Motivationele gespreksvoering: aan de slag! Stefaan Van Damme Vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie Stefaan.Vandamme@UGent.be
Gespecialiseerde vaardigheden Basisvaardigheden
In deze workshop 1. Hoe begin ik een gesprek met de patiënt over gezondheidsgedrag? 2. Hoe verhoog ik de motivatie van de patiënt om gezond gedrag te stellen? 3. Wat doe ik wanneer de patiënt weerstand vertoont? 4. Hoe geef ik informatie en advies aan de patiënt?
1. Hoe begin ik een gesprek met de patiënt over gezondheidsgedrag?
Open of gesloten vraag? 1. Wilt u doorgaan met roken? 2. Wat vindt u zo lekker aan alcohol? 3. Vindt u uw gezondheid belangrijk? 4. Wat zijn de belangrijkste redenen waarom u wilt ophouden met roken? 5. Wilt u dit dieet één week proberen? 6. Wat vindt u het vervelendst aan deze medicatie? 7. Hebt u om in beweging te blijven al eens overwogen om te gaan wandelen? 8. Tegen welke lange-termijngevolgen van diabetes ziet u het meest op?
Bevragen Vraag-antwoord valkuil: Gesloten vragen à korte antwoorden Hulpverlener controleert Passieve rol patiënt Voordelen open vragen: Vertrouwen en respect Spreektijd voor de patiënt Aanknopingspunten
Voeding? Lichaamsbeweging? Roken Bijwerkingen medicatie Alcohol Medicatieverslaving
Reflectief luisteren Op zoek gaan naar wat de patiënt echt bedoelt Proberen begrijpen hoe patiënt het ziet Interpretatie en beredeneerde gok Nooit goed of fout; eerder communicatiemiddel, aftoetsen In vorm van uitspraak, geen vraag: intonatie + gebruik van je
Voorbeelden Ik heb soms het idee dat ik iets te veel drink à Je maakt je zorgen over je drankgebruik. Al die medicijnen telkens stipt innemen, ze hebben makkelijk praten à Je vindt het medicatieschema dat de arts voorgeschreven heeft best moeilijk om volgen.
Effecten van reflectief luisteren Laat horen dat hulpverlener patiënt goed begrepen heeft ( Ik hoor je ) Drukt empathie uit ( Ik begrijp je bekommernissen ) Communiceert respect ( Ik veroordeel je niet ) Werkt bekrachtigend ( Dit is belangrijk ) Moedigt aan om verder te exploreren ( Vertel meer )
Samenvatten en doorvragen Aan elkaar linken en versterken van elementen uit het gesprek Toont aan dat je zorgvuldig geluisterd hebt Bereidt patiënt voor op meer gedetailleerde bespreking
Basisvaardigheden op zich al belangrijk om contact met patiënt te verbeteren Open vragen stellen Reflectief luisteren Samenvatten
2. Hoe verhoog ik de motivatie van de patiënt om gezond gedrag te stellen?
Veranderuitspraken Erkennen nadelen status quo Ik zie wel dat dit niet goed voor mij is op lange termijn Erkennen voordelen verandering Waarschijnlijk zou ik me heel wat beter voelen als ik Uitdrukken intentie tot verandering Ik moet er beslist iets aan doen
Technieken om veranderuitspraken te stimuleren i. Uitlokkende vragen stellen ii. Verkennen van voor- en nadelen iii. Details bevragen iv. Uitersten bevragen v. Vooruitkijken
i. Uitlokkende vragen stellen Nadelen van de status quo Op welke wijze heeft [gedrag] problemen met zich meegebracht? Waardoor vind je dat u iets moet doen aan uw bloeddruk? Voordelen van verandering Hoe zou je het graag anders willen zien? Wat zou het kunnen opbrengen als je deze medicatie blijft nemen? Intentie tot verandering Wat denk jij dat je zou kunnen doen om de situatie te veranderen? Wat zou je zelf willen proberen?
Belangenlineaal Hoe belangrijk is het volgens u om? Waar zou u uzelf een plaats geven op een schaal van 0 tot 10, waarbij 0 betekent volkomen onbelangrijk en 10 buitengewoon belangrijk? 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Waarom zit u nu op en niet op nul? Wat zou u nodig hebben om van naar [een hoger nummer] te gaan?
ii. Verkennen van voor- en nadelen Ambivalentie verduidelijken Patiënt helpen om zowel positieve als negatieve aspecten van huidige gedrag te bespreken Eerst praten over positieve aspecten van ongezond gedrag stelt patiënt op gemak + minder kans op weerstand
Beslissingsbalans: het wegen van voor- en nadelen Kosten van status quo Voordelen van verandering Kosten van verandering Voordelen van status-quo
iii. Details bevragen Niet te snel op zoek gaan naar andere redenen voor verandering, maar patiënt laten uitweiden Uitweiden werkt bekrachtigend en kan sterkere veranderingsuitspraken uitlokken Technieken: verduidelijking, specifiek voorbeeld, omschrijving van de laatste keer dat situatie zich voordeed, wat nog meer vragen,
iv. Uitersten bevragen Vooral wanneer verlangen tot veranderen laag is Zich uiterste gevolgen van gedrag of zorgen voorstellen Zowel ongezond als gezond gedrag Voorbeelden: Wat denk je dat het ergste is dat zou kunnen gebeuren als je blijft roken tijdens je zwangerschap? ; Wat is het beste dat je zou kunnen overkomen als je stopt met roken?
v. Vooruitkijken Patiënt zich helpen voorstellen hoe het zou kunnen zijn na een verandering of wanneer geen veranderingen gesteld worden Realistische inschatting vragen (geen extremen) Benadrukt discrepantie huidige en ideale situatie Voorbeeld: Stel dat je niets verandert, hoe denk je dat je leven er zou uitzien binnen 10 jaar? of Hoe zou je graag willen dat stoppen met roken voor jou uitpakt over 10 jaar?
Reageren op veranderuitspraken Uitweiden: reageer met belangstelling, vraag door, vraag naar voorbeeld, Reflecteren: selectief bekrachtigen Bevestigen: positieve reactie en inspanning patiënt benadrukken Samenvatten
3. Wat doe ik wanneer de patiënt weerstand vertoont?
Types van weerstandsgedrag In dicussie gaan: cliënt betwist deskundigheid hulpverlener Onderbreken: cliënt praat erdoorheen of valt hulpverlener in rede Ontkennen: cliënt geeft uiting aan onwil of onvermogen om advies op te volgen Negeren: cliënt reageert niet of verandert richting gesprek
Reageren op weerstand a. Reflectieve reacties b. Herkaderen c. Meegaan en er een draai aan geven d. Benadrukken van persoonlijke controle e. Focus verschuiven
a. Reflectieve reacties Erkennen en spiegelen van beleving en percepties van de patiënt Laat verdere exploratie toe Herstelt congruentie Voorbeeld: - Patiënt: U zegt dat ik verslaafd ben, maar dat kan niet kloppen. Ik kan elk moment stoppen als het moet! - Hulpverlener: U bent van mening dat het kunnen stoppen betekent dat u niet verslaafd bent.
b. Herkaderen Hulpverlener erkent observaties patiënt, maar biedt een nieuwe betekenis of interpretatie Voorbeeld: - Patiënt: Ik heb al zo vaak geprobeerd om te stoppen met drinken, maar het mislukt telkens - Hulpverlener: Je bent erg volhardend, zelfs bij tegenslag. Stoppen met drinken moet voor jou wel heel belangrijk zijn.
c. Meegaan en er een draai aan geven Hulpverlener gaat initieel akkoord, maar met een kleine wijziging of verandering van richting Combinatie van reflecteren en herkaderen Voorbeeld: - Patiënt: Ik geniet ervan om eventjes op mijn gemak te zijn en een sigaretje te kunnen opsteken. - Hulpverlener: Het is dus een aangename pauze in de dag voor jou, en dat het niet zo goed is voor je gezondheid neem je er graag bij
d. Benadrukken van persoonlijke controle Patiënt verzekeren dat hij/zij uiteindelijk bepaalt wat er zal gebeuren Voorbeeld: - Patiënt: Wat als ik nu zeg dat ik graag rook en niet wil stoppen? - Hulpverlener: Je bent een vrij persoon en het is jouw keuze. Ik kan die beslissing inderdaad niet voor jou maken, zelfs als ik dat zou willen.
e. Focus verschuiven Aandacht patiënt weg richten van struikelblok naar meer werkzaam punt Voorbeeld: - Patiënt: U gaat mij waarschijnlijk zo n streng dieet voorschrijven en mij elke dag naar de fitness sturen! - Hulpverlener: Niet zo snel Ik wil zeker niet te vroeg met grote plannen komen. Vertel eens, wat zou je zelf graag doen?
4. Hoe geef ik informatie en advies aan de patiënt?
(a) Toestemming vragen Soms vraagt cliënt zelf Vaak moet hulpverlener toestemming vragen ( Er zijn een aantal dingen die mensen vaak doen om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden. Wilt u daar wat over horen?) Wanneer advies noodzakelijk is: eerst autonomie onderstrepen ( ik weet niet of u dit zinvol vindt ) en/of cliënt eerste keus geven ( er is iets wat ik u moet vertellen over uw medicatiegebruik; vindt u het goed dat ik dat nu doe, of is er eerst iets anders waar u eerst een vraag over hebt? )
(b) Doseren Voldoende tijd nemen Hoeveelheid informatie afwegen Brokje informatie geven, reactie patiënt checken, pas daarna volgend brokje informatie Toegankelijk formuleren Drukt respect uit + betrekt cliënt bij zorg eigen gezondheid
(c) Keuzes bieden Rekening houden met prioriteiten patiënt Geef meerdere keuzemogelijkheden (autonomie) Aantal opties opsommen en vragen om daar keuze uit te maken ( Waar voelt u het meest voor? )
(d) Praten over wat anderen doen Informeren aan de hand van ervaringen andere cliënten Niet zeggen wat cliënt volgens jou moet doen (reparatiereflex) Neutrale positie behouden: aanbieden en cliënt laten interpreteren/beslissen Voorbeeld: Ik weet niet of het je wat zegt, maar ik kan je wel enkele ideeën bezorgen over manieren die anderen hebben geholpen