Inhoudsopgave. Voorwoord... 6

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Voorwoord Actuele beleidsontwikkelingen Opbrengstgericht werken De referentieniveaus taal en rekenen Passend onderwijs Samenvatting Meer lezen Wat is differentiatie? Waarom differentiëren? Visies op differentiatie Interne en externe differentiatie Convergente en divergente differentiatie Samenvatting Meer lezen Voorwaarden voor goed differentiëren Piramide van leerkrachtvaardigheden De vijf rollen van de leerkracht Passende werkvormen Omgaan met verschillen Zelfregulatie De rol van de pedagoog Drie basisbehoeften Motivatie Klassenmanagement Samenvatting Meer lezen

2 4 Leerlingen clusteren en een groepsplan maken Een gedifferentieerde instructie Handelingsgericht werken Het groepsoverzicht De datamuur Het groepsplan Differentiëren in drie subgroepen De kolommen van het groepsplan De zes stappen van handelingsgericht werken Werken met een groepsplan in een combinatiegroep of unit Groepsplan groep 1 en Groepsplannen in het speciaal onderwijs Samenvatting Meer lezen Differentiëren in de instructie en begeleiding Instructie volgens IGDI De fasen van IGDI De lesstart Interactieve groepsinstructie en werkuitleg Begeleide inoefening Zelfstandige verwerking, verlengde instructie en instructie aan de plusgroep Feedback Afronding en evaluatie IGDI+ in groep 1 en Differentiëren in kleine kringen en kleine groepen IGDI+ in een combinatiegroep of unit Instructie na en naast elkaar Jaargroepoverstijgend instructie geven Differentiatie met GRRIM Samenvatting Meer lezen

3 6 Differentiëren in doelen, tijd en leerstof Differentiëren in doelen Passende perspectieven voor zwakke leerlingen Passende doelen voor plusleerlingen Individuele doelen stellen Differentiëren in tijd Extra tijd voor zorgleerlingen Tijd voor plusleerlingen Differentiëren in leerstof Leerstofdifferentiatie zorgleerlingen Leerstofdifferentiatie plusleerlingen Leerstofdifferentiatie in groep 1 en Samenvatting Meer lezen Differentiatiebeleid ontwikkelen en implementeren Planmatig werken aan differentiatie op schoolniveau Een doorgaande lijn voor differentiëren Differentiatiebekwaamheid ontwikkelen Samenvatting Meer lezen Bijlagen Bijlage 1 Voorbeeld groepsoverzicht groep 1-2 rekenontwikkeling Bijlage 2 Voorbeeld groepsoverzicht groep 1-2 taalontwikkeling Bijlage 3 Voorbeeld groepsplan rekenen groep Bijlage 4 Voorbeeld groepsplan fonemisch bewustzijn en letterkennis groep Bijlage 5 Voorbeeld groepsplan rekenen groep 3 SBO Bijlage 6 Voorbeeld groepsplan spelling groep Bijlage 7 Analyseren toetsresultaten technisch lezen Bijlage 8 Fonemisch bewustzijn en letterkennis analyseren in groep 1 en Bijlage 9 Reflecteren op IGDI Literatuur Websites Meer lezen

4 Voorwoord Omgaan met verschillen is uitgaan van verschillen (Oostdam, 2009). Leerlingen verschillen van elkaar. Zij hebben eigen kenmerken en talenten en een eigen leerstijl. Ook verschillen leerlingen in hun behoeften, bijvoorbeeld hun behoefte aan instructie of hun ondersteuningsbehoeften bij het zelfstandig werken. De ene leerling heeft voor de uitvoering van een taak meer tijd nodig dan de ander of heeft het, meer dan anderen, nodig om over de aanpak na te denken en te praten. Leerkrachten hebben kortom te maken met veel verschillen tussen leerlingen, zeker nu in sommige scholen de groepen steeds groter worden en in andere (krimp)scholen juist groepen worden samengevoegd. U staat als leerkracht voor de complexe uitdaging om het onderwijs zo vorm en inhoud te geven, dat aan al die verschillen tussen leerlingen recht wordt gedaan. Differentiëren is de praktische uitwerking van het omgaan met de verschillende behoeften van leerlingen. Differentiatie is nodig om leerlingen optimaal te laten leren en zich goed te laten ontwikkelen. Sterker nog: u zult wel moeten differentiëren, omdat het huidige curriculum is afgestemd op de gemiddelde leerling. Eén van de meest prangende vragen van veel leerkrachten is daarom: hoe kom ik tegemoet aan de verschillen tussen leerlingen zodat zij allemaal optimale prestaties behalen? Deze vraag wordt ook voortdurend aan ons gesteld. CPS bracht de afgelopen jaren diverse publicaties op de markt over differentiatie, onder andere het boek Effectieve instructie. Leren lesgeven met het activerende directe instructiemodel 1. In de voorliggende publicatie is dit boek geactualiseerd, bewerkt en aangevuld met recente ontwikkelingen en nieuwe inzichten over differentiëren. 1 Leenders, Y., Naafs, F. & I. van den Noord (2002). Effectieve instructie. Leren lesgeven met het activerende directe instructiemodel. Amersfoort: CPS. 6

5 Leeswijzer Dit boek gaat over u. Het beschrijft waarom u moet differentiëren, wat u kunt doen en vooral hoe u differentiatie organiseert. We beginnen in hoofdstuk 1 en 2 met het waarom. Het eerste hoofdstuk beschrijft recente ontwikkelingen in het onderwijsbeleid die het belang van differentiatie onderstrepen en hoofdstuk 2 geeft weer wat de literatuur over differentiatie zegt. Het derde hoofdstuk besteedt aandacht aan voorwaarden om te kunnen differentiëren. We zoomen hierbij in op de piramide van leerkrachtvaardigheden en bekijken wat goed differentiëren betekent voor uw handelen. Hoofdstuk 4, 5 en 6 gaan over het hoe. Hoofdstuk 4 gaat in op het clusteren van leerlingen en op het opstellen van een groepsoverzicht en een groepsplan. Hoofdstuk 5 gaat over differentiatie in de instructie en hoofdstuk 6 over differentiëren in doelen, tijd en leerstof. In hoofdstuk 7 ten slotte staat het schoolbeleid voor differentiatie centraal en wordt aandacht besteed aan het belang van professiona lisering van leerkrachten op dit gebied. Dit boek is mede dankzij u tot stand gekomen. Vele leerkrachten inspireerden ons door de wijze waarop zij in hun lessen en activiteiten differentiëren. De vele voorbeelden in dit boek komen uit hun dagelijkse praktijk. Twee leerkrachten bedanken wij hier met name, omdat zij ons door hun werkwijze en enthousiasme bijzonder hebben geïnspireerd: Evelyn van Bethlehem van basisschool Kameleon te Amersfoort en Manon van Rijssen van de Dorpsschool te Bathmen. Onze collega s Elleke van den Burg, Henk Logtenberg, Tessa de With en Martie Slooter danken wij voor hun waardevolle adviezen. Aafke Bouwman In samenwerking met Geraldine Brouwer, Leanne Jansen en Els Loman. 7