Samen op weg: over gehechtheid, hechtingsproblemen en hechtingsstoornissen. dr. Anneke JG Vinke

Transcriptie

1 Samen op weg: over gehechtheid, hechtingsproblemen en hechtingsstoornissen dr. Anneke JG Vinke Adoptiepraktijk Bilthoven XONAR Vanavond Theorie Pleegkind zijn... Bouwen aan een veilige basis! PAUZE Tijd voor vragen/discussie 2

2 All of us, from cradle to the grave are happiest when life is organized as a series of excursions, long or short from the the secure base provided by our attachment figures. Bowlby, 1988 Iedereen van wieg tot graf is het gelukkigste wanneer het leven wordt georganiseerd als een serie uitstapjes - lang of kort vanuit een veilige basis die door de gehechtheidsfiguren wordt verzorgd. Ergo: gehechtheid speelt gedurende de hele levensloop een rol Belang van de gehechtheidstheorie Mensen beschikken gedurende hun hele leven over een voortdurend actief systeem van gehechtheidsgedrag Van IJzendoorn (2008, p. 163) 4

3 Grondleggers John Bowlby ( ) Psychiater Attachment Theory Mary Ainsworth ( ) Psychologe Strange Situation 5 Basis vraag van Bowlby c.s. Waarom heeft maternal deprivation zoveel effecten en gevolgen op kinderen? Verklaringen zoeken in de Psychologie - studie naar innerlijk leven en gedrag van mensen Ethologie - studie van gedrag van dieren 6

4 There is more to mother love than mother milk Harlow (1958) Warmte of eten? Harlow (1958) Resus aapjes gescheiden van moeder Beklede en onbeklede kunstmoeder Experiment 1: Warmte zoeken belangrijker dan voedsel Experiment 2: Onbeklede kunstmoeder -> angstiger gedrag 8

5 More than milk... Gehechtheid: aangeboren gedragssysteem, nodig om te overleven - bij iederen intact bij geboorte! wordt geactiveerd bij dreigend gevaar /angst/ stress /verdriet moet het kind beschermen voor gevaar, garantie op zorg door gehechtheidsfiguur/figuren Iedereen raakt gehecht, ongeacht de kwaliteit van het opvoederschap of omgeving, maar er zijn wel verschillende patronen te onderscheiden (werkmodel) Er ontstaat een hiërarchie: niet elke gehechtheidsfiguur is even belangrijk voor het kind 9 Actief gehechtheidsgedrag Still Face experiment (Tronick) 10

6 Verwachting -> patronen / intern werkmodel van gehechtheid Verwachting van de ander en zichzelf - mentaal model dat er hulp komt in tijden van angst en spanning mentaal model van zichzelf en eigen invloed op omgeving, aandacht te krijgen wanneer nodig gebaseerd op eerdere ervaringen gehechtheidsfiguur cruciaal = MENTALISEREN 11 Pleegkind zijn.. Early Life Stress 1. Genetisch effect (biologische ouders) Risico op psychopathologie door genetische kwetsbaarheid Verstandelijke vermogens (IQ) 2. Negatieve omstandigheden voor de pleegzorgplaatsing laten blijvend sporen achter Gebrek aan zorg en verzorging (niet beschikbare ouder(s)) Medische condities (o.a. ondervoeding, ziekte, ongeval) Verwaarlozing, mishandeling, misbruik Pre-peri-postnatale stress (ook middelengebruik moeder) Separaties, stress en trauma Instabiele familiesituatie Armoede 3. Risicovol proces Omgeving & instanties kijken mee: opvoeder-kind relatie staat onder druk Afstand, Nabijheid en begrenzing belangrijke thema s Identiteitsvorming voor sommigen (te) moeilijk

7 Effecten ELS op stress systemen (naar lezing R. Bruggemans, figuur met dank aan G. Ter Meulen, 2010) Stress neuro Biologie cor/sol Stress reflex reac/e Regulering van gedrag en emo/e TRAUMA Traumatische gebeurtenis Biologische en neuropsychologische inzichten verlengde alarmerende reactie Verandering neuraal systeem Trauma verandert het brein dit is blijvend 14

8 Gevolgen ELS in gedrag kind slaap en eetproblemen achterstanden (taal, motoriek, cognitie, groei) verstoringen (gehechtheid, sociaal, emoties, neurobiologisch) gedragsproblemen angsten(minder verkennend in nieuwe situaties, meer op zichzelf, minder levenslust) NODIG denk Harlow (niet voeding maar huid contact) Sensitiviteit & Responsiviteit Voorspelbaarheid Rust Regelmaat Reinheid Respect Brood Bed Bad 15 Gehechtheid ABC(D) reactie op scheiding, verdriet, angst, stress A: Angstig ambivalent/afwerend Verzet zich tegen contact, weert af B: Veilig zoekt troost, nabijheid van opvoeder C: Angstig-vermijdend vermijdt contact, kruipt of loopt weg Dit zijn georganiseerde gehechtheidstrategieën 16

9 Wat als de organisatie ontbreekt? Als er geen georganiseerde strategie is, spreken we van gedesorganiseerde gehechtheid (D) Kind is in acuut dilemma ouder/verzorger is bron van angst en enig mogelijke beschermer fright without solution Mentaliseren komt niet op gang, reacties zonder patroon - continue stress 17 Gehechtheid Van den Dries, Juffer, Van IJzendoorn, Bakermans-Kranenburg, Children & Youth Services Review, Tehuis Gehechtheid in % B = veilig A en C = onveilig D = onveilig gedesorganiseerd 31 D C 10 A 12 Adoptie B 47 2 Norm 3

10 70 Risico gedesorganiseerde gehechtheid % 70 Tehuis Adoptie Pleegzorg Norm gedesorganiseerde gehechtheid Van den Dries, Juffer, Van IJzendoorn, Bakermans- Kranenburg, Children & Youth Services Review, 2009 Wat kan je je afvragen: Laat het kind zich troosten? Heeft het kind basisvertrouwen? Is er controlebehoefte Hoe reguleert het kind stress? Kan het kind omgaan met onzekerheden? Hoe reageert het kind op verandering? Hoe reageert het kind op vreemden? Hoe is het kind in sociale situaties? Hoe reageert het kind in het algemeen? 20

11 Patronen van gehechtheid + gedrag (naar Cairns, 2008) B: veilig A: angstig ambivalent/ afwerend C: Angstig vermijdend D: gedesorganiseerd Basisvertrouwen Aanwezig Niet consistent Afwezig Begrip van basisvertrouwen ontbreekt Troosten Laat zich troosten door gehechtheidsfiguur Verzet zich tegen troosten ontroostbaar onvoorspelbare reactie op troosten Controlebehoefte Geen noodzaak Doen mee maar weren af / weerstand overheerst Noodzaak tot conrole: wil beheersen, controlerend, bestraffend Wisselen tussen beheersen, meedoen, afweer en weerstand Stressregulatie Kunnen zelf reguleren Niet zelf reguleren, verwachten dat de ander dit voor hen doet Onzekerheden Kunnen hiermee omgaan Paniek of boosheid bij onzekerheid Niet reguleren, dissociëren / geen reactie Moeilijk te tolereren - liefst vermijden Geen enkel mechanisme voor stressregulatie aanwezig Bevriezen, vechten of vluchten --> paniekreactie Veranderingen Interessant - willen ervan leren Beangstigend en de schuld van anderen Niet veranderen/weerstaan (controle) of negeren (dissociatie) Verwarring Contact met vreemden terughoudend afwerend angstig allemansvriendje wisselt afweer af - vlinderen Sociaal functioneren Steun zoeken en gebruiken Zoeken steun en wijzen de steun af Zoeken geen steun, weten niet hoe te gebruiken / afhankelijk Hebben geen idee van sociale steun Beoordelen situaties Reframen en ermee omgaan (veerkrachtig) Negatieve beoordeling van moeilijke situaties Onrealistisch ofwel positief of negatief over moeilijke situaties Begrijpen moeilijke situaties niet 21 Gehechtheid en psychopathologie (Greenberg, 1999) Onderscheid maken tussen onveilig gehecht en een hechtingstoornis (Zeanah e.a.) Gehechtheid als risico of protectieve factor Belangrijke maar non-specifieke risicofactor 22

12 Geen, verstoord of verbroken gehechtheid (Zeanah & Boris, 2000) Geen hechting Ongedifferentieerde hechting Emotioneel teruggetrokken Extreme Geremdheid Verstoorde gehechtheidsrelatie Zichzelf in gevaar brengen Overdreven aangepast Rolomkering Verbroken gehechtheidsrelatie Treuren om verlies 23 Hechtingsprobleem hechtingsstoornis --> DSM IV TR (F94.x)Reactieve hechtingsstoornis op zuigelingenleeftijd of vroege kinderleeftijd A. Gestoorde, niet bij leeftijd passende sociale bindingen, start voor 5e levensjaar (1) inadequaat sociaal gedrag (buitensporig geremd, overmatig waakzaam, tegenstrijdige reacties) (2) oppervlakkige hechtingen kritiekloos vriendelijk, geen selectieve hechting B. Uitsluiting: niet t.g.v. ontwikkelings achterstand of verstandelijke beperking C.Pathogene zorg zoals blijkt uit ten minste één van de volgende: (1)aanhoudende veronachtzaming van de basale emotionele behoeften van het kind aan troost, aanmoediging en affectie (2)aanhoudende veronachtzaming van de basale lichamelijke behoeften van het kind (3)herhaald wisselen van de vaste verzorger hetgeen de vorming van een stabiele hechting verhindert (bijvoorbeeld frequent veranderen van pleeggezin) D.C is verantwoordelijk voor A. Specificeer type: (F94.1)Geremde type: indien criterium A1 het beeld overheerst (F94.2)Ontremde type: indien criterium A2 het beeld overheerst 24

13 Repareren? Organisatie kan je her-organiseren Wat er niet is, is moeilijker te repareren desorganisatie is het moeilijkst te behandelen. Maar niet onbehandelbaar! (bv. Daniel Hughes, Kate Cairns e.a.) Behandelmogelijkheden (EVB) Pleegouders VIPP SD VIB Ouderbegeleiding volgens PLACE PLayfulness, Acceptance, Curiosity, and Empathy (Hughes, 2009) Pleegouders en kind Fasetherapie Shantala massage Sherborne oefeningen Ouder kind therapie Kind Psychotherapie Differentiatietherapie MBKT 26

14 Tot slot : links en literatuur Contact/opmerkingen: info@adoptiepraktijk.nl Links: _Compleet.pdf (verst. beperking en hechting) 27 Belangrijkste bronnen: Berlin, L.J., Ziv, J., Amaya-Jackson, L. &, Greenberg, M.T (Eds.) (2005). Enhancing early attachments. New York: Guildford Press. Cassidy, J. & Shaver, PR. (Eds.) (1999). Handbook of Attachment. New York: Guildford Press. Cairns, K. (2002). Attachment, trauma and resilience: Therapeutic caring for children. London: BAAF. Cairns, K. & Furnsland, E. (2008). Transitions and Endings. A training programme. London: BAAF & AKAMAS. Dries, L. van den, Juffer, F., IJzendoorn, M.H. van, & Bakermans-Kranenburg, M. J. (2009). Fostering security? A meta analysis of attachment in adopted children. Children and Youth Services Review, Hughes, D. (2009). Attachment Focused Parenting. New York: Norton. Miles, L. (2010). Holding on and hanging in. The story of a boy, his foster family and their journey from trauma to healing. London: BAAF. Schofield, L. & Beek, M. (2007). Attachment handbook. London: BAAF. Van IJzendoorn, M.H (2008). Opvoeding over de grens. Gehechtheid, trauma en veerkracht. Amsterdam: Boom Academic. Zeanah, C.H. & N.W. Boris (2000). Disturbances and disorders of attachment in early childhood. In: Zeanah, C.H. (Ed.). Handbook of Infant Mental Health. New York: Guilford. 28