Pharmacopaea Amstelredamensis, of d' Amsterdammer apotheek

Transcriptie

1 Pharmacopaea Amstelredamensis, of d' Amsterdammer apotheek in welke allerlei medicamenten, zijnde tot Amsterdam in 't gebruik, konstiglijk bereid worden bron, in welke allerlei medicamenten, zijnde tot Amsterdam in 't gebruik, konstiglijk bereid worden. Jan ten Hoorn, Amsterdam 1683 (tweede druk) Zie voor verantwoording: dbnl

2 1r D.Amsterdamse APOTHEEK. T' AMSTERDAM. Bij Jan ten Hoorn. 1683

3 3r Boekverkoper tot den Leser. IK mein dat ik de Waereld geen ondienst sal doen, met een Boeksken te laten vertalen, daar de gansche bende van Duitse Apothekers en Chirurgijns is na verlangende: soo is 't dat ik met een goed Genees-Heer raad-plegende, my sulx aangepresen heeft, om 'et met een duitskleed te doen drukken, daar en boven heeft den selven de moeite genomen, om de

4 3v kragten van yder compositie in 't besonder te beschrijven, en 't gewigte om 't selve te gebruiken, 't welk te voren in 't Latijnse Werk niet en was; behalven dit, heeft den selven de bereidingen van yder Medicament in 't bysonder by gevoegt: waar uit de jonge Jeugt (die anders by een meester dry of vier jaar, sijn tijd met weinig te leeren, verslijt) ten eersten groot ligt kan krijgen, voornamelijk die de Latijnse taal niet en verstaan: want anders konnen daar ligtelijk veel abusen begaan werden, daar de Lijders qualijk souden by toekomen. De spreuk van den H. Paulus past hier wel, dat men

5 4r niet alleen voor de ziel, maar ook voor het lighaam moet sorgen. Derhalven zijnder spijzen gewassen om het lighaam te voeden, en wederom Medicynen om het vervallene en swakke lighaam t' ondersteunen en tot sijn gesondheid te brengen. In dese tweede Druk heb ik de quantiteiten laten in letters schrijven, op dat 'er geen fouten souden konnen begaan werden, want de eene Character werd in 't drukken, dikwijls voor d' andere geset, 't welk in de compositie te maken veel soude konnen ontschieten. Nu dan Leser, doet hier

6 4v uw voordeel mede, zijnde alles tot liefde van mijn naasten, en des selfs profijt; welke ik, afbrekende, altijd sal zijn en blijven Amsteldam Novembris. Harer ootmoedige Dienaar JAN ten HOORN.

7 1 Pharmacopoea Amstelredamensis. of d'amsterdammer Apotheek. Sectio Prima. Van de Enkele Medicamenten die men in de Winkels bewaren moet. Wortelen. A. ACetosae, oxalidis en oxylapathi, zuring wortel, surkel. Acori, oft Calami aromatici, welriekende lis. Alkannae, Alkanet wortel, Blanket wortel. Allii, Look. Althaeae, oft Ibisci en Bismalvae, Heems-wortel. Angelicae, Angelika wortel, Engel-wortel. Apii, Juffrouw-mark-wortel. Ari, Kalf-voeten.

8 2 Aristolochiae cavae, Hol wortel. Fabacae, Boontjes Hol-wortel, Longae, Lange Hol-wortel, Rotundae, ronde Hol-wortel, Tenuis, dunne Hol-wortel. Asari, Mans-oor. Asparagi, Aspergies. B. BArdanae, oft Lappae Mai. klissen. Bistortae, Herts-tong. Brusci oft Rusci, Stekende-palm. Bryoniae, Wilde-wijngaart. C. CAlami aromatici, siet acori. Capparis, Kapper wortel. Cardui Benedicti, Gesegende distel. Carlinae Ever-wortel. Caryophyllatae, Nagel-wortel. Caevae, Hol-wortel. Cepae, Ajuin. Chelidoniae majoris, Stinkende grouw. Minoris, Speen-kruid. Cherefolij, Kervel-wortel. Chinae Chineesse pok-wortel. Cichorei, suikerejen.

9 3 Consolidae majoris, oft Symphyti mai. Smeerwortel, waal-wortel. Contrayervae, tegen-gift wortel. Costi utriusque, balsem, kost. Cucumeris asinini, esels komkommers, en wilde komkommers. Curcumae, indise saffraan. Cyclaminis, verkens brood. Cynaglossae, honds-tong. Ciperi longi, wilde lange galega. rotundi ronde wilde galega. D. DEntis leonis, oft taraxici, paardeblom, hengste-blom. Dictamni albae oft Fraxinellae, leege essche. Doronici Romani, kleine sonneblom. E. EBuli, hadich, water-vlier. Enulae campanae, oft Helenii alants-wortel. Eringii, kruis-distel, duivels naigaren. Esulae utriusque, wolfs melk. F. FIlicis, varen. Foeniculi, venkel. Fraxinellae, oft, dictamni albae, lege esschen, essen kruid.

10 4 G. GAlangae majoris, minoris, maag-wortel. Gentianae, kruis-wortel. Glycyrrhizae, oft liquiritiae, soet hout, kalissi hout. Graminis, gras wortel. H. HElenii, oft Enulae campanae, alans wortel. Hellebori albi, witte nies-wortel, nigri, swarte nies-wortel. Hermodactylorum, herties wortel. Hirundinariae oft Vincetoxici, swaluw wortel. Hyoscyami, bilsem kruid. I. JAlappae oft Gialappae, swarte purgeer wortel, wonder bloem van peru. Ibisci oft althaeae, en Bismalvae, heems wortel. Imperatoriae oft ostrutij, meester wortel. Iridis Florentinae, nostratis, lis wortel. L. LApatiacuti, wilde patientie. Lappae majoris, oft bardanae klissen,

11 5 Levistici, lavas wortel. Liliorum alborum, witte leli bollen. Liquiritiae oft glycyrrhizae, soet hout. M. MAlvae, kaasjes bladen. Mandragorae, mandragers. Mechoacannae, witte purgeer wortel. Mei, beer wortel. N. NArcisci, Tydelosen. Nymphaeae, plompen. O. ONonidis oft Restae bovis, prang wortel, Stal kruid. Osmundae regalis, oft Filicis palustris, water varen. Ostrutii, oft imperatoriae, meester wortel. Oxalidis oft acetosae, siet oxylapathi. Oxylapathi, oxalidis siet acetosae. P. PAstinacae hortensis, pinxternakels. Paeoniae maris, peoni bloem. faeminae. Pentaphylli, vinger kruid.

12 6 Petasitidis, pest-wortel. Petroselini. peterseli wortel. Peucedani, verkens venkel. Phu, oft valerianae, speer-kruid, Sint Joris kruid. Pimpinellae, pimpernel. Plantaginis, weeg-bree. Polypodii querni, eiken varen. Porri capitati, knof-look. Pyrethri, bertram. R. RAparum, rapen, knollen. Raphani Hispanici, Ramelassen. Hortensis, radijs. Rusticani, peper wortel, mierx wortel. Restae bovis oft ononidis, stal kruid. Rhabarbari oft Rhei, melesoen wortel. Monachorum, patich. Rhapontici oft centaurij majoris en Rheu pontici lange melesoen wortel. Rubiae tinctorum, krappe. meede. Rusci oft brusci, stekende palm. Sambuci, vlier. Satyrij, standel kruid, kullekens kruid. Saxiphragiae, steen breke. Scorzonerae, adder kruid. Scillae, zee ajuin. Scrophulariae, groot speen kruid.

13 7 Sigilli salomonis, salomons zegel, Spicae nardi celticae, indicae. spijk. Symphyti mai. oft consolidae mai, smeer wortel, waal wortel. T. TAraxici oft dentis leonis en dentis canini paarde blom, hengste blom. Tormentillae, seven-blads-kruid. Turbith, vreemde purgeerende heemst. Tussilaginis, hoef blad. V. Valerianae oft phu, speer-kruid, sint joris kruid. Vincetoxici oft hirundinariae swaluw wortel. Z. ZArzae parillae Westindische pok-wortel. Zedoariae zever-wortel. Zingiberis, gember. Uitwassen oft Fungi. AGaricus, lorken booms kampernoilje. Auriculae judae, judas ooren. Fungus. vulg. arboribus adnascens boom kampernoilje.

14 8 Moxa, wolligheit der bladen van byvoet. Orbicularis, bovist, en wolfs veest. Basten, Cortices. ARantiorum, arangie schillen. Cassiae ligneae, of xylocassiae kleine kaneel. Cinamomi kaneel. Citriorum, citroen schillen. Castanearum interiorum, kastanje schillen. Ebuli, bast van water vlier. Fraxini bast van essen hout. Glandium calices, dopties van ekelen. Granatorum, oft Malicorij, granaat schil. Juglandium okker noten bast. Kinae kinae, koors basten. Ligni guajaci, pok houts bast. Limonum limoen schil. Macis, blom, foelie. Mali chinensis, sinaas appel schil. Malicorij oft granatorum, granaat schil. Quercus, eike bast. Rad. capparum, kappers bast. Sambuci mediani, vlier bast. Tamarisci, tamaris bast. Xylocassiae oft cassiae ligneae, kleine kaneel. Winterani, magellaans kaneel. Houten, Ligna. ALoes oft xyloaloes, en van sommige Agallochum, aloes hout, paradijs hout.

15 9 Aspalatum, aspalt hout. Brasilianum, brasilien hout. Buxinum, bos boom hout, gemeenlijk, doch qualijk palm hout, Colubrinum, slangen hout. Guajacum oft Sanctum, pokhout. Juniperinum, jeneverhout. Molluccense oft panava. Nephriticum, oft santalum caeruleum, graveel hout. Rhodium, rosen hout. Sanctum oft guajacum, pok hout. Santalum album, wit sandel hout. citrinum geel zandel hout. rubrum rood zandel hout. Sassaphras sweet hout. Visci quercini, marentakken. Xyloaloes oft lignum aloes. Agallochum, en lignum paradisi, paradijs hout. Bladen en Kruiden, Folia & Herbae A. ABrotoni maris averuit, averoone. Absinthii romani oft tenuisolii, roomse alsem, Marini oft Seriphii zee alsem. Vulgaris oft Latifolii, gemeene alsem.

16 10 Acetosae, oxylidis, oxalapathi Hispanici Romani. Silvestris. Trifolii. zuuring, surkel. Acetosellae, alleluya, lujulae oft trifoliiacetosae, en oxytriphylli. koekoex brood. Adianti albi oft rutae murariae wit eiken varen. nigri oft capilli veneris. swart eiken varen. Agrimoniae, ontstoppent kruid. Alchimillae, onser vrouwen mantel. Alsines, muur-kruid. Althaeae, ibisci en bismalvae. heemst, witte malve. Anethi summitates, dil. Apii juffrow mark. Argentinae, silverkruid. Artemisiae. byvoet, sint jans kruid. Asari mans oor. Asplenii, oft ceterach, steen varen, milt kruid. Atriplicis, melde. B. BAsilici oft ocimi, balsem. Becabungae oft anagallidis aq bekeboom. Bellidis, weiblom, madelieven. Betae, beet. Betonicae, betoni.

17 11 Bismalvae, althaeae, oft ibisci, witte malve, heemst. Boraginis, bernasie. Botryos, druiven kruid, piment. Branc ursinae beren klauw. Brassicae oft caulium, kool. Buglossae buglos, koetong. Bursae pastoris, herders tas. C. CAlaminthae montanae, berg calament. Capilli veneris oft adianti nigri. venus hair, Caprifolii, geiteblad, kamperfoelie. Cardui benedicti gesegende distel. Mariae, marien distel. Caudae equinae oft equiseti paarde staart. Caulium, oft brassicae, kool. Centaurii minoris summitates santorii. Ceterach oft asplenii, steen varen, milt kruid. Chamaedryos, gamanderlijn. Chamaepitiy, siva arthetica, veld-cijpres. Chelidonii majoris, stinkende gouwe. Cherefolii, kervel. Cichorei, cichorei blad. Cicutae, scheerling. Cochlearia, lepel bladen. Cuscutae cum floribus, wrange, schorfte.

18 12 D. DEntis leonis oft taraxici, paarde bloem hengste bloem. Dictamni creticae, kandisch kraamkruid. E. EBuli, hadich, water vlier. Endiviae oft intybi endivi. Epithymi schorft, wrange. Equiseti oft caudae equinae en Hippuris, paarde staart. Erysimi, hees kruid. Eupatorii aquatici water boelkens kruid. Cannabini, hennep boelkens kruid. Euphragiae cum floribus, oogen troost. F. FArfarae, oft tussilaginis, hoef bladen. Faeniculi venkel. Fragariae, aard-besie-bladen. Fumariae, of fumi terrae duive kervel. G. GAllitrichi oft scarleae, scarlei. Hederae arborescentis klim op. Terrestris, honds draf. Hellecebrae, muur peper. Hepaticae, lever kruid.

19 13 Hyoscyami bilsem kruid. Hyperici summitates sint jans kruid. Hyssopi, hysop. I. IBisci, althaeae, bismalvae, heemst, witte malve. L. LActucae, sla, salade. Lapathi satavi, patientie. Lavendulae, lavendel. Lauri, lauwrier. Lentis palustris, kroost, waterlinsen. Lichenis, longekruid. Linguae cervinae, siet scolopendriae. Lupuli, hop. M. MAjoranae, majorein. Malvae kaasies blaan, malve. Mandragorae, mandragers. Marrubii oft prassii malrouw. Matricariae, moeder kruid. Melissae, Confielje de grein, citroen kruid. Menthae sativae oft crispae, kruis munt. Aquaticae, water munt. Mercurialis bingel kruid. Millefolii, duisent blad, geruwe.

20 14 Musci Cranii humani, doods-hoofden mosch. Quercini, eiken mosch. Myrti mirte bladen. N. NAsturtii aquatici, oft sisymbrii aq. water kers. Hiemalis oft barbareae winter kers. Hortensis, tuinkers, sterkers. Nepetae, nip, katte kruid. Nicotianae oft Tabaci, tabak. Nummulariae, penning kruid. O. OCymi oft Basilici balsem. Origani Cretici, orego. Vulgaris, grove majelein. Oxalidis oft acetosae, oxylapathi, zuuring surkel. P. PApaveris Hortensis tuin-mankop. Nigri swarte man-kop. Parietariae; glas kruid. Persicariae, persik kruid. Petroselini, peterseli.

21 15 Phellandrii, water eppe. Phyllitis oft ligueae cervinae, herte tong. Pilosellae, nagel kruid. Pimpinellę pimpernel. Plantaginis, weeg bree. Polii montani, berg polei. Polygoni duisent knoop, knoop gras, verkens gras. Polytrichi oft trichomanes, weder dood. Portulacae, porcelein. Primulae veris sleutel kruid. Prunellę, Brunelle. Pulegii, polei. Pulmonariae albae oft lichenis, long kruid. Maculosae, longekruid. Pyrolae, winter groen. Q. Quercus, eike bladen. R. RIbesii nigri; Swarte aalbesien. Rorismarini., rosemaryn. Rosarum, rose bladen. Rubi summitates, bramen. Rutae, wijn ruit. Rutae murariae, oft slaviae vitae en adianthi albi, steen ruit. S. SAbinae, savel boom, seven boom. Salicis, wilge.

22 16 Salviae. Sali. Saniculae, wond kruid, sanikel. Saturejae, boonkruid. kunne. Scabiosae, aposteem kruid. Scarleae, scherlei. Schaenanthi oft squinanthi, arabisch hoy, kemels hoy. Scolopendrii oft linguae cervinae herts tong. Scordii, water look. Scorzonerae, adder kruid. Sempervivi majoris, sedi majoris, groot huislook. Minoris, klein huis look. Senae, sene bladen. Serpilli, quendel, wilden thijm. Solani, nacht schade. Soldonellae, purgerende zee kool. Solidaginis Saracenicae heidens wond-kruid. Sonchi laevis, hasen latuwe. T. TAnaceti, reinvaar, worm kruid. Tapsi barbati oft verbasci, wolle kruid. Taraxici, oft dentis leonis paarde blom. hengste blom. Thee indorum, graveel boom. Thymi cum floribus thym. Trifolii aquatici, water dryblad. Tussilaginis oft Farfarae, hoef bladen. V. VErbasci, wolle kruid. Verbenae, yser hart.

23 17 Veronicae, eeren prijs. Vincae pervincae vinkoorde. Violariae viole bladen. Virgae aureae, gulde roede. Urticae, netelen. Flores, Bloemen. ANethi, dil bloemen. Balaustia, granaat bloemen. Betonicae, betoni bloemen. Boraginis bernagie bloemen. Buglossae, buglosse bloemen. Calendulae, gouts bloemen. Camomillae siet chamemeli. Caprifolij, camperfoelje oft tunicae. Caryophylleus, ginoffel, anjelier. Chamemeli en camomillae romanae, roomse kermillen. Vulgaris, kermillen. Cheiri en keiri, muur bloemen. Crocus, saffraan. Cyani oft frumenti, koorn bloemen. Genistae, brem bloemen. Hyperici, St. Jans bloem. Keiri, siet cheiri. Lavendulae, lavendel bloemen. Liliorum alborum, witte lelien. convallium lelities van den dalen.

24 18 Malvae arboreae, of hiemalis stokroosen. vulgaris, keesjes bloemen. Meliloti, melote bloemen. Nymphaeae albae, plompen. Paeoniae, peoni bloem. Papaveris erratici en rhaeados koren rosen. Rorismarini, of anthos, rosemarijn bloemen. Rosarum pallidarum, provinci rosen, bleeke rosen. Rubrarum, roo rosen. Salviae, sali bloemen. Sambuci, vlier bloemen. Schaenanthum kemels hoy oft arabisch hoy. Staechadis, vreemde lavendel. Tiliae, linde bloeysel. Trifolii odorati, seven getyde bloemen. Verbasci wolle kruids bloem. Violarum, viole bloem. Saden, Semina. ACetosae, suuring zaad. Agni casti, kuisboom zaad. Allii, look zaad. Althaeae, bismalvae, heemst zaad. Amnios, koninks komijn. Amomi, garyophylli plinii. ronde nagels. nagels van plinius. Anethi, dil zaad. Anisi, anijs.

25 19 Antherae oft rosarum, rose zaad. Apii. juffrouw mark zaad. Aquilegiae, akelei zaad. Asparagi, aspergies zaad. Atriplicis, melde zaad. Barbanae, oft lappae, klissen zaad. Basiliconis oft ocymi, balsem zaad. Berberorum, berberissen zaad. Bombacis, katoen zaad. Buniadis oft napi, stekrapen zaad. Caepae, ajuin zaad. Cannabis, kennip zaad. Cardamomi minoris, kardemom zaad. Cardui Benedicti, gesegende distel zaad. Mariae marien distel zaad. Carei, kerwe. Carthami oft cnici, bastert saffraan. Caulium, kool zaad. Cicer rubrum, roode cicers. Citri, citroen zaad. Citrulli, anguriae, agurk, kicheren zaad. Cnici oft Carthami, bastert saffraan. Colocynthidis quint appel zaad. Coriandri, coriander zaad. Cubebe, steert peper. Cucumeris, comcommer zaad. Cucurbitae, kawoerde. Cumini, komijn. Cydoniorum, que korrel. Dactylorum ossa, dadel steenen. Dauci cretici, vulgaris, vogelnest zaad,

26 20 oft kroontjes zaad. Endiviae, endivi zaad. Erucae, raket zaad. Fabae, boonen. Faeniculi dulcis, zoet venkel zaad. Vulgaris, venkel zaad. Faenugraeci, fenegriek, griex hoy, Fraxini oft linguae avis essen boom zaad. Fumariae, duive kervel. Genistae brem zaad. Grana paradisi oft cardamomum majus, grein. Hordeum integrum gerst. mundatum, gepelde gerst. perlatum, gepaerelde gerst. Hyperici, sint jans kruid zaad. Lactucae, sla zaad. Lentium wikken. Levistici lavas zaad, lubbestuk. Linguae avis, siet Fraxini. Lini, lijn zaad. Lupini, boxbonen. Malvae, kaesjes bladen zaad. Melonum meloen saad. Milii folis, parel zaad. Vulgaris, geers. Napi siet Buniadis. Nardi siet nigellae, Nasturtii, kerse saad, Nigellae, oft nardi, nardus zaad. Nuclei cerasorum, kerse steenen.

27 21 Persicorum, persik steenen. Prunorum, pruim steenen. Pinei, pingelen. Pistachiorum, pistasies. Oleris atri, groote eppe, en peterseli van alexandrien. Orobi, erven. Oryza, rijs. Paeoniae, peoni zaad, Papaveris albi, wit mankop zaad. Nigri, swart mankop zaad. Pastinacae, pingsternakel zaad. Petroselini macedonici vulgaris, peterseli zaad. Phellandrii, waater eppe. Plantaginis, weegbree zaad. Porri, parei zaad. Portulacae porcelein zaad. Psyllii, vloy zaad, Raphani radys zaad. Rusci oft brusci, stekende palm. Rutae, wyn ruit zaad. Sambuci vlier zaad. Santonici, zedoariae, ad vermes, sever zaad. worm kruid. Saxiphragiae, steenbreke zaad. Scariolae scherlei zaad. Seselios Maciliensis, gekronkelde venkel van marselien. Sileris Montani, esels commijn. Sinapi, mostert.

28 22 Sophiae, sien oft sophien zaad. Staphidis agriae, luis kruid. Sumach, smak. Thlaspios, wilde kerse, bessem kruid. Urticae netel zaad. Zedoariae, siet Santonici. Vrugten, Fructus. ALkekengi, Halicacabi, krieken van over zee. Amygdala amara, bittere amandelen. Dulcia soete amandelen. Anacardi, herties. Baccae Ebuli, water vlier besien. Hederę, klimbessen. Juniperi, jenever, wagholter. Lauri, bakelaar, laurier bessen. Mezeroei, miseri boom, berg-peper. Myrti, myrtilli, myrte bessen. Sambuci, vlier bessen. Ribesiorum rubr. roo aalbessen, jenivers. nigri swarte aalbessen. Berberorum, berberissen. Cacoa, Chocolaade boontjes. Capita papaveris, mankoppen. Capparis kappers. Caricae siet ficus. Carpobalsamum, balsem vrucht. Caryophylli, nagelen, kruidnagels.

29 23 Cassia fistularis, pijp cassi. Cerasa, kersen. Coccus Baphica siet grana kermes. Coffi, coffi boonties. Colocynthis, quint appelen. Corni, kornoeljen. Cucumer asininum, esels komkommers, wilde komkommers. Dactyli, dadels, dayen, palmvruchten. Ficus, caricę, vygen. Fraga, aard besien. Gallę, galnoten. Garyophylli plinii oft amomi nagels van plinius, ronde nagels. Glandes, akers, eekels. Grana kermes of coccus baphica, karmosyn bessen. Jujubę, jujuben, borst pruimen. Kermes grana, siet grana kermes. Mespila immatura, onrype mispels. Myrobalani bellericae. Chebulę Citrinae Emblicę indicę oft nigrę purgerende roo loop noten. Myrtilli, siet myrti, Nuces avellanę, hasenoten. Nuces cerasorum, kerse pitten. Nuces cupressi, cupres noten. Nuces Juglandium, Walnoten, okkernoten.

30 24 Nuces mespilorum, mispelsteenen. Nux moschata, myristica, Unguentaria note muschaat. Nuces persicorum, persik steenen. Nuces pini, pingelen. Nux pistachiorum, pistasjes. Nux vomica, kraan oogen. Olivae, oliven. Passulae Majores oft uvae passae rasijnen. Passulae minores, corinthiacae, uvae passae krenten. Piper album oft leucopiper, witte peper. Piper Brasiliense, achi, oft bresilien peper. Piper longum, oft macropiper, lange peper. Piper nigrum; melanopiper, swarte peper. Poma acida zuere appels. Aurantia arangie appels. Chinensia, sinaas appels. Citria, citrioenen. Cydonia, quee appels, queen. Dulcia, soet appels. Granata, punica granaat appel. Immatura, onrype appels. Limonia, limoenen. Mala, siet in poma. Morum celsi, moerbesien. Pruna brignolensia, prumellen, prumiolen. Pruna catharinae, katrine pruimen. Pruna damascena, pruimen van damast. Pruna gallica oft rotunda ronde pruimen. Pruna silvestria, sleepruimen.

31 25 Rubi idaei, brommelen, braamboîsen, hinne besien. Sebesten, hoest pruimen. Siliquae dulces, Sint Jans brood. Tamarindum, tamerinde. Uvae, druiven. Farinae, Meel. AMylum, stijfsel, ameldonk. Fabarum, boone meel. Faenugraeci, Fenegriek meel. Hordei, gerste meel. Lupinorum, boks-boone meel. Rad althaeae, meel van Heemst. Consolidae maj. smeer wortel meel. Sem. lini, lijn zaad meel. Volatilis, stuif meel. Vogtige sappen. Succi Liquidi. ACetum, azijn, eek, edik. Agrestae, omphacium, verjuis. Aurantiorum, orangie sap. Berberorum, berberissen sap. Citriorum, citroen sap. Cydoniorum, quesap.

32 26 Fumariae, duive kervel sap. Granatorum, granaat appel sap. Limonum, limoen sap. Oleum, Oly. Omphacium, siet agrestae, Rosarum pallidarum, rosen sap. Vinum canarinum, Canarise sek. Gallicum; franse wijn, Hispanicum, Spaanse wijn. Moeselanicum, moesel wijn. Rhenanum, rinse wijn. Uitgedroogde Sappen, Gummen en Harsten, Succi Condensati, Gummi & Resinae. ABsinthii Vulg. Succus, sap van alst. Acacia Vera. Aloe Hepatica oft Caballina, paarde aloe. Ammoniacum. Amylum, stijfsel, ameldonk. Assa faetida, duivels drek. Bals. Peruvianum album, nigrum. peruviaanse balsem. Bals. Copayvae wond balsem. Bdellium. Benzoinum. Bitumen judaicum oft aspalatum, jode lijm.

33 27 Caphura en Camphora, campher. Colophonia, spiegel hars. Elaterium, esels komkommer sap. Eupatorii aq. succus, boelkens kruids sap. Euphorbium. sap van toortse van Peru. Fuligo, roet, bitter. Galbanum. Ghitta jemou siet gutta gamba. Gluten, lym. Glycyrrhizae succus, sap van het zoet hout. Klyssisap, drop. Gutta Gamandra, en Ghitta Gamba, Ghitta jemou, en Gummi de Peru. Gum anime. arabicum, arabise gom. caranna. cerasorum, kerse gom. copal. elemni, elemi. Hederae, gom van klim. juniperi oft sandaracha, sandrak. Persicorum, gom van perseboomen. Prunorum, gom van pruimen. Tacamahaca. Hypocistidis succus. Lacca, Lak. Ladanum en Laudanum. Liquid ambar, vogtige barnsteen. Manna, man, honingh-dauw. Mastiche, mastik. Myrrha, myrrhe,

34 28 Olibanum, siet thus. Opium, turks heulsap. Opobalsamum, balsem sap. Opoponax. Pix, pik. Pix liquida, teer, tar. Resina abietina, denneboomen harst. citrina, geel harst. Laricea, lorke boomen harst. pini, rinsen harst, pijn harst. terebinthinae, siet resina citrina. Saccharum album, witte zuiker. rubrum, roo zuiker. cantum album. witte kandy. rubrum, roo kandy. penidium, drai zuiker, drol zuiker Sagapenum. Sandaracha arabum oft gummi. juniperinum, jenever hars. Sanguis draconis, drake bloed. in lachrymis vogtig drakebloed. Sarcocolla, vleis lijm. Scammonium, scammoni. Styrax calamita oft assa dulcis. liquida. Succinum album, carabe, citrinum. brandsteen, barnsteen. Tartarum rhenanum, rubrum. wijnsteen. Terebinthina vulgaris, terpentijn.

35 29 Veneta, veneetse terpentijn. Thus, olibanum, wierrok. Tragacanthum. gom dragant. Dieren, des selfs deelen en uitwerpselen. Animalia eorum partes & excrementa. ADeps anatis, Anguillae, Anseris, Canis, Cervi, Felis, Gallinae, Hominis, Taxi of melis, Ursi, vet van eind vogels. paling. gansen. honden. herten. katten. hoenders. menschen. dassen, beeren. Album graecum, witte klamei, honde keutels. Angues, slangen Araneae, spinnen. Aselli siet millipedes. Axungia porci, verkens reusel. Bezoar occidentale, westindise beser. orientale, oostindise beser. Bufo, padde. Butyrum, boter. Conchenilia concenyljes.

36 30 Cantharides, spaanse vliegen. Caseus, kaas. Castoreum, beverswijn. Cera alba wit wasch, maagde wasch. Citrina of flava, geel wasch. Cochleae, Slakken. Conchenilia, concenylie. Cornu cervi, herts hoorn. Rhinocerotis rhinoceros hoorn. Cortices ovorum, eijer schillen. Cranium Hominis violentâ morte extincti, menschen hooft-pan, die door ongeluk doot gebleven is. Dens apri wilde verkens tand. Ebur, elpen-been. Fel tauri, stiere gal. Hirci sanguis praeparatus, bokke bloed. Hirudines, siet sanguisugae. Ichthyocolla, vislym, huisen blas. Lac animalium, melk. Lapides asellorum, steentjes uit schelvishoofden. Lumbrici terrae, aard-wormen. Mandibulae lucii snoeks kakebeenen. Medulla ossium, beender merg. Melalaum, maagden honing, ongepynden honing, witte honing. Mel flavum oft citrinum bruinen honig. Millepedes, aselli, pissebedden, zeugen. Moschus, muscus. Mumia, mumie, gebalsemt mensche vleis-

37 31 Oculi cancri, kreeft-oogen. Os è corde cervi, beentjes uit een harten hert. Ova, eyeren. Priapus cervi, herte peest. Ranae, kik vorschen. Sanguisugae, oft Hirudines, bloedzuigers. Sapo niger, gemeene zeep. Sapo venetus, veneetse zeep. Scincus, minder krokodil. Sepiae os oft spuma maris, zeeschuim, Serici folliculi, rouwe zijde. Sevum hircinum, bokke talk. Ovinum, schape talk. Sperma ceti, wal schot. Ranarum, kikkers schot. Spodium ex ebore, gebrand yvoor. Stercus capri, geite keutels. Columbi, duive mist. Equi, paerde keutels. Gallinae, hoender mist. Hominis, mense drek. Ovini, schaaps keutels. Vaccae, koe mist. Tela aranearum, spinneweb. Testae chamarum, haantjes schulpen met vooren. Cochlearum slekke huisjes. Concharum, mossel-schulpen. Ostreorum, oester-schulpen. Tellinarum, haantjes schulpen zon-

38 32 der voren. Viperae, viper slangen. Ungula alcis, eland-klauw. Unicornu, een-hoorn. Vulpes, vossen. Zibetum, civet. Mineralen Metallen, steenen. Mineralia, Metalla, lapides. AERugo, viride aeris. spaans groen. Aesustum, gebrand koper. Alumen rubrum, roode aluin. Rupeum, gemeene aluin. Plumeum, pluim aluin. Ustum, gebrande aluin. Alabastrum, albaster. Antimonium, stibium, spies-glas. Argentum foliaceum, blad-zilver, geslage silver. Vivum, Mercurius vivus, quik-zilver, quik. Arsenicum album, rottekruid. Rubrum, sandaracha graecorum, rus geel. Auripigmentum, piment. Aurum foliaceum, blad goud, geslagen goud. Bolus armenia Vulgaris, roode klei.

39 33 alba. Witte klei. Borax, Chrysocolla, goud-lijm. Calx viva, levende kalk. Cerussa, ceruis, lootwit. Chalcitis. koper-rood. Chalybs, staal. Chrysocolla, siet Borax. Cinnabaris, Vermilioen. Creta alba, krijt. Crystallus, krijstal. Ferrum, yser roest. Granatus, granaat steen. Hyacinthus, hyacint steen, jacint. Lapis Armenius, armeni steen. Calaminaris, klemei steen. Clement steen. Haematites, bloed steen. Judaicus, Jode steen. Lazuli, Lazuur steen. Nephriticus graveel steen. Scissilis, leijen, schaaljen. Silicis, keyen. Lithargyrium argenti, silverglit, auri, goutglit. Magnes, magneet steen, zeil steen. Mercurius vivus, siet argentum vivum. Minium, meni. Nihil album, siet Pompholix. Nitrum siet Salpetra. Osteocolla, been lijm. Plumbum ustum, gebrand loot.

40 34 Pompholix oft Nihil abum. niet, nîet wit. Rubinus, rubijn steen. Rubrica, rood-aard. Sal. armoniacum, armoniak sout. Gemmae, gegrave sout. Petrae, nitrum, salpeter. Vulgare, gemeen sout. Sandaracha graecorum, siet arcenicum rubrum. Saphirus, saphyr steen. Sardus, sardix steen. Scoria ferri, hamerslag. Smaragdus, smaragd steen. Stibium, siet Antimonium. Sublimatum, sublimaat, opgeheve quik. Sulphur, swavel, sulpher. Terra lemnia, aard uyt 't eyland Lemnos. Sigillata, gesegelde turxse aard. Topasius, topaas steen. Tutia, cadmia graecorum, niet, oog niet. Vitriolum album, wit kooperoot, witte klemei. Anglicum, engels kooperroot. Cyprium, cypers kooperroot. Hungaricum, Ungers kooperroot. Romanum, Rooms koperroot. Viride Aeris, siet Aerugo. Vitrum antimonii. antimoni glas.

41 35 Zee gewassen, Marina. AMbra grisea, amber grijs. Blatta byzantia, ruikende nagel. Corali albi, witte koraal. rubri, roode koral, bloed kraal. Corallina, koral mos. Margaritae, uniones, perlae, paerlen. Mater perlarum, paerelmoer. Pumex, Puimsteen, drijfsteen. Spongia, spons.

42 36 Wijse om eenige simpelen te vergaderen. HEt is behoorlijk, dat ider Apotheker sijn eigen tuin hebbe, om geduurig de Wortelen, Kruiden en Bloemen, volgens de voorschriften der Doctoren, varsch te gebruiken; want wy weten dat door het droogen de fijnste deeltjes weg-vliegen, en deselve van een anderen aard werden als 't oogmerk des Doctors is: soo niet, sal men die ten minsten in sand zoeken te bewaren, voornamentlijk in de winter; ook willen zommige wortelen gansch geen droogte lijden, gelijk de Radices acetosa, asparagi, cichorei, liliorum alborum, pastinacae, taraxici, &c. Derhalven moet men die noodsakelijk in 't zand bewaren, en 't ware best dat men met alle die soo handelden, die hier te lande wassen; met sulks te doen, sou men de wormen en schimmel uit de laden houden. Wat aangaat de tyd om die tot het droogen (wanneer men die juist wil droogen) uit te kiesen, agt ik die best wanneer het loof met geen bloemen, of zaad is opgeschooten, want anders al de zappigheit uit de wortel is, welk blijkt uit hare stokkigheid: derhalven moet men die in de herfst, winter en lente uit d' aarde halen, wassen

43 37 en schrappen die; zijn zy dik, snijd men die in schijven, of zijn sy lang, spouwt mense in vieren, en men snijdse in stukjes so lang als een vinger, en men hangtse buiten de zon te droogen. Daar zijn ook wortelen die stokachtig zijn als van oude venkel, en peterselie; dese kneust men met een hamertjen tot de schil week werd, en men haalt het stokkige hart daar uit. Want de stokkige herten zijn gans onnut. De vreemde wortelen, moet men soo versch sien te krijgen als mogelijk is, de vermolmde en doorwormde moet men niet gebruiken, daar moet wel op gelet werden; want de bedriegende Droogisten weten de worm-steken weer toe te smeeren, en die quansuis wat op te pronken, waar door zy haar Ziel, de Kooper, Doctor en Zieke bedriegen. Hier over heeft Dioscorides te sijnen tijden al dapper weten te klagen. Daarom moet men een Apotheker liever wat duur betalen, en de beste waar hebben: dan weet een Doctor sekerder te gaan, een Apotheker vermeerdert sijn naam daar mede, en de zieken werden haastiger geholpen. De basten moeten van de vrugten afgeschilt werden, wanneerse rijp zijn, en aldus in de schaduwe gedroogt werden. Maar de basten van de boomen zijn best de Herfst - winter en Lente te vergaderen.

44 38 De houten, die hier te lande wassen, vergadert men, wanneer sy sonder bladen, vrugten en bloeysels zijn, of indien sy niet ontbladeren, moet men die in de Herfst of vroege Lente vergaderen. Alle bladen en kruiden zijn best te plukken, tegen dat deselve in de bloem gaan schieten, of wanner sy nog in 't zaad niet geschoten zijn, want dan de jeugd uit de bladen is; ten zy de bladen laag wiessen, als Violaria, bellis, salvia, sanicula, en diergelijke. Men moet ook agt geven dat men alle kruiden niet droogen kan, gelijk als Taraxicum, acetosa, bellis, lactuca, sempervivum, solanum, cochlearia, endivia, nasturtium &c dese sal men altijd in sijn tuin groen houden, want gedrooght zijnde, blijven sy van haer kragt berooft. Want alle bladen, die een scherp of zuur zout, of veel waterigheit by sig hebben, verliesen het selve: maar is 't dat daar eenige olyagtige, slymige of wrange en vast-soute deeltjes by zijn, konnen beter tegen het droogen, gelijk men siet in al de riekende bladen, van Thym, Laurier, Hysop, Majorein &c. en in de slymige van Heemst, Violen, Malve, en diergelijke. Welkers deeltjes veel taeyer zijn, en by gevolg beter konnen aan een hangen, als wel de andere, die ligt vervliegen.

45 39 De tijd van de bladen en kruiden te vergaderen is op de middag wanneer de zonne helder schijnt, want zoose bedauwt, beregent of vogtig waren, souden sy swart opdroogen. Afgeplukt zijnde, strooyt men die op een zolder, alwaarse in de schaduwe droogen moeten, strooyende die niet al te dik op malkander, anders verstikt het kruid, en droogt niet alleen leelik op, maar verliest zyn beste kracht. De bloemen moeten op een heldere dag, voornamentlijk op de middag geplukt, en in de schaduw gedroogt werden, ten zy men daar terstond Conserven, Syropen of Wateren van maakte. De roode Rosen laat men niet ten vollen open gaan, maar men pluktze af, wanneer die in 't knoppen tzijn, en het rood sig buiten begint te vertoonen, welkers blaatjes afgeplukt werden, het gele afgesneden en gedroogt. De vrugten moeten behoorlijk rijp zijn eerse afgeplukt werden, ten zy men die onrijp gebruiken moest, als Okkernoten, Mespelen en diergelijke, dewelke vergadert zijnde in den oven, of soo het wesen kan op een zolder gedroogt werden, daar het redelijk heet is. Want de Ovens droogen gemeenlijk al te sterk, en maken om haar groote hitte dat alle de vrugten uytdroogen.

46 40 De Saden vergadert men, wanneer zy rijp zijn, en in haar huisjes rammelen, of willen afvallen, welke dan volkomen rijp zijn, of zoo die in vrugten besloten zijn als Queen, Comcommers &c. moeten die rijp zijn, en de zaden daar uit genomen zijnde zagjes gedroogt worden. Sectio II. Van de Wateren en Azijnen, de aquis & acetis. Enkele neergedrupte Waters. ABsinthii. Acetosae. Artemisiae. Betonicae. Boraginis. Camomillae. Caprifolii. Cardui benedicti. Chelidonii majoris. Cichorei. Cochleariae. Euphragiae. Faeniculi. Florum caryophylleorum. fabarum. Lavendulae Liliorum alborum. Liliorum convallium. Paeoniae Rosarum. Sambuci. Tiliae Fumariae Hederae terrestris Hyssopi

47 41 Lactucae Levistici Malvae Matricariae Melissae Menthae Papaveris erratici. Petroselini Plantaginis Portulacae Pulegii Raphani rusticani. Rorismarini Rutae Salviae Scordii Solani Spermatis ranarum. Manieren om de Wateren te distilleeren. MEn neemt de Kruiden, na datse op de volle middag geplukt zijn, en men stootse magtig fijn in een mortier oft vysel, welk men in een distileer ketel doet, totse ontrent half vol is, hier roert men dan onder een weinig gest van bier, of tot yder pond kruiden een dragme Tartari, dit laat men een dag of twee staan digereren, op dat de fijne deeltjes des te gereeder werden om onder het distilleren over te vliegen. Dese kan men beter uit haar eigen sap distilleren, welker water seer kragtig is, of men doet by yder pond kruid een pinte nats, en men haalt dan van yder pond een muddetjen (dat is vijf oncen nat) af. De Helm toegeluteert zijnde met stijfsel, lijnsaad meel, of tarwen meel, distilleert

48 42 men sagjes, op dat de ketel niet open berste, nog de kruiden aan branden. Zoo het te hard distilleert giet men wat water in het vuur, en boven op de helm, 't welk terstond alle hitte uit dooft. Aan de pijp van den helm, werd nu een ton gevoegt, door welke een tinne of loode slange loopt, de ton werd dan met kout water gevult, op dat het gedistilleerde water terstond soude kouwt zijn, en niet door wasem verliezen. Onder aan de ton is het recipient of den ontfanger vast gemaakt, wanneer het daar in tappelinx d'een druppel na d' ander drupt, is 't wel. Wanneer ghy Venkel water distilleert, is 't best dat gy daar een goed deel ongestooten Venkel zaad by doet, want gestooten zijnde, wil d'oli sig met het water niet mengen, en by gevolg sou men geen olie over krijgen. Dit Venkel zaad doet men daar by, om het water des te krachtiger te maken. De bloemen zijnde ook beter ongestoten gedistilleert, ten zy men die souten wilde, 't welk in de rosen beter is dan van versche gemaakt, want door het zouten, gesten de rosen beter, en de fijne deeltjes zijn dan bequamer om over te vliegen De riekende waters zijn ook beter wanneer sy een half jaar zijn gedistilleert geweest, dan dat sy vers zijn.

49 43 Wanneer men Aqua Spermatis ranarum maakt moet men de ketel maar een derde vullen, of anders heeft de ketel licht nood van overkoken. Aqua Centaurii Minoris. Graminis. GEstooten zijnde, giet 'er water op, tot de hoogte van twee vingers hoog met een weinig souts, laatse soo eenige tijd digereren, tot ze wat murw en goorachtig beginnen te werden, daar na distilleert men die in B. M. tot de helft van het water afgetrokken is. Is beide bequaam voor de wormen en koors. Aqua Cinamomi simplex. Cinamomi, anderhalf pond, Aquae, hordei, agt pond. De Kanneel van de sterkste soort, gestooten zijnde, giet men daar het gerste water op, en men distilleert soo lang als het water wit is, want klaar werdende is 't slap Versterkt het bloed, en doet de geesten

50 44 weder verquikken, alleen, of in eenig vogt in genomen. Aqua Mellis. Recipe Mellis. q.s. Laat het tiende deel van uw glasen of steenen kolf hier mede vervult werden, en distilleert in 't kokent bad. Wanneer de druppelen beginnen zuur te werden, set men de kolf in 't sand, en het vuur vermeerderende, haalt men daar een tweede en derde vogt af. Om het opbruisen van den honing eenigsins te beletten, doet men daar wel wat zand by. Dit water is bequaam om het uitvallende hair te doen wasschen, wanneer men de kale vlekken daar mede wast. Het dient ook om wratten te verdrijven, en om Tinctura Corallorum te maken. Aqua alexipharmaca. Recipe Okkernooten met de basten in de maand van Iunius vergadert vier pond. Herb. Cardui benedicti. Melissae Rutae Scabiosae Scordii ana vier oncen.

51 45 Doet hier over een genoegsame quantiteit wijn azyn, tot het twee of dry vingeren bedoken is, eerst d'okker noten en de kruiden klein gestampt zijnde, laat het alsoo een week of twee staan, en distilleert door de kolf in 't zand, tot het vogt, sonder aanbranden daar afgetrokken is. Dit water wort gebruikt in pest en heete koorsen onder Iulapia en Sweetdrankjes gedaan tot een half once. Het doet sweeten, en doorsnijd alle swavelige en ziltige fenijnen, de zelve t' onderbrengende, of door sweeten uitdrijvende. Aqua ant-epileptica. Recipe Rad Paeoniae maris gedroogt een half pond. Angelicae, Fraxinellae, Fol. origani cretici, Rutae, Salviae ana een once. Flor. Paeoniae maris, Betonicae, Liliorum convallium, Rorismarini, Tiliae, gedroogt, Sem. Amnios orientalis, Nigellae ana een half once Paeoniae twee oncen. Cassiae ligneae.

52 46 Caryophyllorum, Cardamomi minoris, Nucis Moschatae, Olei Vitrioli, ana twee dragmen. Laat alles grof gestooten werden, giet daar over tien pond Spiritus vini, laatse agt dagen of langer in een toegestopte fles staan weiken, sijgtse dan door een zift die wat nauw is, of door een doek, en bewaart het in een nauw gehalsde fles. Dit water is bequaam in de vallende ziekte, als ook in eenige andere hersen ziekten, als hooft-swijmel, pijn in 't hooft uit dikke slijmige vogten, en diergelijke: 't is ook niet ondienstig in de kinder stuipen en koude maag ziekten. In oude persoonen geeft men het lepelwijs elders anders in (tot een once) onder gemengt. In de kinderen doet men dat altijd onder eenig bequaam vogt tot twee drachmen en een half once. Aqua anti-nephritica. Recipe Rad. Raphani sylvestris vier oncen. Glycyrrhizae, Ononidis, Petroselini, Pimpinellae ana twee oncen.

53 47 Ligni Nephritici interioris, Sassaphras ana drie oncen. Fol. Hederae terrest. M. vier. Ribesiorum nigrorum, Betonicae, Cherefolii, Fragariae ana M. twee. Sem. Faeniculi, Urticae, Bacc. alkekengi ana twee oncen. Juniperi een oncen. Laat alles in half Succus Hederae terrestris en half Rinsche wijn, soo veel tot de kruiden ruim bedoken zijn, dry dagen, weiken. Distilleert dan na de Konst, het water digt bewarende. Dit water drijft alle graveel af, gebruikende het enkel lepelwijs: of tot een once of meer elders onder gemengt: men gebruikt het ook in Stranguria, dysuria, urina ardente en diergelijke. Aqua anti-paralytica. Recipe Rad. salsae parillae, Ligni Guajaci ana anderhalf pond, Sassaphras dry oncen. Herb Betonicae. Calaminthae montanae,

54 48 Chamaedryos, Chaemaepytios, Hyssopi, Majoranae, Origani, Prassii, Primulae veris, Pulegii, Rorismarini, Salviae, Serpilli, Thymi, Flor. Calendulae Staechados ana M. een. Bacc. Juniperi een once. Laat dit alles dry dagen lang in goede Spiritus Vini weiken, daar soo veel op gietende tot het vier vingers daar boven op staat: distilleert dan door het glas, weikt dan de volgende in 't gedistelleerde vogt. Recipe Rad. Costi amari Pyrethri, Zingiberis, Sem. Sinapi albi, Caryophyllorum, Piperis, Cinamomi, Styracis calamitae, Castorei, ana een dragme.

55 49 Distilleert weder door het glas na de konst, en bewaart het in een nauw toegesloten glas. Dit water wert innerlijk en uiterlijk voorgeschreven in de lamheit, geraaktheit, hooftswijmel, kouwe hooftpijn, &c. gebruikt, men giet het in 't oor voor ruisingen en doofheit; opgesnoven, is goed voor een Coryza, en Odonthalgia. In de mond gehouden verdrijft de tand-pijn. Van buiten op verdrijft mede koude klieren, geronnen bloed &c. verdrijft ook de winden, en sterkt een koude maag. Men gebruikt het innerlijk en om sijn sterkigheit zelden alleen, en daarom mengt men een once of twee, in 't eene vocht of 't ander. Uiterlijk gebruikt men het ongemengt. Aqua Hysterica, Moer-water. Recipe Rad. Bryoniae gedroogt. Bacc. Sambuci die rijp zijn, en in een matige warme oven gedroogt, van hare steeltjes gesuivert, twee oncen. Fol. artemisiae, Dictamni creticae, Matricariae, Nepetae, Ocimi, Pulegij,

56 50 Rutae, Sabinae, in de schaduw gedroogt ana unc. sem. Cort. arantiorum, het buitenste daar af gedroogt unc. unam & sem. Myrrhae, Castorei, ana drach. tres. Croci, drach. unam. Gestampt zijnde laatze agt dagen weiken in vier pond Spiritus vini: zijgtse dan door een zeer nauwe seef, en bewaart het in een nauw glas. Dit water gebruikt men in de vrouwe opstijgingen, lepelwijs of elders anders onder gemengt tot een half once en meer. Aqua Theriacalis. Recipe Cort. citriorum de buitenste gedroogde geeligheid. Radicum petasitidis, Rad. glycyrrhizae, pimpinellae, tormentillae ana twee oncen. angelicae. dictamni albae, gentianae imperatoriae vincetoxici zedoariae,

57 51 Fol. cardui benedicti rutae. scabiosae scordii gedroogt ana een once. sem. acetosae Cardui benedicti ana een half once. Croci brittannici twee drachmen. Laat alles een grof poeder werden, en acht dagen weiken in twaalf pond Spiritus vini, in een wel toegestopte fles: gietse door een nauwe teems, en mengt daar by Theriacae die oud is drie oncen. Olei sulphuris per campanam destillati, drag. duas. Bewaart alles in een toegesloten vat. Wanneer dit water gedistilleert werd is het des te aangenamer te gebruiken. Het wert alleen lepelwijs of elders anders onder gemengt, ingegeven, in koors, pest, en alle quaataardige ziekten, winden, verkouwtheden, wormen, en diergelijke, en doet fraytjes sweeten. Aqua Vitae Composita. Recipe Cinamomi drie oncen. santalorum omnium ana een drachmen. rad caryophyllatae, galangae,

58 52 Zingiberis, Cort. aurantiorum. citriorum, het buitenste gedroogt ana derde half dragme. Nucis Moschatae, Cardamomi minoris, Macis ana dry drachmen. sem anisi, dauci cretici, Foeniculi dulcis, Ocimi ana anderhalf dragme. Fol. majoranae salviae saturejae ana half once. Flor. caryophylleorum fragrantium. Rorismarini, Rosarum rubr. ana twee dragmen. Stoot dit tot een grof poeder, welker helft in dry pond Spiritus vini geweikt wert, agt dagen lang: 't welk men dan door een digte teems doorzygt. By d'andere helft doet men Pulv. diamargariton frigidi, diambrae ana dry dragmen. Laatse in gelijke quantiteit spiritus vini weiken, en doorgesygt werden als voren: mengt daar dan by Ambrae griseae,

59 53 Mosch, in een doekje gedaan ana een half scrupel. Julapii rosacei ses oncen. Giet dan beide by elkander, en bewaart het in een toegesloten glas. Het verquikt de geesten en het bloed, helpt alle ziekte uit kouw en slijm voort komstig, als hooft-pijn, swijmeling, quade maag, winden, zuurigheden en ziltigheden, walgen, braken, hik, &c: Men geeft het alleen, of elders anders onder gemengt, lepel wijs, tot een onc. en een half onc. Van de Azynen. Acetum calendulae. lavendulae. rosaceum. sambucinum. Desen werden alle op een wijse gemaakt, als Recipe de bloemen middelmatig gedroogt q.v. aceti vini q. s. Tot een deel bloemen mag men wel vier deelen beste edik nemen: maar andere nemen tot een deel bloemen, agt deelen eek, 't welk best is.

60 54 Doetse in een fles wel toegestopt, of in een ander verglaasde kan, en laatse in de heete Sonne somers veertig dagen of langer staan, wanneer de kragt uit de bloemen getrokken is, doet men die door een doek of teems: en men bewaartse tot het gebruik. De Acetum Calendulae werd meest in Pest-tijden gebruikt: Lavendulae en Rosarum om met natte doeken op het hooft te leggen, rooskoeken te vervogtigen of onder voetpappen te mengen: de rose-eek mengt men ook onder Lavamenten, en Empl. Diapalma, om die te dissolveren en tegens eenige ontstekingen te gebruiken. Sambucinum gebruikt men tot het eigenste oogmerk, maar is ook bezonder in de roos, met natte doeken opgeleid. Acetum Scilliticum. Recipe Radicum scillae (Zee-Ajuin) schilfert die in schubben, rijgtze aan een draatje, en laatse matig droogen, een pond. Aceti vini agt pond. Laatse als voren in de zonne staan, doetse door, en bewaartse tot het gebruik.

61 55 Sectio III. Van de Syropen, Honing en Rob. Syrupus aceti. Recipe geklarificeerde zuiker, kooktse tot de dikte van tabellen een pond. Giet en mengt hier by in een steene pot. Aceti vini albi twee pond. Laat dit sonder koken tot een Syroop gebragt worden. Het suiker te klarifieeren geschied aldus, men neemt de zuiker, en men doet daer soo veel regen water by, datse genoegsaam kan smelten; neemt dan tot yder pond zuiker twee hoender eijeren, doet daar de doiren uit, slaat het wit met een weinig van 't suiker mengsel of kooksel tot schuim, en giet het by uw zuiker, roert het ter degen om, en laat het eens louter opkoken, soo sullen de gestremde deeltjes van 't ei de vuiligheit van uw kooksel of suiker met sig slepen, want die eenigsins met elkander vereenigen; dit giet men dan door een schoone wolle lap, die op een raam gespannen is, door, soo blijft alle vuiligheit daar in sitten, en het kooksel loopt klaar

62 56 door. Dit werd in alle Syroopen gedaan, behalven wanneer sy purgeren, item niet in de Syrupus violarum, limonum &c. De wijze om tot de dikte van tabellen te koken, ziet hier na, alwaar wy van de tabellen spreken. Dese Syroop is selden in gebruik, maar is goed in gorgel dranken gedaan, wanneer de keel ontsteken is. Item is doorsnijdende, en de verstopte ingewanden ontstoppende. Merkt dat men alle Syropen en Apozemaas of Juleppen, van xx en xxx oncen, van een tot vier oncen gebruiken kan. In een mixtuur van een half tot anderhalf en twee oncen. Voor een Linctus tot twee oncen alleen, of met andere gemengt. De purgerende Syropen geeft men alleen van een dragme tot een once in kinderen, indien 't noodig is, gemengt. Syrupus succi acetosae. Neemt geklaarde zuiker, gesuivert als gesegt is, en in dikte van tabletten gekookt vier pond, mengt daar onder in een steene pot sap van zuuring, dat door nedersinken geklaart en doorgegoten is twee pond. Laat die sonder koken tot een Syroop gebracht werden. Sy doorsnijd, verdrijft de gal in koorsen,

63 57 pest, beneemt de hitte der mond en ingewanden. Syrupus agrestae, oft Syroop van Verjuis. Recipe Sacchari clarificati tot een dikte van tabellen gekookt vier pond. Giet en mengt daar onder in een steene pot Verjuis dat versch geperst is, sonder sout daar by twee pond. Roert dit met elkander om, en laat het sonder koken een Syroop werden. Sy verslaat alle brand, en brengt alle swaveligheit, vlugge en vaste zoutigheit in 't lighaam t' onder: en daarom goed in heete koorsen, gal, pest, heete maag, dorst, bort, braken en innerlijke ontstekingen. Op de zelve wijse maakt men ook: Syrupus Cydoneorum. Granatorum acidorum. Limonum. Merkt aan dat alle Syropen, welke zuur zijn, zeer vlugtig, of eenige schoone koleur hebben met geklaarde zuiker tot de dikte van tabellen gekookt, moeten gemaakt werden, of anders verliesen zy haar kragt en koleur. Als van de zuure zijn Syrupus aceti, acetosae, agrestae, berberorum,

64 58 granatorum acidorum, limonum, citri. van de vlugge als Syr. Cochleariae, julapii rosacei, rubi idaei, fragorum, en diergelijke. Van de gekoleurde is Syr. violarum simplex. Syrupus Cochleariae. Recipe Sacchari clarificati; tot een konsistentie van tabellen gekookt vier pond. Aquae stillatitiae cochleariae q. s. twee pond. Laat het sonder koken allenxkens al roerende tot een Syroop gebragt werden. Men gebruikt de zelve in scheurbuik, om in dranken of conserven te doen. Julapium Rosaceum. Recipe Sacchari clarificati, in consistentie van tabellen gekookt twee pond. Mengt daar onder alroerende Aquae rosarum q. s. Laat het al roerende sonder koken tot een dunne Syroop gebragt werden. Men gebruiktse in hartsterkingen en julapien, om de kragten wat te herstellen, en om een goede geur te geven, Syrupus violarum simplex. Recipe Sacchari tot dikte van tabellen gekookt twee pond.

65 59 Giet daar by zoo veel infusie van verse violen als het genoeg is. 't Welk al roerende zonder koken tot een Syroop gebracht werd. De wijse om de infusie te maken gaat aldus toe: men neemt de beste blauwste en grootste violen, van welke men de blauwste blaadjes afplukt, dese stampt men fijn in een steenen mortier, over welke men soo veel heet water giet als het genoeg is om de tinctuur uit te trekken; dit laat men soo warmtjes sonder koken 24 uuren staan toegedekt in een kom of andere verglaasde nieuwe pot, dan soo perst men het uit door een doek. Zoo de tinctuur nog niet genoeg uitgetrokken is, stamp-menze nog eens, daar over wat warm water gietende; dit laat men dan weder wat staan, en perst het uit. Giet dan dese laatste tinctuur eerst by de zuiker en daar na de blauwste, soo hebt gy een seer blauwe Syroop. Op volgende wijze heb ikze dikwijls gemaakt. Neemt de afgeplukte violen stampt die fijn, perst daar het sap uit; 't geen overig is, stampt wederom met een weinig warm viole water, of bernagie water, laat het een tijd staan, perst dit weder uit, doet dit nog eens, soo hebt gy dry bezondere uitpersingen. Neemt dan de witste broodzuiker, want hoe witter hoe blauwer Syroop, stampt en sift die seer fijn: giet by

66 60 dese fijn gestampte zuiker uw laatste tinctuur, laat het wat warm werden op het vuur, op dat de zuiker smelte, gesmolten zijnde, giet daar de middelste tinctuur by, altijd met een tinne lepel omroerende, als de Syroop nu begint kout te werden, sult gy 'er het sap, dat de hoogste tinctuur heeft, onder roeren, soo hebt gy een schoone blauwe Syroop. Laat die heel kout worden, en doetse dan in flessen of kannetjens, en bewaartze in de kelder, of men begraaftse wel in d' aerd; hoe koelder die gehouden werd hoe beter; want by aldien hy in de winkels geset werd, wort hy paers. en krijgt een leelijke smaak. In plaats van Violen gebruiken sommige de penseen oft Viola tricolor, 't welk niet quaad is. maar dat men daar 't vergiftige Indigo by doet of ze van kool-sop maken, kan ik niet voor goed keuren, gelijk zommige Apothekers dat soo aardig weten te doen. N B. Sommige drogen de groene huisjes, en gebruiken die in plaats van viole bloemen in de dranken, of zy maken daar haar oly af, dog ik misprijs dit, zijnde de viole blaadjes van veel vlugger en rijper deelen, dan de agsterste huisjens, ook zoo kan men de oly daar zoo blauw niet mede maken. Men kanse liefst bewaren om de Syr. Violarum compositus te maken, want het voegt niet qualijk dat men by de bladen de bloemen doet.