VOC WIC wereldhandel en slavernij h45. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 juni 2017 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Introductie Introductie Thema Probleemstelling Oriëntatie Hoofdvraag-deelvragen Eindtermen Eindproduct Werkwijzer Vooraf Voorkennis Video Stap1 Stap2 Stap3 Bronnen VOC - WIC Begrippenlijst VOC - WIC Examenvragen VOC - WIC Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Introductie Introductie De scheepsjongens van Bontekoe Het 'Iovrnael ofte gedenckwaerdige beschrijvinghe' is het scheepsjournaal dat werd geschreven door de Hoornse schipper Willem Ysbrandts Bontekoe. Hij maakte in 1618 in dienst van de VOC een reis naar Bantam in Oost-Indië. Daarna maakte hij nog diverse reizen in de Oost voor hij in 1625 terugkeerde. Twee eeuwen lang was dit boek het meest verkochte boek in Nederland! Er zijn verschillende bewerkingen van gemaakt. De bekendste daarvan is "De scheepsjongens van Bontekoe", een jeugdboek van Johan Fabricius uit In 2007 werd dit boek verfilmd. Thema Pagina 2

4 Vereenigde Oostindische Compagnie De Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) was een zeer succesvol Nederlands handelsbedrijf. In de 17e en 18e eeuw bezat het het monopolie op de handel met Azië. De VOC was de eerste echte multinational ter wereld. De VOC wordt ook gezien als het eerste bedrijf dat aandelen uitgaf om de scheepsreizen te kunnen bekostigen. In het begin werden de opbrengsten gebruikt om de opstand tegen Spanje te betalen, maar door de hoge opbrengsten bleef er steeds meer geld over voor rijkdom en cultuur. Nederland was voorloper op vele gebieden zoals kunst, literatuur en wetenschap. West Indische Compagnie Naast de VOC was er ook nog de WIC, de West Indische Compagnie. Die richtte zich op de handel in West-Afrika en Amerika. De VOC zette in veroverde gebieden de lokale bevolking in, maar de WIC bedreef slavenhandel. De WIC maakte gebruik van Afrikaanse slaven om de Amerikaanse plantages te bewerken. De WIC hield zich ook meer bezig met piraterij tegen zijn Europese vijanden dan de VOC. Denk aan de zilvervloot die Piet Hein op de Spanjaarden veroverde voor de Amerikaanse kust. Probleemstelling Pagina 3

5 Trots op de VOC en WIC? Veel Nederlanders zijn erg trots op de VOC, omdat het ons herinnert aan de Gouden Eeuw. Nederland had er heel anders uitgezien als de VOC niet was opgericht. Amsterdam is daar het belangrijkste voorbeeld van. En een polder als de Haarlemmermeer kon worden droogelegd omdat er toen grote hoeveelheden geld in omloop waren. Aan de andere kant van deze medaille: slavenhandel, oorlogvoering, onderdrukking, plundering... Daar zijn we niet trots op. Wereldhandel en slavernij: trots of niet trots In deze opdracht bedenk je zelf een vraag waarmee je het onderwerp wereldhandel en slavernij gaat onderzoeken. Je kiest zelf een vorm om de resultaten van je onderzoek te presenteren. Je houdt rekening met hoe wij nu oordelen over hoe mensen vroeger dachten. Pagina 4

6 Oriëntatie Hoofdvraag-deelvragen Hoofdvraag: Je bedenkt zelf een hoofdvraag waarmee je je onderzoek over het onderwerp wereldhandel en slavernij richting geeft. Deelvragen: Mogelijke vragen om een hoofdvraag te kunnen beantwoorden. Wat waren de doelstellingen van de VOC en de WIC en hoe bereikten zij die doelstellingen? Wat waren de gedeelde waarden in die tijd ten aanzien van handel en slavernij? Wat zijn nu de gedeelde waarden ten aanzien van handel en slavernij? Wat is ons oordeel over de VOC en de WIC? Eindtermen Pagina 5

7 Domein A: Historisch besef A5 Historische vraag en bronnen A7 Oordelen Domein B: Oriëntatiekennis Tijdvak 6: Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie. Tijdvak 7: Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme. Onderstaande Kernbegrippen worden toegelicht in de Begrippenlijst. VOC, WIC, Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, handelskapitalisme, wereldeconomie, imperialisme, Europese overheersing, plantagekoloniën, transatlantische slavenhandel, abolitionisme Eindproduct Pagina 6

8 Je geeft antwoord op een zelfbedachte hoofdvraag. Je kiest ook zelf een eindproduct waarmee je antwoord kunt geven op de hoofdvraag. Voorbeelden van mogelijke eindproducten kun je vinden in de Gereedschapskist van studiovo. Bij ieder product vind je ook een aantal beoordelingscriteria. Je product bevat in elk geval de volgende onderdelen: Een schematisch overzicht met de overeenkomsten en de verschillen tussen de VOC en de WIC: gebruik daarvoor de invultabel. De zichtbare gevolgen van de rijkdom die de VOC bracht: grachtengordel, herenhuizen en buitenhuizen. Uitvindingen en ontdekkingen die bijdroegen aan het succes van de Nederlandse scheepvaart. De voor- en tegenargumenten voor de afschaffing van slavernij (het abolitionisme). Een beschouwing over de probleemstelling van deze opdracht. Pagina 7

9 Werkwijzer Vooraf Activiteiten Stap Groepsgrootte Activiteit Tijd Voorkennis Alleen Ophalen voorkennis. 0,5 uur Stap 1 Alleen Kennisbank 2e fase bestuderen + vragen beantwoorden. 1 uur Stap 2 Alleen of samen Doornemen van de bronnen en zoeken van extra materiaal. 1 uur Stap 3 Samen met een studiegenoot Maken van het eindproduct. 2 uur Benodigdheden Leeg invulschema waarin je de overeenkomsten en verschillen tussen VOC en WIC kunt invullen. Voorkennis Voorkennis Wat weet je nog over de de ontwikkeling van het wetenschappelijk denken? Maak de instaptoets. VOC en WIC, wereldhandel en slavernij kn.nu/t1yr6 1 van 10 Welke land beheerste de wereldhandel in specerijen voordat de Republiek probeerde daar ook een graantje van mee te pikken? a. Engeland b. Portugal c. Turkije 2 van 10 De zeereizen naar de landen waar de specerijen vandaan kwamen duurden lang en veel bemanningsleden kwamen onderweg om. Wat waren de drie belangrijkste overlijdensoorzaken? Pagina 8

10 a. Ondervoeding b. Geweld c. Schipbreuk d. Brand 3 van 10 In 1602 werd de VOC opgericht, de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Deze wordt vaak de eerste multinational genoemd. Aandeelhouders investeerden geld in de compagnie en hoopten dat dit wat zou opleveren. Waaraan werd het geïnvesteerde geld besteed? a. Handelswaar, bemanning en schepen. b. Schepen, wapens en bemanning. c. Bemanning, wapens en handelswaar. 4 van 10 Waarom dachten investeerders dat een investering in de VOC veel zou opleveren? a. Omdat de handel in specerijen heel veel opbracht. b. Omdat de slavenhandel heel veel opbracht. c. Omdat de handel in suikerriet heel veel opbracht. 5 van 10 De West-Indische Compagnie werd in 1621 opgericht toen de wapenstilstand met de Spanjaarden afliep. Er was een aantal verschillen tussen de VOC en de WIC. Welke van de volgende zaken was van toepassing op beide compagnieën? a. Goud, tabak, suiker en slaven waren de belangrijkste handelswaren. b. Er was sprake van driehoekshandel. c. De Compagnie was opgezet in de vorm van een aantal kamers die de organisatorische basis van de zeereizen vormde. 6 van 10 Piet Heijn is een bekende Nederlander vanwege zijn rol binnen één van beide Compagnieën. Waardoor is hij zo bekend geworden? a. Hij veroverde in dienst van de WIC één van de Spaanse zilvervloten. b. Hij was de eerste gouverneur van Jakarta in dienst van de VOC. c. Hij veroverde de specerijeneilanden op de Portugezen in dienst van de VOC. 7 van 10 De WIC oefende driehoekshandel uit tussen de Republiek, de Afrikaanse westkust en de plantages in de Amerika s. Wat werd er verhandeld vanuit Europa in Afrika? Pagina 9

11 a. Textiel, wapens en drank. b. Spiegeltjes, textiel en wapens. c. Drank, spiegeltjes en textiel. 8 van 10 Hoeveel slaven ongeveer heeft de WIC tijdens haar bestaan vervoerd van Afrika naar Amerika? a b c van 10 Waarom werden er slaven helemaal uit Afrika gehaald om in Amerika op de plantages te werken? Meerdere antwoorden goed. a. De autochtone inwoners, de indianen, waren nauwelijks bestand tegen het loodzware werk en de slechte behandeling. b. Europeanen konden niet tegen de hitte. c. Afrikanen waren fysiek sterk en konden goed tegen de hitte. 10 van 10 Wat was de functie van Curaçao in de driehoekshandel? a. Er waren belangrijke Nederlandse suikerplantages die vaak nieuwe slaven nodig hadden. b. Het was een belangrijke handelspost waar slaven werden verkocht aan plantages in de omringende landen. c. Het was de plek waar de bemanning weer op krachten kwam na de lange zeereis. Kennisbank onderbouw De antwoorden op de vragen vind je in de volgende items van de Kennisbank geschiedenis onderbouw: KB: Handelskapitalisme en wereldeconomie KB: Slavenarbeid op plantages; abolitionisme Video Pagina 10

12 Op internet zijn er veel geschiedenisvideo's te vinden. De video 'Slavernij en abolitionisme' van Joost van Oort past goed bij deze opdracht. Video: Slavernij en abolitionisme Stap1 Bestudeer uit de Kennisbank geschiedenis tweede fase de onderwerpen: KB: Tijdvak 6: Handel over de hele wereld KB: Tijdvak 7: Europa en de slavernij Maak tijdens het bestuderen van de onderwerpen aantekeningen. Besteed aan ieder onderwerp ongeveer een half uur. Beantwoord na het bestuderen van de Kennisbankitems de volgende vragen. Pagina 11

13 VOC - WIC, wereldhandel en slavernij kn.nu/79ut3 1 van 9 Wat waren de twee doelen van de WIC? 2 van 9 a. Welke twee personen namen het initiatief tot oprichting van de VOC? b. Welk doel wilden ze daarmee in de Republiek bereiken? 3 van 9 De VOC had van de Staten-Generaal uitgebreide volmachten gekregen in de overzeese gebieden. Noem twee dingen die de VOC daardoor in de overzeese gebieden mocht doen. 4 van 9 Noem de twee belangrijkste kenmerken van een republiek. 5 van 9 De VOC had haar machtscentrum in Azië in wat tegenwoordig Jakarta is. a. Hoe heette deze plaats in de VOC-tijd? Pagina 12

14 b. Met wie sloot de VOC in Azië handelscontracten af? c. Op welke manier werden de prijzen op peil gehouden? 6 van 9 Bij het kweken van welk plantagegewas in de Amerika s werden voor het eerst Afrikaanse slaven gebruikt? a. Katoen b. Pinda's c. Tabak d. Suikerriet 7 van 9 Heeft de uitvinding van de Cotton gin geleid tot het gebruik van meer of minder slavenarbeid in het zuiden van de Verenigde Staten? Beargumenteer je antwoord. 8 van 9 William Garrison is begonnen met The Liberator. a. Wat was de Liberator? b. Welke rol speelde de Liberator bij de publieke opinie over de slavernij in Noord-Amerika? 9 van 9 Wat was de aanleiding tot de Amerikaanse burgeroorlog? Pagina 13

15 a. De noordelijke staten wilden de slavernij afschaffen; de zuidelijken niet. b. De noordelijke staten wilden geen uitbreiding van de slavernij in nieuwe staten; de zuidelijke juist wel. c. De zuidelijke staten wilden de slavernij afschaffen; de noordelijken niet. d. De zuidelijke staten wilden geen uitbreiding van de slavernij in nieuwe staten; de noordelijken juist wel. Stap2 Download het lege invulschema waarin je de overeenkomsten en verschillen tussen VOC en WIC kunt invullen. Onder de knop 'Bronnen' vind je links naar verschillende websites over Handel, Slavernij, Het journaal van Bontekoe en Rijkdom. Ook vind je er informatie over de omvang van de Nederlandse slavenhandel. Gebruik de bronnen om de overeenkomsten en verschillen in te vullen. Stap3 Pagina 14

16 Bekijk de deelvragen bij deze opdracht. Kijk of jullie samen antwoord kunnen geven op de verschillende deelvragen. Bedenk nu samen een hoofdvraag die past bij dit onderwerp. Kies een eindproduct uit waarmee jullie antwoord kunnen geven op de hoofdvraag. Voor voorbeelden van mogelijke eindproducten kun je bijvoorbeeld kijken in de gereedschapskist van studiovo. Maak samen het eindproduct. Bekijk de beoordelingscriteria en zorg dat het eindproduct voldoet aan de beoordelingscriteria. Tevreden? Laat het eindproduct beoordelen door jullie docent. Pagina 15

17 Bronnen VOC - WIC Klik op de onderstaande bronnen voor meer informatie. VOC en WIC Beeldbank Schooltv: Een gevecht om specerijen Beeldbank Schooltv: Specerijen uit Indië VOC VOC Kenniscentrum Wikipedia Leven aan boord WIC Wikipedia Schooltv: Histoclips slavernij British History: Slave Trade - Engelstalig Spartacus.schoolnet.co.uk: Slave Ships - Engelstalig Het jounaal van bontekoe De gedenkwaardige beschrijving van de reis naar Oost-Indië van schipper Willem IJsbrandtsz. Bontekoe uit Hoorn, in de jaren 1618 tot en met De tekst is te vinden op de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse letteren. De canon van Nederland entoen.nu geeft informatie over: Buitenhuizen Grachtengordel Schepen West-Indische Compagnie: Periode Pagina 16 Aantal schepen Ingekochte slaven verkochte slaven Overlevingskans

18 ,86 0,82 0,83 0,85 0,78 Vrije scheepvaart: Periode Aantal schepen Ingekochte slaven verkochte slaven Overlevingskans , , , , , ,88 Pagina 17

19 Begrippenlijst VOC - WIC Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was een handelsmaatschappij die in 1602 in Nederland werd opgericht. De VOC bezat het handelsmonopolie op de handel met Nederlands-Indië. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ( ) werd ook wel de Verenigde Proviciën genoemd. Hij bestond uit acht souvereine provincies: Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland, Zeeland en Drenthe. Elke provincie bestuurde het eigen gebied. Vertegenworodigers van de zeven provincies (Drenthe viel hierbuiten) stuurden vertegenwoordigers naar de Staten-Generaal in Den Haag. Pagina 18 West-Indische Compagnie (WIC) De West-Indische Compagnie werd in 1621 opgericht door de Staten-Generaal en kreeg het octrooi om handel te drijven ten westen van Kaap de Goede Hoop, dat wil zeggen op de westkust van Afrika en in Amerika. Handelskapitalisme Economisch systeem waarbij kooplui dankzij hun kapitaal het productieproces controleren, grote winsten maken in de internationale handel en hun kapitaal verder vergroten. Zo bracht de VOC kapitaal bijeen door de uitgifte van aandelen.

20 Examenvragen VOC - WIC Examenvragen - HAVO Op deze pagina vind je een examenvraag uit examens van vorige jaren. De vraag sluit zo goed mogelijk aan bij de opdracht die je net afgerond hebt. Maak ook gebruik van hetgeen je al eerder geleerd hebt. Als je de vraag niet kunt beantwoorden, probeer het dan later opnieuw. Nadat je een vraag beantwoord hebt, kun je de vraag zelf nakijken en je score aangeven. HAVO Opgave 9 Pagina 19

21 Over dit lesmateriaal Colofon De opdracht 'VOC en WIC - wereldhandel en slavernij' is ontwikkeld door auteurs en medewerkers van StudioVO in opdracht van Stichting VO-content. Fair Use In de Stercollecties van VO-content wordt gebruik gemaakt van beeld- en filmmateriaal dat beschikbaar is op internet. Bij het gebruik zijn we uitgegaan van fair use. Meer informatie: Fair use Vragen Mocht u vragen/opmerkingen hebben, neem dan contact op via de helpdesk van VO-content. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 juni 2017 om 09:35 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 4; HAVO 5; Leerinhoud en doelen Geschiedenis; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Trefwoorden arrangeerbare, leerlijn Pagina 20