Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 en vooruitblik

Transcriptie

1 Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 en vooruitblik Programma Cultuur, cultuurhistorie en citymarketing BW-nummer Portefeuillehouder B. van Hees Samenvatting In het coalitie akkoord is opgenomen dat we structureel ,- vrijmaken voor een verdere doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. Het Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 & vooruitblik is een vervolg op Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan Ter oplading van dit plan zijn verschillende gespreksronden georganiseerd met bewoners en cultuurhistorische organisaties. Op basis hiervan is een aantal speerpunten geformuleerd als leidraad voor de projecten in Op deze manier kan Nijmegen meer profiteren van de geschiedenis door deze effectiever te benutten voor de versterking van de binding van bewoners, bedrijven en organisaties met de stad. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. PK40, Katja Zee, 3076 Datum ambtelijk voorstel 26 mei 2016 Registratienummer Ter besluitvorming door het college 1. Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2016 & vooruitblik vast te stellen. 2. Brief aan de raad vast te stellen. Steller Katja Zee Paraaf akkoord Datum Alleen ter besluitvorming door het College Besluit B&W d.d. 31 mei 2016 X Conform advies Aanhouden Anders, nl. nummer: 3.5 Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Portefeuillehouder CVS uitvoeringsplan Verleden Verbeeld _

2 Collegevoorstel 1 Probleemstelling In 2013 is de nota Cultureel Erfgoed door onze raad vastgesteld. In deze nota worden drie strategieën benoemd die passen bij een moderne erfgoedzorg: Duurzame ruimtelijke ontwikkeling, Kennis & inspiratie en Bescherming & instandhouding. Met het Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 & vooruitblik (in bijlage) geven we uitvoering aan de tweede strategische lijn Kennis en inspiratie. Door middel van het zichtbaar houden of maken van het verleden geven wij vorm aan de ambitie om de identiteit en eigenheid van onze stad te behouden en te versterken. In het coalitie akkoord is opgenomen dat we structureel ,- vrijmaken voor een verdere doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. 2 Juridische aspecten Dit voorstel heeft geen juridische consequenties. 3 Doelstelling Met de vaststelling van het Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 & vooruitblik voeren we in projecten uit die de historie van de stad toegankelijk en zichtbaar voor bewoners en bezoekers maken. Na gesprekken met de stad in 2015 en begin 2016 is een aantal speerpunten geformuleerd, die een leidraad vormen voor de invulling van de projecten van Verleden Verbeeld. Een aantal concrete plannen voor 2016 is genoemd, tevens een vooruitblik naar Met als doel dat Nijmegen meer profiteert van de geschiedenis door deze effectiever te benutten voor de versterking van de binding van bewoners, bedrijven en organisaties met de stad. Daarnaast heeft Verleden Verbeeld tot doel om de stad nog aantrekkelijker maken voor onze (nieuwe) bewoners, bedrijven en bezoekers. Een jaarlijks op stellen uitvoeringsplan moet resulteren in een krachtig erfgoedaanbod in de stad. 4 Argumenten Met de vaststelling van het Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 & vooruitblik geven wij uitvoering aan de tweede strategische lijn Kennis en inspiratie uit de nota Cultureel Erfgoed. De aanwezigheid van cultureel erfgoed heeft een positieve invloed op de sociale economische ontwikkeling van de stad. Erfgoed heeft de potentie om mensen met elkaar en met de stad te verbinden. In toenemende wordt, ondersteund door onderzoeken, erkend dat erfgoed een belangrijke sociaal- economische locatiefactor is. Daarnaast vergroot de aanwezigheid van erfgoed de aantrekkelijkheid van een stad. Een sterke aanwezigheid van cultureel erfgoed kan helpen om bezoekers en bedrijven naar de stad te trekken en degenen die daar al wonen aan de stad te binden. Het is de geschiedenis die maakt dat de Nijmegenaar trots is op deze oudste stad van het land, die Nijmegen aantrekkelijk maakt voor bezoekers en die bijdraagt aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Door jaarlijks een uitvoeringsplan op stellen, kunnen we snel en flexibel reageren op de behoeften vanuit de stad. 5 Klimaat Dit voorstel heeft geen gevolgen voor het klimaat. 6 Financiën Vanuit het coalitieakkoord is structureel ,- beschikbaar voor de doorontwikkeling van Verleden Verbeeld vanuit het programma Cultuur, cultuurhistorie en citymarketing (deelproduct cultuurhistorie). In onderstaande tabel is de besteding van de middelen voor 2016 opgenomen. De concrete invulling van de besteding voor de jaren 2017-

3 Collegevoorstel Vervolgvel volgt nog. Door jaarlijks een uitvoeringsplan op stellen, kunnen we snel en flexibel reageren op de behoeften vanuit de stad. PROJECT 2016 BESTEDING Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen Nijmegen graaft verder! Uit het depot terug naar de stad Ontsluiten van bestaand erfgoed Open Monumentendag/24 uur van de Nijmeegse geschiedenis Nijmegen historische stad Particulier initiatief Tenminste vier particuliere initiatieven, met maximale bijdrage van 3.000,- per initiatief. Onvoorzien TOTAAL Participatie en Communicatie Bij de uitvoering van projecten willen wij de stad intensief betrekken. Zo leunt de wijze waarop het onderdeel Particuliere Initiatieven is aangepakt, zwaarder op de lokale expertise. We faciliteerden een jury om tot weloverwogen adviezen aangaande de ingediende projectideeën te komen. De jury selecteerde de projecten die de meeste waarde voor de stad zouden opleveren. Ook bij andere projecten zoeken we meer interactie met en participatie van inwoners, zoals bij verschillende projecten onder Nijmegen graaft verder, waar we meer mensen mee willen laten helpen bij opgravingen en onderzoek. 8 Uitvoering en evaluatie Na vaststelling van dit voorstel gaan we verder met de projecten uit Verleden Verbeeld uitvoeringsplan 2016 & vooruitblik Voor de jaren volgt jaarlijks een nieuw uitvoeringsplan. 9 Risico Het niet vaststellen van het Uitvoeringsplan laat kansen onbenut om een krachtig erfgoedaanbod voor de stad te ontwikkelen waar Nijmegen in sociaal en economisch opzicht van kan profiteren. Bijlagen: Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan Verslag expertmeeting Verleden Verbeeld Rapportage peiling Verleden Verbeeld 2015 Imago voormeting 2015 Brief aan de raad

4 Projectmanagement en Ruimtelijke Kwaliteit Leefomgevingskwaliteit Aan de Gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat PP Nijmegen Telefoon Telefax (024) gemeente@nijmegen.nl Postbus HG Nijmegen Verzenddatum 31 mei 2016 Ons kenmerk PK40/ Contactpersoon Katja Zee Onderwerp Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan Datum uw brief Doorkiesnummer (024) Geachte leden van de Raad, In 2013 is de nota Cultureel Erfgoed door uw Raad vastgesteld. In deze nota worden drie strategieën benoemd die passen bij een moderne erfgoedzorg: Duurzame ruimtelijke ontwikkeling, Kennis & inspiratie en Bescherming & instandhouding. Met de vaststelling van het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2016 & Vooruitblik (in bijlage) geven we uitvoering aan de tweede strategische lijn: Kennis en inspiratie. Het uitvoeringsplan Verleden Verbeeld moet resulteren in een krachtig erfgoedaanbod in de stad. Vanuit het coalitieakkoord is structureel ,- beschikbaar voor de doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. Deze middelen worden als dekking ingezet voor het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld Het Uitvoeringsplan 2016 en vooruitblik is een vervolg op Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan In het eerste plan is een beschrijving opgenomen van de concrete projecten die worden voorzien voor De concrete invulling van de besteding voor de jaren volgt nog. Door jaarlijks een uitvoeringsplan op stellen, kunnen we snel en flexibel reageren op de behoeften vanuit de stad. Aanpak Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld Zoals voorgesteld in het laatste plan zijn in 2015 en begin 2016 verschillende gespreksronden georganiseerd met bewoners en cultuurhistorische organisaties, ondernemers en anderszins betrokkenen. Op basis hiervan is een aantal speerpunten geformuleerd als leidraad voor de projecten in Bij de uitvoering van projecten willen wij de stad intensief betrekken. Zo leunt de wijze waarop het onderdeel Particuliere Initiatieven is aangepakt, zwaarder op de lokale expertise. Bezoek ook onze website Brief aan de raad CVS_

5 Gemeente Nijmegen Projectmanagement en Ruimtelijke Kwaliteit Leefomgevingskwaliteit Vervolgvel 1 We faciliteerden een jury om tot weloverwogen adviezen aangaande de ingediende projectideeën te komen. De jury selecteerde de projecten die de meeste meerwaarde voor de stad zouden opleveren. Ook bij andere projecten zoeken we meer interactie met en vragen we participatie van de inwoners, zoals bij verschillende projecten onder Nijmegen graaft verder. Waar het mogelijk is willen we mensen mee laten helpen bij opgravingen en onderzoek. Op deze manier kan Nijmegen meer profiteren van de geschiedenis door deze effectiever te benutten voor de versterking van de binding van bewoners, bedrijven en organisaties met de stad. Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld Vanuit het coalitieakkoord is structureel ,- beschikbaar voor de doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. In onderstaande tabel is de besteding van de middelen voor 2016 opgenomen. De concrete invulling van de besteding voor de jaren volgt nog. Door jaarlijks een uitvoeringsplan op stellen, kunnen we snel en flexibel reageren op de behoeften vanuit de stad. PROJECT 2016 BESTEDING Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen Nijmegen graaft verder! Uit het depot terug naar de stad 2. Ontsluiten van bestaand erfgoed Open Monumentendag/24 uur van de Nijmeegse geschiedenis Nijmegen historische stad 3. Particulier initiatief Tenminste vier particuliere initiatieven, met maximale bijdrage van 3.000,- per initiatief Onvoorzien TOTAAL Bezoek ook onze website Brief aan de raad CVS_

6 Gemeente Nijmegen Projectmanagement en Ruimtelijke Kwaliteit Leefomgevingskwaliteit Vervolgvel 2 Met de uitvoering van Verleden Verbeeld willen we met verschillende partners in de stad de rijke geschiedenis van Nijmegen nog beter zichtbaar en ervaarbaar te maken. Doel is om meer te kunnen profiteren van de Nijmeegse geschiedenis. De aanwezigheid van cultureel erfgoed heeft een positieve invloed op de sociale economische ontwikkeling van de stad. Erfgoed heeft de potentie om mensen met elkaar en met de stad te verbinden. In toenemende mate wordt, ondersteund door onderzoeken, erkend dat erfgoed een belangrijke sociaal- economische locatiefactor is. Daarnaast vergroot de aanwezigheid van erfgoed de aantrekkelijkheid van de stad. Een sterke aanwezigheid van cultureel erfgoed kan helpen om bezoekers en bedrijven naar de stad te trekken en degenen die daar al wonen aan de stad te binden. Het is de geschiedenis die maakt dat de Nijmegenaar trots is op deze oudste stad van het land, die Nijmegen aantrekkelijk maakt voor bezoekers en die bijdraagt aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Gemeentesecretaris, drs. H.M.F. Bruls mr. drs. A.H. van Hout Bijlage: Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan Verslag expertmeeting Verleden Verbeeld Rapportage peiling Verleden Verbeeld 2015 Imago voormeting 2015 Bezoek ook onze website Brief aan de raad CVS_

7 Verleden Verbeeld Uitvoeringsplan 2016 en vooruitblik De toegevoegde waarde van erfgoed voor de stad Gemeente Nijmegen 1

8 Inleiding De uitvoering van Verleden Verbeeld is onderdeel van het programma Cultuur, cultuurhistorie en citymarketing. Met Verleden Verbeeld willen we met verschillende partners in de stad de rijke geschiedenis van Nijmegen nog beter zichtbaar en ervaarbaar te maken. Doel is om meer te kunnen profiteren van de Nijmeegse geschiedenis. De zichtbare geschiedenis van de stad, historische bouwwerken, stedenbouwkundige en landschappelijke structuren, vormt al een sterke basis voor de beleving van het erfgoed. De gemeente zet zich in voor het behoud en inzet van cultureel erfgoed om de identiteit te versterken en Nijmegen te maken tot een stad waar mensen graag willen wonen, werken en verblijven. Met het uitvoeringsplan Verleden Verbeeld onderzoeken we extra mogelijkheden om het erfgoedaanbod in de stad te laten ontdekken. Vanuit het coalitieakkoord is structureel ,-beschikbaar voor de doorontwikkeling van Verleden Verbeeld. Deze middelen worden als dekking ingezet voor het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld In 2015 heeft ons college het Uitvoeringsplan 2015 & aanpak Uitvoeringsplan vastgesteld. We gaven aan dat we in gesprek wilden gaan met de stad en dat deze gesprekken de basis moesten zijn voor een uitvoeringsplan met concrete projecten voor Inmiddels hebben we op verschillende manieren input opgehaald uit de stad. In mei 2015 zijn we via een expertmeeting in gesprek gegaan met circa 20 cultuurhistorische organisaties. De informatie die daar is opgehaald over de zichtbaarheid en beleefbaarheid van de geschiedenis in Nijmegen hebben wij gebruikt voor een aantal vervolgacties zoals een enquête onder Nijmegenaren in het najaar van 2015, een open oproep tot het indienen van particuliere initiatieven op het gebied van erfgoed eind 2015/begin 2016 en een brainstormbijeenkomst over publieksparticipatie en erfgoed in het begin van De resultaten van het in 2015 verrichte onderzoek naar het imago van Nijmegen onder Nederlanders zijn ook gebruikt als input voor het Uitvoeringsplan Hieronder worden de verschillende activiteiten en onderzoeken beschreven en de speerpunten van het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld die hieruit zijn voortgekomen. Expertmeeting In mei 2015 werd een expertmeeting georganiseerd om input te krijgen voor de uitvoering van het gemeentelijk uitvoeringsprogramma Verleden Verbeeld Tijdens de meeting was een 20-tal organisaties aanwezig die met elkaar en de gemeente in gesprek ging hoe de geschiedenis 2

9 van Nijmegen nog beter zichtbaar en beleefbaar gemaakt kan worden. De aanwezigen hebben samen een aantal kansrijke ideeën gepresenteerd en gezamenlijk beoordeeld op de volgende randvoorwaarden: concreet, haalbaar, samenwerking, draagvlak (bijlage). Naast de verschillende projectideeën was bij het cultuurhistorische veld de gezamenlijke behoefte aan meer samenhang in de vorm van een digitale infrastructuur. Aan de gemeente werd gevraagd of deze hierin kan faciliteren. Onderzoek imago van Nijmegen Nijmegen heeft een stevig imago als historische stad. Uit in 2015 verricht onderzoek naar het imago van Nijmegen onder Nederlanders komt naar voren dat men positief staat tegenover het profileren van Nijmegen als historische stad. 32 % van de deelnemers aan het landelijk imago onderzoek denkt spontaan aan zaken die met de geschiedenis van de stad te maken hebben. Bij de vraag wat de oudste stad van Nederland is, is Nijmegen het meest genoemd (35% Nijmegen, 31% Maastricht en 16% Amsterdam ). Van alle voorgelegde beschrijvingen van Nijmegen (onder meer loopstad, studentenstad, cultuurstad, kennisstad en duurzame stad) vinden de Nederlanders historische stad de meest passende (76%). Afbeelding: Beelden die Nederlanders bij Nijmegen hebben; hoe groter een beeld, hoe vaker dit beeld is genoemd Op bovenstaande afbeelding is te zien hoeveel respondenten de Romeinse geschiedenis van Nijmegen, Nijmegen als oud(st)e stad en Karel de Grote noemen. Wanneer deze categorieën worden samengenomen gaat het om 37% van de mensen dat aan één of meer zaken uit de geschiedenis van Nijmegen refereert. Van de bezoekers, die de stad bezochten om de geschiedenis te ervaren, is een opvallend hoog percentage positief over wat Nijmegen op dat vlak te bieden heeft (94%). En het ervaren van de geschiedenis is veel genoemd als reden waarom men de stad in de toekomst gaat bezoeken. De meest genoemde reden is het gaan bekijken van de binnenstad. 3

10 Publieksenquête Verleden Verbeeld Eind 2015 is door de afdeling Onderzoek & Statistiek een peiling over Verleden Verbeeld gehouden. De peiling geeft zicht op de bekendheid van en waardering voor bestaande initiatieven om het verleden van Nijmegen herkenbaar, zichtbaar en voelbaar te maken. Verder laat de peiling zien hoe men denkt over nieuwe ideeën hiervoor, waarmee deze input oplevert voor het uitvoeringsplan Verleden Verbeeld voor de komende jaren. Aan de peiling hebben mensen deelgenomen (1.230 panelleden uit het digitaal stadspanel Nijmegen en nog eens 80 belangstellende Nijmegenaren). De volledige rapportage is als bijlage toegevoegd. Veel respondenten vinden de omschrijving historische stad goed bij Nijmegen passen (90%). Alleen studentenstad scoort nog hoger (98%). Een ruime meerderheid weet bij de vraag waar in Nijmegen men de Romeinse tijd herkent, terugziet of voelt spontaan één of meer zaken te noemen. Dat geldt ook voor de middeleeuwen en de Tweede Wereldoorlog. Voor de Vrede van Nijmegen is dat niet het geval. Een meerderheid geeft aan dat men in de stad weinig tot niets over deze gebeurtenis terugziet. Een aantal initiatieven in het kader van Verleden Verbeeld wordt spontaan genoemd (bijvoorbeeld routes en visualisaties m.b.t. de Romeinse tijd en de Liberation route). Andere initiatieven worden nauwelijks spontaan genoemd (bijvoorbeeld de Romeinse kijkkast op de St. Josephhof, de visualisaties van de middeleeuwse Hertsteegpoort en de stadsmuur op het Hertogplein). De Verloren Toren wordt wel spontaan genoemd, maar dan als iets uit de Romeinse tijd (in plaats van uit de middeleeuwen). Als doorgevraagd wordt op de verschillen bestaande initiatieven voor het zichtbaar maken van het verleden van Nijmegen, blijken diverse initiatieven goed bekend en veel gezien/bezocht te zijn. Ook worden veel initiatieven aantrekkelijk gevonden. 4

11 bekend gezien/bezocht aantrekkelijk Huis van de Nijmeegse Geschiedenis in Mariënburgkapel 85% 47% 83% Open monumentendag in Nijmegen 85% 39% 93% resten van Romeinse stadsmuur onder casino aan Waalkade 83% 64% 48% visualisaties middeleeuwse Hertsteegpoort en stadsmuur op Hertogplein 73% 60% 47% reconstructie van Verloren Toren in fietsenkelder onder Plein '44 64% 49% 77% De Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof 62% 43% 76% Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront 62% 6% 86% Liberation route in Nijmegen en omgeving 54% 11% 79% visualisaties verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt 39% 25% 79% Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost 36% 9% 73% 024geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis) 24% 9% 85% reconstructie 9 meter hoge Romeinse zuil in Eikstraat in Nijmegen-Oost 22% 12% 55% Romeinse kijkkast op de St. Josephhof 21% 9% 48% Figuur 1: Percentage dat het initiatief kent, percentage dat het initiatief gezien/bezocht heeft en percentage dat het initiatief aantrekkelijk vindt. Er zijn 19 nieuwe ideeën voor het zichtbaar maken van het verleden van Nijmegen voorgelegd. Voor de meeste daarvan geldt dat een (ruime) meerderheid ze als goede ideeën bestempelde. Men mocht de drie beste nieuwe ideeën kiezen. Het meest aangevinkt zijn: beter zichtbaar maken van de Romeinse geschiedenis in het centrum (38%); website met alle historische locaties en evenementen (31%); beter zichtbaar maken van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in het centrum (27%); gebouwen in de historische binnenstad toegankelijk maken voor bezoek (27%); resten van de Romeinse muur terugbrengen op de Waalkade (24%). Diverse ideeën, die relatief veel als beste ideeën aangevinkt zijn, hebben betrekking op het centrum. Ideeën met betrekking tot zaken buiten het centrum (Kops Plateau, nieuwbouwwijken) zijn minder aangevinkt. Dat geldt ook voor de ideeën over de presentatie rondom archeologische vondsten. Verder valt op dat de ideeën met betrekking tot de Romeinse tijd, de Tweede Wereldoorlog en de middeleeuwen over het algemeen beter scoren dan de ideeën met betrekking tot andere periodes (Bataafse geschiedenis, interieurs einde 19e/begin 20e eeuw, industrieel verleden). Wel valt op dat meer aandacht voor de middeleeuwse schilders Gebroeders van Limburg heel weinig is aangevinkt (4%). Aan het slot van de vragenlijst kon men nog aanvullingen op de nieuwe ideeën geven. Relatief veel genoemd zijn manieren om de communicatie en informatie over de initiatieven te verbeteren, het duidelijk(er) zichtbaar maken van vooroorlogs Nijmegen (bijvoorbeeld met foto s in het centrum) en meer aandacht voor de historie van de Waalkade. 5

12 Particuliere initiatieven Tegelijkertijd met het online gaan van de enquête werd via verschillende (social)media extra aandacht gevestigd op de mogelijkheid om vanuit Verleden Verbeeld een bijdrage te krijgen voor de uitvoering van particuliere cultuurhistorische initiatieven. Normaal gesproken kunnen mensen het hele jaar door voorstellen indienen. De voorstellen worden door de portefeuillehouder cultuurhistorie beoordeeld. Voor de eerste projecten in 2016 is een andere variant gekozen. Er is een oproep gedaan in de stad om voorstellen (die voldoen aan de vooraf gestelde voorwaarden) in te dienen bij de gemeente. Tussen 1 december 2015 en 13 januari 2016 was het mogelijk om voorstellen voor particuliere initiatieven in te dienen bij de gemeente Nijmegen. Projectvoorstellen maakten kans op een bijdrage van maximaal 3000,- uit het budget Verleden Verbeeld (totaal budget ,-). De initiatieven dienden bij te dragen aan het zichtbaar maken van de Nijmeegse geschiedenis, breed gedragen te worden in de samenleving en openbaar en toegankelijk te zijn. De ingezonden projectplannen werden beoordeeld door een voor deze gelegenheid samengestelde jury. De jury werd voorgezeten door Dolly Verhoeven, bijzonder hoogleraar Nijmeegse en Gelderse geschiedenis aan de Radboud Universiteit. De andere juryleden waren Rob Jaspers (journalist bij De Gelderlander), Angela Verkuijlen (nachtburgemeester Nijmegen) en Martijn Vermeulen (docent Pax Christi college Druten, geschiedenisleraar van het jaar 2015). Er zijn 17 inzendingen ontvangen, ruim tweemaal zoveel als het aantal binnengekomen aanvragen in De juryleden hebben de projecten beoordeeld vanuit de voorwaarden die gesteld zijn door de gemeente. Op inhoud vonden ze elk ingediend project waardevol en zinvol, maar er lag een taak om de projecten te beoordelen binnen de gestelde voorwaarden. De jury adviseerde de gemeente Nijmegen bij te dragen aan vijf projecten (in rangvolgorde) en daarnaast een zesde project in de overwegingen mee te nemen. De gehonoreerde projecten worden in het uitvoeringsplan nader omschreven. 6

13 Thema-bijeenkomst publieksparticipatie Vanuit de gedachte dat het leren kennen van de eigen geschiedenis voor iedereen waardevol is wilde de gemeente vanuit het programma Verleden Verbeeld onderzoeken hoe we de mensen die we doorgaans minder snel bereiken toch kunnen betrekken bij de geschiedenis van de eigen omgeving. Via de traditionele methoden en projecten wordt deze doelgroep te weinig bereikt. Dit vraagt dus een andere aanpak. Voor de themabijeenkomst heeft de gemeente met een aantal ervaringsdeskundigen op het gebied van publieksparticipatie uitgenodigd. Uit de bijeenkomst kwam een aantal aanbevelingen: Het is essentieel om naar de mensen/wijk toe te gaan of om vanuit de wijk te werken. Daarbij is het van belang dat gewerkt wordt met mensen uit de wijk. Sommige bewoners hebben gezond wantrouwen tegenover alles dat van bovenaf komt. Bepaalde mensen zijn de spil om deze bewoners ook mee te krijgen. De bestaande netwerken vormen een belemmering: er zitten veelal dezelfde partijen (erfgoedinstanties) aan tafel. Werk eens andersom, niet vanuit het beleid, maar begin ergens: kies een groep waarmee je iets wilt en bouw van daaruit verder. Het is belangrijk om een aantal kaders vast te leggen, maar probeer vervolgens experimenteel te zijn. Als je andere mensen wilt bereiken, moet je het ook anders aanpakken. Er zit een kracht in trial and error). Van het proces zelf kun je leren: er ontstaat vanzelf een blauwdruk voor andere projecten. Waarom wil je eigenlijk een nieuwe groep bereiken? Vraag je af: wat hebben wij als erfgoed te bieden aan de mensen? Het is belangrijk om heel goed te definiëren wat je wilt. Een project heeft alleen zin als de kans groot is dat het een blijvend effect heeft, anders besteed je veel tijd en energie in iets dat niet beklijft. Voel aan of er grond is, plant geen bloemen in de woestijn. Het zou interessant zijn om te kijken naar welke problemen er spelen. Kan historie als aanleiding dienen om dat bespreekbaar te maken? Zet het in als middel in plaats van als doel. Probeer erfgoed in te zetten voor andere maatschappelijke zaken en probeer het te objectiveren. 7

14 Speerpunten Zoals hiervoor beschreven hebben in 2015 en begin 2016 verschillende onderzoeken en meetings met experts plaatsgevonden met als focus: hoe kan het verleden van Nijmegen nog beter voor de inwoners en bezoekers worden belicht? Daarbij zijn experts binnen en buiten de gemeente geraadpleegd en is niet alleen het Nijmeegse publiek benaderd, maar heeft er ook het landelijk onderzoek plaatsgevonden. Ook is voor het eerst in 2015 actief via social media gevraagd om ideeën aan te dragen om in aanmerking te kunnen komen voor een bijdrage vanuit Verleden Verbeeld. De aanbevelingen en resultaten van de meetings en onderzoeken en de ervaringen met de nieuwe aanpak Particuliere initiatieven zijn vertaald naar drie speerpunten: 1. Focus op de toegevoegde waarde van erfgoed voor de stad Met Verleden Verbeeld willen we met verschillende partners in de stad de rijke geschiedenis van Nijmegen nog beter zichtbaar en ervaarbaar te maken. Doel is om meer te kunnen profiteren van de Nijmeegse geschiedenis. De focus ligt binnen Verleden Verbeeld minder op het verder uitdiepen van de inhoudelijke waarde van ons erfgoed, maar op het benutten van de toegevoegde waarde van erfgoed voor de stad. De waarde van erfgoed wordt in de bundel Cultureel erfgoed op waarde geschat (2013) nader toegelicht door Jos Bazelmans. In zijn artikel Waarde in meervoud. Naar een nieuwe vormgeving en waardering van erfgoed, stelt hij het volgende: In de professionele erfgoedzorg wordt de waardering van erfgoed vrijwel uitsluitend in wetenschappelijk-inhoudelijke of cultuurhistorische termen gedefinieerd. In de waardering wordt uitdrukking gegeven aan de objectieve staat of conditie van het object denk bijvoorbeeld aan gaafheid en aan de betekenis die het erfgoed heeft voor de geschiedschrijving van professionele archeologen, kunst- en architectuurhistorici, historisch-- geografen en historici. Het perspectief van eigenaren, gebruikers, belanghebbenden en belangstellenden wordt niet of slechts zijdelings meegewogen. Andersoortige waarden, zoals bijvoorbeeld gebruikswaarde, marktwaarde, belevingswaarde of levensbeschouwelijke waarden spelen nauwelijks of geen rol. 8

15 Wat Bazelmans hiermee bedoeld is dat we geneigd zijn de waarde van erfgoed te meten op basis van wetenschappelijke en cultuurhistorisch inhoudelijke gronden, terwijl de waarde ook wordt bepaald door de (maatschappelijke) functie, de marktwerking, de beleving en zelfs de persoonlijke overtuiging die iemand heeft bij erfgoed. Als we het hebben over deze waarden, is de leidende vraag: Wat voegt erfgoed toe aan onze maatschappij?. Het antwoord is complex en omvat meer dan het op waarde schatten van de betekenis die erfgoed heeft voor de geschiedschrijving of van de conditie van een bepaald object. Deze toegevoegde waarden ontstaan ook niet vanzelf en zijn niet per sé inherent aan erfgoed in het algemeen, maar zorgen er wel voor dat ons erfgoed midden in de maatschappij komt te staan. Bij de uitvoering van Verleden Verbeeld wil de gemeente nog scherper de focus leggen op de toegevoegde waarde van erfgoed voor onze maatschappij. Dit doen wij vanuit de gedachte dat erfgoed een grote maatschappelijke en economische waarde heeft voor onze stad. Bij het onderkennen van de toegevoegde waarde van erfgoed spelen andere waarderingsmechanismen een rol. Naast de historische waardering van de wetenschapper en professional, is ook de mate waarin de gebruiker het erfgoed waardeert van belang. De meeste mensen zijn namelijk, ook zonder gedegen historische kennis, heel goed in staat te vertellen wat erfgoed met hen doet: van welke betekenis of waarde het is en welk verhaal het hen vertelt. De toegevoegde waarde van erfgoed komt goed tot uitdrukking in erfgoed als belangrijke sociaaleconomische locatiefactor, in de bijdrage aan de stedelijke identiteit en aan de belevingswaarde van onze bruisende (binnen)stad. Uit verschillende studies blijkt dat de aanwezigheid ervan de aantrekkelijkheid van de stad vergroot. Een sterke aanwezigheid van cultureel erfgoed kan helpen om bezoekers, bedrijven en instellingen naar de stad te lokken en degenen die daar al wonen aan de stad te binden. Erfgoed dient daarmee een maatschappelijk belang. 2. Benutten van kennis en expertise van inwoners Als het gaat om het benutten van de toegevoegde waarde van erfgoed, zijn de inwoners onze ervaringsdeskundigen. Zij ervaren de effecten van de erfgoedprojecten. Bij de ontwikkeling van het uitvoeringsprogramma is daarom actief gebruik gemaakt van de expertise en input van bewoners. 9

16 Ook de wijze waarop het onderdeel Particuliere Initiatieven is aangepakt leunt zwaarder op de lokale expertise. We faciliteerden een jury om tot weloverwogen adviezen aangaande de ingediende projectideeën te komen. De jury selecteerde plannen waarvan zij dachten dat deze een meerwaarde zouden leveren voor de stad. 3. Gemeente als verbinder, netwerker en facilitator De gemeente is steeds minder vaak initiatiefnemer van cultuurhistorieprojecten. De tijd waarin de burger verwachtte dat de gemeente alle plannen zelf uitvoert is voorbij. We merken steeds vaker dat mensen sociaal maatschappelijk willen bijdragen met goede ideeën en deze ook zelf uit kunnen en willen uitvoeren. Wel is vaak nog de hulp van de gemeente nodig als verbinder, netwerker en facilitator om projecten gerealiseerd te krijgen. Voor de gemeente is uiteraard een aantoonbaar algemeen belang een voorwaarde bij het helpen van bewoners om ideeën tot ontwikkeling te brengen. Dat doen we soms door te helpen en te ondersteunen, maar ook door ideeën in zijn geheel op te pakken en uit te voeren. 10

17 Uitvoeringsplan 2016 De hierboven beschreven speerpunten zijn uitgangspunt voor de keuze voor projecten voor de komende jaren. De uitvoering geschiedt langs een drietal hoofdlijnen: Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen, Ontsluiten van bestaand erfgoed en Particuliere initiatieven). Hieronder volgt een toelichting op het uitvoeringsplan 2016, een aantal projecten is al in uitvoering. Voor de jaren 2017 en 2018 wordt een separaat uitvoeringsplan gemaakt. Voor 2016 is ten opzichte te van de besteding in 2015 een aantal posten gewijzigd. We hebben gemerkt dat de voortzetting van Nijmegen graaft! beantwoordt aan een grote maatschappelijke behoefte bij Nijmegenaren om betrokken te worden en geïnformeerd te worden over archeologische projecten. En ook de Open monumentendag en 024 Nijmeegse geschiedenis kunnen op een groeiende publieke belangstelling rekenen. Om deze redenen is de bijdragen aan beide projecten verhoogd. Project 2016 Besteding Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen Nijmegen graaft! Uit het depot terug naar de stad Ontsluiten van bestaand erfgoed Open monumentendag/24 uur van de Nijmeegse Geschiedenis Nijmegen historische stad Particulier initiatief Tenminste vier particuliere initiatieven met een maximale bijdrage van 3000 per initiatief Onvoorzien Totaal Hieronder volgt een korte beschrijving van de verschillende onderdelen en de concrete plannen, zoals ze tot nu toe bekend zijn. 11

18 1.Erfgoed in ruimtelijke projecten en plannen Nijmegen graaft (verder)! De publieksopgraving Nijmegen graaft tussen 14 april en 18 mei 2014, waarbij het publiek kon meegraven was een groot succes. Met de ervaringen die we hebben opgedaan is een structuur opgezet om bij archeologische opgravingen het publiek te kunnen betrekken en te infomeren. Dit wordt per project toegespitst, omdat het bijvoorbeeld vaak niet mogelijk is om het publiek te laten meegraven vanwege de veiligheid en de tijdsdruk, maar wel om rondleidingen te organiseren. Bastei De opgravingen op de plaats van het nog te bouwen centrum voor natuur en cultuurhistorie De Bastei hebben al vele opmerkelijke resten uit het verleden opgeleverd. De oudste muurresten dateren uit de Romeinse tijd en lijken een voorzetting te zijn van de Romeinse muur bij het casino op de Waalkade. De stadsmuur en stadstoren uit de 13 e eeuw zijn tevoorschijn gekomen op de binnenplaats van de Stratemakerstoren, de 16 e eeuwse opvolger. Maar ook muren uit de 12e eeuw en 13e-eeuwse stadsmuur en toren en restanten van huizen tot en met de jongste muren uit de 20e eeuw geven een beeld van hergebruik en nieuwbouw door de eeuwen heen. Ze vormen als het ware een spectaculaire opstapeling van 2000 jaar geschiedenis. Tijdens de opgravingen van de Bastei worden extra publieksactiviteiten georganiseerd zoals rondleidingen en lezingen. Tegelijkertijd wordt het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis benut om op een vaste plek geïnteresseerden te voorzien van meer informatie, zoals een expositie met de eerste vondsten en folders. Ruimte voor de Waal Tijdens de housewarming van Ruimte voor de Waal op 28 maart, Tweede Paasdag, werd een expo ingericht in de dorpsschuur Lent met een aantal archeologische vondsten uit het gebied en informatieposters. Daarnaast waren er rondleidingen met een archeologisch thema. Stauferstele en onderzoek Barbarossaruïne Nijmegen is uitverkoren door het Komitee der Stauferfreunde om een Stauferstele te ontvangen, een natuurstenen monument. Deze wordt geplaatst op het Valkhof waar tussen de twaalfde en dertiende eeuw vier generaties van het geslacht Hohenstaufen, een belangrijke rol hebben gespeeld, van keizer Barbarossa tot en met koning Hendrik VII. Voordat de stèle wordt geplaatst, 12

19 vindt er archeologisch onderzoek plaats, omdat de bodem van de Valkhofheuvel sporen bevat vanaf de prehistorie doorlopend tot en met de Tweede wereldoorlog. Daar willen we het publiek over informeren. Datzelfde willen we ook doen bij het bouwhistorisch onderzoek aan de muren van de Barbarossaruïne dat de Universiteit Leiden wil uitvoeren. Beide projecten lenen er zich voor om informatie via de website van de ArcheoHotspot Nijmegen (zie onder) te laten zien, zoals bijvoorbeeld opgenomen Interviews met de onderzoekers. Soldaat Knodsenburg De 17 e -eeuwse soldaat die in het depot van archeologie ligt, wordt verder onderzocht. De soldaat is gevonden tijdens archeologisch onderzoek nabij het fort Knodsenburg. Het skelet is met de omringende grond als een blok geborgen en naar het archeologisch depot van de gemeente Nijmegen vervoerd. Het onderzoek aan het skelet en de objecten die nog om hem heen liggen, geven meer inzicht in de leeftijd, eventuele ziektes van de soldaat, zijn uitrusting en de omstandigheden waaronder hij sneuvelde. Van het proces worden film en foto-opnames gemaakt, die via de website van het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis en de ArcheoHotspot-Nijmegen (zie onder) worden vertoond. Open depot Tijdens het Open Monumentenweekend en de maand van de Geschiedenis willen we in het gemeentelijk depot van archeologie open stellen voor publieksbezoek. Het thema zal zijn Onderzoek in de Romeinse stad Ulpia Noviomagus, met als aandachtspunten de opgravingen in het gebied van de Romeinse stad, maar ook het onderzoek aan de vondsten zoals aardewerk, dierlijk bot en metaal. Hoe gaat dat en wat levert het onderzoek op? Ook onderzoek naar de topografie van de stad door de tijd heen komt aan de orde. Het is mede bedoeld als achtergrond voor het project Amfitheater in Nijmegen-west? en het onderzoek in de ArcheoHotspot aan het aardewerk uit Ulpia Noviomagus. Tijdens de 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis zal in het archeologisch depot het resultaat van beide projecten, waarbij we met publiek onderzoek doen naar het Romeins verleden, worden gepresenteerd. 13

20 ArcheoHotspot Vanaf juni zal in Nijmegen de ArcheoHotspot gerealiseerd zijn. Er bestaat al een aantal ArcheoHotspots in Nederland, zie De provincie Gelderland heeft het initiatief genomen om in aansluiting hierop ook in Nijmegen een ArcheoHotspot te realiseren met medewerking van Museum Het Valkhof, de vrijwilligers in de archeologie (AWN), gemeente Nijmegen en de Radboud Universiteit. De ArcheoHotspot wordt voorlopig ondergebracht in het voormalig Museum Kamgebouw. Het is de bedoeling dat het in 2017 een plaats krijgt in Museum het Valkhof als de herinrichting is gerealiseerd. De achterliggende gedachte achter de hotspot is dat het hele archeologische proces inzichtelijk wordt. De bezoeker van de ArcheoHotspot moet niet alleen in staat worden gesteld om de archeoloog aan het werk te zien en vragen te kunnen stellen aan die archeoloog, hij moet de verbinding kunnen voelen door het te onderzoeken materiaal zelf vast te kunnen pakken en door zelf mee te kunnen helpen en zijn steentje bij te dragen in het archeologische werkproces. ArcheoHotspots maakt zo archeologie voor iedereen aanraakbaar en toegankelijk. Het zijn verrassende ontmoetingsplaatsen waar vrijwilligers en professionals, liefhebbers en experts, jong en oud elkaar online (skype) en on site (letterlijk op de opgraving) kunnen treffen. We leveren een bijdrage door een voortzetting van een onderzoek van een van onze archeologen te laten uitvoeren. Bij een opgraving in Nijmegen-west, de Romeinse stad Ulpia Noviomagus, zijn de aardewerkvondsten uit een deel van de stadsgracht geanalyseerd. Daarbij kwamen veel bijzondere stukken tevoorschijn, zoals kelken en enorme schalen, die misschien te maken hebben met de cultus van de god Mithras. De aanwijzingen zijn echter nog te mager. Op het Maasplein zijn twee tempels tevoorschijn zijn gekomen en de voortzetting van dezelfde gracht. De vondsten uit deze gracht zijn nog niet onderzocht, maar kunnen nog meer aanwijzingen opleveren. Het gaat om serieus archeologisch onderzoek, waarbij de gestelde hypothese kan worden bevestigd of weerlegd. Inzicht in archeologisch onderzoek, het beschrijven van Romeins aardewerk en de mensen die ooit op het Maasplein hun offers aan de goden kwamen brengen. De archeoloog komt in het kader van dit project ook een masterclass Romeins aardewerk geven. 14

21 Amfitheater in Nijmegen oost! Op de plek waar in de Romeinse tijd een amfitheater lag (Rembrandtstraat en omgeving), wordt in het najaar van 2016 werkzaamheden uitgevoerd in het kader van de vernieuwing van de riolering. Sporen van het amfitheater zijn aangetroffen bij rioleringswerkzaamheden in de jaren 70 van de vorige eeuw. Nu zullen de sleuven breder en dieper moeten worden aangelegd, waarbij meer Romeinse resten tevoorschijn kunnen komen. Als extra activiteit willen we als de omstandigheden het toelaten, het publiek laten meehelpen met het onderzoek door het zeven van grond die vrijkomt bij het graven van de sleuven. We gaan dit in de vorm gieten van een ArcheoHotspot op locatie met een verbinding naar de ArcheoHotspot in het voormalig Museum Kamgebouw. Amfitheater in Nijmegen-west? In dezelfde periode waarin het riool in de omgeving van de Rembrandtstraat wordt vernieuwd is in Museum Het Valkhof de tentoonstelling Gladiatoren, helden van het Colosseum te zien (vanaf 1 oktober). Deze twee evenementen geven aanleiding om ook in Nijmegen-west, de plek van de grootste stad van Romeins Nederland in andere delen van de stad aandacht te besteden aan de daar aanwezige Romeinse geschiedenis. Zo zou Nijmegen-West in hypothese een aannemelijke plek kunnen zijn voor een amfitheater in de Romeinse stad Ulpia Noviomagus die daar gesitueerd was. Aan de hand van onderzoeken naar locatie en inrichting van Romeinse steden en aan de hand van de beschikbare informatie die de archeologen hebben verzameld uit de tientallen opgravingen in Nijmegen west, is het interessant om met de bewoners daar in gedachten een zoektocht te ondernemen naar een mogelijke plek voor een amfitheater. Inwoners worden niet alleen uitgedaagd om mee te denken met de archeologen, maar ook wordt crowdsourcing ingezet. In tegenstelling tot crowdfunding vragen we niet om geld, maar om data, namelijk het inventariseren van de Romeinse objecten die de mensen in hun buurt hebben gevonden en de verhalen die er over de ronde doen. Met deze objecten zouden de bewoners zelf de vitrine in het wijkcentrum de Biezantijn kunnen inrichten. Het doel hiervan is niet alleen het besef te vergroten dat in Nijmegen-west in de Romeinse tijd de grootste stad heeft gelegen, maar ook om onze kennis van de Romeinse stad gezamenlijk te vergroten. Uit het depot terug naar de stad De gemeente heeft niet alleen veel archeologische vondsten in het depot, maar ook veel historisch bouwmateriaal. We brengen authentiek materiaal terug naar de stad, waar dat mogelijk is naar de plek waar het oorspronkelijk is gebruikt. Voor het historisch bouwmateriaal zal dat niet altijd mogelijk zijn. We zorgen voor een goede inbedding in de locatie door het verhaal van het materiaal ter plekke te vertellen. Tuin Radboud Ziekenhuis Het Radboud Ziekenhuis onderzoekt de mogelijkheid om grotere historische bouwfragmenten die in het archeologisch depot en op de werf van de gemeente Nijmegen liggen, in een semi openbare tuin bij het ziekenhuis te plaatsen. De bouwelementen worden dan weer zichtbaar voor iedereen en geven zo een blik op de lange geschiedenis van Nijmegen. 15

22 Hezelstraat museumstraat De beide Hezelstraten staan bekend als de oudste winkelstraat. De monumentale panden met daarin winkels en horeca geven de straten een historische sfeer. Een aantal ondernemers heeft zelfs een of meerdere kelders bij de winkelruimte getrokken. We willen samen met de ondernemers de historie nog dichterbij brengen door objecten die bij archeologisch onderzoek in de omgeving van de Hezelstraat zijn aangetroffen - soms zelfs ter plekke - weer terug te brengen door ze in een vitrine te plaatsen. In combinatie met de bouwhistorische informatie kunnen bezoekers en inwoners het verleden dat nu al zichtbaar is op een hoger niveau beleven. 16

23 2. Ontsluiten van bestaand erfgoed Open Monumentendag en 24 uur van de Nijmeegse Geschiedenis Beide evenementen hebben een vaste plaats veroverd in Nijmegen. De Open Monumentendag is zeer bekend bij 85% van de ondervraagden in het publieksonderzoek (zie tabel op pagina 4), waarvan 83% het een aantrekkelijk evenement vindt. De 24 uur van de Nijmeegse geschiedenis is een stuk minder bekend, maar de waardering is net zo hoog als die voor de Open Monumentendag. Van de ondervraagden kent 24% het evenement en daarvan vindt 85% het aantrekkelijk. Nijmegen historische stad Het Regionaal Archief Nijmegen is bezig met het ontwikkelen van een digitale infrastructuur voor het onderbrengen van alle cultuurhistorische informatie uit de Nijmegen. Het moet resulteren in een instrument voor het cultuurhistorische veld en de inwoners en bezoekers van Nijmegen om op verschillende manieren kennis te nemen van de geschiedenis, bijvoorbeeld via kaarten of via een wiki. Wij willen in samenspraak met de bouwers van de website gegevens aanleveren over de verschillende tijdperiodes, zodat een solide bron van informatie kan worden gemaakt. Monumentschildjes De Nijmeegse gemeentelijke en rijksmonumenten zijn (indien de eigenaar daar toestemming voor geeft) herkenbaar aan monumentenschildjes op de gevel. De schildjes moeten de zichtbaarheid van monumentaal erfgoed in de stad vergroten. De gemeente verzorgt het beheer van de schildjes. De schildjes voor gemeentelijk monumenten zijn hetzelfde als die voor de voor de rijksmonumenten, behalve dat er een tweekoppige adelaar is toegevoegd. Fietsroute Luxe achter de limes Deze route wordt ontwikkeld in het kader van het cultuur- en erfgoedpact van de provincie Gelderland. Het is een samenwerkingsproject met de gemeentes Heumen en Wijchen. Het project heeft als doel om het luxe leven in het achterland van de Romeinse grens, de limes, te belichten. Het luxe leven in de Romeinse stad Ulpia Noviomagus en de Romeinse villa s in de omgeving worden door middel van een fietsroute met elkaar verbonden. Hieraan gekoppeld worden nieuwe visualisaties op belangrijke punten in de participerende gemeenten gerealiseerd. In Nijmegen is gekozen voor het Romeinse badgebouw dat gedeeltelijk op het terrein van de Honigfabriek is 17

24 opgegraven. De nieuwe visualisatie moet de afmetingen van het badgebouw en de rol die het baden speelde in het alledaagse leven in de Romeinse stad belichten. De fietsroute voert verder naar twee villa s met een tumulus (grafheuvel) in Overasselt- Schatkuilseweg (gemeente Heumen) en in Wijchen-Tienakker via zoveel mogelijk interessante Romeinse plekken. De route wordt gekoppeld aan de al bestaande infrastructuur van Spannende Geschiedenis. De drie hierboven genoemde sites promoveren daarmee ook tot POI (Point Of Interest) binnen Spannende Geschiedenis. Met behulp van sfeerimpressies en filmpjes worden de POI s voorzien van verbeeldende elementen. Bovendien wordt aan de route een app gekoppeld, waarmee ter plaatse nog eens extra informatie kan worden verkregen. Ruimte voor de Waal Twee delen van betonnen wegversperringen uit de Tweede Wereldoorlog die bij het archeologisch onderzoek rondom de Waalbrug tevoorschijn kwamen, zijn teruggeplaatst als een herinnering aan de oorlogstijd. De blokken vallen onmiddellijk op, liggend naast de weg naar de Waalbrug en dichtbij hun oorspronkelijke standplaats tijdens de oorlog. De Duitsers plaatsten in 1943 meerdere blokken op de oprit naar de Waalbrug aan de Lentse kant. Tientallen inslagen van kogels en granaatscherven vertellen de heftige strijd om de Waalbrug in september In verslagen van geallieerde soldaten werden ze roadblocks of roadbarriers genoemd. Met de terugplaatsing van de twee meest aansprekende blokken komt weer een stuk van het verleden terug in de stad. Er wordt nog een informatiebord ontworpen en geplaatst. Het noordelijk deel van het historische fort Knodsenburg is opgegraven om ruimte te maken voor de nevengeul. Het zuidelijk deel is bewaard gebleven en bevindt zich nog in de dijk. Op de plek van de bewaard gebleven resten willen we, als dat mogelijk is, de restanten van de bakstenen 18

25 ingangspartij van het fort terugplaatsen. De historische belevenis wordt daarbij versterkt door ook kleiner vondstmateriaal terug te brengen, zoals aardewerkscherven (in beton gegoten) en onderdelen van door oververhitting kapot gesprongen kanonslopen. 3. Particuliere initiatieven De gemeente Nijmegen wil de particuliere projecten blijven stimuleren. De middelen die beschikbaar zijn kunnen net het sluitstuk zijn of kunnen als aanjager worden ingezet om andere middelen te genereren. Voor het eerst heeft de gemeente via de (social) media gevraagd aan de inwoners om ideeën voor een verbeelding van het verleden in te sturen, tussen december 2015 en 15 januari Van de 17 inzendingen zijn drie projecten uitgekozen om een bijdrage te ontvangen. Drie andere projecten zijn wel genomineerd, maar om in aanmerking te komen voor een bijdrage moeten ze nog iets worden aangepast, met de aanvragers is hierover contact gelegd. Het resterende bedrag is beschikbaar voor projecten die in de loop van dit jaar nog worden ingediend. Het beeld van de kaaisjouwer op de Waalkade. Het is vrij onbekend dat de Waalkade in het verleden geen recreatieplek was zoals nu, maar een werkplek waar goederen vanuit de schepen naar de bovenstad werden gesjouwd. Een verbeelding van dit stukje verleden kan bij mensen interesse opwekken om er meer over te willen weten. Gedenkteken bominslag Kapokfabriek Bottendaal. Bij de Kapokfabriek zijn op 2 oktober 1944 bijna 100 slachtoffers gevallen. De aanvraag betreft een enorm invloedrijke gebeurtenis die nog niet zo goed belicht is. Bovendien zal het gedenkteken worden aangebracht op een zijgevel van een huis zo dicht mogelijk op de plek waar het is gebeurd. Besiendershuis - Spoekie, een project dat verrassend anders is. Zowel het thema als de invulling spreekt aan. De bezoeker wordt meegenomen in een spannend plot gebaseerd op historische feiten die met het Besiendershuis hebben te maken. Acteurs, film, geluid en virtuele middelen zorgen voor een spannende belevenis van 15 minuten in het historische pand zelf. Deze werkwijze is ons goed bevallen. Ook de jury was enthousiast en stelde zich voor een volgende keer weer beschikbaar. Daarom gaan we eind 2016 en eind 2017 op dezelfde manier te werk voor de aanvragen van bijdrages voor 2017 en

26 Vooruitblik Voor deze jaren zal de invulling van de besteding niet worden veranderd ten opzichte van 2015 en Sommige projecten die hierboven zijn, kunnen in de komende jaren een vervolg krijgen, zoals Hezelstraat-museumstraat en de inhoudelijke bijdrages voor de digitale infrastructuur voor de Nijmeegse cultuurhistorie die door het Regionaal Archief Nijmegen wordt ontworpen. Het is moeilijk om nu al te voorzien welke kansen en mogelijkheden de komende jaren zullen brengen. Zeer schematisch kan het volgende worden geschetst: Voor de projecten in het kader van Nijmegen graaft (verder)! willen we per jaar: Twee onderzoeken verzorgen die in de ArcheoHotspot kunnen worden uitgevoerd, vergelijkbaar met het onderzoek aan de scherven uit Nijmegen-west. Dat kan bijvoorbeeld materiaal zijn uit beerputten, bij uitstek geschikt om uitspraken te doen over de welvaart of armoede van de gebruikers. Bij een aantal geschikte opgravingen rondleidingen verzorgen en als dat mogelijk is, het publiek laten meegraven. In het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis tentoonstellingen verzorgen over recent archeologisch onderzoek of over al wat ouder onderzoek naar aanleiding van herinrichtingsplannen, zoals het Valkhofpark en de Waalkade. Als het crowdsourcing project Amfitheater in Nijmegen-west? dat in 2016 uitgevoerd gaat worden, succesvol is, willen we een soortgelijke project in 2017 herhalen in Nijmegen-noord (met de bewoners uit dat stadsdeel) en in 2018 in een ander stadsdeel. Tijdens de herinrichting van het Valkhofpark willen we aandacht besteden aan het archeologisch onderzoek dat in de loop der jaren is verricht en de bijzondere betekenis van 20

27 deze plekken voor Nijmegen. In het Valkhofpark kan dit gepaard gaan met een publieksopgraving, waarbij we het publiek de verstoorde grond op de plaats van de verdwenen muziekkapel te laten zeven. Daar kunnen zich nog veel archeologische objecten in bevinden, die in het verleden niet zijn herkend. In het kader van Uit het depot terug naar de stad willen we: bij de herinrichting van de Waalkade de mogelijkheid onderzoeken of het restant van de Romeinse muur dat onderdeel uitmaakte van de in 1987 gevonden muur bij de bouw van het casino, kan worden gebruikt bij visualisaties op de Waalkade. De stukken muur liggen sinds hun ontdekking in de tuin van het voormalig Museum Kam. De conditie van de brokken muurwerk is zodanig slecht dat ze niet in hun geheel kunnen worden gebruikt. Maar losgebikte bouwfragmenten kunnen wel in aanmerking komen. De herinrichting van het Valkhofpark is aanleiding om de historische bouwfragmenten die nog tot in de vorige eeuw bij de Barbarossaruïne lagen, weer terug te leggen in het park. Een deel van de fragmenten ligt momenteel op de werf van de gemeente. De gemeente blijft actief op zoek naar de mogelijkheden die zich voordoen om het verleden van de stad dichter bij de bewoners en bezoekers van Nijmegen te brengen. Contact houden en samenwerken met cultuurhistorische partners en bewoners in de stad is daarbij belangrijk, met als doel het realiseren van aansprekende projecten die breed worden gedragen door de stad. Het zichtbare, rijke verleden van Nijmegen wordt al door velen aantrekkelijk gevonden, zoals uit publieksonderzoek blijkt. Verleden Verbeeld kan daar een extra dimensie aan geven, zodat de stad nog meer kan profiteren van haar verleden. Nijmegen is de oudste stad van Nederland en is daar trots op! 21

28 VERSLAG EXPERTMEETING VERLEDEN VERBEELD 20 MEI 2015, STADHUIS NIJMEGEN, van tot uur Lijst van aanwezigen in bijlage Voorzitter is prof. dr. Dolly Verhoeven, bijzonder hoogleraar geschiedenis van Nijmegen. Als gast is Evert Leusink, strategisch adviseur Gemeente Apeldoorn uitgenodigd bij deze avond. Wethouder Ben van Hees, Cultuurhistorie, Binnenstad & City Marketing spreekt een woord van welkom uit. Deze bijeenkomst is bedoeld om ideeën op te halen bij de organisaties in het cultuurhistorische veld. Deze ideeën worden benut voor de beleidsperiode Maerle Snabel, senior beleidsadviseur Cultuurhistorie Gemeente Nijmegen licht het proces verder toe: Het uitvoeringsplan Verleden Verbeeld is voor 2015 vastgesteld. In de vorige beleidsperiode hebben we diverse projecten met en voor de stad gerealiseerd. Projecten in de openbare ruimte zoals de visualisatie Verloren Toren Plein 1944, projecten die bijdragen aan de beleving van geschiedenis zoals Nijmegen Graaft! en bijdragen aan particuliere initiatieven, zoals brandgangroute. Voor de invulling van projecten voor de komende jaren wil de gemeente graag nog meer input uit de stad. Naast deze expertmeeting komt er ook een publieksbijeenkomst waarin we in gesprek gaan met de mensen in de stad. Kaders projecten beleidsperiode : -Ze betreffen presentatie, beleving of behoud van erfgoed. -Ze zijn in het algemeen belang. -Er is sprake van cofinanciering wordt een belangrijk jaar met veel jubilea en belangrijke evenementen. -Romeinen Middeleeuwen-WO II zijn in ieder geval belangrijke perioden voor Nijmegen, maar wellicht ook andere periodes? Financiering Voor Cultuurhistorie is een bedrag van euro beschikbaar: euro > huisvesting en formatie Huis van de Nijmeegse Geschiedenis euro voor projecten Ideeënworkshop D. Verhoeven: we gaan in 6 gemengde groepjes aan het werk, gevolgd door de presentatie van de twee beste/mooiste ideeën per groepje. De overige ideeën graag mailen naar m.snabel@nijmegen.nl. E. Leusink verzorgt het eindcommentaar. Kernbegrippen voor de ideeën: - Concreet - Haalbaar - Samenwerking - Draagvlak Groep 1 1. Carillons Augustijnenstraat en Koningsplein weer laten spelen.

29 I.s.m. Het Muziekfestival, Huis van de Binnenstad 2. Het oude stratenplan van Plein 1944 zichtbaar maken in de nieuwe bestrating van Plein 1944 en in de parkeergarage beelden laten zien van het plein vóór WO II. Dit kan bijvoorbeeld in relatie met kunst. Reactie uit de zaal: Ad1) Hier wordt aan gewerkt. Ad 2) Voorwerpen die tijdens archeologisch onderzoek gevonden zijn meenemen in de verbeelding. Betrek de verhalen erbij wat is er op deze plek gebeurd, brandgrens etc. Zijn de oude expositiepanelen van de Verborgen wereld van Plein 1944 te gebruiken? Groep 2 1. Breng industrieel erfgoed meer onder de aandacht, het is een deel van de identiteit van Nijmegen. Het is een thema dat dichtbij de mensen staat, dit geldt ook voor de verdwenen fabrieken en bedrijven. 2. Digitaal portaal ontwikkelen dat alle historische initiatieven in beeld brengt. Reactie uit de zaal: Ad1) Goed om ook aandacht aan industrieel erfgoed te besteden. Ad 2) Naast een digitaal portaal is er ook behoefte aan een kaart met informatie waaruit de bezoeker zelf een keuze kan maken. Groep 3 1. Lent; de verdwenen boerderijen visualiseren bijvoorbeeld in de vorm van kijkdozen op de dijk. 2. Romeinse muurresten die nu in de tuin van dependance van Museum Het Valkhof (GM Kamstraat) liggen terugbrengen naar de Waalkade. Dit vertelt het verhaal van Romeins Nijmegen maar ook het verhaal van de omgang met cultureel erfgoed. Het past ook goed binnen de vernieuwde Waalkade en het Valkhofkwartier. Reactie uit de zaal: Aanvullend hierop zou je ook iets met videomapping op het Casino kunnen doen. Groep 4 1. Digitale infrastructuur (digitaal portaal) aanleggen en die door de verschillende cultuurhistorische partijen in de stad laten vullen, inclusief routes e.d. Reactie uit de zaal: Kan de gemeente de hardware faciliteren van een dergelijk portaal? Ook vullen met verhalen. Wat is je doelgroep? De toeristische bezoekers zijn vaak ouderen en groepen, kun je hen ook hiermee bereiken. Jongeren zijn wel belangrijk. Genoemd zijn portaal platform kijkdoos-verhalen-plattegrond> dit kan bij elkaar gebracht worden met een infrastructuur als basis. Zowel de cultuurhistorische sector zelf als de informatie is versnipperd en vraagt om een ketenbenadering.

30 Groep 5 1. Thematische wandelingen ontwikkelen zoals RK, WO II, wijkwandelingen etc. 2. Gebroeders van Limburg beter visualiseren in de stad, ter plekke van het Huis van de gebroeders van Limburg. Bijvoorbeeld met kijkvensters naar de kelder. Er komt een informatiepaneel over de schilders. Groep 6 1. Gemeente: meer verbinding en samenhang in de vorm van een ketenbenadering. 2. Gemeente: meer focus op Nijmegen oudste stad, entréebordjes herinvoeren Welkom in de oudste stad, het is een unique sellling point, onuitwisselbaar. Commentaar Evert Leusink - Er zijn veel en mooie ideeën ingebracht, ze zijn bruisend en concreet. Chapeau! - Houd goed de doelgroep voor ogen; oud/jong - toerist scholier gewone burger - Losse ideeën zonder plan maken cofinanciering moeilijk. - Advies: zorg voor focus en samenhang! Zoek verbinding met economie kunst natuur. Nijmeegs routebureau voor content? Ketenbenadering. Conclusie D. Verhoeven: Er zijn heel veel bruikbare en goede ideeën ingebracht. Hier kunnen we mee aan de slag. Bij het veld is behoefte aan samenhang in de vorm van meer infrastructuur zowel fysiek (ketenbenadering) als digitaal (portaal). Kan de gemeente hierin faciliteren? Afsluiting Wethouder van Hees dankt alle aanwezigen voor hun medewerking en geeft aan dat alle ingebrachte ideeën worden voorgelegd tijdens de publieksbijeenkomst. Ook hiervoor worden de aanwezigen uitgenodigd. Verslag Anne Wevers, 9 juni 2015

31 Verleden Verbeeld Peiling onder digitaal stadspanel (december 2015) Inhoudsopgave Samenvatting 2 Inleiding 4 Uitkomsten 5 Conceptversie: Gemeente Nijmegen Onderzoek en Statistiek contactpersoon: Ad Manders tel.: / (O&S) adres: onderzoek.statistiek@nijmegen.nl (onderdeel gemeente > onderzoek en cijfers) Verleden Verbeeld - 1

32 Samenvatting Inleiding Eind 2015 is onder het digitaal stadspanel Nijmegen een peiling over Verleden Verbeeld gehouden. De peiling geeft zicht op de bekendheid van en waardering voor bestaande initiatieven om het verleden van Nijmegen herkenbaar, zichtbaar en voelbaar te maken. Verder laat de peiling zien hoe de panelleden denken over nieuwe ideeën hiervoor, waarmee deze input oplevert voor het uitvoeringsplan Verleden Verbeeld voor de komende jaren. Aan de peiling hebben panelleden en nog eens ruim 80 belangstellende Nijmegenaren deelgenomen. Uitkomsten Veel respondenten vinden de omschrijving historische stad goed bij Nijmegen passen (90%). Alleen studentenstad scoort nog hoger (98%). Een ruime meerderheid weet bij de vraag waar in Nijmegen men de Romeinse tijd herkent, terugziet of voelt spontaan één of meer zaken te noemen. Dat geldt ook voor de middeleeuwen en de Tweede Wereldoorlog. Voor de Vrede van Nijmegen is dat niet het geval. Een meerderheid geeft aan dat men in de stad weinig tot niets over deze gebeurtenis terugziet. Een aantal initiatieven in het kader van Verleden Verbeeld wordt spontaan genoemd (bijvoorbeeld routes en visualisaties m.b.t. de Romeinse tijd en de Liberation route). Andere initiatieven worden nauwelijks spontaan genoemd (bijvoorbeeld de Romeinse kijkkast op de St. Josephhof, de visualisaties van de middeleeuwse Hertsteegpoort en de stadsmuur op het Hertogplein en de visualisaties van de verdwenen St. Janskapel en de twee grafkeldertjes op de Korenmarkt). De Verloren Toren wordt wel spontaan genoemd, maar dan als iets uit de Romeinse tijd (in plaats van uit de middeleeuwen). Als doorgevraagd wordt op de verschillen bestaande initiatieven voor het zichtbaar maken van het verleden van Nijmegen, blijken diverse initiatieven goed bekend en veel gezien/bezocht te zijn. Ook worden veel initiatieven aantrekkelijk gevonden. bekend gezien/bezocht aantrekkelijk Huis van de Nijmeegse Geschiedenis in Mariënburgkapel 85% 47% 83% Open monumentendag in Nijmegen 85% 39% 93% resten van Romeinse stadsmuur onder casino aan Waalkade 83% 64% 48% visualisaties middeleeuwse Hertsteegpoort en stadsmuur op Hertogplein 73% 60% 47% reconstructie van Verloren Toren in fietsenkelder onder Plein '44 64% 49% 77% De Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof 62% 43% 76% Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront 62% 6% 86% Liberation route in Nijmegen en omgeving 54% 11% 79% visualisaties verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt 39% 25% 79% Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost 36% 9% 73% 024geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis) 24% 9% 85% reconstructie 9 meter hoge Romeinse zuil in Eikstraat in Nijmegen-Oost 22% 12% 55% Romeinse kijkkast op de St. Josephhof 21% 9% 48% Figuur 1: Percentage dat initatief kent, percentage dat initiatief gezien/bezocht heeft en percentage dat initiatief aantrekkelijk vindt. Verleden Verbeeld - 2

33 De volgende initiatieven scoren op alle drie de punten - bekend, bezocht/gezien en aantrekkelijk - goed: Huis van de Nijmeegse Geschiedenis; Open Monumentendag; Reconstructie Verloren Toren ; Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof. En de volgende initiatieven scoren op alle drie de punten minder goed: reconstructie Romeinse zuil in Nijmegen-Oost; Romeinse kijkkast op de St. Josephhof. Vijf initiatieven zijn relatief minder gezien/bezocht, maar scoren hoog op aantrekkelijkheid: Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront; Liberation route in Nijmegen en omgeving; visualisaties verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt; Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost; 024geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis). Er zijn 19 nieuwe ideeën voor het zichtbaar maken van het verleden van Nijmegen voorgelegd. Voor de meeste daarvan geldt dat een (ruime) meerderheid ze als goede ideeën bestempeld. Men mocht de drie beste nieuwe ideeën kiezen. Het meest aangevinkt zijn: beter zichtbaar maken van de Romeinse geschiedenis in het centrum (38%); website met alle historische locaties en evenementen (31%); beter zichtbaar maken van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in het centrum (27%); gebouwen in de historische binnenstad toegankelijk maken voor bezoek (27%); resten van de Romeinse muur terugbrengen op de Waalkade (24%). Diverse ideeën, die relatief veel als beste ideeën aangevinkt zijn, hebben betrekking op het centrum. Ideeën m.b.t. zaken buiten het centrum (Kops Plateau, nieuwbouwwijken) zijn minder aangevinkt. Dat geldt ook voor de ideeën m.b.t. archeologische vondsten en opgravingen. Verder valt op dat de ideeën m.b.t. de Romeinse tijd, de Tweede Wereldoorlog en de middeleeuwen over het algemeen beter scoren dan de ideeën m.b.t. andere persiodes (Bataafse geschiedenis, interieurs einde 19e/begin 20e eeuw, industrieel verleden). Wel valt met betrekking tot de middeleeuwen op dat meer aandacht voor de middeleeuwse schilders Gebroeders van Limburg heel weinig is aangevinkt (4%). Aan het slot van de vragenlijst kon men nog aanvullingen op de nieuwe ideeën geven. Relatief veel genoemd zijn manieren om de communicatie en informatie over de initiatieven te verbeteren, het duidelijk(er) zichtbaar maken van vooroorlogs Nijmegen (bijvoorbeeld met foto s in het centrum) en meer aandacht voor de historie van de Waalkade. Verleden Verbeeld - 3

34 Inleiding In de periode is gewerkt aan de uitvoering van het Masterplan Verleden Verbeeld; zichtbaar en beleefbaar maken van de rijke geschiedenis van Nijmegen. Daarna heeft het college het Uitvoeringsplan 2015 & Aanpak uitvoeringsplan vastgesteld. Voor de uitvoering van projecten ná 2015 wil het college de stad intensief betrekken. Eind 2015 is in overleg met de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling een peiling onder het digitaal stadspanel over Verleden Verbeeld uitgevoerd, die zowel met de uitvoering van de afgelopen jaren als met de projecten voor de komende jaren te maken heeft. De peiling laat zien in hoeverre de panelleden de in de afgelopen jaren gerealiseerde initiatieven kennen en bezocht hebben en hoe ze deze waarderen. En de peiling laat zien hoe de panelleden denken over een aantal ideeën voor nieuwe initiatieven. Met dat laatste levert de peiling input voor het uitvoeringsplan voor de komende jaren. Er wordt gestreefd naar een plan dat door verschillende partijen in de stad - bewoners, cultuurhistorische organisaties, ondernemers en anderszins betrokkenen - gedragen wordt. Het digitaal stadspanel bestaat uit een grote groep burgers (december 2015: circa leden), die bereid zijn om een aantal keer per jaar een korte vragenlijst in te vullen over een onderwerp dat binnen de gemeente speelt. De leden zijn evenwichtig gespreid naar leeftijd en stadsdeel. Desondanks is het panel niet helemaal representatief voor de Nijmeegse bevolking. Zo is het aandeel hoger opgeleiden onder de panelleden relatief hoog. Aan de peiling over verleden verbeeld hebben panelleden deelgenomen (een respons van 31%). De verdeling naar stadsdeel voor de respondenten sluit goed aan bij die voor de volwassen Nijmegenaren. Voor de verdeling naar leeftijd is dat anders; aan de peiling hebben relatief veel jarigen en relatief weinig jarigen deelgenomen. De vragenlijst kon - behalve door de panelleden - ook door andere belangstellende Nijmegenaren ingevuld worden. Daartoe is via sociale media een oproep gedaan. Ruim 80 Nijmegenaren hebben gehoor gegeven aan die oproep. De uitkomsten voor die Nijmegenaren liggen dicht in de buurt van die voor de panelleden. Daarom zijn in deze rapportage de uitkomsten voor de panelleden en de overige Nijmegenaren niet apart weergegeven. We bedanken stagiaire Kristel Henquet voor haar bijdrage aan deze peiling (ontwikkelen van vragenlijst en hulp bij verwerken uitkomsten). Verleden Verbeeld - 4

35 Uitkomsten Ziet men Nijmegen als historische stad? Aan het begin van de vragenlijst zijn 17 omschrijvingen van Nijmegen voorgelegd, waaronder historische stad. Voor iedere omschrijving kon men aangeven hoe goed men deze bij Nijmegen vindt passen. In mei 2015 hebben we deze vraag ook voorgelegd aan Nederlanders (nulmeting naar imago van Nijmegen in het kader van breder onderzoek naar de effecten van het speciale evenementenjaar 2016). studentenstad historische stad loopstad kennisstad evenementenstad stad in het groen sociale stad cultuurstad uitgaansstad provinciestad zomerhoofdstad sportstad stad voor recreatie rond water duurzame stad innovatieve stad moderne stad hippe stad 98% 58% 90% 76% 79% 65% 78% 41% 77% 34% 72% 43% 70% 27% 67% 43% 63% 37% 56% 40% 52% 15% 46% 29% 40% 47% 40% 13% 35% 15% 30% 16% 28% 15% leden digitaal stadspanel Nederlanders 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Figuur 2: Welke omschrijvingen vindt men goed bij Nijmegen passen? Van de panelleden vindt 90% de omschrijving historische stad goed bij Nijmegen passen. Alleen studentenstad scoort nog hoger (98%). Bij de Nederlanders staat historische stad bovenaan; 76% vindt deze omschrijving goed bij Nijmegen passen. Verleden Verbeeld - 5

36 Wat roepen verschillende historische periodes op? Aan de panelleden zijn vier belangrijke perioden/gebeurtenissen uit de Nijmeegse geschiedenis voorgelegd. Per periode/gebeurtenis is gevraagd waar men deze in Nijmegen concreet herkent, terugziet of voelt. Daarbij is aangegeven dat men bijvoorbeeld locaties, reconstructies, gebouwen, exposities of routes kon noemen. Het gaat om een open vraag. Men moest spontaan zaken noteren en kon dus niet kiezen uit diverse antwoordmogelijkheden. Romeinse tijd Museum Het Valkhof 41% Valkhof(park), Kelfkensbos routes/visualisaties in Nijmegen-Oost en -West (opgravingen bij) casino Kops Plateau, Kopse Hof Aquaduct, Berg en Dal Romeinenfestival fietsenkelder Plein 44, reconstructie Verloren Toren 10% 9% 8% 5% 3% 3% 32% geen antwoord 15% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Figuur 3: De Romeinse tijd herkent, ziet of voelt men in Nijmegen in Een ruime meerderheid van de panelleden noemt één of meer zaken bij de vraag waar in de stad men de Romeinse tijd herkent, terugziet of voelt (85%). Het meest genoemd zijn Museum Het Valkhof en Valkhof(park)/Kelfkenbos. Ook initiatieven in het kader van Verleden Verbeeld worden genoemd (routes/visualisaties). Een van die initiatieven wordt nauwelijks genoemd, namelijk de Romeinse kijkkast op de St. Josephhof. Opvallend is dat een aantal panelleden de reconstructie van de Verloren Toren noemt. Deze toren stamt uit de middeleeuwen. Verleden Verbeeld - 6

37 Middeleeuwen Valkhof(park) St Stevenskerk, -toren Gebroeders van Limburg (festival) Kronenburgerpark De Waag Grote Markt benedenstad kelders Hezelstraat stadsmuur Mariken van Nimwegen (beeldje) 9% 8% 8% 8% 7% 7% 6% 17% 16% 35% geen antwoord 17% 0% 10% 20% 30% 40% Figuur 4: De middeleeuwen herkent, ziet of voelt men in Nijmegen in Een ruime meerderheid van de panelleden noemt één of meer zaken bij de vraag waar in de stad men de middeleeuwen herkent, terugziet of voelt (83%). Het meest genoemd is Valkhof(park), gevolgd door St Stevenskerk/-toren en Gebroeders van Limburg(festival). Enkele initiatieven in het kader van Verleden Verbeeld worden nauwelijks spontaan genoemd: de visualisaties van de middeleeuwse Hertsteegpoort en de stadsmuur op het Hertogplein, de visualisaties van de verdwenen St. Janskapel en de twee grafkeldertjes op de Korenmarkt en de reconstructie van de Verloren Toren in de fietsenkelder onder Plein 44 (laatste is wel genoemd bij Romeinse tijd). Vrede van Nijmegen Stadhuis Museum het Valkhof wandtapijten, gobelins 4% 13% 12% geen antwoord, niet/nauwelijks zichtbaar 63% 0% 20% 40% 60% 80% Figuur 5: De Vrede van Nijmegen herkent, ziet of voelt men in Nijmegen in Een meerderheid geeft aan dat men de Vrede van Nijmegen niet of nauwelijks in Nijmegen herkent, terugziet of voelt (63%). Voor zover men dat wel doet, noemt men vooral het stadhuis en Museum Het Valkhof. Verleden Verbeeld - 7

38 Tweede Wereldoorlog binnenstad, benedenstad (Waal)brug Plein 44 monument de Schommel De Oversteek diverse monumenten lelijke bebouwing wederopbouw Jan van Hoof monument, Traianusplein herdenkingen bevrijdingsmuseum/begraafplaats Groesbeek wederopbouw gevolgen van het bombardement verschillende routes over de oorlog 19% 17% 16% 14% 14% 14% 11% 9% 9% 8% 7% 6% 6% geen antwoord 13% 0% 10% 20% Figuur 6: De Tweede Wereldoorlog herkent, ziet of voelt men in Nijmegen in Een ruime meerderheid van de panelleden noemt één of meer zaken bij de vraag waar in de stad men de Tweede Wereldoorlog herkent, terugziet of voelt (87%). Het meest genoemd zijn binnen-/benedenstad, de Waalbrug, Plein 44, het monument de Schommel en De Oversteek. Ook een initiatief in het kader van Verleden Verbeeld (Liberation route) wordt genoemd. Verleden Verbeeld - 8

39 Bekendheid bestaande initiatieven voor zichtbaar maken van verleden Aan de panelleden zijn 13 initiatieven voorgelegd, die de afgelopen jaren ontwikkeld zijn - deels in het kader van Verleden Verbeeld - om de geschiedenis van Nijmegen in en rondom de stad meer zichtbaar te maken. Per initiatief kon men aangeven of men het kent en bezocht heeft. huis van de Nijmeegse Geschiedenis in Mariënburgkapel 47% 85% Open monumentendag in Nijmegen 39% 85% resten van de Romeinse stadsmuur onder casino aan Waalkade 64% 83% visualisaties van middeleeuwse Hertsteegpoort en stadsmuur op Hertogplein 60% 73% reconstructie van Verloren Toren in fietsenkelder onder Plein '44 De Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof 43% 49% 64% 62% Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront 6% 62% Liberation route in Nijmegen en omgeving 11% 54% visualisaties van verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt 25% 39% Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost 9% 36% 024geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis) reconstructie van 9 meter hoge Romeinse zuil in Eikstraat in Nijmegen-Oost 4% 12% 24% 22% bekend bezocht Romeinse kijkkast op de St. Josephhof 21% 9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Figuur 7: Bekendheid bestaande inigtiatieven om verleden meer zichtbaar te maken. De bekendste initiatieven zijn: het huis van de Nijmeegse Geschiedenis (bij 85% bekend), de Open Monumentendag (eveneens bij 85% bekend) en de resten van de Romeinse stadsmuur onder het casino (bij 83% bekend). Ook goed bekend zijn enkele initiatieven, die spontaan (bij de vorige vraag) niet heel veel genoemd zijn: de visualisaties van de middeleeuwse Hertsteegpoort en de stadsmuur op het Hertogplein (73%), de reconstructie van de Verloren Toren in de fietsenkelder onder Plein 44 (64%) en de Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof (62%). En ook voor andere initiatieven geldt dat (veel) meer panelleden ze kennen dan dat ze deze spontaan noemen: de Liberation route, de visualisaties van de verdwenen St. Janskapel en de twee grafkeldertjes op de Korenmarkt, de wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost, de reconstructie van de Romeinse zuil in de Eikstraat in Nijmegen-Oost en de Romeinse kijkkast op de St. Josephhof. Verleden Verbeeld - 9

40 De volgende initiatieven zijn door relatief veel panelleden gezien/bezocht: resten Romeinse stadsmuur onder casino (64%); visualisaties middeleeuwse Hertsteegpoort en stadsmuur op Hertogplein (60%); reconstructie Verloren Toren (49%); Huis van de Nijmeegse geschiedenis (47%); Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof (43%); Open Monumentendag in Nijmegen (39%). Waardering voor bestaande initiatieven Aan de panelleden die een initiatief gezien/bezocht hebben, is gevraagd naar een oordeel erover. Men kon kiezen uit vijf antwoordmogelijkheden; van zeer aantrekkelijk tot zeer onaantrekkelijk. Open monumentendag in Nijmegen Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront 024geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis) huis van de Nijmeegse Geschiedenis in Mariënburgkapel Liberation route in Nijmegen en omgeving visualisaties van verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt reconstructie van Verloren Toren in fietsenkelder onder Plein '44 De Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost 1% 3% 2% 3% 2% 4% 3% 3% 1% 93% 86% 85% 83% 79% 79% 77% 76% 73% reconstructie van 9 meter hoge Romeinse zuil in Eikstraat in Nijmegen-Oost 14% 55% De resten van de Romeinse stadsmuur onder het casino aan de Waalkade 17% 48% (zeer) aantrekkelijk Romeinse kijkkast op de St. Josephhof 26% 48% (zeer) onaantrekkelijk visualisaties van middeleeuwse Hertsteegpoort en stadsmuur op Hertogplein 17% 47% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 8 Oordeel over de inititaiven die men gezien/bezocht heeft. Voor alle initiatieven geldt dat de groep die het initiatief aantrekkelijk vindt (veel) groter is de dan de groep die het tegenovergestelde vindt. Bij 9 initiatieven is dat verschil heel groot en vindt tussen de 73 en 93% het initiatief aantrekkelijk (versus tussen de 1 en 3% onaantrekkelijk). Bij 4 initiatieven is dat verschil kleiner - maar nog altijd groot - en vindt tussen de 47 en 55% het initiatief aantrekkelijk (versus tussen de 14 en 26% onaantrekkelijk). Verleden Verbeeld - 10

41 Ranglijsten bestaande initiatieven In de onderstaande figuur hebben we ranglijsten voor de 13 bestaande initiatieven weergegeven: voor de bekendheid, voor het gezien/bezocht hebben en voor het oordeel (aantrekkelijkheid). De relatief gunstige scores hebben we groen gemarkeerd. Dit geeft een compact overzicht van welke initiatieven goed bekend, veel gezien/bezocht én positief beoordeeld worden, en andersom van welke iniatieven minder bekend, minder gezien/bezocht en relatief minder gunstig beoordeeld worden. RANGLIJSTEN: bekend gezien/bezocht aantrekkelijk 54-85% 39-64% 73-93% Huis van de Nijmeegse Geschiedenis in Mariënburgkapel Open monumentendag in Nijmegen resten van Romeinse stadsmuur onder casino aan Waalkade visualisaties middeleeuwse Hertsteegpoort en stadsmuur op Hertogplein reconstructie van Verloren Toren in fietsenkelder onder Plein ' De Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront Liberation route in Nijmegen en omgeving visualisaties verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis) reconstructie 9 meter hoge Romeinse zuil in Eikstraat in Nijmegen-Oost Romeinse kijkkast op de St. Josephhof Figuur 9 Ranglijsten voor 13 bestaande initiatieven voor het zichtbaar maken van het verleden: percentage dat initatief kent, percentage dat initiatief gezien/bezocht heeft, percentage dat initiatief aantrekkelijk vindt. De volgende initiatieven scoren op alle drie de punten groen: Huis van de Nijmeegse Geschiedenis; Open Monumentendag; Reconstructie Verloren Toren ; Vrede van Nijmegen zaal in Museum Het Valkhof. En de volgende initiatieven scoren op alle drie de punten grijs: reconstructie Romeinse zuil in Nijmegen-Oost; Romeinse kijkkast op de St. Josephhof. Vijf initiatieven zijn relatief minder gezien/bezocht, maar scoren hoog op aantrekkelijkheid: Nijmegen graaft!: publieksopgraving in april-mei 2014 in het Waalfront; Liberation route in Nijmegen en omgeving; visualisaties verdwenen St. Janskapel en twee grafkeldertjes op Korenmarkt; Tijdpad: wandeling langs het Romeins verleden in Nijmegen-Oost; 024geschiedenis (24 uur van de Nijmeegse geschiedenis). Verleden Verbeeld - 11

42 Oordeel over nieuwe ideeën voor zichtbaar maken van verleden Aan de panelleden zijn 19 nieuwe ideeën voorgelegd voor het meer zichtbaar maken van het verleden van Nijmegen. Het zijn ideeën aangereikt door de afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling. Een deel van de ideeën is door de panelleden naar voren gebracht in eerdere peilingen onder het digitaal stadspanel (peiling over Verleden Verbeeld, uitgevoerd eind 2010; peiling over opening van De Oversteek, uitgevoerd eind 2013). Per idee is gevraagd of men dit een goed of slecht idee vindt om het historische profiel van de stad te versterken. website met alle historische locaties en evenementen 2% 82% gebouwen historische binnenstad toegankelijk maken voor bezoek 1% 82% Romeinse geschiedenis in centrum beter zichtbaar maken 3% 80% zichtbaar maken van middeleeuwse vesting 4% 78% terugbrengen huizennamen op middeleeuwse panden 4% 77% historie Valkhof beter laten zien voor bezoekers 2% 77% resten van Romeinse muur terugbrengen op Waalkade 6% 75% meer (eventueel digitale) informatie bij historische plekken in de stad 4% 74% geschiedenis WO II in centrum beter zichtbaar maken 6% 68% vaker archeologische opgravingen openstellen voor publiek 4% 66% Romeinse geschiedenis buiten centrum beter zichtbaar maken 5% 66% verbeelden Romeins legerkamp en uitzichtpunt op Kops Plateau 8% 61% ook aandacht historie in nieuwbouwwijken 7% 60% meer aandacht voor de periode van Karel de Grote (8e/9e eeuw) 5% 59% meer tentoonstellen van archeologische vondsten 5% 56% aandacht voor de Bataafse geschiedenis 5% 53% meer aandacht voor het industrieel verleden aandacht voor bijzondere interieurs einde 19e/begin 20e eeuw 9% 9% 50% 41% goed slecht meer aandacht voor middeleeuwse schilders Gebroeders Van Limburg 10% 39% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 10 Percentage dat het idee een goed dan wel slecht idee vindt voor het versterken van het historisch profiel van de stad. Verleden Verbeeld - 12

43 Voor alle ideeën geldt dat de groep die het idee goed vindt veel groter is dan de groep die het idee slecht vindt. Voor veel ideeën geldt dat een ruime meerderheid het een goed idee vindt voor het versterken van het historich profiel van de stad. Bij twee ideeën ligt het percentage goed idee onder de vijftig procent: aandacht voor bijzondere interieurs eind 19 e /begin 20 e eeuw en meer aandacht voor de Gebroeders van Limburg. Beste nieuwe ideeën voor zichtbaar maken van verleden Na de beoordeling van de 19 nieuwe ideeën is gevraagd om de drie beste ideeën te kiezen. Romeinse geschiedenis in centrum beter zichtbaar maken 38% website met alle historische locaties en evenementen geschiedenis WO II in centrum beter zichtbaar maken gebouwen historische binnenstad toegankelijk maken voor bezoek resten van Romeinse muur terugbrengen op Waalkade zichtbaar maken van middeleeuwse vesting terugbrengen huizennamen op middeleeuwse panden historie Valkhof beter laten zien voor bezoekers meer (eventueel digitale) informatie bij historische plekken in de stad meer aandacht voor het industrieel verleden verbeelden Romeins legerkamp en uitzichtpunt op Kops Plateau meer aandacht voor de periode van Karel de Grote (8e/9e eeuw) ook aandacht historie in nieuwbouwwijken vaker archeologische opgravingen openstellen voor publiek Romeinse geschiedenis buiten centrum beter zichtbaar maken aandacht voor de Bataafse geschiedenis meer aandacht voor middeleeuwse schilders Gebroeders Van Limburg meer tentoonstellen van archeologische vondsten aandacht voor bijzondere interieurs einde 19e/begin 20e eeuw 31% 27% 27% 24% 21% 19% 18% 16% 13% 13% 10% 8% 8% 6% 5% 4% 3% 3% 0% 10% 20% 30% 40% Figuur 11 Beste nieuwe lideeën voor het zichtbaar maken van het verleden van Nijmegen. Verleden Verbeeld - 13

44 Het meest aangevinkt als één van de drie beste ideeën is het beter zichtbaar maken van de Romeinse geschiedenis in het centrum (38%), gevolgd door een website met alle historische locaties en evenementen (31%), het beter zichtbaar maken van de geschiedenis van WOII in het centrum (27%), gebouwen in de historische binnenstad toegankelijk maken voor bezoek (27%) en resten van de Romeinse muur terugbrengen op de Waalkade (24%). Diverse ideeën, die relatief veel als beste ideeën aangevinkt zijn, hebben betrekking op het centrum. Ideeën m.b.t. zaken buiten het centrum (Kops Plateau, nieuwbouwwijken) zijn minder aangevinkt. Dat geldt ook voor de ideeën m.b.t. archeologische vondsten en opgravingen. Verder valt op dat de ideeën m.b.t. de Romeinse tijd, de Tweede Wereldoorlog en de middeleeuwen over het algemeen beter scoren dan de ideeën m.b.t. andere persiodes (Bataafse geschiedenis, interieurs einde 19 e /begin 20 e eeuw, industrieel verleden). Met betrekking tot de middeleeuwen valt op dat meer aandacht voor de middeleeuwse schilders Gebroeders van Limburg heel weinig is aangevinkt als één van de beste ideeën (4%). Eigen ideeën voor zichtbaar maken van verleden De laatste vraag aan de panelleden was of ze zelf nog ideeën hadden om de Nijmeegse geschiedenis in de stad en omgeving zichtbaar te maken. De meest genoemde ideeën zijn: Communicatie- en informatievoorziening verbeteren ( meer info = meer draagvlak ): App: bij wandel- en fietsroutes of in het algemeen. Eventueel met audio bij de routes. Met een zoekfunctie om online dingen op te zoeken. Website: alle informatie bij elkaar, zowel informatief (bijv. jaarkalender, evenementen) als inhoudelijk (locaties, routes, oude kaarten). Brochure of boekje (ook) op papier: met een kalender, verwijzingen, adressen, plattegronden en historische informatie. Eventueel in de vorm van een flyer die met De Brug meekomt, of bijvoorbeeld een halfjaarlijks gratis magazine. Historische stadsgids/handboek Nijmegen, waarmee burgers zelf gasten in de stad kunnen rondleiden. Veelvuldige roep om de initiatieven die er al zijn bekender te maken. Veel panelleden geven aan niet te weten wat er allemaal is en dit jammer te vinden. Duidelijk(er) zichtbaar maken van vooroorlogs Nijmegen door middel van oude foto s op straat, met name rondom het station en de Grote Markt. Of door een tentoonstelling te organiseren over verloren erfgoed. Meer aandacht voor historie aan de Waalkade, een belangrijke plek van de oudheid tot nu. Hier kan ook de link met het heden goed gelegd worden: oude constructies zoals kranen terugplaatsen of naar aanleiding van de nevengeul ingaan op het belang van de Waal voor Nijmegen. Andere vaker genoemde ideeën zijn: Aandacht voor industrialisatie, herbestemming oude fabriekspanden. Zichtbaar maken van (opgraving) Fort Krayenhoff. Gebied Kops Plateau herinrichten (vergelijkingen met Xanten). Maatregelen treffen m.b.t. lelijke nieuwbouw HEMA, V&D en Holland Casino. Focus op grote projecten; durf duidelijke keuzes te maken. Probeer meer geschiedeniseducatie op basisscholen en middelbare scholen in Nijmegen te bewerkstelligen. Historische locaties in het centrum toegankelijk maken: kelders Lange Hezelstraat, gangenstelsels onder Grote Markt, Latijnse school en andere historische gebouwen. Verleden Verbeeld - 14

45 Aandacht voor geologie (ijstijden). Zorg ervoor dat de opgravingen bij de Bastei blijvend en duurzaam zichtbaar worden gemaakt. Aandacht voor vestingwerken en poorten. Betere toelichting en onderhoud van het Valkhof (ook totaalplaatje door de tijd heen weergeven). Indien meer aandacht voor specifieke perioden, dan komen Romeinen en WO II het meest voor. Ook aandacht voor de recente geschiedenis, die staat veel dichter bij ons. Realiseer je dat het heden het verleden van de toekomst is: leg vast, documenteer. Ook aandacht voor de Waal past hier goed bij. Wandelingen en borden door de tijd heen: (grafische) tijdlijnen, verhaallijnen door de eeuwen door de stad, kruisverbanden leggen etc. Er zijn al genoeg ideeën. Voer die eerst uit. Bij aankomst in Nijmegen zichtbaar maken dat je in de oudste stad bent: aan de grote wegen, op het centraal station. Aandacht voor historie in de wijken (bijv. Dukenburg), werkgroepen, historiserend bouwen en renoveren, informatieborden woonwijken. Aandacht voor alledaagse geschiedenis en gewone man. Ook de minder fraaie kanten belichten, zoals onderdrukking Bataven, horige boeren in de Middeleeuwen, omstandigheden van fabrieksarbeiders, lot van Joden in WO II. Iets doen met de oude tramlijn (of oude tram weer laten rijden). Benut lege etalages verlaten winkelpanden in de binnenstad. Verzorg historische wandelen voor nieuwe studenten, bewoners en vluchtelingen. Verbied (neon)reclame op oude panden en historische gebieden. Meer aandacht voor Marike van Nimwegen. Bijvoorbeeld een jaarlijkse theatervoorstelling op de Grote Markt. Meer aandacht voor historie tijdens de Vierdaagse. Bij de genoemde ideeën komen de volgende tegenstellingen naar voren: Meer zichtbaar maken met reconstructies en/of visualisaties tegenover het uitsluitend tonen van origineel materiaal. Spanning tussen heden en verleden: nog meer aandacht voor de geschiedenis tegenover concentreren op heden en vooruitgang. Voor- en tegenstanders voor herbouw van donjon. Verleden Verbeeld - 15

46 Het imago van Nijmegen

47

48 Het imago van Nijmegen Welk beeld hebben Nederlanders in 2015 van Nijmegen? Datum: september 2015 Colofon Gemeente Nijmegen Onderzoek en Statistiek contactpersoon: Marieke Selten/Ad Manders tel.: (024) adres: Verkrijgbaar via (onderdeel gemeente > onderzoek en cijfers)

49

50 Inhoudsopgave Samenvatting en conclusies Het imago van Nijmegen Een bezoek aan Nijmegen Aandacht voor kroonjaar Inleiding Onderzoeksvragen Methode Het imago van de stad bij verschillende groepen Rapportage 10 3 Hoe denkt men over Nijmegen? Hoe vaak komt men in Nijmegen? Beelden bij de stad Nijmegen in gesprekken Hoe aantrekkelijk vinden Nederlanders de stad? 14 4 Waarvoor komt men naar Nijmegen? Hoe denken niet-bezoekers over een bezoek aan Nijmegen? Waarvoor kwamen bezoekers naar Nijmegen? Een weekendje Nijmegen 19 5 Nijmegen in de media Hoe vaak ziet/hoort men iets over Nijmegen? Via welke kanalen bereikt men nieuws over Nijmegen? Waarover gaat berichtgeving rond Nijmegen? 22 6 De profilering van Nijmegen Nijmegen als Altijd Nijmegen 32 7 Bijlage 34

51

52 Samenvatting en conclusies Dit onderzoek beschrijft het beeld dat Nederlanders van Nijmegen hebben in Dit maakt als voormeting deel uit van een onderzoek naar de effecten van het kroonjaar 2016 op de bekendheid en het imago van Nijmegen. De volgende onderzoeksvragen staan centraal: Wat voor beeld hebben Nederlanders van Nijmegen en in hoeverre sluit dit aan bij hoe de stad zich profileert? Hoe groot is de belangstelling onder Nederlanders om Nijmegen te bezoeken en wat zijn redenen om dat te doen? De conclusies m.b.t. deze onderzoeksvragen worden beschreven in paragraaf 1.1 en paragraaf 1.2, gevolgd door een overzicht van hoe mensen in verschillende levensfases over Nijmegen denken. Paragraaf 1.3 gaat in op de media-aandacht tot zover voor de kroonjaarevenementen die op landelijke media-aandacht kunnen rekenen. 1.1 Het imago van Nijmegen Waaraan denken Nederlanders als het over Nijmegen gaat? De belangrijkste associatie bij de stad is de Vierdaagse; 43% van de Nederlanders denkt bij Nijmegen spontaan 2 aan dit evenement. Veel mensen vinden loopstad dan ook een passende beschrijving van Nijmegen (66%). Tegelijk is het beeld van Nijmegen als evenementenstad niet opvallend sterk (34% vindt dit een passende omschrijving van de stad). Niet veel Nederlanders denken bij Nijmegen aan een ander evenement dan de Vierdaagse. Daarnaast heeft Nijmegen een stevig imago als historische stad; 32% denkt spontaan aan zaken die met de geschiedenis van de stad te maken hebben. Bij de vraag wat de oudste stad van Nederland is, is Nijmegen het meest genoemd 3 (35% Nijmegen, 31% Maastricht en 16% Amsterdam ). Nijmegen werd na de viering van het 2000-jarig bestaan van de stad (in 2005) het vaakst genoemd als oudste stad van Nederland (in 2004 waren dat nog Amsterdam en Maastricht) en weet dat in 2015 vast te houden. Verder vindt men historische stad de beste beschrijving van de stad (76%). De ambitie om Nijmegen te profileren als oudste stad met bijzondere geschiedenis komt hiermee goed uit de verf. Verder denken veel Nederlanders bij Nijmegen spontaan aan de ligging aan de Waal (34%) en beamen vrij veel mensen (45%) dat Nijmegen een stad is voor recreatie rond het water. Dit laatste is verrassend, omdat er veel discussie is over de aantrekkelijkheid van de 1 De enquêtering heeft plaatsgevonden in mei Naar de beelden die opkomen bij Nijmegen is gevraagd d.m.v. een open vraag; er is geen gebruik gemaakt van vaste antwoordcategorieën. 3 Respondenten wisten bij het beantwoorden van deze vraag niet dat het onderzoek over Nijmegen ging; dat werd pas na deze vraag duidelijk. Inleiding - 3

53 Waalkade afgerond. en omdat de gebiedsontwikkeling Nijmegen omarmt de Waal nog niet is Tot slot is het beeld van Nijmegen als stad met universiteit en studenten belangrijk (26% spontaan genoemd). Toch is het beeld van Nijmegen als kennisstad bij de gemiddelde Nederlander niet opvallend sterk; 40% vindt deze beschrijving passend en weinig Nederlanders zien Nijmegen als moderne, innovatieve of duurzame stad. Dit zegt niets over hoe het beeld van Nijmegen als kennisstad is bij andere relevante groepen (bedrijven, instellingen, influentials/topbeslissers, potentiële nieuwe inwoners). Afbeelding 1 geeft een samenvatting van de beelden die Nederlanders noemden bij Nijmegen. Hoe groter een woord is, hoe vaker dit is genoemd. Afbeelding 1 Beelden die Nederlanders bij Nijmegen hebben; hoe groter een beeld, hoe vaker dit beeld is genoemd Inwoners uit de gemeenten rondom Nijmegen noemen naast de belangrijkste beeldbepalers (de Vierdaagse, historie, stad aan de rivier en studentenstad) vooral locaties in de stad (35%) en bezigheden als winkelen en uitgaan (34%). Dit is voor de hand liggend voor mensen die de stad vaker bezoeken. 7% van de Nederlanders heeft geen enkel beeld bij Nijmegen. Het gaat vooral om mensen met een grotere (psychologische) afstand tot Nijmegen; mensen die niet in de buurt van Nijmegen wonen of (bijna) nooit in de stad komen. Zij weten minder vaak of een beschrijving (bijvoorbeeld evenementenstad) bij Nijmegen past, hebben minder een beeld van wat Nijmegen te bieden heeft en zeggen minder vaak iets over Nijmegen tegen te komen in de media. Daarbij zal ook een rol spelen, dat mensen meer aandacht hebben voor nieuws over onderwerpen waarmee ze bekend zijn. Bij mensen die Nijmegen nauwelijks kennen zal een bericht over de stad daarom minder goed blijven hangen. Dit impliceert dat bij mensen met een grote (psychologische) afstand tot Nijmegen, minder ruimte is om een divers beeld van de stad neer te zetten. 4 - Inleiding

54 Gevraagd is of men weet wat de stadsslogan van Nijmegen is, waarbij kon worden gekozen uit vier slogans. 8% van de Nederlanders heeft voor Altijd Nijmegen gekozen. Dat wil zeggen dat 92% niet de juiste slogan aan Nijmegen weet te koppelen. Mensen die de slogan Altijd Nijmegen hebben gekozen, vinden deze veel vaker bij de stad passen (27%) dan mensen die voor een andere slogan gingen (7%). Nederlanders waarderen Nijmegen met een gemiddeld rapportcijfer van 6,8. Deze waardering stijgt naarmate men vaker in de stad komt; regelmatige bezoekers geven gemiddeld een 7,6. Hieraan gerelateerd is de waardering voor de stad van mensen uit de regio ook hoger ( 7,3). 1.2 Een bezoek aan Nijmegen Een kwart van de Nederlanders is het afgelopen jaar één of meerdere keren in Nijmegen geweest. Zij hadden vooral alledaagse bezoekredenen, zoals een bezoek aan bekenden (32%), zakelijke bezoek (22%) of een bezoek voor vrije tijdsdoeleinden als winkelen (31%) of eten buiten de deur (21%). Bezoekers met een bepaalde bezoekreden (bijvoorbeeld winkelen), zijn doorgaans positief over wat Nijmegen op dat vlak te bieden heeft (bijvoorbeeld het winkelaanbod). Zo is 94% van de bezoekers die de stad bezocht om de geschiedenis te ervaren, positief over wat Nijmegen op dat vlak te bieden heeft. Voor (bijna) alle terreinen geldt dat 80 à 90% van de gebruikers (zeer) positief is over het Nijmeegs aanbod. Ruim de helft van de Nederlanders heeft de stad nooit of lang geleden bezocht maar zou dit (misschien) wel willen. Gekeken naar de redenen waarom zij Nijmegen zouden willen bezoeken, vallen activiteiten met een toeristisch karakter op; het bekijken van de binnenstad (54%), het ervaren van de geschiedenis (30%), wandelen en fietsen (27%) en museumbezoek (19%). Het ervaren van de geschiedenis is nog belangrijker voor mensen die graag een weekend in Nijmegen willen doorbrengen. Het imago van Nijmegen als historische stad, komt hiermee duidelijk terug in de bezoekwensen die mensen hebben. Hoewel men bij Nijmegen al snel aan de Vierdaagse denkt, speelt dit evenement als motivatie om Nijmegen een keer te bezoeken een bescheiden rol (genoemd door 10% van de mogelijke bezoekers). Ongeveer 20% van de Nederlanders is nooit of lang geleden in Nijmegen geweest en heeft geen interesse om de stad te bezoeken. Dat heeft vooral te maken met de afwezigheid van een reden om Nijmegen te bezoeken ( wat in Nijmegen kan, kan ook in andere steden ) en niet met gebreken aan de stad (bijvoorbeeld als het gaat om het aanbod en de bereikbaarheid). Er zijn verschillen in wat mensen in verschillende levensfases in Nijmegen doen en hoe zij over de stad denken. Deze verschillen zijn weergegeven in onderstaand overzicht. Inleiding - 5

55 Inwonend en niet studerend Studenten Het beeld van Nijmegen als stad aan de rivier is minder belangrijk. Hebben van alle levensfases het vaakst geen beeld bij de stad. Het cultureel aanbod is voor hen, in vergelijking met de andere groepen, onbelangrijk. Worden (nog) beter dan de andere groepen bereikt via de televisie. Deze groep denkt bij Nijmegen vooral aan de opleidingsmogelijkheden. Zij denken minder dan de andere levensfases (hoewel nog steeds veel!) aan de Vierdaagse. Ook is het historisch karakter en Nijmegen als stad aan de rivier is voor hen minder belangrijk. Studenten worden beter dan de andere groepen bereikt via nieuwssites en sociale media. De radio biedt minder kansen. Work&have fun (jonge werkenden zonder kinderen) Het historisch karakter is voor deze groep minder belangrijk dan voor andere groepen. Deze groep bezoekt de stad vaker om te winkelen of om zakelijke redenen dan andere groepen. Deze groep wordt beter dan andere groepen bereikt op nieuwssites. Nesting&caring (mensen met thuiswonende kinderen) Mensen in deze levensfase komen vaker dan andere groepen naar de stad om te winkelen of vanwege zakelijk bezoek. Zij komen minder vaak voor horecabezoek. Fifty&fit (45-plussers zonder thuiswonende kinderen) Het historisch karakter is voor deze groep belangrijker dan voor andere groepen. Van alle groepen komen zij het vaakst om te wandelen of fietsen. Deze groep wordt beter dan andere groepen bereikt via de krant. Het bereik via nieuwssites en sociale media is klein. Ouderen Voor ouderen is het historisch karakter van de stad het meest belangrijk (in vergelijking met andere groepen). Ook denken zij het vaakst aan de Tweede Wereldoorlog. Zij komen vaker dan andere groepen om de binnenstad te bekijken of voor museumbezoek. Ouderen zien Nijmegen dan ook vaker als cultuurstad. Zijn het meest positief over de stad. Ouderen worden goed bereikt via de krant, niet via nieuwssites en sociale media. 6 - Inleiding

56 1.3 Aandacht voor kroonjaar 2016 Ongeveer de helft van de Nederlanders ziet wel eens iets over Nijmegen in de media. Meest genoemd hierbij (70%) is de Vierdaagse, die niet voor niets het meest beeldbepalend voor de stad is. Uit monitoring van de media-aandacht voor Nijmegen (tussen januari en augustus 2015), blijkt dan ook het belang van de Vierdaagse bij het genereren van aandacht voor de stad. Naast de aandacht die gepaard gaat met (niet-structurele) gebeurtenissen als de brand in de Notenhout en het kampioenschap van NEC, is er gedurende de Vierdaagsweek de meeste-aandacht voor Nijmegen. Wanneer alleen naar berichtgeving rond de Vierdaagse wordt gekeken, levert dat duizenden (sociale) media berichten op, waarvan 265 afkomstig uit dagbladen; 15 van deze berichten besteedden aandacht aan de 100 e editie van de Vierdaagse. Wat de 100 e editie doet met de toch al grote aandacht voor de Vierdaagse, zal monitoring in de komende jaren uitwijzen. Hoewel veel minder dan de Vierdaagse, is er ook aandacht in dagbladen voor de werkzaamheden rond de Waal (87 stukken, veelal in de Gelderlander) en de Giro d Italia (37 stukken). Het project rond de Waal wordt dan ook regelmatig genoemd door Nederlanders die iets over Nijmegen hebben gehoord of gezien (12%). Een klein aantal gaf aan iets over de Giro te hebben gezien. Inleiding - 7

57 2 Inleiding In 2016 vinden in Nijmegen diverse speciale evenementen plaats. Sommige daarvan kunnen op landelijke aandacht rekenen; het gaat om de 100 e editie van de Vierdaagse, het finishen van een etappe van de Giro d Italia en de afronding van de dijkteruglegging bij Lent. Hiermee wordt 2016 een kroonjaar dat, bijvoorbeeld vanwege de media aandacht die met de evenementen gepaard gaat, kansen biedt voor het versterken van het imago van de stad. Het doel van dit onderzoek is om te meten wat het effect is van het kroonjaar op de bekendheid en het imago van Nijmegen. Dit maakt deel uit van een bredere monitoring van de kosten en baten (bijvoorbeeld de economische spin off) van evenementenjaar Onderzoeksvragen We onderzoeken wat het kroonjaar doet met het imago van de stad bij inwoners, Nederlanders (die niet in Nijmegen wonen) en Duitsers in de grensstreek. Ten aanzien van de Nederlanders zal het onderzoek bestaan uit een imagometing voorafgaand (in 2015) aan kroonjaar 2016 en een meting daarna (begin 2017) 4. Deze rapportage bevat de resultaten van de imagometing in 2015, onder Nederlanders. Deze zullen worden vergeleken met de resultaten van de imagometing onder Nederlanders na het kroonjaar. Daarbij zal worden gekeken wat het kroonjaar doet met de beeldvorming over Nijmegen en de belangstelling om de stad te bezoeken. Om deze vragen te zijner tijd te kunnen beantwoorden, staan in de rapportage over het imago van Nijmegen in 2015, de volgende vragen centraal: Wat voor beeld hebben Nederlanders van Nijmegen en in hoeverre sluit dit aan bij hoe de stad zich profileert? Hoe groot is de belangstelling onder Nederlanders om Nijmegen te bezoeken en wat zijn redenen om dat te doen? 2.2 Methode Om vast te stellen hoe Nederlanders over Nijmegen denken, is een enquête opgesteld. Deze bevat vragen over de beelden die men bij de stad heeft, hoe men de stad beoordeelt (zowel afzonderlijke aspecten als de totale stad), waarvoor men de stad bezoekt of zou willen bezoeken en of men beschrijvingen van de stad (oude stad, kennisstad) passend vindt. Deze enquête is voorgelegd aan 8000 personen die niet in Nijmegen wonen, door gebruik te maken van het panel van I&O Research 5. Dit is gebeurd in mei (2015), om de publiciteit rond de Vierdaagse voor te zijn. De enquête is ingevuld door 2700 respondenten. Het 4 T.a.v. Nijmegenaren en Duitsers vindt alleen een nameting plaats. In het geval van de Nijmegenaren is hiervoor gekozen omdat er voldoende gegevens beschikbaar zijn over hoe Nijmegenaren de stad nu zien. Wat betreft Duitsers in de grensstreek is het slechts mogelijk om een kleine steekproef te bevragen. Daarom zal het om indicatieve resultaten gaan en is besloten om de investering te beperken tot een nameting. 5 I&O Research streeft naar een zo representatief mogelijk panel. Dit gebeurt door respondenten bij te werven in benodigde groepen en niet te werken met zelfaanmelding van respondenten. 8 - Inleiding

58 responspercentage is daarmee 34%. Dit is vrij hoog. Mogelijk sprak het onderwerp van de enquête (wat voor beelden heeft u bij een Nederlandse stad) de respondenten aan. Respondenten wisten niet over welke stad de enquête zou gaan. Het bestand is gewogen naar regio en leeftijd; voor iedere regio die wordt onderscheiden geldt dat de verdeling van leeftijdsklassen overeenstemt met de daadwerkelijke verdeling. Daarnaast is de berichtgeving rond de evenementen van 2016 bijgehouden. Hiervoor is de online media monitoring programma Obi4Wan gebruikt. Dit programma verzamelt berichtgeving in dagbladen, nieuwssites en sociale media. Naast de hoeveelheid berichten biedt het programma de mogelijkheid om te kijken naar zaken als teneur, bronnen en auteurs. Door de berichtgeving te monitoren kan worden gekeken hoeveel aandacht een evenement krijgt in verschillende media, wanneer de berichtgeving op gang komt en wanneer een evenement weer uit de aandacht verdwijnt. 2.3 Het imago van de stad bij verschillende groepen Om een goed beeld te krijgen van het imago van Nijmegen, wordt vaak een groepsonderscheid gemaakt dat voor een vraag relevant kan zijn (bijvoorbeeld hoe vaak men de stad heeft bezocht). Twee groepsindelingen die veel worden gebruikt behoeven toelichting. Het eerste is het onderscheid naar regio. Hierbij is Nederland namelijk als volgt verdeeld: Gemeenten rond Nijmegen; 14 gemeenten 6 in Gelderland, Noord-Brabant, Limburg Midden; rest Gelderland, Utrecht, Flevoland Zuid-Oost; rest Noord-Brabant en rest Limburg Zuid-West; Zeeland en Zuid-Holland Noord-West; Noord-Holland Noord; Friesland en Groningen Oost; Drenthe en Overijssel Daarnaast wordt een onderscheid naar levensfase en daaraan gekoppeld consumeergedrag gemaakt. Op basis van leeftijd, huishoudenssamenstelling en werksituatie worden de volgende groepen onderscheiden: Inwonend en niet studerend De groep inwonend (bij ouders/verzorgers) en niet studerend is vaak jong, maar redelijk koopkrachtig. Vaak zijn woonlasten afwezig of laag. Studenten Net als de groep inwonend en niet studerend, bestaat deze groep veelal uit jonge mensen. Ze hebben minder te besteden dan de groep inwonend en niet studerend en zijn doorgaans sterker cultureel georiënteerd. 6 Heumen, Wijchen, Beuningen, Overbetuwe, Lingewaard, Groesbeek, Druten, Mook- en Middelaar, Gennep, Grave, Cuijk, Mill en Sint Hubert, Boxmeer, Sint Anthonis. Inleiding - 9

59 Work&have fun Deze groep bestaat uit jonge alleenstaanden en stellen zonder kinderen. Zij hebben relatief veel vrije tijd en koopkracht, wat een enigszins hedonistische levensstijl mogelijk maakt. Nesting&caring Dit zijn de huishoudens met kinderen. De tijd en bestedingsmogelijkheden van deze groep kennen beperkingen. Het consumentgedrag van deze groep kenmerkt zich daarom vaak door doelgerichtheid en efficiëntie. Fifty&fit The silver generation ; zijn wat ouder en hebben geen kinderen (meer) in huis wonen. Deze groep heeft doorgaans veel vrije tijd, is actief en koopkrachtig. Ouderen De groep ouderen heeft veel vrije tijd en is door bij leeftijd behorende lichamelijke beperkingen vaak minder mobiel. Van de groep inwonend en niet studerend is een beperkt aantal enquêtes beschikbaar. In sommige gevallen ontbreekt daarom informatie over deze groepen. 2.4 Rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 3 wordt besproken hoe Nederlanders over Nijmegen denken. Wat voor beelden hebben ze bij de stad en wat is de algemene indruk van Nijmegen? Hoofdstuk 4 gaat in op waarvoor mensen naar Nijmegen (willen) komen. Hoofdstuk 5 beschrijft de berichtgeving over Nijmegen in de media. In hoofdstuk 6 wordt besproken of de manier waarop Nijmegen zich profileert, aankomt bij het publiek. De conclusies van dit onderzoek zijn beschreven in het hoofdstuk samenvatting en conclusies Inleiding

60 3 Hoe denkt men over Nijmegen? In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe Nederlanders over Nijmegen denken; wat voor beeld hebben mensen, waarover gaat het als men het over Nijmegen heeft en hoe waardeert men de stad? Om te beginnen wordt in paragraaf 3.1 beschreven hoe vaak men in Nijmegen komt. In paragraaf 3.2 wordt beschreven waar mensen aan denken bij Nijmegen. Praten mensen wel eens over Nijmegen en zo ja, waarover gaat het dan? Hierop wordt ingegaan in paragraaf 3.3. Paragraaf 3.4 beschrijft hoe aantrekkelijk men Nijmegen vindt. 3.1 Hoe vaak komt men in Nijmegen? Een kwart van de Nederlanders is het afgelopen jaar één of meerdere keren in Nijmegen geweest. Ruim de helft is nooit of lang geleden bezocht maar zou dit (misschien) wel willen. Ongeveer 20% is nooit of lang geleden in Nijmegen geweest en heeft geen interesse om de stad te bezoeken. Dit is te zien in Figuur 1. Hoe vaak men in Nijmegen komt, hangt logischerwijs sterk samen met de regio waar men woont. Van de inwoners uit de regiogemeenten is 7% nooit of lang geleden in Nijmegen geweest. In de regio s midden en zuid-oost is dit ongeveer 65%. Van de mensen uit de overige regio s komen tussen de 79% (oost) en 89% (noord) niet of nauwelijks in Nijmegen. Tot slot verschillen mensen in verschillende levensfases enigszins in hoe vaak zij in Nijmegen komen; de groep inwonend en niet studerend valt op. Van hen heeft 5% de stad afgelopen jaar bezocht, tegen ongeveer 25% in de andere groepen. Onder de mensen die geen interesse hebben om Nijmegen te bezoeken, zijn relatief veel ouderen. Vermoedelijk heeft dit ermee te maken dat veel mensen in deze groep minder mobiel zijn, want ouderen zijn bovengemiddeld positief over Nijmegen (zie paragraaf 3.4). De groep work&have fun geeft relatief vaak aan interesse te hebben om de stad te bezoeken. niet of lang geleden, geen interesse 11% 8% 6% 21% niet of lang geleden, maar zou (misschien) wel willen afgelopen jaar 1 keer bezocht 54% afgelopen jaar paar keer bezocht afgelopen jaar regelmatig bezocht Figuur 2 Hoe vaak bezoeken Nederlanders Nijmegen Hoe denkt men over Nijmegen? - 11

61 3.2 Beelden bij de stad Wat voor beelden hebben Nederlanders bij Nijmegen? Om hier antwoord op te geven is de respondenten gevraagd om (maximaal) vijf dingen te noemen die bij hen opkomen als het gaat over Nijmegen. Het gaat om een open vraag: men kon niet kiezen uit antwoordmogelijkheden, maar moest spontaan zaken noemen. De belangrijkste associatie bij de stad is de Vierdaagse (en bijbehorende feesten); voor een kwart van de Nederlanders is dit het eerste dat in ze opkomt. Als het gaat om het totale percentage dat de Vierdaagse noemt (dus niet alleen als eerstgenoemd beeld), stijgt dit aandeel tot 43%. Figuur 2 geeft een overzicht van de beelden die Nederlanders bij Nijmegen hebben. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Figuur 2 Beelden die Nederlanders bij Nijmegen hebben Na de Vierdaagse wordt het beeld van Nijmegen als stad aan de rivier (34%) en Nijmegen als stad met universiteit en studenten (26%) veel genoemd (de rode staven). Daarnaast komt Nijmegen als stad met historie duidelijk terug. In Figuur 2 is te zien hoeveel respondenten de Romeinse geschiedenis van Nijmegen, Nijmegen als oud(st)e stad en Karel de Grote noemen (deze zijn groen weergegeven in de figuur). Wanneer deze categorieën worden samengenomen gaat het om 37% van de mensen dat aan één of meer zaken uit de geschiedenis van Nijmegen refereert. Respondenten die bij Nijmegen aan een locatie in de stad dachten, noemden het vaakst het Valkhof, het Keizer Karelplein, het Goffert- en Kronenburgerpark. Bij overig komen zaken terug als het Nijmeegs accent, katholicisme en opmerkingen over Nijmegen als drukke dan wel kleine stad. Een beperkt deel van de Nederlanders heeft negatieve associaties bij Nijmegen (3%). De meeste negatieve opmerkingen gaan over het parkeren in het centrum en de bereikbaarheid. Tot slot had 7% geen enkel idee bij Nijmegen Hoe denkt men over Nijmegen?

62 Voor inwoners van de gemeenten rondom Nijmegen is het beeld een beetje anders. Daar denken mensen bij Nijmegen veel vaker aan locaties in de stad (35%), winkelen/uitgaan (34%) en de sfeer in de (binnen)stad (23%) dan mensen die verder weg wonen (respectievelijk 16%, 9% en 13%). Dit zal komen doordat mensen uit de omgeving van Nijmegen vaker iets in de stad ondernemen en de stad beter kennen dan de gemiddelde Nederlander. De (door Nederlanders) meest genoemde beelden (de Vierdaagse, Nijmegen als stad aan de rivier, studentenstad en stad met historie) worden door mensen binnen en buiten de regio ongeveer even vaak genoemd. Verder zijn de beelden die men bij Nijmegen heeft afhankelijk van de levensfase waarin men zich bevindt. Tabel 1 laat de verschillen tussen de 6 levensfasen zien. Inwonend&niet studerend Studenten Work&have fun Nesting& caring Fifty&fit Ouderen Hebben vaakst van de groepen geen enkel beeld bij de stad (24%). Minder beeld van stad aan de rivier (19%). Cultureel aanbod is relatief onbelangrijk (0,5%; bij de andere levensfasen is dit ongeveer 5%). Universiteit/ studenten meest belangrijk (37%). Vierdaagse minder grote rol (24%). Historisch karakter minder belangrijk (22%) dan voor andere groepen. Minder beeld van stad aan de rivier (21%). Historisch karakter speelt minder grote rol (24%) dan bij andere levensfasen. Noemen Vierdaagse het vaakst (47%) van alle groepen. Noemen de Vierdaagse het vaakst (48%) van alle groepen. Historisch karakter door deze groep meest genoemd (51%) Noemen de Tweede Wereldoorlog het vaakst van alle groepen (13%). Tabel 1 Beelden van Nijmegen naar levensfase 3.3 Nijmegen in gesprekken Ruim een derde van de Nederlanders heeft (in het afgelopen jaar) wel eens over Nijmegen gesproken. De meeste mensen hebben het dan over wat er in de stad te doen is/een mogelijk bezoek. Ook gaat het vaak over persoonlijke zaken die zijn gerelateerd aan Nijmegen (zoals in Nijmegen woonachtige familie), de Vierdaagse en het wonen of studeren in Nijmegen. Verder valt op dat de werkzaamheden aan de Waal zijn genoemd als gespreksonderwerp. Figuur 3 bevat een overzicht van de onderwerpen van gesprekken over Nijmegen. Hoe denkt men over Nijmegen? - 13

63 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Figuur 3 Over welke onderwerpen praten mensen die het over Nijmegen hebben? 3.4 Hoe aantrekkelijk vinden Nederlanders de stad? Nederlanders waarderen Nijmegen met een gemiddeld rapportcijfer van 6,8. Overigens onthoudt ongeveer een tiende zich van een oordeel. Wanneer het rapportcijfer tussen de zes levensfasen wordt vergeleken, blijkt dat dit verschilt. De groepen inwonend en niet-studerend, studenten en work&have fun beoordelen Nijmegen met (ongeveer) een 6,6. Nesting&caring en fifty&fit geven rond de 6,9 en ouderen geven een 7. Verder zijn er verschillen voor regio s; inwoners uit de regio rondom Nijmegen zijn met een 7,3 veel positiever zijn over de stad. Ook regio Noord (7) en Oost (6,9) vallen positief op. Wanneer wordt gekeken naar hoe vaak men in Nijmegen komt, is er sprake van bekend maakt bemind ; hoe vaker men in Nijmegen komt, hoe positiever men over de stad denkt. Dat is te zien in Figuur ,5 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 6,2 nooit bezocht 6,8 lang geleden bezocht 7,3 7,4 afgelopen jaar 1 keer bezocht afgelopen jaar paar keer bezocht 7,6 afgelopen jaar regelmatig bezocht Figuur 4 Algemene oordeel over Nijmegen naar frequentie bezoek 14 - Hoe denkt men over Nijmegen?

64 4 Waarvoor komt men naar Nijmegen? Waarvoor willen mensen die nooit of lang geleden in Nijmegen zijn geweest naar Nijmegen komen? Dit wordt beschreven in paragraaf 4.1. En wat waren de bezoekredenen van mensen die het afgelopen jaar in Nijmegen zijn geweest? Dit komt aan bod in paragraaf 4.2. We zien dat voor mensen die Nijmegen in het afgelopen jaar hebben bezocht, de alledaagse bezoekredenen (zoals bezoek aan bekenden of zakelijk bezoek) belangrijk zijn. Bij bezoekwensen van mensen die in hun dagelijks leven niet in Nijmegen komen, voeren meer toeristische activiteiten de boventoon (zoals het bekijken van de binnenstad). Paragraaf 4.3 gaat over hoe men denkt over een weekendje Nijmegen. 4.1 Hoe denken niet-bezoekers over een bezoek aan Nijmegen? In Figuur 1 is te zien dat ruim de helft van de Nederlanders nooit of lang geleden in Nijmegen is geweest, maar de stad (misschien) wel wil bezoeken. In Figuur 5 is te zien waarvoor zij dat willen doen. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 5 Waarvoor zou men Nijmegen willen bezoeken? In vergelijking met bezoekredenen van Nederlanders die Nijmegen in het afgelopen jaar hebben bezocht, vallen de activiteiten met toeristisch karakter op; men heeft meer interesse in het bekijken van de binnenstad (54%), de geschiedenis van de stad (30%), wandelen en fietsen (27%) en het bezoeken van een museum (19%).Voor mensen die opvallend positief zijn over een stedentripje naar Nijmegen, is het ervaren van de geschiedenis nog belangrijker; van hen geeft 40% dit als bezoekwens op. Ook winkelen wordt veel genoemd (33%). Winkelen wordt als bezoekwens ongeveer even vaak gegeven als reden waarvoor mensen in het afgelopen jaar in Nijmegen waren (31%). Hoewel Nederlanders bij Nijmegen al snel aan de Vierdaagse(feesten) denken, speelt het evenement als motivatie om Nijmegen een keer te bezoeken een bescheiden rol. 10% van de mensen die de stad (misschien) willen Waarvoor komt men naar Nijmegen? - 15

65 bezoeken, noemt de Vierdaagse(feesten) als reden. Daarmee is een bezoek aan de Vierdaagse, in vergelijking met andere redenen om de stad te bezoeken, vrij onbelangrijk. Tot slot merkten respondenten bij anders vaak op, dat ze Nijmegen gaan bezoeken als het een keer zo uitkomt. Ruim een vijfde van de Nederlanders is nooit of lang geleden in Nijmegen geweest en heeft geen interesse om de stad te bezoeken. Hierbij spelen de volgende redenen een rol (men kon meerdere redenen geven): Ik heb geen reden om juist Nijmegen te bezoeken; 80% Ik bezoek liever andere steden; 26% Nijmegen is te ver weg voor mij; 21% Ik verwacht dat Nijmegen te weinig te bieden heeft; 9% Andere reden; 5% Ik verwacht dat Nijmegen slecht bereikbaar is; 3% Het zit hem volgens deze mensen dus vooral in de afwezigheid van een reden om Nijmegen wél te bezoeken; wat in Nijmegen kan, kan ook in andere steden. Ook de afstand tot de stad speelt voor sommige mensen een rol. Serieuze gebreken aan de stad (met betrekking tot het aanbod en de bereikbaarheid) worden weinig genoemd. Mensen met een andere reden om de stad niet te bezoeken, geven vaak aan dat ze sowieso geen steden bezoeken (bijvoorbeeld omdat men slecht ter been is of niet van steden houdt). Dit heeft dus weinig met een bepaalde stad te maken, maar met steden in het algemeen. Aan de mensen die Nijmegen nauwelijks kennen, is gevraagd hoe zij verwachten dat het aanbod op een aantal terreinen is. Dit is te zien in Figuur 6, waarbij een onderscheid is gemaakt voor mensen met of zonder bezoekwens. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% wil (misschien) bezoeken wil niet bezoeken 0% Figuur 6 Wat verwacht men van het aanbod op diverse terreinen in Nijmegen? 16 - Waarvoor komt men naar Nijmegen?

66 Mensen met een bezoekwens zijn op alle terreinen positiever over het aanbod dan mensen die geen interesse hebben om Nijmegen te bezoeken. Dat komt omdat de eerste groep minder vaak geen oordeel heeft (tussen 20% en 50%) dan de tweede groep (tussen de 50% en 70%); in beide groepen zijn nauwelijks mensen die op enig terrein een onaantrekkelijk aanbod verwachten. Mensen die Nijmegen (misschien) willen bezoeken, verwachten vooral veel van de Nijmeegse wandel- en fietsgebieden, bezienswaardigheden in de binnenstad, de geschiedenis van de stad, horeca en wandel- en hardloopevenementen. Het aanbod in evenementen (anders dan wandel- en hardloopevenementen) en culturele voorstellingen wordt het laagst beoordeeld. Dat laatste is opvallend: Nijmegen behoort al jaren tot de steden met een relatief omvangrijk cultureel aanbod Waarvoor kwamen bezoekers naar Nijmegen? Een kwart van de Nederlanders is het afgelopen jaar een of meerdere keren in Nijmegen geweest. In Figuur 7 is te zien welke redenen zij voor hun bezoek hadden. 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Figuur 7 Waarvoor heeft men het afgelopen jaar Nijmegen bezocht In vergelijking met de bezoekwensen van mensen die nooit of lang geleden in Nijmegen zijn geweest, vallen logischerwijs de alledaagse bezoekredenen op. Men kwam het vaakst in Nijmegen voor een bezoek aan bekenden (32%), om zakelijke redenen (22%) of voor vrije tijdsdoeleinden als winkelen (31%) of een horecabezoek (21%) (winkelen en horecabezoek gaan ook vaak samen). Toch is ook het bekijken van de binnenstad vrij belangrijk (21%), al speelt het een kleinere rol dan voor de aspirant-bezoekers (54%). Onder anders zijn veelgenoemde zaken een bezoek aan het ziekenhuis en het aandoen van Nijmegen in het voorbijgaan. Net als bij niet-bezoekers die Nijmegen willen bezoeken, speelt de Vierdaagse als bezoekreden geen grote rol. 7 Bron: Atlas voor gemeenten. Waarvoor komt men naar Nijmegen? - 17

67 Waarvoor men naar Nijmegen komt, verschilt per levensfase. In onderstaande tabel zijn de verschillen hierin te zien. Omdat het aantal bezoekers in de groepen inwonend en niet studerend en studenten te klein was, wordt op deze levensfases niet ingegaan. Work&have fun Nesting& caring Fifty&fit Ouderen Winkelen Winkelen Wandelen en belangrijker (35%) belangrijker fietsen dan voor andere bezoekreden belangrijker groepen. dan andere (19%) dan voor Zakelijk bezoek groepen (35%). andere groepen. belangrijker (35%). Zakelijk bezoek Ervaren geschiedenis belangrijker minder belangrijk (26%). (2%). Horeca minder belangrijk (14%). Tabel 2 Redenen om Nijmegen te bezoeken naar levensfase Bekijken binnenstad veel belangrijker (36%). Museumbezoek veel belangrijker (26%). Geschiedenis ervaren belangrijker (12%) dan voor andere groepen. In Figuur 8 is te zien hoe het aanbod op verschillende terreinen wordt beoordeeld door bezoekers die van dat aanbod gebruik hebben gemaakt. Zo is te zien dat vrijwel alle bezoekers die naar Nijmegen kwamen om te wandelen/fietsen, de wandel- en fietsmogelijkheden rond Nijmegen (zeer) aantrekkelijk vinden (99%). Ook bezoekers die kwamen voor de geschiedenis van de stad, zijn te spreken over het aanbod hieromtrent; 94% van hen vindt het aanbod (zeer) aantrekkelijk. Ook het aanbod in wandel- en hardloopevenementen wordt positief beoordeeld, wat gezien de bekendheid van de Vierdaagse te verwachten is. Voor het aanbod op de meeste terreinen geldt dat meer dan 80% (zeer) tevreden is. Het minst positief is men over het aanbod van overige evenementen (d.w.z. evenementen die niet over wandelen of hardlopen gaan); velen hebben zich onthouden van een oordeel. Mogelijk komt dit omdat mensen alleen een oordeel kunnen geven over het bezochte evenement en niet over het totale evenementenaanbod. Dit kan te maken hebben met het feit dat de jaarlijke evenementen in de stad, behalve uiteraard de Vierdaagse, geen landelijke uitstraling hebben. Alleen de Vierdaagse komt voor in de landelijke top 100 van evenementen 8 en heeft daarin al vaak op de eerste plaats gestaan. 8 Bron: Top 100 Evenementen Monitor, Respons 18 - Waarvoor komt men naar Nijmegen?

68 recreëren Waal musea culturele voorstellingen (overige) evenementen wandel-en hardloopevenementen ervaren geschiedenis wandelen/fietsen bezienswaardigheden binnenstad horeca winkelen zeer aantrekkelijk aanbod 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% geen aantrekkelijk/geen onaantrekkelijk aanbod zeer onaantrekkelijk aanbod aantrekkelijk aanbod onaantrekkelijk aanbod weet niet Figuur 8 Oordeel van het aanbod op verschillende terreinen door gebruikers 4.3 Een weekendje Nijmegen Hoe aantrekkelijk vinden Nederlanders Nijmegen om een weekendje weg door te brengen? Het gemiddelde rapportcijfer voor een stedentrip in Nijmegen is een 6,5. Per levensfase verschilt het rapportcijfer waar men een weekend Nijmegen mee beoordeelt. Inwonend en studerend (6,3), studenten (6,2) en work&have fun (6,1) geven het laagste cijfer. Deze groepen zijn ook in hun algemene beeld van Nijmegen minder positief dan de andere groepen (zie paragraaf 3.4). Ouderen waarderen een weekendje Nijmegen het hoogst, met een 6,7. Ook tussen de regio s zijn er verschillen; een stedentrip Nijmegen wordt het hoogst gewaardeerd in regio Noord (6,9) en het laagst in regio Midden (6,2). Regio Noord heeft ook het meest positieve algemene beeld van Nijmegen (zie paragraaf 2.4). Tot slot zijn er opvallende verschillen voor hoe vaak men Nijmegen bezoekt. Dit is weergegeven in Figuur 9. Het lijkt erop dat een stedentrip Nijmegen het leukst wordt gevonden als men een beeld bij de stad heeft, maar er niet al te vaak komt. Mensen die de stad het afgelopen jaar 1 keer hebben bezocht waarderen een weekendje Nijmegen namelijk het hoogst. Deze waardering is lager door mensen die de stad vaker bezoeken; voor hen is in de stad wellicht niet meer zo veel te ontdekken. Mensen die de stad nooit of enige tijd geleden hebben bezocht, hebben het minst zin in een weekendje Nijmegen. Deze groep heeft misschien minder idee van wat ze in Nijmegen kan doen. Waarvoor komt men naar Nijmegen? - 19

69 7,5 7 6,5 6 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 5,9 nooit bezocht 6,4 lang geleden bezocht 7,1 afgelopen jaar 1 keer bezocht 6,9 6,8 afgelopen jaar paar keer bezocht afgelopen jaar regelmatig bezocht Figuur 9 Waardering van een weekendje Nijmegen naar hoe vaak men er komt 20 - Waarvoor komt men naar Nijmegen?

70 5 Nijmegen in de media Dit hoofdstuk gaat over of, hoe en wat Nederlanders over Nijmegen horen of zien in de media. Hierbij is bijzondere aandacht voor de grote evenementen van 2016; de Vierdaagse, de opening van de nevengeul en de Giro d Italia. 5.1 Hoe vaak ziet/hoort men iets over Nijmegen? Ongeveer de helft van de Nederlanders heeft het afgelopen jaar iets over Nijmegen gezien of gehoord in de media. Dit percentage verschilt per regio; 74% van de inwoners uit de gemeenten rondom Nijmegen heeft iets over de stad gezien of gehoord, tegen 36% in regio Noord. Wanneer wordt gekeken naar hoe vaak men in Nijmegen komt zijn de verschillen nog groter; 83% bij regelmatige bezoekers tegen 34% bij mensen die nooit in Nijmegen zijn geweest. Mensen in de regio rondom Nijmegen en frequente bezoekers zullen vaker nieuws over Nijmegen tegenkomen (onder meer vanwege regionale media). Anderzijds zal ook een rol spelen, dat nieuwsberichten over iets waarmee men bekend is, beter worden onthouden. Wie Nijmegen vaker bezoekt, zal zich daarom beter herinneren dat hij de afgelopen tijd iets over Nijmegen heeft gehoord of gezien. 5.2 Via welke kanalen bereikt men nieuws over Nijmegen? Hoe heeft nieuws over Nijmegen mensen bereikt? In Figuur 10 is weergegeven via welke kanalen men iets over Nijmegen heeft gehoord en/of gezien (dit kon natuurlijk via meerdere kanalen). Het vaakst is dat via de televisie. Dit is voor alle 6 de levensfases het geval. Ook de krant heeft een groot bereik. Er zijn verschillen tussen hoe mensen in verschillende levensfases zijn bereikt met nieuws over Nijmegen. Dit is weergegeven in Tabel 3. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 10 Via welke kanalen heeft men iets over Nijmegen gehoord/gezien? Nijmegen in de media - 21

71 Inwonend& niet studerend TV wat vaker genoemd dan andere groepen (81%). Studenten Work&have fun Nesting& caring Fifty&fit Ouderen Vaker via nieuwssites (49%). Vaker via sociale media bereikt (38%). Radio minder groot bereik (10%). Vaker bereikt via nieuwssites (42%). Gemiddeld beeld. Noemen krant vaker (78%). Nieuwssites (12%) en sociale media (9%) minder dan andere groepen. Vaker bereikt via de krant (77%). Nieuwssites (8%) en sociale media (5%) minder dan andere groepen. Tabel 3 Via welke mediakanalen bericht over Nijmegen, naar levensfase 5.3 Waarover gaat berichtgeving rond Nijmegen? Naar de media-aandacht rond Nijmegen is op twee manieren gekeken. Allereerst is de respondenten gevraagd wat zij over Nijmegen zijn tegengekomen in de media. Daarnaast is gebruik gemaakt van online media-monitoring tool Obi4Wan. Dit programma verzamelt berichtgeving rond een onderwerp uit dagbladen, sociale media (waaronder discussiefora), blogs en nieuwssites. Het gaat dus alleen om geschreven media; TV en radio blijven buiten beschouwing. De monitoring beslaat de periode van januari 2015 tot begin augustus In Figuur 11 is te zien wat mensen hebben gehoord of gezien over Nijmegen. De Vierdaagse is het meest genoemde onderwerp; 70% (van de mensen die iets over Nijmegen tegenkwamen in de media) hoorde iets over dit evenement. Op afstand volgt berichtgeving over NEC (16%), de werkzaamheden aan de Waal (12%) en de Radboud (zowel universiteit als ziekenhuis) (11%). Wat opvalt is dat 5% iets over de (herdenking van) de Tweede Wereldoog heeft gezien en een klein aantal noemt de Giro d Italia. 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 11 Wat hebben Nederlanders in de media gehoord/gezien over Nijmegen? 22 - Nijmegen in de media

72 Online monitoring voor de totale berichtgeving rond Nijmegen geeft inzicht in wanneer de meeste berichten worden verspreid. Dit is te zien in Figuur 12. Te zien is dat het totaal aantal berichten rond Nijmegen 9 normaal gesproken rond de 2500 schommelt. Er is een aantal opvallende pieken. Ten eerste op 20 februari; dit gaat om berichtgeving over de brand in de Notenhout. De piek op 20 maart komt ook door gebeurtenissen rond deze brand. De volgende piek is op 3 april en wordt veroorzaakt door het kampioenschap van NEC. De piek op 1 mei is afkomstig van reuring rond een mogelijk ebolageval in Nijmegen. Tot slot is de aandacht rond de Vierdaagseweek duidelijk terug te zien; deze bereikt een piek op 21 juli, de dag dat de wandelaar startten. De belangrijke rol van de Vierdaagse om de stad op de kaart te zetten, wordt hiermee onderstreept. Figuur 12 Wanneer is de berichtgeving rond Nijmegen het grootst? Hoe zit het met de media-aandacht voor wat volgend jaar belangrijke kroonjaarevenementen zullen zijn? Zowel uit de enquêtegegevens als de online monitoring blijkt de omvangrijke aandacht voor de Vierdaagse. Wat de 100 e editie doet met de toch al grote aandacht voor de Vierdaagse, zal monitoring in de komende jaren uitwijzen. Uit de enquêtegegevens blijkt verder dat er media-aandacht is voor de werkzaamheden rond de Waal en (in mindere mate) voor de Giro, hoewel het veel minder is dan voor de Vierdaagse. Ook de resultaten van de online monitoring laten aandacht voor deze onderwerpen zien. Meer hierover is opgenomen in de volgende paragrafen De (honderdste) Vierdaagse Tussen januari en begin augustus 2015 werden via Obi4Wan een kleine berichten binnengehaald over de Vierdaagse. Ruim 75% van deze berichten zijn Tweets; de rest van de berichten is afkomstig van Facebook, dagbladen en nieuwssites. In Figuur 13 is te zien op welke momenten de meeste aandacht was voor de Vierdaagse. Logischerwijs is het aantal berichten het grootste gedurende het evenement. Vanaf 8 juli neemt het aantal berichten toe. Het hoogtepunt van 3670 berichten wordt bereikt op 21 juli, met de start van de marsen. Vanaf 31 juli is het aantal berichten weer vergelijkbaar met de 9 Het gaat hierbij om alle berichten waarin Nijmegen wordt genoemd; ook als dat terloops is Nijmegen in de media - 23

73 aantallen in het begin van juli. Ook in de periode voor de Vierdaagse zijn er momenten waarop relatief veel over de Vierdaagse wordt bericht. Een voorbeeld hiervan is het piekje van 167 berichten op 2 februari; de dag waarop de inschrijving voor wandelaars startte. Figuur 13 Wanneer is er de meeste aandacht voor de Vierdaagse Er is nader gekeken naar de 265 berichten uit dagbladen; om welke dagbladen gaat het en wat waren de onderwerpen? In Figuur 14 is te zien dat verreweg de meeste berichten (174) afkomstig zijn uit de Gelderlander. Daarnaast zijn zowel in regionale dagbladen (52) als landelijke dagbladen (43) stukken over de Vierdaagse gepubliceerd. De Gelderlander BN De Stem AD de Telegraaf De Stentor Panorama Overig Trouw DVHN Brabants Dagblad Tubantia Leeuwarder Courant de Volkskrant PZC Walcheren NRC Eindhovens Dagblad Figuur 14 In welke dagbladen verschijnen berichten over de Vierdaagse 174 Figuur 15 geeft inzicht in de onderwerpen van de berichtgeving rond de Vierdaagse. Het vaakst gaat het over wandelaars. Het gaat dan om berichten over het aantal wandelaars/uitvallers of ervaringen van wandelaars. Ook over de festiviteiten (bijvoorbeeld de programmering van de optredens) wordt veel bericht. De 100 e editie van de Vierdaagse is al een onderwerp; hierover zijn 15 stukken verschenen Nijmegen in de media

74 wandelaars 68 festiviteiten 58 divers 37 regels voor wandelaars route problemen feesten 100e editie aandacht omvang evenement groen vuurwerk bereikbaarheid/drukte loting Figuur 15 Onderwerpen van de berichtgeving rond de Vierdaagse De werkzaamheden rond de Waal In vergelijking met de berichtgeving rond de Vierdaagse is het aantal berichten over de werkzaamheden rond de Waal, veel kleiner (in totaal ongeveer 3500 berichten). 87 van deze berichten zijn afkomstig uit dagbladen; vrijwel allemaal (83) uit de Gelderlander. In Figuur 16 is naar datum het aantal berichten te zien over de werkzaamheden rond de Waal. De berichtgeving kent verschillende pieken. Ten eerste op 4 april, vanwege het opgengaan van de Promenadebrug en de bekendmaking van een prijsvraag over een naam voor de nevengeul. Vervolgens is er een piek op 22 juni, bij het opengaan van de Verlengde Waalbrug, en op 9 juli, als de uitslag van de naamprijsvraag bekend is. Figuur 16 Berichtgeving over de werkzaamheden aan de Waal De Giro d Italia Over de rol van Nijmegen bij de start van de Giro in 2016 zijn tussen januari en augustus 2016 ongeveer 1400 berichten verschenen. In Figuur 17 is te zien dat de meeste berichten zijn verschenen op 26 juni; toen werd bekend gemaakt dat de start van de Giro daadwerkelijk in Nijmegen in de media - 25

75 Gelderland zou plaatsvinden. Een andere gebeurtenis die is terug te zien in Figuur 17 is de bijeenkomst op het Stadhuis waar inwoners konden meedenken over de invulling van de Giro in Nijmegen. Dit is terug te zien aan de kleine piek op 23 maart en de kleinere pieken die daarop volgen. In dagbladen heeft de komst van de Giro naar Nijmegen (en Arnhem en Apeldoorn) tot 37 berichten geleid. De meeste van deze berichten zijn verschenen in de Gelderlander (17 berichten) en de Stentor (12 berichten). Figuur 17 Berichtgeving over komst van de Giro naar Nijmegen 26 - Nijmegen in de media

76 6 De profilering van Nijmegen Nijmegen heeft stevige ambities op het gebied van citymarketing. Centraal staat Nijmegen als oudste stad met bijzondere historie. Daarnaast wordt ingezet op Nijmegen Kennisstad: volop in ontwikkeling als het gaat om wetenschap, economie, duurzaamheid en innovatie. Daarnaast zijn er citymarketing-initiatieven die door de stad ingegeven worden, zoals Nijmegen Cultuurstad door culturele organisaties. In hoeverre komen deze manieren waarop Nijmegen zich profileert, aan bij het publiek? Dit komt aan bod in paragraaf 6.1. In paragraaf 6.2 wordt ingegaan op stadsslogan Altijd Nijmegen. 6.1 Nijmegen als In de volgende subparagrafen wordt beschreven wat voor beschrijvingen Nederlanders van toepassing achten op Nijmegen. Daaruit blijkt dat Nederlanders Nijmegen in hoge mate zien als historische stad. Het daarnaast geambieerde beeld van Nijmegen als kennisstad kan nog versterkt worden. Verder blijkt het beeld van Nijmegen als loopstad en studentenstad sterk aanwezig te zijn. Diverse beschrijvingen van Nijmegen (historische, kennis-, cultuur-, loop- en evenementenstad) vertonen een patroon, waarbij mensen uit de regio een beschrijving vaker passend vinden dan mensen die verder weg wonen. Mensen die verder weg wonen hebben vaker geen idee of een label passend is. Hetzelfde geldt voor de frequentie van bezoek aan de stad; hoe vaker men in Nijmegen komt, hoe beter men de beschrijvingen passend vindt. Hoe minder men Nijmegen bezoekt, hoe vaker men geen oordeel heeft over of een beschrijving passend is. Logischerwijs hebben mensen met een grotere (psychologische) afstand tot Nijmegen, minder een beeld bij de stad Historische stad Belangrijk aan de Nijmeegse citymarketing is het uitdragen van Nijmegen als oudste stad. Uit de enquête blijkt dat deze manier van profilering aankomt bij het publiek. Bij de (meerkeuze)vraag wat de oudste stad van Nederland is, is Nijmegen (met 35%) de stad die het meest wordt gekozen. Nijmegen wordt op de voet gevolgd door Maastricht, dat door 31% wordt aangemerkt als oudste stad. Dit is te zien in Figuur 18 (links). Inwoners uit regiogemeenten noemen Nijmegen veel vaker (72%). Voor mensen uit andere regio s ligt dit tussen de 27% (Noord) en 36% (Zuid-West), waarbij Nijmegen steeds de meest genoemde stad is. Uitzondering is regio Zuid-Oost; hoewel Nijmegen ook daar door 34% wordt genoemd, is Maastricht met 41% het meest genoemd. Ook en aan het verschil naar regio gerelateerd- is er een verschil naar hoe vaak men de stad heeft bezocht; hoe vaker men in Nijmegen komt, hoe vaker Nijmegen als oudste stad wordt genoemd. Dit is te zien in Figuur 18 (rechts). In 2006, na de viering van het 2000-jarig bestaan van Nijmegen (in 2005), noemde 29% van de Nederlanders Nijmegen als oudste stad van Nederland. Hiermee was Nijmegen de meest genoemde stad. Voor Nijmegen 2000 (in 2004) werd Nijmegen door 12% genoemd en waren De profilering van Nijmegen - 27

77 Amsterdam (28%) en Maastricht (18%) de meest genoemde steden. Hoewel de percentages enigszins verschillen waarschijnlijk door verschillen tussen beide onderzoeken 10 wijst onderhavig onderzoek erop dat Nijmegen het effect van Nijmegen 2000 goed heeft vastgehouden. 40% 80% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 70% 60% 50% 40% 30% 20% % dat Nijmegen noemt 0% 10% 0% Stad nooit bezocht >1 jaar geleden bezocht Laatste jaar 1 keer bezocht Laatste jaar paar keer bezocht Laatste jaar regelmatig bezocht Figuur 18 De oudste stad van Nederland volgens Nederlanders (links) en aandeel dat Nijmegen noemt naar frequentie van bezoek (rechts). Gezien het grote aantal mensen dat Nijmegen als oudste stad van Nederland noemt, is het niet verwonderlijk dat men de beschrijving historische stad in hoge mate van toepassing vindt; 76% van de Nederlanders vindt deze beschrijving (zeer) passend. 16% heeft geen idee. Er zijn nauwelijks mensen die de beschrijving (helemaal) niet vinden passen. Dit is te zien in Figuur 19. Hiermee is Nijmegen als historische stad de beschrijving die door Nederlanders het meest wordt herkend. past heel goed neutraal (noch goed, noch niet goed) past helemaal niet goed past goed past niet goed weet niet 0% 1% 7% 16% 32% 44% Figuur 19 In hoeverre vindt men Nijmegen een historische stad? De groepen fifty&fit en ouderen kunnen zich het meest vinden in deze beschrijving (respectievelijk 81% en 89%). De beschrijving vindt het minst (maar nog altijd veel) weerklank onder studenten (63%) en work&have fun (65%). Dit verschil komt doordat 10 Voor de evaluatie Nijmegen 2000 zijn minder respondenten geënquêteerd (300) dan in dit onderzoek (2670). Ten tweede verschilt de enquêtering; telefonisch voor Nijmegen 2000 en digitaal in dit onderzoek. De formulering van de vraag over de oudste stad van Nederland was in beide onderzoeken identiek, maar was bij Nijmegen 2000 open gesteld, terwijl het in onderhavig onderzoek een meerkeuzevraag betrof De profilering van Nijmegen

78 laatstgenoemde groepen vaker geen uitgesproken idee hebben van de toepasselijkheid van het label (kiezen vaker neutraal en weet niet ). Dat Nijmegen een stevig imago als historische stad heeft, is ook terug te zien in de beelden die mensen bij de stad hebben. In paragraaf 3.2 is opgemerkt dat 37% van de Nederlanders aan de geschiedenis denkt als het gaat over Nijmegen. Voor de groepen die Nijmegen het meest als historische stad zien fifty&fit en ouderen is dit respectievelijk 40% en 52%. Door mensen die Nijmegen nauwelijks kennen maar de stad wel willen bezoeken, is het ervaren van de geschiedenis één van de belangrijkste bezoekredenen (genoemd door 30%). Voor mensen die de stad nauwelijks kennen maar die positief zijn over een weekendje Nijmegen is dit zelfs 40%. In dat opzicht vormt het historisch karakter van Nijmegen een belangrijke motivatie om de stad te bezoeken. Als bezoekreden van mensen die het afgelopen jaar in Nijmegen waren speelt het ervaren van de geschiedenis een beperkte rol (genoemd door 9% van de bezoekers in het afgelopen jaar). Wederom is dit aandeel echter het hoogst onder ouderen (12%), tegen bijvoorbeeld 2% bij work&have fun Kennisstad De citymarketing rondom kennisstad behelst het profileren van Nijmegen als stad in ontwikkeling als het gaat om wetenschap, economie, duurzaamheid en innovatie. Om zicht te krijgen op hoe Nederlanders dit zien, zijn verschillende beschrijvingen voorgelegd. In Figuur 20 is te zien hoe Nederlanders hierover denken. kennisstad studentenstad moderne stad innovatieve stad past heel goed past goed neutraal (noch goed, noch niet goed) past niet goed past helemaal niet goed weet niet duurzame stad 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Figuur 20 In hoeverre vindt men Nijmegen een kennisstad? In de figuur is te zien dat vrij veel mensen (41%) de omschrijving kennisstad bij Nijmegen vinden passen. Dominant is het beeld van Nijmegen als kennisstad echter niet. Studentenstad is één van de beschrijvingen die Nederlanders het beste bij Nijmegen vinden passen (57%). De vraag is echter waar men bij een studentenstad aan denkt; de aanwezigheid van een universiteit of het studentenleven. De aan kennisstad gelieerde beschrijvingen (moderne/innovatieve/duurzame stad) behoren tot de beschrijvingen die de minste bijval krijgen. Dit zegt echter niets over hoe het beeld van Nijmegen als kennisstad is bij andere relevante groepen (bijvoorbeeld bedrijven, instellingen, influentials/topbeslissers, potentiële nieuwe inwoners). De profilering van Nijmegen - 29

79 Geen van de zes levensfases die in dit onderzoek worden onderscheiden, springt eruit bij het onderschrijven van Nijmegen als kennisstad. Vooral voor studenten is dit opvallend, aangezien zij zich sterker bewust zijn van Nijmegen als universiteitsstad. Wel is het zo dat hoogopgeleiden het vaker eens zijn met de beschrijving van Nijmegen als kennisstad (47%) dan middelbaar- en laagopgeleiden (35%) Cultuurstad In Figuur 21 is te zien hoe Nederlanders denken over Nijmegen Cultuurstad. 43% vindt cultuurstad een toepasselijke omschrijving van de stad. In vergelijking met andere beschrijvingen is dat vrij goed. past heel goed neutraal (noch goed, noch niet goed) past helemaal niet goed past goed past niet goed weet niet 8% 29% 35% 1% 3% 24% Figuur 21 In hoeverre vindt men Nijmegen een cultuurstad? Ouderen zien Nijmegen wat vaker als cultuurstad (54%), de groep inwonend en niet studerend vindt dit het minst passend (30%). Er zijn geen betekenisvolle verschillen tussen mensen met verschillende opleidingsniveaus. Tot slot is het zo dat mensen die vinden dat Nijmegen een cultuurstad is, wat vaker naar de stad komen voor een (culturele) voorstelling of museumbezoek (16%) dan mensen die dit geen passende beschrijving vinden (11%) Loopstad Loopstad als beschrijving van Nijmegen kan rekenen op veel bijval (66%). Sportstad is voor Nederlanders minder herkenbaar (30%). Dit is te zien in Figuur 22. Er zijn geen groepen die Nijmegen opvallend vaak zien als loopstad. De toepasselijkheid van loopstad heeft waarschijnlijk vooral te maken met de Vierdaagse; mensen die de beschrijving passend vinden, denken bij Nijmegen vaker aan de Vierdaagse (48%) dan mensen die de beschrijving niet passend vinden (33%). Er zijn niet veel Nederlanders die bij Nijmegen spontaan aan de andere loopevenementen denken (zoals de Zevenheuvelenloop en de Marikenloop; 1%) De profilering van Nijmegen

80 loopstad sportstad 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Figuur 22 In hoeverre vindt men Nijmegen een loopstad? Zomerhoofdstad past heel goed past goed neutraal (noch goed, noch niet goed) past niet goed past helemaal niet goed weet niet In het voorjaar van 2015 formuleerde oud-wethouder Jan van der Meer de ambitie om Nijmegen als zomerhoofdstad te profileren. De gedachte hierachter is dat het in de zomer goed toeven is Nijmegen; er zijn veel festivals/evenementen en water en natuur zijn dichtbij. In Figuur 23 is te zien in hoeverre deze titel volgens Nederlanders bij Nijmegen past, en hoe zij denken over eigenschappen van de stad die aanleiding zijn om Nijmegen zomerhoofdstad te noemen (evenementen en nabijheid van natuur). In de figuur is te zien dat zomerhoofdstad nog weinig weerklank vindt; gezien het korte bestaan van de term is dat logisch. Sommige eigenschappen waar Nijmegen als zomerhoofdstad op bouwt krijgen meer bijval. Ongeveer 45% van de Nederlanders vindt Nijmegen als stad in het groen en als stad met water herkenbaar; in vergelijking met de andere beschrijvingen is dat vrij veel. De toepasselijkheid van evenementenstad (34%) is niet opvallend. Ondanks de Vierdaagse als belangrijkste associatie bij Nijmegen, is het beeld van Nijmegen als evenementenstad niet erg sterk. stad voor recreatie rond water stad in het groen evenementenstad zomerhoofdstad past heel goed past goed neutraal (noch goed, noch niet goed) past niet goed past helemaal niet goed weet niet Figuur 23 In hoeverre vindt men Nijmegen een kennisstad? Tot slot 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Tot slot bevat Figuur 24 nog een aantal andere beschrijvingen, die we vaker tegenkomen als het over Nijmegen gaat. Uitgaansstad en sociale stad vindt men niet bijzonder goed of bijzonder slecht passen. Hippe stad is één van de beschrijvingen waar mensen Nijmegen het minst in herkennen. De profilering van Nijmegen - 31

81 hippe stad sociale stad uitgaansstad past heel goed past goed neutraal (noch goed, noch niet goed) past niet goed past helemaal niet goed weet niet 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Figuur 24 In hoeverre vinden men bepaalde beschrijvingen van Nijmegen toepasselijk 6.2 Altijd Nijmegen Bij het onderzoek zijn aan de respondenten vier stadsslogans voorgelegd met de vraag of zij wisten welke slogan bij Nijmegen hoorde. Weet niet was geen antwoordmogelijkheid; respondenten is gevraagd om in dat geval te gokken 11. In Figuur 25 is te zien dat 8% van de Nederlanders voor Altijd Nijmegen heeft gekozen; 92% koos anders. Dit percentage is hoger onder mensen die in de regio van Nijmegen wonen (26% tegen 5-12% in andere regio s), maar vooral onder mensen die regelmatig in de stad komen. Van hen herkent 36% de slogan, tegen 5 à 10% bij mensen die de stad nooit, lang geleden of het afgelopen jaar een paar keer hebben bezocht. Opvallend is dat de slogan pas echt blijft hangen bij mensen die regelmatig in de stad komen; het maakt weinig verschil of men nooit, of het afgelopen jaar een paar keer in Nijmegen is geweest. 9% 8% Het mag in Nijmegen Altijd Nijmegen 66% 17% Thuis in Nijmegen Nijmegen: Eeuwenoud, springlevend Figuur 25 Herkenning van Altijd Nijmegen Na de vraag over wat de slogan van Nijmegen is, is aangegeven dat Altijd Nijmegen het juiste antwoord is. Daarbij is gevraagd hoe passend men deze slogan voor Nijmegen vindt. 11 We hebben voor dit gedwongen meerkeuzeformat gekozen om in meest brede zin vast te stellen hoeveel mensen bekend zijn met de slogan; de mensen die de slogan spontaan kunnen noemen en de mensen die dit niet kunnen maar bij wie de juiste slogan wel een belletje doet rinkelen De profilering van Nijmegen

82 Mensen die Altijd Nijmegen hebben gekozen, vinden hem vaker (zeer) passend (27%) dan mensen die dachten dat een andere slogan de juiste was (7%). Omgekeerd vinden mensen die dachten dat een andere slogan juist was Altijd Nijmegen vaker (helemaal) niet passend (24%), tegen 8% bij mensen die voor Altijd Nijmegen hebben gekozen. In beide groepen hebben de meeste mensen geen uitgesproken oordeel (kiezen voor neutraal of weet niet ). Dit is te zien in Figuur % 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% past (heel) goed neutraal past (helemaal) niet goed weet niet Figuur 26 Beoordeling van Altijd Nijmegen Mensen die de slogan niet bij Nijmegen vinden passen, lichten dit het met afstand het vaakst toe door te stellen dat hij niks over de stad zegt of op iedere stad zou kunnen slaan. Een voorbeeld: Zo'n slogan kan bij iedere stad en is dus wat mij betreft niet onderscheidend en uniek genoeg. Andere toelichtingen zijn dat de slogan verwaand is, dat Altijd Nijmegen ook negatief uitgelegd kan worden en niet wijst op de ouderdom van de stad. Ik vind het nogal getuigen van overmoed. ALTIJD Nijmegen? Er is nog heel veel meer moois en interessants in de wereld en dat is dus lang niet ALTIJD Nijmegen. Klinkt mij negatief in de oren, net of ze altijd ergens de dupe van zijn. Geeft geen raakvlak met de oudste stad van Nederland. Daarentegen zijn er ook toelichtingen van mensen (die de slogan wel passend vinden) die vinden dat uit Altijd Nijmegen wél het historisch karakter van de stad blijkt. Gaat over het verleden en toekomst. kent slogan niet kent slogan De profilering van Nijmegen - 33

83 7 Bijlage Regio Midden Zuid- Oost Zuid- West Noord- West Hoe vaak komt men in Nijmegen? Noord Oost Totaal Nog nooit 0% 15% 8% 30% 38% 34% 22% 22% geweest Langer dan jaar geleden geweest 7% 50% 60% 53% 45% 55% 52% 52% Afgelopen jaar 6% 13% 13% 12% 8% 7% 12% 12% één keer geweest Afgelopen jaar 22% 11% 12% 4% 7% 3% 8% 8% paar keer geweest Afgelopen jaar 65% 11% 7% 1% 2% 1% 6% 6% regelmatig geweest Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Zag/hoorde men het afgelopen jaar iets over Nijmegen in de media? Ja, veel 18% 5% 1% 2% 1% 1% 2% 2% Ja, het een en 56% 50% 53% 44% 44% 35% 49% 47% ander Nee 26% 45% 46% 54% 55% 64% 49% 50% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Wat denkt men dat de oudste stad van Nederland is? Amsterdam 6% 20% 9% 13% 26% 20% 16% 16% Arnhem 2% 2% 0% 3% 1% 3% 3% 2% Den Bosch 4% 5% 8% 6% 2% 5% 6% 5% Den Haag 0% 3% 2% 4% 4% 4% 2% 3% Groningen 0% 0% 1% 0% 0% 5% 2% 1% Maastricht 15% 30% 41% 27% 29% 28% 28% 31% Nijmegen 72% 34% 34% 36% 33% 27% 34% 35% Rotterdam 0% 2% 2% 5% 1% 3% 3% 3% Anders 1% 4% 3% 6% 4% 5% 5% 4% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Vindt men Nijmegen een historische stad? Past heel goed 47% 29% 37% 32% 30% 27% 31% 32% Past goed 43% 47% 46% 39% 46% 45% 45% 44% Neutraal 8% 7% 5% 7% 7% 8% 6% 7% Past niet goed 0% 1% 1% 1% 1% 2% 1% 1% Past helemaal 0% 1% 0% 0% 0% 1% 0% 0% niet goed 34 - Bijlage

84 Weet niet 2% 15% 11% 21% 16% 17% 17% 16% Totaal 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Tabel 1. Overzicht van verschillen tussen de regio s Bijlage - 35

85 Communicatie en Representatie P E R S B E R I C H T Datum Nummer persbericht 31 mei R Nieuwe plannen om Nijmeegse geschiedenis te laten zien Een fietstocht met visualisatie van het badhuis bij het Honigcomplex, onderzoek met hulp van publiek naar scherven uit Nijmegen West bij de nieuwe ArcheoHotspot in voormalig Museum Kam, onderzoek naar het amfitheater in Nijmegen Oost en vitrines met historisch materiaal bij ondernemers in de Hezelstraat. Dat zijn een paar projecten uit het programma Verleden Verbeeld van de gemeente en dit jaar nog op de rol staan. Met de uitvoering van Verleden Verbeeld wil de gemeente met verschillende partners in de stad de rijke geschiedenis van Nijmegen beter zichtbaar maken. De aanwezigheid van erfgoed verhoogt de aantrekkelijkheid van een stad blijkt uit onderzoek. Het trekt bezoekers en bedrijven naar Nijmegen en bindt degenen die daar al wonen. Eerder dit jaar waren er vanuit Verleden Verbeeld al publieksevenementen bij de archeologische opgraving bij De Bastei in samenwerking met de archeologen van de stad. Ook zijn wegversperringen uit WO2 bij de Waalbrug in Nijmegen Noord geplaatst. Een informatiebord volgt nog. Kaaisjouwer en Spoekie Verleden Verbeeld heeft een jaarlijks budget van In het Uitvoeringsplan Verleden Verbeeld 2016 is ook ruimte voor particuliere initiatieven. Dit jaar besliste een jury onder leiding van Dolly Verhoeven dat verschillende particuliere projecten gesteund worden: onder andere de realisatie van het beeld van de Kaaisjouwer, het Spoekie project van het Besiendershuis en de herdenkingsplaquette voor het bombardement op de Bottendaalse kapokfabriek in de Tweede Wereldoorlog. Luxe achter de Limes Nieuwe project dit jaar is de fietsroute Luxe achter de Limes in samenwerking met de gemeentes Wijchen en Heumen en de provincie Gelderland. De route voert langs plaatsen in de drie gemeentes waar in de Romeinse tijd het luxe leven in het achterland van de Romeinse grens (limes) is te beleven. Ook draagt Nijmegen bij aan het eerste project van ArcheoHotspot, een initiatief van de provincie waarbij bezoekers worden uitgenodigd om deel te nemen aan het onderzoeken van Romeinse scherven die in Nijmegen West zijn opgegraven. Amfitheater In oktober opent Museum Het Valkhof een expositie over gladiatoren. In die periode gaat de gemeente in Nijmegen Oost informatie geven over het amfitheater dat daar in de Romeinse tijd heeft gelegen. Ook wil de gemeente op verschillende manieren de vondsten die in het archeologisch depot liggen opgeslagen weer laten zien. Dat kan bijvoorbeeld door ze in