverenigingen e.d. Ook in regionaal verband zijn we actief. Onder invloed van de economische crisis, de nog steeds groeiende internetmogelijkheden en gewijzigde opvattingen en wensen van de klant is sprake van een grote druk op het bestaande winkelaanbod. Landelijk kennen we voorbeelden van V&D, Blokker e.d. Maar ook op kleinere lokale schaal werken deze effecten zichtbaar en onzichtbaar door. Om hierop voorbereid te zijn willen we in 2016 samen met alle betrokkenen een algemeen onderzoek laten uitvoeren naar kansen en bedreigingen voor de op dit moment in onze gemeente aanwezige winkels. Resultaat 1 Voldoende, tijdig en op de vraag afgestemde vestigingsmogelijkheden voor bedrijven. 1. Optimaliseren van contacten met branche- en bedrijfsorganisaties zoals het GRIC, horeca, BORijen, winkeliersverenigingen en ZLTO. 2. Om collectiviteit te bevorderen willen we na overleg met winkeliers- en bedrijvenverenigingen een ondernemersfonds van 100.000,- vormen. 3. Benutten regio (Midpoint) voor het stimuleren werkgelegenheid in de regio. 4. Verder ontwikkelen bedrijventerrein Midden-Brabant Poort door constante acquisitie en benutten mogelijkheden van het bestemmingsplan met maatwerk 5. Hoge prioriteit voor verdere ontwikkeling en stimulering Aeroparc/Gate 2. 6. Voltooien Paarse Strook Mary Zeldenrustlaan Rijen. 7. Verloedering oude bedrijventerreinen wordt voorkomen Programmabegroting 2016 57

door revitalisering bedrijventerreinen af te ronden. 8. Mogelijkheden voor aanleg breedbandinternet onderzoeken ook in het buitengebied en op industrieterreinen. 9. Stimuleren en faciliteren bedrijvigheid aan huis (ontheffingsmogelijkheden), in bedrijfsverzamelgebouwen en op bedrijventerreinen. 10. Privaat medegebruik van de vliegbasis zonder extra geluidsoverlast. Borging in nieuw Luchthavenbesluit en omgevingsvergunning. 11. Vorming van een innovatiefonds (zie PN 2016) 12. Onderzoek kansen en bedreigingen winkels in onze gemeente 13. Stimuleren winkelcentralisatie, bij verplaatsing van winkels maatwerk aanbieden voor bestemming van het te verlaten pand. 1. Overleg organiseren 2. In 2016 gaan we door met bevorderen van collectieve activiteiten in overleg met de betrokken organisaties. We huren externe deskundigheid in voor de voorbereiding van een BIZ 3. We nemen actief deel aan Midpoint. 5. In overleg met de ontwikkelaar actualiseren we het bestemmingsplan om enerzijds de gewenste ontwikkeling goed te kunnen borgen en anderzijds adequaat en flexibel in te kunnen spelen op concrete ontwikkelingen. 10. We voeren hierover overleg met alle betreffende instanties en organisaties. Resultaat 2 Meerwaarde Midpoint lokaal zichtbaar maken met behulp van twee speerpunten (Aerospace en toerisme), inzetten op concrete output Midpoint op het gebied van toerisme. 1. Bijdrage leveren aan de Strategische Meerjaren Agenda van Hart van Brabant en Midpoint. In Hart van Brabant werken we op diverse beleidsterreinen samen met de andere gemeenten. Om de samenwerking te voorzien van concrete doelstellingen en activiteiten stelt Hart van Brabant een Strategische Meerjaren Agenda op. Onze gemeente neemt actief deel aan het opstellen van de agenda en het uitvoeren van de activiteiten. Product 550 Gezondheidszorg (Zorg) Een goede gezondheid is één van de belangrijkste voorwaarden voor menselijk geluk en welzijn. De gemeente participeert voor de taken op het gebied van volksgezondheid in de GGD Hart van Brabant. De GGD voert namens de deelnemende gemeente een takenpakket uit op het gebied van volksgezondheid. Uitvoering van het takenpakket van de GGD gebeurt op basis van een beleidsplan. Binnen dit beleidsplan bestaat er beperkte ruimte voor specifieke wensen van de gemeente. Resultaat 1 Basisvoorzieningen in de volksgezondheid blijven bereikbaar en beschikbaar. 1. Uitvoeren van de acties uit het nieuwe gezondheidsbeleid 2016-2019. 2. Onderzoeken op welke wijze we een consultatiebureauvoorziening kunnen behouden in de kern Gilze. In ons lokaal gezondheidsbeleid zetten we in op preventie om beroep op dure voorzieningen te beperken. Aandachtspunten blijven onverminderd het middelengebruik onder de jeugd, overgewicht en Programmabegroting 2016 58

dementie. We zoeken hierbij nadrukkelijk de verbinding op met de onderwerpen in de beleidsprogramma s 4 (sport, kunst/cultuur) en programma 6 (jeugd). Een voorbeeld van deze verbinding is het beweegprogramma met diabetespatiënten. Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 500 Maatschappelijke ondersteuning L 4.125 7.458 6.466 6.179 6.050 6.013 B 490 485 485 485 485 485 510 Werk en participatie L 3.341 3.187 2.683 2.549 2.433 2.416 B 2.905 75 75 75 75 75 520 Inkomensvoorzieningen L 7.556 7.611 6.547 6.337 6.336 6.336 B 5.216 5.381 5.044 5.044 5.044 5.044 530 Recreatie en toerisme L 165 178 146 106 96 96 B 35 32 32 32 33 33 540 Economische zaken L 139 192 81 32 32 22 B 25 28 28 29 29 29 550 Zorg L 399 838 815 815 815 815 B 0 0 0 0 0 0 Totaal lasten programma 5 15.724 19.464 16.737 16.018 15.762 15.697 Totaal baten programma 5 8.671 6.000 5.664 5.665 5.666 5.667 Saldo lasten/baten programma 5 7.053 13.463 11.073 10.353 10.096 10.031 Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. In 2015 zijn eenmalig extra middelen beschikbaar gesteld voor het opvangen van de lopende L 404 V zorgverplichtingen. 2. In 2016 is het participatiebudget hoger dan in 2015, omdat in 2015 dit budget eenmalig is L 110 N afgeraamd voor de invoering van de 3 Decentralisaties. 3. Het budget dat beschikbaar is voor de inzet van arbeidsgehandicapten is in 2015 afgeraamd met L 51 N 51.000 voor inzet van arbeidsgehandicapte medewerkers. In 2016 is totale budget nog beschikbaar. 4. In de Perspectiefnota 2015 is het budget voor de bekostiging van de bijstandsuitkeringen verhoogd L 130 V als gevolg van de groei van het aantal uitkeringsgerechtigden. Voor 2014 en 2015 is het budget verhoogd met 260.000 per jaar en voor 2016, door een verbetering van de economische situatie, met 130.000. 5. Zoals vermeld in de Perspectiefnota 2016 is de rijksbijdrage WWB 2015 op basis van de voorlopige B 222 N beschikking 222.000 hoger. In afwachting van de definitieve beschikking WWB 2015 is het budget voor 2016 voorzichtigheidshalve niet verhoogd 6. We hebben in 2015 een hogere rijksvergoeding BBZ over 2013 en 2014 ontvangen. Dit is B 115 N opgenomen in de Perspectiefnota 2016. 7. In 2015 is er eenmalig een bedrag van 30.000 beschikbaar gesteld voor Onderhoud recreatieve L 20 N fietspaden en Ontdek Gilze en Rijen. In 2016 is er eenmalig een bedrag van 50.000 beschikbaar gesteld voor Kroon van Brabant, entree Chaamse bossen en lokale arrangementen. 8. In 2015 is er eenmalig een bedrag van 70.000 beschikbaar gesteld voor Fieldlab Campione. In L 10 V 2016 is een bedrag van in totaal 60.000 beschikbaar gesteld voor het innovatiefonds ( 10.000), voor voorbereiding Bedrijfsinvesteringszone ( 25.000) en voor onderzoek winkelaanbod ( 25.000). 9. In voorgaande jaren belastten we de bedrijfsvoeringskosten door aan de diverse programma s. L 2.364 V Vanaf 2016 wordt de bijdrage aan de ABG geraamd op programma 1 en vindt er geen doorbelasting meer plaats aan de programma s. Ten opzichte van de begroting 2015 ontstaat er een voordeel. 10. Overige afwijkingen. L B 1 1 N V Totaal 2.390 V Programmabegroting 2016 59

Programmabegroting 2016 60

Programma 6 Jeugd en onderwijs Wat willen we bereiken? Jeugdigen in Gilze en Rijen kunnen zich ontwikkelen tot participerende burgers. De gemeente schept de voorwaarden voor persoonlijke groei in een veilige omgeving. Context en achtergronden Voor het onderwijs hebben wij de verantwoordelijkheid op de terreinen leerplicht, onderwijshuisvesting, onderwijsachterstandenbeleid, zorg om de school en de lokale educatieve agenda. Met de invoering van passend onderwijs (1 augustus 2014) is het de bedoeling dat meer kinderen naar het regulier onderwijs gaan. Grote verantwoordelijkheden komen bij de samenwerkingsverbanden van het onderwijs te liggen. Zij moeten er voor zorgen dat ieder kind geplaatst kan worden. Hierdoor moet het aantal thuiszitters afnemen. De problematiek van voortijdig schoolverlaten hebben we aardig onder controle in onze gemeente. Door een consequente registratie van schoolverzuim sporen we voortijdig schoolverlaters relatief snel op. Nieuwe taken jeugdhulp Vanaf 1 januari 2015 is de gemeente verantwoordelijk voor het bieden van bijna alle vormen van jeugdhulp. De provinciale jeugdzorg (inclusief de jeugdreclassering en jeugdbescherming), de geestelijke gezondheidszorg voor jeugd (jeugd-ggz) en de voorzieningen voor licht verstandelijke jeugdgehandicapten (LVG) zijn overgeheveld naar de gemeenten. De afzonderlijke gemeenten zijn direct financieel en inhoudelijk verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp. De inkoop, aansturing en betaling van bijna alle aanbieders op het terrein van jeugdhulp zijn voor het overgrote deel regionaal georganiseerd binnen het samenwerkingsverband Hart van Brabant. De gemeente is zelf verantwoordelijk voor het bepalen wie in aanmerking komt voor de jeugdhulp. Hiervoor is het sociaal team ingericht. Net als op het terrein van de Wet maatschappelijke ondersteuning (zie programma 5) is de opgave voor de komende jaren het totale systeem van jeugdhulp te transformeren, zodat de jeugdhulp toegankelijk blijft voor alle jeugdigen die het nodig hebben. Kaderstellende beleidsnota s - Integraal Huisvestingsplan onderwijs 2010-2020 (februari 2010); - Nota onderwijsachterstandenbeleid (najaar 2011); - Verordening ruimte- en inrichtingseisen peuterspeelzalen gemeente Gilze en Rijen (november 2010); - Nota gezondheidsbeleid regio Midden-Brabant, 2014-2015 (oktober 2013); - Notitie Brede School (najaar 2011); - Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs Gilze en Rijen (2011); - Beleidsnotitie Sportstimulering Gilze en Rijen (september 2011); - Beleidsnota speelruimte Gilze en Rijen wie gaat er mee buiten spelen (september 2011). - Regionaal transitieplan Jeugd (collegebesluit 20 maart 2012); - Functioneel Ontwerp jeugdstelsel (ter kennisname commissie/raad februari 2013); - Beleidskader Sociaal Domein Samen doen we het beter (2014); - Beleidskader jeugdhulp (raadsvergadering 17 maart 2014). Programmabegroting 2016 61

Wat gaan we ervoor doen? Product 600 Jeugdhulp (jeugdzorg) Voor de lokale uitvoering wordt ingezet op intensieve samenwerking met netwerkpartners, met als uitgangspunten preventie, vroegtijdige onderkenning, snelle respons en adequate opschaling wanneer dat nodig is. De nieuwe taken op het gebied van jeugdhulp komen bij de taken die de gemeente al langer op dit gebied heeft, zoals onderwijshuisvesting, leerplicht, leerlingenvervoer en jeugdgezondheidszorg. Ook voor de oudere jongeren is er binnen de gemeente aandacht nodig. Zo heeft deze groep behoefte aan plekken om elkaar te ontmoeten, zonder dat dit leidt tot grote overlast voor andere inwoners van onze gemeente. Het is van belang om in contact te blijven met deze groep om steeds te kunnen anticiperen op ontwikkelingen en maatwerk te kunnen bieden om problemen op te lossen. Het jongerenwerk heeft daar de afgelopen periode goed werk in verricht. Het is van belang om te voorkomen dat jongeren vroegtijdig school verlaten, om te zorgen dat er voldoende instroom is in de beroepsopleidingen binnen onze regio en om de infrastructuur van beroepsopleidingen in de regio in stand te houden. Ook is het van belang dat er voldoende stageplekken zijn binnen onze gemeente. Resultaat 1 Jongerenwerk een solide plek geven in de sociale basisstructuur. 1. In 2016 de keuze maken of er wel of niet een jongerencentrum komt in Gilze. Mede afhankelijk van de uitkomst van het behoeftenonderzoek half 2015. 2. Een nieuwe overeenkomst opstellen voor de uitvoering van het jongerenwerk. Afhankelijk van de uitkomst van het behoeftenonderzoek jongerenwerk Gilze half 2015 wordt duidelijk of het in 2016 noodzakelijk is om een jongerencentrum in Gilze te ontwikkelen. Als er een jongerencentrum gewenst is, maken we bij voorkeur gebruik van bestaande gebouwen. De overeenkomst met het bestuur van de Stichting Jongerenwerk Gilze en Rijen loopt eind 2016 af. Vandaar dat het noodzakelijk is een nieuwe overeenkomst op te stellen. In deze overeenkomst komt te staan wat de gemeente van het jongerenwerk verwacht voor de komende periode dat bijdraagt aan de transformatie binnen het sociale domein. Zo nodig komen er nieuwe accenten in de overeenkomst. Resultaat 2 Opvoeders weten de weg naar informatie te vinden die zij nodig hebben om hun kinderen zo goed en veilig mogelijk op te laten groeien. 1. Afspraken maken met aanbieders voor het ontwikkelen en verspreiden van informatie via diverse kanalen. Goede informatie draagt bij aan het voorkomen van problemen. Vandaar dat wij het belangrijk vinden dat informatie over het opvoeden van kinderen op een laagdrempelige manier beschikbaar komt en eenvoudig is te vinden. Wij vinden het van belang dat onze aanbieders hierbij samenwerken. Resultaat 3 Er is voldoende aanbod van voorzieningen van lichte jeugdhulp. 1. Inventariseren van het aanbod van informele (opvoedings) ondersteuning en actief stimuleren van nieuwe initiatieven. 2. Afspraken maken over de coördinatie van de informele ondersteuning. 3. Diverse activiteiten organiseren die de samenwerking Programmabegroting 2016 62

versterkt tussen de verschillende vormen van opvoedingsondersteuning, jeugdhulp en de vrijwilligers die actief zijn in de sociale basisstructuur en als informele ondersteuner. 4. Uitvoering geven aan het convenant tussen de huisartsen, jeugdgezondheidsartsen en de gemeente en de relatie verder doorontwikkelen. 5. Inzetten op goede afstemming met het onderwijs. 6. Overeenkomsten sluiten met aanbieders van lichte vormen van jeugdhulp die vanaf 2017 vrij toegankelijk worden. Informele (opvoedings)ondersteuning is ontzettend belangrijk bij het realiseren van de transformatie. Vrijwilligers betekenen nu al veel, maar kunnen nog meer dingen oppakken. De initiatieven die er nu al zijn willen we met elkaar verbinden, zodat inwoners en professionals daar goed mee kunnen samenwerken. Ondersteuning van de vrijwilligers moet ook goed worden opgezet. Deze activiteiten vinden plaats in samenhang met de activiteiten in programma 5, resultaat 1 (Wet maatschappelijke ondersteuning). We willen in 2016 inzetten op de samenwerking tussen diverse partijen uit de sociale basisstructuur, lichte ondersteuning en intensieve ondersteuning. Ook de goede relatie met de huisartsen en scholen is erg belangrijk. Het bieden van lichte ondersteuning moet ertoe leiden dat escalatie van problemen wordt voorkomen. Op regionaal niveau hebben we uiterlijk mei 2016 een beeld welke vormen van jeugdhulp vrij toegankelijk worden. Met de aanbieders van deze jeugdhulp gaan we nieuwe overeenkomsten aan op lokaal niveau. Resultaat 4 De diverse vormen van intensieve jeugdhulp zijn afgestemd op de individuele behoefte. 1. Nagaan welke vormen van jeugdhulp in de toekomst algemeen toegankelijk en/of collectief worden aangeboden. 3. Inkopen van intensieve jeugdhulp. 3. Invoeren van de structurele toepassing van het familiegroepsplan. 4. Maken van afspraken over het toetsen van de kwaliteit. Net als op het terrein van de Wet maatschappelijke Ondersteuning (zie programma 5, resultaat 5) willen we dat aanbieders meer resultaat gericht gaan werken. Dit vraagt een andere manier van inkopen. Binnen de jeugdwet is opgenomen dat de familie eerst zelf een plan van aanpak mag opstellen. Dat heet het familiegroepsplan. In 2015 is een begin gemaakt met het verankeren van dit recht binnen onze werkwijze. We verwachten dat in 2016 dit nog de nodige aandacht vraagt om het daadwerkelijk goed te verankeren. In 2015 is een begin gemaakt met het toetsen van de kwaliteit. Dit vraagt nog de verdere doorontwikkeling en nodige aandacht om dit op lokaal niveau goed te verankeren. Vandaar dat het voor 2016 als een specifieke activiteit is opgenomen. Programmabegroting 2016 63

Resultaat 5 Bestuurlijke aansturing van jeugdzorg in de regio borgen. 1. Herijken van de solidariteitsafspraken. 2. Herijken van de regionale begroting jeugdhulp. De governance jeugdzorg is in 2014 vastgesteld. In het regionaal beleidskader is vastgelegd dat de afspraken voor de duur van 3 jaar zijn aangegaan. Begin 2017 wordt de samenwerking geëvalueerd en op basis van de uitkomsten hiervan worden er nieuwe regionale afspraken gemaakt. Product 610 Onderwijshuisvesting De gemeente heeft de afgelopen jaren haar verantwoordelijkheid voor goede onderwijshuisvesting zeer serieus genomen. Via het integraal onderwijshuisvestingsplan (IHP) is er inmiddels veel geïnvesteerd in kwalitatief goede en gezonde huisvesting voor onze basisschoolleerlingen. De komende periode willen we het IHP voltooien. Door middel van het realiseren van openbare schoolspeelterreinen willen we kinderen uitgedagen tot bewegen en sporten. Dit is verder uitgewerkt in programma 3. Resultaat 1 Nieuwbouw/renovatie schoolgebouwen. 1. Voorbereiding nieuwbouw De Wildschut. 2. Sloop semi-permanent lokaal Burgemeester van Mierloschool, tijdstip in overleg met Stichting Nuwelijn. 3. Mogelijke uitbreiding Prinsenbosschool. We realiseren de nieuwbouw en renovatie van de schoolgebouwen volgens hedendaagse eisen (bouwtechnisch, onderwijskundig, gezondheidskundig en milieutechnisch). Aantal leerlingen basisonderwijs 1 oktober 2012 1 oktober 2013 600 500 400 1 oktober 2014 1-10-2015 (prognose) 1-10-2016 (prognose) 300 200 100 0 Basisschool De Brakken Basisschool St. Jozef Basisschool Burgemeester van Mierlo Basisschool De Kring Basisschool Vijf Eiken Basisschool De Bolster Basisschool De Wildschut Basisschool St. Anna Basisschool Gerardus Majella Product 620 Onderwijsbeleid Via het Brede School concept wordt kinderen de mogelijkheid geboden om ook buiten schooltijd bezig te zijn met hun ontwikkeling, bijvoorbeeld op het gebied van sport, cultuur of milieueducatie. Op het gebied van sport zetten we daartoe buurtsportcoaches in; daarnaast nodigen we lokale verenigingen en organisaties uit aan dit concept deel te nemen. Scholen maken daarin overigens zelf hun keuzes. Het is van belang dat de jeugd ook zelf aangeeft wat zij belangrijk vindt binnen onze gemeente. De jeugdgemeenteraad heeft daarbij in de afgelopen periode een belangrijke rol gespeeld. Programmabegroting 2016 64

Resultaat 1 Harmoniseren van het peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang. 1. Opstellen van beleid om te komen tot harmonisatie peuterspeelzaalwerk en kinderopvang per 1-1-2017. Per 1-1-2017 gaat er een nieuwe wet in die het peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang verder harmoniseert. In 2016 stellen we in overleg met de drie peuterspeelzaalorganisaties in onze gemeente beleid op hoe we dit aanpakken. Resultaat 2 Ondersteuning brede school activiteiten. 1. Evalueren Brede school beleid en nieuw beleid opstellen dat in samenhang is met vernieuwde subsidiebeleid. Het beleid voor de Brede school is vastgesteld in 2011. Wij willen dit beleid na vier jaar evalueren. Resultaat 3 Leerlingenvervoer is op een gekantelde manier uitgevoerd. 1. 2. Kanteling doorvoeren in het leerlingen vervoer. Onderzoeken mogelijkheden voor samenwerking met de gemeenten Baarle-Nassau en Alphen-Chaam. Dit resultaat hangt samen met het genoemde resultaat over vervoer in programma 5. Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 600 Jeugdzorg L 1.310 5.972 5.342 5.275 5.251 5.260 B 11-44 43 42 42 42 610 Onderwijshuisvesting L 1.248 1.528 1.517 1.605 1.550 1.400 B 699 8 8 8 8 8 620 Onderwijsbeleid L 1.467 1.383 1.274 1.274 1.274 1.274 B 358 452 423 424 425 425 Totaal lasten programma 6 4.025 8.883 8.133 8.154 8.075 7.934 Totaal baten programma 6 1.046 504 475 475 476 476 Saldo lasten/baten programma 6 2.979 8.379 7.658 7.679 7.600 7.459 Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. Vanuit het rijk hebben we in 2016 een bezuiniging m.b.t. jeugdzorg opgelegd gekregen, die we in L 364 V het veld goed moeten maken. 2. In 2016 hebben we te maken met hogere kapitaallasten als gevolg van de nieuwbouw van de Kring L 47 N en de Brakken. Deze kapitaallasten worden gedekt uit de (bestemmings)reserve. 3. In 2015 waren zowel de lasten als de baten voor het onderwijsachterstandenbeleid hoger, dit om het taalniveau van de leidsters naar niveau 3F te brengen. L B 29 29 V N 4. In voorgaande jaren belastten we de bedrijfsvoeringskosten door aan de diverse programma s. L 416 V Vanaf 2016 wordt de bijdrage aan de ABG geraamd op programma 1 en vindt er geen doorbelasting meer plaats aan de programma s. Ten opzichte van de begroting 2015 ontstaat er een voordeel. 5. Overige afwijkingen. L 12 N Totaal 721 V Programmabegroting 2016 65

Programmabegroting 2016 66

Programma 7 Algemene dekkingsmiddelen Wat willen we bereiken? De gemeente Gilze en Rijen is een financieel gezonde gemeente, met een goed voorzieningenniveau, gematigde tarieven en voldoende reserves. Context en achtergronden Financiële positie In de afgelopen jaren heeft de gemeente een succesvolle bezuinigingsoperatie doorgevoerd. Bijna alle doelen zijn hierbij bereikt. Het resultaat is dat de gemeente er financieel goed voor staat, en dat er een sluitende meerjarenbegroting is. Wij komen positief uit de financiële stresstest. De gemeente behoorde volgens het COELO in 2014 op basis van gemeentelijke lasten tot de 6% goedkoopste gemeenten. Er zijn echter nog veel zaken onzeker. Met name de gevolgen van de decentralisaties op de gemeentelijke begroting zijn nog steeds onduidelijk. Wij willen ons op deze onzekere tijden voorbereiden door een solide financieel beleid te (blijven) voeren. Hierbij gaan wij ook in de komende jaren uit van een sluitende begroting met voldoende reserves die dienen om onverwachte tegenvallers op te vangen. We besteden meer aandacht aan de schuldpositie van de gemeente. Daarvoor hanteren we het model van de VNG Houdbare gemeentefinanciën. Om te komen tot een sluitende begroting voeren wij indien nodig extra bezuinigingen door, eventueel stellen wij dan ook projecten uit. Voorzieningen voor burgers worden zo veel mogelijk ontzien. We gaan uit van een trendmatige verhoging van de OZB, tenzij het echt noodzakelijk is om extra verhogingen toe te passen, bijvoorbeeld om bezuinigingen van het Rijk op te kunnen vangen. De bezuinigingen die al in het meerjarenperspectief zijn opgenomen, voeren we onverminderd uit. Het gaat om bezuinigingen op personeelskosten, kosten bedrijfsvoering, onderhoudskosten en subsidies. Wij gaan er van uit dat de ambtelijke fusie met de gemeenten Alphen-Chaam en Baarle-Nassau (zie paragraaf bedrijfsvoering) op den duur ook financiële voordelen oplevert. We verwachten dit echter nog niet in de komende bestuursperiode. De eventuele investeringen in deze fusie moeten wel binnen 4 tot 6 jaar terugverdiend worden. We kijken jaarlijks kritisch naar de bijdrage aan de gemeenschappelijke regelingen. We spannen ons in om de kosten van de gemeenschappelijke regelingen zo laag mogelijk te houden. We sluiten aanvullende besparingen in de toekomst dan ook niet uit en willen hierin samen optrekken met de andere gemeenten binnen Midden- en West Brabant om zo draagvlak binnen het samenwerkingsverband te creëren. Ondanks een goede voorbereiding, hebben we nog onvoldoende zicht op de financiële gevolgen van de kortingen die doorgevoerd worden bij de drie decentralisaties. Wij spannen ons extra in om dit zicht zo snel mogelijk te krijgen. Uitgangspunt blijft dat we, waar mogelijk, de Rijkskortingen binnen de uitvoering van het betreffende beleid opvangen. We hebben de afgelopen jaren ervaren dat de gekantelde werkwijze bij de WMO, naast een goede klanttevredenheid, financiële voordelen oplevert. We breiden deze werkwijze uit tot alle domeinen van het sociale beleid, zodat we (een deel van) de korting op deze wijze kunnen opvangen. Wij gaan de financiële risico s van de decentralisaties in kaart brengen en betrekken bij de berekening van ons weerstandsvermogen. Programmabegroting 2016 67

Risico s met grondaankopen vermijden we. Wij gaan terughoudend om met de aankoop van grond en vastgoed. Bovendien stellen wij de boekwaardes van de gronden die wij in bezit hebben regelmatig bij, zodat hier een reëel beeld over bestaat. Kaderstellende beleidsnota s - Financiële verordening gemeente Gilze en Rijen (2007); - Mandaatregeling (2010); - Nota Investeringsbeleid (2007); - Nota reserves en voorzieningen (2010); - Nota risicomanagement en weerstandsvermogen (2010); - Regeling budgethouderschap en budgetbeheer algemeen en voor projecten (2006); - Regeling inkoop en aanbestedingsprocedure (2004); - Verordening drempelbedrag planschade (2005); - Verordening onderzoeken doelmatigheid en doeltreffendheid van de gemeente Gilze en Rijen (2007); - Verordening op de heffing en invordering leges (2006); - Rapport Verbetering projectsturing en beheersing (2011). In het kader van de ambtelijke fusie gaan we een aantal verordeningen herzien. Wat gaan we ervoor doen? Product 700 Algemene uitkering Jaarlijks ontvangt elke gemeente volgens een bepaalde verdeelstelsel een uitkering uit het Gemeentefonds. De uitkering is bestemd voor de bekostiging van autonome taken van de gemeente, taken die veelal dicht bij de burger liggen. Het verdeelstelsel is opgenomen in de Financiële verhoudingswet. In de verdeling wordt rekening gehouden met onderlinge verschillen in de kosten waar de gemeenten voor staan en met de draagkracht van de gemeenten (de belastingcapaciteit). Karakteristiek voor de algemene uitkering is dat elke gemeente vrij is in de besteding. De omvang van de algemene uitkering is voor de gemeenten een gegeven, maar de gemeente kan zelf bepalen aan welke voorzieningen zij haar geld besteedt (eigen prioriteitenstelling). De groei of afname van het gemeentefonds is gekoppeld aan de ontwikkeling van de rijksuitgaven (de netto gecorrigeerde rijksuitgaven). Eenvoudig gezegd: als het Rijk meer uitgeeft, dan neemt de omvang van het gemeentefonds toe. Geeft het Rijk daarentegen minder uit, dan neemt de omvang van het gemeentefonds af. De ontwikkeling van de algemene uitkering staat verder toegelicht in de financiële begroting. De algemene uitkering is in de begroting 2016 verwerkt op basis van de meicirculaire 2015. Er zijn in 2015 twee majeure ontwikkelingen in de algemene uitkering geweest. De eerste is de instelling van de integratie-uitkering Sociaal domein in verband met de decentralisatie van de nieuwe WMO, de Jeugdzorg en de Participatiewet. Gilze en Rijen ontvangt in 2016 10,4 miljoen, maar de integratie-uitkering in het fonds loopt af tot 9,8 miljoen in 2019. De tweede ontwikkeling is het definitief worden van het groot onderhoud aan het verdeelstelsel voor de algemene uitkering. Het verdeelstelsel wordt aangepast om de verdeling van het gemeentefonds beter te laten aansluiten op de kostenontwikkeling bij gemeenten. Deze herijking/herverdeling heeft voor Gilze en Rijen een voordeel opgeleverd van 0,6 miljoen. Product 710 Belastingen Bij de belastingen is er geen directe relatie met een prestatie die de gemeente levert. De belastingen die de gemeente int zijn: - OZB voor eigenaren van woningen en eigenaren en gebruikers van niet-woningen; - hondenbelasting; - toeristenbelasting. Programmabegroting 2016 68

2.100 2.285 2.351 2.421 2.502 Bedragen x 1.000 1.400 1.517 1.561 1.645 1.700 989 1.073 1.166 1.181 1.220 De begrote inkomsten per belastingsoort zijn weergegeven in de volgende tabel. Bedragen x 1.000 2016 2015 OZB eigenaren 4.202 4.066 OZB gebruikers 1.220 1.180 Totaal OZB 5.422 5.246 Hondenbelasting 120 119 Toeristenbelasting 212 210 Totaal 5.754 5.575 De mutatie van de inkomsten uit OZB, hondenbelasting en toeristenbelasting wordt veroorzaakt door de prijsontwikkeling die is toegepast op de belastingtarieven en de nominale ontwikkeling. Algemeen uitgangspunt voor de belastingen is dat we uitgaan van een trendmatige verhoging. Voor meer informatie over de tariefstelling voor deze belastingen en de uitgangspunten die daarbij worden gehanteerd, wordt verwezen naar de paragraaf Lokale heffingen. Resultaat 1 Behoren tot 25% goedkoopste gemeenten in Nederland. 1. OZB, afvalstoffen- en rioolheffing totaal toe laten nemen met maximaal de prijsinflatie van 1,25%, tenzij het echt noodzakelijk is om extra verhogingen toe te passen. Voor de bepaling of we bij de 25% goedkoopste gemeenten in Nederland behoren hanteren we de COELO ranglijst voor woonlasten. Resultaat 2 Tarieven en leges beoordelen op prijskwaliteit en kostendekkenheid. 1. Jaarlijks beoordelen we minimaal de tarieven van de afvalstoffenheffing. Bij het voorstel voor de vaststelling van de tarieven gaan we hier op in. Resultaat 3 Opstellen discussie nota gemeentelijke belastingen. Specifieke activiteiten in 2016 1. In 2016 willen we een discussie starten over de gemeentelijke belastingen. Bij de discussie over de gemeentelijke belastingen volgen we de landelijke discussie over het vergroten van het belastinggebied van gemeenten. Na afronding van de discussie stellen we een nota op. 6.000 Ontwikkeling onroerende zaakbelasting 5.000 4.000 3.000 niet-woning gebruiker niet-woning eigenaar 2.000 woning eigenaar 1.000-2012 2013 2014 2015 (begroot) 2016 (begroot) Programmabegroting 2016 69

720 Treasury De uitvoering van treasury is geregeld in de wet Financiering Decentrale Overheden (wet Fido). Het doel van deze wet is onder andere om op een verantwoorde, prudente en professionele wijze de inrichting en uitvoering van de treasuryfunctie (financieringsactiviteiten) van de gemeente middels een statuut te regelen. Op 11 december 2013 is de Wet Houdbare Overheidsfinanciën van kracht geworden. In die wet worden de Europese normen verankerd voor de hoogte van de overheidsschuld en de jaarlijkse groei van de overheidsschuld. Die normen raken ook gemeenten, omdat de gemeenteschulden en financieringstekorten van gemeenten meetellen in de overheidsschuld van Nederland. Alle gemeenten samen krijgen een plafond voor het totale EMU-tekort van gemeenten in een jaar. Bij wet van 11 december 2013 tot wijziging van de Wet financiering decentrale overheden zijn decentrale overheden verplicht hun overtollige liquide middelen aan te houden in 's Rijks schatkist (verplicht schatkistbankieren). Voor meer informatie wordt verwezen naar de paragraaf Financiering. Resultaat 1 Goede schuldpositie. 1. In de jaarrekening rapporteren wij over de schuld quote. De netto schuld quote (aangegane schulden afgezet tegen de gemeentelijke inkomsten) blijft beneden 130% (exclusief ambtenarenhypotheken blijven we onder de 100%); Kengetallen vanuit het model van de VNG Houdbare gemeentefinanciën en de stresstest maken we integraal onderdeel van de P&C cyclus; Bij de kengetallen geven we een meerjarige ontwikkeling en zetten we de cijfers af tegen de landelijke normen. Product 730 Algemene baten en lasten De algemene baten en lasten kunnen worden onderverdeeld in: 1. Onvoorzien 2. Stelposten 3. Saldo van de rentebaten en -lasten (financieringsfunctie) 1. Onvoorzien Wettelijk is voorgeschreven dat in de programmabegroting een post voor onvoorziene uitgaven is geraamd. Er zijn geen voorschriften, of normen, over de omvang van deze post. Het is aan de raad om aan te geven welke omvang zij nodig acht. De raming voor 2016 bedraagt 70.944. Dit is het totaalbedrag dat beschikbaar is voor alle programma's tezamen. Bij aanwending moet worden voldaan aan de volgende criteria (de drie O s): Onvoorzien, Onontkoombaar en Onuitstelbaar. Programmabegroting 2016 70

2. Stelposten In onderstaande tabel is een specificatie opgenomen van de belangrijkste stelposten die in het meerjarenperspectief zijn opgenomen. Een positief bedrag betekent nog te bestemmen. Een negatief bedrag betekent een nog te realiseren bezuiniging c.q. taakstelling. Bedragen x 1.000 2016 2017 2018 2019 Onderuitputting kapitaallasten -100 0 0 0 Te realiseren besparing subsidies -93-288 -288-288 Cao ontwikkelingen 67 67 67 67 Verwachte hogere kosten zwembad/sporthal 0 100 100 100 Verwachte instroom bijstand door afschaffing WAJONG 169 338 520 520 Indexeringen 71 167 236 236 Vervangingsinvesteringen 9 14 36 71 Totaal 123 398 671 706 3. Saldo van de rentebaten- en lasten Het gebruik van eigen en externe financieringsmiddelen heeft rentelasten en -baten tot gevolg. Deze kosten worden met een vast rentepercentage doorberekend aan de investeringen in de programma s. Uit praktische overwegingen wordt deze begrote rekenrente niet aangepast. Door de lage rentekosten op kort geld op dit moment, zijn de werkelijke rentekosten mogelijk lager. Dit voordeel komt tot uitdrukking bij de algemene dekkingsmiddelen. Product 740 Reserves Binnen de begroting worden onttrekkingen en toevoegingen aan reserves opgenomen. Een overzicht mutaties reserves is opgenomen op pagina 113.. Resultaat 1 Gezonde financiële positie. 1. Streven naar een meerjarig sluitende en solide begroting. 2. Het weerstandsvermogen houden we op tenminste 100%. Ondersteunend aan het realiseren van de specifieke activiteiten zijn: Strakke begrotingsdiscipline; Positieve jaarrekeningresultaten voegen we toe aan de algemene reserve; We wegen nieuwe investeringen altijd integraal af bij de perspectiefnota of begroting; We volgen het BBV en schrijven bij voorkeur bij investeringen met maatschappelijk nut direct af; We voeren actief risicomanagement; Bij grote grondexploitaties berekenen we meerdere scenario s. Programmabegroting 2016 71

Wat gaat het kosten? Bedragen x 1.000 Code Omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenbegroting 2014 2015 2016 2017 2018 2019 700 Algemene uitkering L 0 0 0 0 0 0 B 21.976 29.791 30.218 29.678 29.445 29.534 710 Belastingen L 489 545 30 30 30 30 B 5.371 5.589 5.767 5.846 5.926 6.007 720 Treasury L 33 33 31 31 31 31 B 1.599 1.567 1.239 1.152 1.037 864 730 Algemene baten en lasten L 609-485- 5-469 742 866 B 347 689 691 533 524 524 740 Reserves L 10.306 1.072 0 0 0 0 B 7.926 7.018 2.741 2.159 1.614 1.687 Totaal lasten programma 7 10.219 1.165 55 530 802 927 Totaal baten programma 7 37.219 44.654 40.655 39.369 38.547 38.617 Saldo lasten/baten programma 7 27.000-43.489-40.601-38.839-37.745-37.690- Toelichting: De belangrijkste verschillen tussen de ramingen in begroting 2015 en begroting 2016 zijn: Bedragen x 1.000 Omschrijving L/B Bedrag V/N 1. De raming van de Algemene Uitkering is in 2016 hoger dan in 2015. De belangrijkste afwijkingen B 427 V ten opzichte van 2015 zijn: o Extra korting WMO 138.000 N o Hogere algemene uitkering door hogere uitkeringsfactor in 2016 993.000 V o Lagere uitkering sociaal domein 311.000 N 2. De OZB opbrengst is in 2016 naar verwachting 175.000 hoger dan in 2015. Dit komt door de B 175 V trendmatige verhoging van 0,85% en de boventrendmatige verhoging van 2,48%. 3. Door een lagere stand van de reserves op 1 januari 2016 ten opzichte van 1 januari 2015 is de B 328 N bespaarde rente lager. 4. De post onvoorzien is in 2015 ingezet voor reinigen hockeyvelden, renovatie hoofdveld Gilze en L 52 N extra beveiligingsmaatregelen. 5. De post Nog te concretiseren maatregelen is in 2016 per saldo 210.000 hoger dan in 2015. Dit L 210 N komt voornamelijk door: o Hogere stelpost indexering ( 52.000 N) (zie tabel in 2 e tussentijdse rapportage 2015 hoofdstuk Budgettaire ontwikkelingen 2015) o Participatiewet ( 169.000 N) o Te realiseren besparing subsidies ( 93.000 V) o Cao stijging ambtenaren ( 67.000 N) 6. Reserves (functie 980): saldo mutaties in relatie tot eerdere programma s L B 1.072 4.277 V N 7. We verwachten in 2016 een aanvullend voordeel op kortlopende rente in te boeken van 300.000. L 300 V 8. Overige afwijkingen. B 4 V Totaal 2.888 N Programmabegroting 2016 72

PARAGRAFEN Paragraaf Lokale heffingen 75 Paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing 79 Paragraaf Onderhoud kapitaalgoederen 85 Paragraaf Financiering 87 Paragraaf Bedrijfsvoering 91 Paragraaf Verbonden partijen 93 Paragraaf Grondbeleid 99 Paragraaf Besparingen 103 Programmabegroting 2016 73

Programmabegroting 2016 74

Paragraaf Lokale heffingen Inleiding De gemeentelijke heffingen zijn na de doeluitkeringen en de algemene uitkering uit het Gemeentefonds de belangrijkste bron van inkomsten. In de paragraaf Lokale heffingen doen wij verslag van: de opbrengsten per lokale heffing; het volume en bedrag aan kwijtscheldingen; de kostendekkendheid van de rioolrechten en de afvalstoffenheffing; de (historische ontwikkeling van de) lokale lastendruk. De paragraaf bevat tevens informatie over het rijks- en gemeentelijk beleid met betrekking tot de gemeentelijke belastingen en beschrijft de consequenties voor de belastingplichtigen. Lokale heffingen Binnen de lokale heffingen wordt onderscheid gemaakt tussen heffingen die: het gevolg zijn van wettelijke taken, die we als gemeente moeten uitvoeren (de gebonden heffingen); onderdeel uitmaken van het gemeentelijke belastingbeleid (de vrij besteedbare heffingen). Bij de gebonden heffingen is kostendekkendheid het uitgangspunt. De gebruiker betaalt in principe de integrale kosten van de geleverde producten en diensten. In de praktijk blijkt het bepalen van kostendekkendheid een lastig onderwerp. Wettelijk is bijvoorbeeld een aantal onderdelen bepaald, die niet in een uiteindelijk tarief mogen worden meegenomen. Jaarlijks worden met de begroting de mogelijkheden om een hogere mate van kostendekking te realiseren bekeken. Tevens wordt ieder jaar onderzocht of nieuwe inkomstenbronnen kunnen worden aangeboord. Randvoorwaarde hierbij is uiteraard dat deze gebonden heffingen doelmatig worden ingezet. De vrij besteedbare heffingen zijn een belangrijk politiek instrument en maken integraal onderdeel uit van het gemeentelijk (belasting-)beleid. Het uitgangspunt bij deze onderwerpen is dat de eventuele stijging niet hoger is dan de landelijke inflatieontwikkeling. Dit is ook voor het jaar 2016 het uitgangspunt geweest. Programmabegroting 2016 75

In de onderstaande tabel zijn de belangrijkste gemeentelijke heffingen weergegeven: Heffingen Begroot Begroot Realisatie Realisatie 2016 2015 2014 2013 I Gebonden heffingen Secretarieleges 513.154 474.787 442.895 366.701 Rioolheffing 1.568.028 1.512.000 1.550.176 1.512.915 Afvalstoffenheffing 1.941.305 1.941.305 1.952.766 2.110.917 Bouwleges 449.959 446.167 505.943 204.476 Marktgelden 27.255 26.985 24.079 24.954 Principeverzoeken 38.359 47.464 4.659 6.090 Overige leges: 21.319 21.108 42.324 62.914 Gebruiksvergunningen 0 0 4.667 7.479 Kansspelbelasting 8.563 8.478 9.778 9.653 Kabels / leidingen 11.614 11.499 27.879 45.782 Bodemonderzoeken 1.142 1.131 0 0 Totaal I Gebonden heffingen: 4.559.379 4.469.816 4.522.842 4.288.967 II Vrij besteedbare heffingen Onroerende zaakbelastingen 5.421.654 5.246.063 5.078.458 4.873.939 Toeristenbelasting 211.675 209.891 177.367 180.844 Hondenbelasting 120.389 119.374 123.401 105.925 Kermisgelden 28.790 28.426 33.102 33.252 Totaal II Vrij besteedbare heffingen: 5.782.508 5.603.754 5.412.328 5.193.960 Totaal opbrengsten: 10.341.887 10.073.570 9.935.170 9.482.927 Volume en bedrag aan kwijtscheldingen Zoals binnen onze gemeente gebruikelijk bestaat de mogelijkheid om voor de aanslagen rioolheffing en afvalstoffenheffingen jaarlijks een verzoek om kwijtschelding in te dienen. Personen die binnen de daarvoor geldende regels vallen (betrokkenen hebben geen vermogen en de betalingscapaciteit is te laag om de aanslag te betalen), kunnen door het indienen van een dergelijk verzoek voor één of meerdere opgelegde belastingen (rioolheffing / afvalstoffenheffing) kwijtschelding ontvangen. Op basis van vastgestelde rijksnormen en Programmabegroting 2016 76

richtlijnen zijn de ingediende verzoeken beoordeeld. Over de jaren 2011 tot en met 2016 is het volgende overzicht te geven: Kwijtscheldingen gemeentelijke belastingen Jaar Begroot Werkelijk 2011 132.276 104.259 2012 103.708 112.382 2013 111.109 114.970 2014 111.109 115.454 2015 111.109 NTB 2016 111.109 NTB Kostendekkendheid rioolrecht en afvalstoffenheffing Jaarlijks worden bij de opstelling van de (meerjaren-)begroting op basis van het principe van 100% kostendekkendheid de tarieven van de rioolheffing en de afvalstoffenheffing bepaald. In de kosten van de riolering wordt voorzien door rioolheffing. Bij gemeentereiniging worden de kosten gedekt uit de afvalstoffenheffing. Op grond van de notitie van de commissie BBV van november 2014 hebben we de egalisatiereserve afval en de reserve riolering omgevormd tot voorzieningen. De commissie geeft als reden hiervoor aan, dat het via de riool-en afvalstoffenheffing geïnd geld altijd voor dit doel moet worden aangewend. Omdat (bestemmings)reserves in principe vrij besteedbaar zijn, hebben we de egalisatiereserve afval en de reserve riolering, op aanbeveling van de commissie BBV, omgezet naar een voorziening. Bij de jaarrekening vindt de nacalculatie afvalstoffenheffing en rioolheffing plaats en worden eventuele vooren nadelen verrekend met daarvoor bedoelde (nieuw gevormde) voorzieningen. Voor de begroting 2016 is onderstaand overzicht te geven, waarbij de cijfers zijn afgezet tegen de actuele begroting 2015: Riolering Reiniging 2016 2015 2016 2015 Kosten exploitatie 1.535.039 1.595.811 2.510.911 2.420.524 Verevening BTW 239.804 162.254 285.190 282.782 Totaal lasten 1.774.843 1.758.065 2.796.101 2.703.306 Totaal baten 1.568.028 1.563.824 2.336.657 2.265.311 Resultaat 206.815-194.241-459.444-437.995- Uit bovenstaand overzicht blijkt dat (zie ook overzicht van reserves en voorzieningen): na verwerking van het resultaat 2016, de (nieuw gevormde) voorziening riolering afneemt met 206.815; na verwerking van het resultaat 2016, de (nieuw gevormde) voorziening reiniging afneemt met 459.444. Programmabegroting 2016 77