Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/62232 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Markten en steden Vooraf Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Extra: lvl Begrippenlijst Over dit lesmateriaal Pagina 1
Markten en steden Vooraf Door een aantal uitvindingen/verbeteringen in de landbouw kon er meer voedsel geproduceerd worden. Hierdoor kon de bevolking groeien en hoefde niet meer iedereen in de landbouw te werken. Het resultaat hiervan was dat mensen zich gingen toeleggen op andere beroepen, de handel opbloeide en er steden ontstonden. In deze opdracht staan deze ontwikkelingen centraal. Aan het eind van deze opdracht kun je: in eigen woorden uitleggen waarom er (jaar)markten werden georganiseerd. argumenteren dat de handel de opkomst van steden stimuleerde. illustreren wat een goede plaats was om een stad te stichten. in eigen woorden formuleren waarom er nieuwe beroepen ontstonden. Eindproduct Je rondt deze opdracht af met het opzoeken van zes Nederlandse steden die ontstaan zijn tussen 1000 en 1500. Je tekent deze steden in op een kaart van Nederland. Beoordeling Je krijgt een goede beoordeling voor je kaart met steden als: Activiteiten er op de kaart zes steden zijn die ontstaan zijn tussen 1000 en 1500. bij iedere stad op de kaart het jaar staat waarin de stad gesticht is. bij iedere stad een afbeelding van gebouw uit die stad uit de Middeleeuwen staat. de kaart met zorg gemaakt is en op tijd klaar is. Stap Groepsgrootte Activiteit Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Alleen Alleen Alleen Alleen Kennisbanken 'Nieuwe steden' en 'Markten en jaarmarkten' bestuderen en vragen beantwoorden. Op internet informatie zoeken over ambachten. Toets 'Handel en steden - 2' maken. De jaartallen opzoeken waarin zes door jou gekozen steden tussen 1000 en 1500 zijn ontstaan. Benodigdheden Een kaart van Nederland Pagina 2
Tijd Voor deze opdracht heb je ongeveer 2 lesuur nodig. Stap 1 Markten en nieuwe steden De vroege middeleeuwen vormen een tijdperk waarin de rol van de steden beperkt was. Ongeveer vanaf het jaar 1000 ging dat veranderen. De bevolking groeide en er werden steden gebouwd waar handel werd gedreven. Kijk naar de video's over het ontstaan van de steden, het krijgen van stadsrechten. Video: De eerste steden Rond het jaar 1000 ontstonden dorpen rond een kasteel, een kruispunt met wegen of rivieren. Daar gingen mensen wonen en werken. Op die plaatsen werden markten gehouden. Deze dorpen groeiden vaak uit tot een stad. Daar woonden veel kooplieden. De kooplieden wilden dat er regels en wetten kwamen. Bijvoorbeeld over de betaling van spullen: Wat als er iemand niet betaalde? Ze vroegen de landheer of de bisschop of ze hun eigen regels mochten maken en vastleggen. De stadsrechten. Video: Stadsrechten In de middeleeuwen groeiden dorpen, gelegen op een knooppunt van wegen, uit tot steden. Deze steden werden ommuurde vestingen. Video: Stad in de middeleeuwen (Kijk vanaf 4:15 min.) Bestudeer uit de Kennisbank geschiedenis de volgende twee onderdelen: KB: Nieuwe steden KB: Markten en jaarmarkten Kijk of je in de teksten het antwoord kunt vinden op de volgende vragen: 1. Wat heeft het ontstaan van markten te maken met overschotten in de landbouw? Waar werden markten georganiseerd? 2. Welke activiteiten vonden er, naast het kopen en verkopen van producten, zoal plaats op een middeleeuwse markt? 3. Handelsnederzettingen ontstonden op strategische plekken. Schrijf een aantal voorbeelden van strategische plekken op. Bekijk ook de volgende video. https://youtu.be/hngvszhbm74 Stap 2 Pagina 3
Ambachten Door de overschotten in de landbouw hoefde niet iedereen te werken. Mensen gingen zich toeleggen op het maken van andere producten. Die producten werden verhandeld op de (jaar)markten. In de middeleeuwen verbeterde de kwaliteit het werk van ambachtslieden en het ambacht werd steeds belangrijker voor de bloei van de stad. Video: Ambachtslieden trots op hun werk Hier zie je een aantal (middeleeuwse) ambachten. Smid Touwslager Brouwer Kleermaker Verver Visroker Meubelmaker Ken je al deze ambachten? Nee? Ga dan op internet op zoek naar een omschrijving (en afbeelding) van ieder ambacht. Bestaan de ambachten nu nog? Stap 3 Toets Voor je begint aan de afsluiting maak je de toets 'Markten en steden'. De toets bestaat uit een aantal gesloten vragen. Als je alle vragen beantwoord hebt, zie je je score. Je krijgt van de vragen die je fout hebt, het goede antwoord te zien. De score wordt opgenomen in het volgsysteem. Klik op de knop 'Start' om te beginnen: Handel en steden - 2 maken.wikiwijs.nl/p/questionnaire/standalone/2080711 1 van 9 Ontwikkelingen in de landbouw hebben in de geschiedenis vaak grote gevolgen gehad. Welke ontwikkelingen worden hieronder beschreven? Bij het 1 verdeelden de boeren hun grond in stukken. Ze teelden meerdere gewassen en lieten telkens één stuk grond braak liggen. Rond het jaar 1000 werd 2 in gebruik genomen. Pagina 4
Door gebruik van dit werktuig werd de grond vruchtbaarder, met als gevolg een grotere opbrengst. a. 1 = ontginnen, 2 = de risterploeg a. 1 = ontginnen, 2 = de houten ploeg a. 1 = drieslagstelsel, 2 = de risterploeg a. 1 = drieslagstelsel, 2 = de houten ploeg 2 van 9 In de late middeleeuwen, ongeveer vanaf het jaar 1000, veranderde er veel in de landbouw. Deze veranderingen hadden veel gevolgen. Zet de volgende zinnen in de juiste volgorde. 1. grotere oogsten 2. groei van de steden 3. gebruik nieuwe landbouwtechnieken 4. toename van de handel 5. overschotten in de landbouw a. 3 1 5 4 2 a. 3 4 2 1 5 a. 3 2 4 1 5 a. 3 1 4 5 2 3 van 9 Na het jaar 1000 groeiden handelsnederzettingen op strategische plekken uit tot steden. In de meeste steden stond de kerk in het midden. Kerken die tussen 1000 en 1200 zijn gebouwd worden gekenmerkt door de Romaanse bouwstijl. De laat middeleeuwse bouwstijl is de Gotische bouwstijl. Bekijk de kerk hieronder. Welke bouwstijl herken je? a. Romaanse bouwstijl a. Gotische bouwstijl 4 van 9 Door de overschotten in de landbouw in de late middeleeuwen hoefde niet iedereen meer in de landbouw te werken. Pagina 5
Mensen gingen zich toeleggen op het maken van andere producten. Die producten werden verhandeld op (jaar)markten. Welke twee middeleeuwse ambachten worden hieronder beschreven? 1. ambachtsman die metaal bewerkt 2. ambachtsman die garens/hennep verwerkt a. 1 = smid, 2 = brouwer a. 1 = smid, 2 = touwslager a. 1 = verver, 2 = brouwer a. 1 = verver, 2 = touwslager 5 van 9 Handelsnederzettingen die tussen 1000 en 1500 werden opgericht groeiden uit tot steden. Een stad kon stadsrechten ontvangen. Die stadsrechten hadden voor zowel de steden als voor de verstrekker van de stadsrechten voordelen. Waar of niet waar? De koning was de enige persoon die een stad stadsrechten kon geven. a. Waar a. Niet waar 6 van 9 Handelsnederzettingen die tussen 1000 en 1500 werden opgericht groeiden uit tot steden. Een stad kon stadsrechten van een landheer ontvangen. Het hoogste gezag in een stad met stadsrechten kwam te liggen bij a. het stadsbestuur. a. de landheer. 7 van 9 In de late middeleeuwen werden belangenverenigingen van ambachtslieden opgericht, de gilden. Waar of niet waar? Een bakker en een smid konden lid zijn van hetzelfde gilde. a. Waar a. Niet waar 8 van 9 In de late middeleeuwen werden belangenverenigingen van ambachtslieden opgericht, de gilden. Elke gilde had zijn eigen regels. Om te kunnen werken als bakker was het verplicht lid te zijn van het bakkersgilde. Pagina 6
Het aantal leden van een gilde werd beperkt. Waarom werden het aantal leden van een gilde beperkt? a. Om de kwaliteit van het product te kunnen garanderen. a. Om te veel concurrentie tegen te kunnen gaan. 9 van 9 Het Hanzeverbond was een bekend verbond tussen een groot aantal handelssteden dat in de tweede helft van de middeleeuwen een groot deel van Europa bestreek. Welke Nederlandse stad behoorde niet tot het Hanzeverbond? a. Zutphen a. Deventer a. Zwolle a. Utrecht Stap 4 Eindproduct Download de kaart van Nederland. Op de kaart zie je een drietal belangrijke rivieren getekend. In de periode 1000 tot 1500 zijn in Nederland veel steden ontstaan. Gebruik internet om zes steden te zoeken die tussen 1000 en 1500 ontstaan zijn. Teken die steden in op de kaart. Schrijf bij iedere stad het jaartal waarin de stad is ontstaan. Zoek van iedere stad een foto van een middeleeuws gebouw. Plak die foto bij de stad op de kaart. Kijk goed naar de ligging van de steden die je op de kaart hebt getekend. Schrijf onder de kaart op wat je opvalt als je kijkt naar de ligging van de steden. Klaar? Kijk nog even bij Eindproduct-Beoordeling of de kaart voldoet aan de beoordelingscriteria. Laat de kaart vervolgens door je docent beoordelen. Kaart tekenen Op een kaart kun je aangeven waar een gebeurtenis heeft plaatsgevonden of gaat plaatsvinden. Pagina 7
Extra: lvl Leerlingen voor leerlingen Op de website www.lvoorl.nl vind je verschillende video's die door leerlingen voor leerlingen zijn gemaakt. Hieronder staan video's die goed passen bij dit thema. Bekijk de video's. Kun je de video's goed volgen? Bespreek de inhoud van de video's met een klasgenoot. Video: De markt Video: Urbanisatie Let op: Als je de video wilt stoppen, druk dan eerst op de stopknop en klik dan de pop-up weg. Begrippenlijst Opkomst steden In de derde stand kwamen naast de boeren de stedelingen (burgers). Steden ontwikkelden zich door de toegenomen handel (rol van de kooplieden en markten) en door de opkomst van de ambachten (beroepen). Steden ontstonden op strategische plekken. Bijvoorbeeld naast een rivier. Markten Overschotten uit de landbouw werden op de markten verhandeld. Op de grote jaarmarkten kwamen handelaren vanuit verre streken om hun goederen te verhandelen. Handel Door de opkomst van de handel kwam er weer geld in omloop. Dat stimuleerde de economie. Mensen die geld verdienden wilden daar allerlei producten en gebruiksvoorwerpen voor kunnen kopen. Het was dus winstgevend om die te produceren. Bouwkunst De rijkdom van de eerste en de tweede stand bleek uit de prachtige kathedralen en kastelen die in deze tijd gebouwd zijn. Geldeconomie Voor het eerst sinds de val van het (west) Romeinse Rijk kwam de geldeconomie weer op. Pagina 8
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 17 august 2018 om 15:00 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; Leerinhoud en ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Trefwoorden arrangeerbaar, leerlijn, rearrangeerbare Gebruikte Wikiwijs Arrangementen Reisgids digitaal materiaal. (2017). Reisgids digitaal leermateriaal. https://maken.wikiwijs.nl/105906/ Reisgids_digitaal_leermateriaal Pagina 9