John Bowlby ( ) Onderzoeker van gehechtheid en verlies. Frank van der Horst
|
|
- Greta van der Pol
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 John Bowlby ( ) Onderzoeker van gehechtheid en verlies Frank van der Horst
2 Tegenwoordig is het volstrekt normaal dat ouders de nacht doorbrengen bij hun in het ziekenhuis opgenomen kinderen. Ook is het niet meer vanzelfsprekend een huilende baby te negeren. In de kinderopvang wordt meer aandacht besteed aan de affectieve relatie tussen leidster en kind. Een belangrijke impuls aan deze veranderingen is gegeven door de onderzoeker John Bowlby en zijn gehechtheids theorie. Wie was deze man en wat waren zijn ideeën? Edward John Mostyn Bowlby werd op 26 februari 1907 in Londen geboren. Zoals gebruikelijk in de hogere Engelse klassen, werd hij door een gouvernante opgevoed. John zag zijn moeder slechts een korte periode per dag en zijn vader alleen op zondag. Elf jaar oud werd hij samen met zijn dertien maanden oudere broer Tony naar een kostschool gestuurd. Op zijn veertiende volgde een opleiding tot marineofficier bij het Royal Navy College in Dartmouth. Na een verblijf van enkele jaren aan dit instituut besloot Bowlby echter op zoek te gaan naar werk dat de gemeenschap als geheel ten goede zou komen. [1] Tussen 1925 en 1928 studeerde Bowlby medicijnen in Cambridge en psychologie in Londen. Na zijn afstuderen zette hij zijn medische opleiding niet direct voort, maar werkte eerst een jaar als vrijwilliger op twee progressieve scholen, waarvan één voor moeilijk opvoedbare kinderen en kinderen met onaangepast gedrag. Hier wezen zijn begeleiders hem op het feit dat sommige kinderen afwijkend gedrag lieten zien doordat zij door hun primaire opvoeders waren verlaten. Bowlby was hiervan onder de indruk en besloot vanaf 1929 zijn medische opleiding te combineren met een psychoanalytische training. In 1933 rondde hij het basisartsexamen af en koos de specialisatie psychiatrie. Vanaf 1940 werkte hij als psychiater in het Britse leger en na de oorlog ging hij werken voor de Londense Tavistock Clinic, waaraan hij de rest van zijn leven verbonden zou blijven. Separatie Toen Bowlby in 1929 op 22-jarige leeftijd werd toegelaten bij het Institute of Psycho-Analysis werd Melanie Klein als zijn supervisor aangewezen. Kleins visie was dat alle geestelijke aandoeningen hun oorsprong hadden in fantasie. Bowlby had moeite met deze verklaring, omdat er geen ruimte was voor de invloed van de omgeving. Bovendien zouden kinderen zich volgens de vigerende opvattingen binnen de psychoanalyse aan hun moeders hechten omdat zij door hen worden gevoed. Bowlby s ervaringen op de progressieve scholen deden hem hieraan sterk twijfelen. Bowlby dreef de onenigheid met Klein niet op de spits, maar sprak tijdens zijn toetredingsrede voor de British Psycho-Analytic Society in 1938 wel zijn overtuiging uit dat er meer aandacht moest zijn voor de vroege ervaringen van kinderen en de scheiding van hun moeder. Hij benadrukte dat 219
3 een verbroken moeder-kindrelatie in de eerste drie jaar vaak leidt tot emotioneel teruggetrokken gedrag van het kind. [2] Ook tijdens een studie naar afwijkend gedrag bij jongeren bleek Bowlby dat de oorzaak van hun problemen lag in vroege ervaringen. Hij ontdekte dat zij door een vroege scheiding en het ontbreken van een emotionele band met een (substituut-)moeder delinquent en affectieloos gedrag lieten zien. Zijn interesse in onderzoek naar separatie en zijn studie naar deze 44 jeugdige delinquenten brachten hem in beeld bij de Wereldgezondheidsorganisatie voor een onderzoek naar de gevolgen van scheiding bij jonge kinderen. Dit onderzoek zou het verdere verloop van zijn loopbaan en onderzoeksactiviteiten sterk beïnvloeden. [3] Vanaf dat moment ging Bowlby op zoek naar alternatieven voor de theorie van Klein en andere psychoanalytici, omdat die in zijn ogen geen bevredigende verklaring kon geven voor de verschijnselen die hij zag. Voor een andere interpretatie van de band tussen moeder en kind wendde Bowlby zich tot de ethologie. [4] Ethologie 220 In 1951 werd Bowlby gewezen op het werk van de Oostenrijkse zoöloog Konrad Lorenz. Lorenz had, samen met de Nederlandse bioloog Niko Tin bergen, sinds de jaren dertig gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuwe discipline die het gedrag van dieren door observatie bestudeerde: de ethologie. Vanuit ethologisch perspectief is gedrag dat specifiek is voor een soort een gevolg van evolutionaire selectie. Bowlby paste dit toe op het gedrag dat kinderen laten zien als zij van hun verzorger worden gescheiden, en betoogde dat dit gehechtheidsgedrag zorgde voor nabijheid van de primaire verzorger bij stress. Volgens Bowlby hebben individuen die gehechtheidsgedrag vertonen meer kans op overleving en dus op nakomelingen. In tegenstelling tot wat psychoanalytici beweerden, is gehechtheidsgedrag volgens Bowlby niet gericht op voeding, maar bevordert het de nabijheid tot de verzorger. Wanneer het kind angst voelt, treedt het gehechtheidssysteem in werking en wordt de nabijheid van de verzorger gezocht. Deze nabijheid zorgt er voor dat de angst verdwijnt en dat het kind weer kan exploreren. Het kind gebruikt de ouder op deze manier als een veilige basis vanwaar het de omgeving verkent. Al met al gaf de ethologie Bowlby het inzicht dat gedrag alleen te begrijpen is in de context van de evolutionaire omgeving waarin het is ontstaan. In de jaren na zijn eerste kennismaking met de ethologie onderhield Bowlby nauw contact met vooraanstaande ethologen als Lorenz, Tinbergen en in het bijzonder Robert Hinde, die zijn mentor op het gebied van de ethologie zou worden. De jaren die volgden gebruikte Bowlby om de psychoanalyse te herschrijven in het licht van de ethologische beginselen. [5]
4 Ontwikkeling In zijn trilogie Attachment and loss (1969/1982) heeft Bowlby zijn ideeën over de ontwikke ling van gehechtheid uitgewerkt. Volgens Bowlby heeft elk kind een aangeboren neiging tot het zoeken van nabijheid van de verzorger. Dit gehechtheidssysteem wordt ingeschakeld in geval van stress en wordt uitgeschakeld wanneer het kind door de gehechtheidsfiguur wordt gerustgesteld. In de ontwikkeling van dit gehechtheidssysteem bij het jonge kind onderscheidde Bowlby vier fasen: (1) een periode waarin het kind signalen uitzendt zonder daarbij onderscheid te maken tussen verschillende personen (vanaf de geboorte tot twee maanden), (2) een periode waarin het kind de signalen richt op één of enkele specifieke verzorgers (van twee tot zes maanden), (3) de eigenlijke gehechtheid wanneer een kind met signalen en beweging de nabijheid van één specifieke verzorger handhaaft (van zes maanden tot vier jaar), en ten slotte (4) een periode waarin er sprake is van zogenaamd doelgecorrigeerd partnerschap (vanaf vier jaar), waarbij het kind rekening kan houden met en zich kan inleven in de wensen en plannen van de ouder. Empirische ondersteuning voor zijn ideeën kreeg Bowlby aanvankelijk alleen uit studies naar hospitalisatie en deprivatie. De Amerikaanse dierpsycholoog Harry Harlow toonde in zijn baanbrekende onderzoek naar separatie aan dat wanneer jonge resusapen kunnen kiezen uit een voedende ijzerdraadmoeder en een niet-voedende badstofmoeder, zij het grootste deel van de tijd doorbrengen bij de zachte badstofmoeder. Hij bevestigde daarmee Bowlby s idee dat de band tussen moeder en kind niet afhankelijk is van voeding, maar van contact met de primaire verzorger. Het was echter door de ontwikkeling van instrumenten die de gehechtheid bij kinderen en volwassenen kunnen meten, dat het empirisch onderzoek naar gehechtheid een nieuwe impuls kreeg. De Vreemde Situatie De instrumenten die voor het meten van gehechtheid worden gebruikt zijn de Vreemde Situatie (Strange Situation) ontwikkeld door Mary Ainsworth [6] en het Gehechtheidsbiografisch Interview (Adult Attachment Interview), ontwikkeld door Mary Main. [7] De Vreemde Situatie is een gestandaardiseerde laboratoriumtest voor kinderen van twaalf tot achttien maanden oud. Tijdens de procedure wordt het kind tweemaal kort van de moeder gescheiden. In deze periode zorgt de stress van de scheiding voor activatie van het gehechtheidssysteem. Op basis van het gedrag van het kind tijdens de herenigingen met de moeder kunnen kinderen worden geclassificeerd als veilig (B), onveilig-vermijdend (A), onveilig-ambivalent (C) of gedesorganiseerd (D). Kinderen die veilig zijn gehecht zoeken de nabijheid 221
5 van de moeder en spelen nadat ze zijn getroost weer verder. Kinderen die onveilig-vermijdend zijn gehecht zoeken de nabijheid van de ouder niet en lijken onaangedaan door de scheiding, maar zij gaan niet meer op in hun spel. Onveilig-ambivalent gehechte kinderen zoeken de gehechtheidsfiguur juist op, maar zijn ontroostbaar en boos op de ouder. Gedesorganiseerde gehechtheid kenmerkt zich door tegenstrijdig gedrag van het kind: het kan bijvoorbeeld tegelijk huilen en wegkruipen van de ouder. Het Gehechtheidsbiografisch Interview, ontwikkeld door Ainsworths studente Mary Main, is een semigestructureerd interview dat de mentale representatie of voorstelling van de jeugdervaringen van de volwassene meet. De manier waarop een volwassene reflecteert op zijn ervaringen is indicatief voor de manier waarop deze ervaringen zijn verwerkt. Volwassenen worden geclassificeerd als autonoom (F), gereserveerd (Ds), gepreoccupeerd (E) of gedesoriënteerd (U). Autonome respondenten kenmerken zich door een open reflectie over hun ervaringen. Gereserveerde individuen marginaliseren de invloed van hun jeugdervaringen op hun persoonlijkheid, terwijl gepreoccupeerde volwassenen hun jeugdervaringen idealiseren en nog steeds in beslag worden genomen door hun ervaringen. De gedesoriënteerde volwassene heeft te maken met onverwerkt verlies of trauma. De Vreemde Situatie heeft gezorgd voor een veelheid aan empirische studies: onderzoek naar de antecedenten van gehechtheidsgedrag (kenmerken van het kind, opvoedgedrag van de ouder), naar interventies ter verbetering van gehechtheidspatronen en naar langetermijneffecten van gehechtheid. Het Gehechtheidsbiografisch Interview is gebruikt in studies naar de overdracht van gehechtheid van de ene generatie op de andere. Met het instrument is Bowlby s vermoeden, dat onverwerkte jeugdervaringen de interactie met het eigen kind zouden beïnvloeden, onderzocht. Conclusie 222 Bowlby besteedde in de gehechtheidstheorie met name aandacht aan de sociaalemotionele ontwikkeling van het kind, het belang van de sensitiviteit van en de interactie met de opvoeder en hij benadrukte de evolutionaire oorsprong van het gehechtheidsgedrag. Hij liet zaken als de morele of zedelijke ontwikkeling van het kind buiten beschouwing. De gehechtheidstheorie is op dit moment een van de meest invloedrijke theorieën op het gebied van de kinderlijke ontwikkeling en Bowlby een van de meest geciteerde auteurs. Met het formuleren van de gehechtheidstheorie gaf Bowlby in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw een alternatieve verklaring voor het gedrag dat kinderen laten zien wanneer zij van hun primaire opvoeder worden gescheiden. Door het aaneensmeden van elementen uit onder meer de psychoanalyse en de ethologie, vond Bowlby een ver-
6 klaring voor een zeer belangrijk aspect van het menselijke gedrag. De implicaties van Bowlby s ideeën voor de ontwikkeling van kinderen en de manier waarop zij worden opgevoed zijn enorm [8] en hebben de praktijk van de dagelijkse opvoeding ingrijpend beïnvloed. In Nederland kreeg de gehechtheidstheorie vanaf de jaren tachtig via het werk van de Leidse hoogleraar Van IJzendoorn grote bekendheid [9]. Het empirische en meta-analytische werk, dat sinds de formulering van de gehechtheidstheorie is verricht, heeft de theorie naar een hoger plan getild. Noten 1 Dijken, K.S. van (1998), p Dijken, K.S. van (1998). 3 Dijken, K.S. van (1998). 4 Van der Horst, F.C.P. (2011) 5 Van der Horst, F.C.P. 2011). 6 Ainsworth, M.D.S., et al. (1978). 7 Main, M., et al. (1985). 8 Cassidy, J. & Shaver, P.R. (1999). 9 IJzendoorn, M.H. van (2008). Referenties Ainsworth, M.D.S., Blehar, M.C., Waters, E. & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: a psychological study of the Strange Situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Bowlby, J. (1969/1982). Attachment and loss. Volume I: Attachment. Londen: Penguin. Cassidy, J., & Shaver, P.R. (Eds.) (1999). Handbook of attachment: theory, research, and clinical practice. New York: Guilford Press. Dijken, K.S. van (1998). John Bowlby: his early life. Londen: Free Association Books. Horst, F.C.P.,van der (2011). John Bowlby. From psychoanalysis to ethology. Unravelling the roots of attachment theory. Clichestee, UK: Wiley-Blackwell. Main, M., Kaplan, N. & Cassidy, J. (1985). Security in infancy, childhood, and adulthood: a move to the level of representation. In: I. Bretherton & E. Waters (Eds.), Growing points of attachment theory and research. Monographs of the Society for Research in Child Development, 50 (1-2), IJzendoorn, M.H., van (2008). Opvoeding over de grens. Gehechtheid, trauma en veerkracht. Amsterdam: Boom Academic. Kijk voor meer informatie over de gehechtheidstheorie en gehechtheidsonderzoek ook op 223
SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH)
(SUMMARY IN DUTCH) 161 162 Op zoek naar de wortels van de gehechtheidstheorie De Britse kinderpsychiater John Bowlby formuleerde in de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw voor het eerst wat
Nadere informatieDisclosure. Wie doorbreekt de cirkel van mishandeling? Kindermishandeling. Comorbiditeit. Prevalentie in Nederland. Prevalentie in Nederland
Disclosure Wie doorbreekt de cirkel van? Prof.dr. Lenneke Alink Kinder Kinder is elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die
Nadere informatie4.4 Hechting en scheiding
4.4 Hechting en scheiding 155 In het leven van elk kind komt er een moment waarop ze zich los moeten maken van hun eerste verzorger. Voor sommige kinderen gebeurt dat al heel vroeg doordat ouders bijvoorbeeld
Nadere informatieAnneke Vinke 2010 Training VH 1
QUIZ: waar/niet waar Wetenschappelijk onderzoek naar : een veilige basis voor de praktijk? Anneke Vinke 2010 Met dank aan Universiteit Leiden, Linda van den Dries en Femmie Juffer 1. Gehechtheid speelt
Nadere informatieHechtingstoornissen. Karin Hermans, KJP Symposium Pedagogie opvoedingstoolbox Curaçao, 7 december 2012
Hechtingstoornissen Karin Hermans, KJP Symposium Pedagogie opvoedingstoolbox Curaçao, 7 december 2012 Hechting duurzame affectieve relatie tussen een kind en één of meer opvoeders The initial relationship
Nadere informatieJohn Bowlby, Charles Darwin en evolutie
Hoofdstuk 4 John Bowlby, Charles Darwin en evolutie De gehechtheidstheorie als evolutionaire theorie Marianne S. de Wolff en Frank C.P. van der Horst De Britse kinderpsychiater John Bowlby (1907-1990)
Nadere informatieAinsworth in Londen met Bowlby
Samenvatting De gehechtheidstheorie, die beschrijft hoe vroege ervaringen in de relatie met opvoeders van belang zijn bij de ontwikkeling van het zelfbeeld van kinderen en invloed hebben op relaties en
Nadere informatieHoe neem je jezelf en jouw eigen gehechtheid mee in de begeleiding van jongeren?" [ door Beanka Meddeler]
Hoe neem je jezelf en jouw eigen gehechtheid mee in de begeleiding van jongeren?" [ door Beanka Meddeler] 24-11-2015 Doel en programma vandaag www.ambiq.nl Stilstaan / reflecteren op gehechtheid en de
Nadere informatieinleiding 1 concordantievan gehechtheid
inleiding 1 concordantievan gehechtheid Deze dissertatie onderzoekt, of de emotionele band die eenadoptiemoeder ontwikkeld heeft met haar eigen ouders zich weerspiegelt in de kwaliteit van de emotionele
Nadere informatieKinderstudies ACK. Gehechtheid aan pleegouders. Amsterdams Centrum voor. vrije Universiteit amsterdam
Amsterdams Centrum voor Kinderstudies ACK interdisciplinair onderzoek naar kinderen, ouders en samenleving Gehechtheid aan pleegouders vrije Universiteit amsterdam Gehechtheid aan pleegouders De relatie
Nadere informatieReactieve hechtingsstoornis; een diagnose in beweging. Band Gedrag Interactie Relatie Stoornis Mentale representatie
Carlo Schuengel, Orthopedagogiek VU Reactieve hechtingsstoornis; een diagnose in beweging Signaleren verstoord gehechtheidsgedrag Verschillende betekenissen van gehechtheid Band Gedrag Interactie Relatie
Nadere informatieReactieve hechtingsstoornis; een diagnose in beweging. Band Gedrag Interactie Relatie Stoornis Mentale representatie
Carlo Schuengel, Orthopedagogiek VU Signaleren verstoord Reactieve hechtingsstoornis; een diagnose in beweging Verschillende betekenissen van gehechtheid Band Gedrag Interactie Relatie Stoornis Mentale
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33739 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rosmalen, Lenette (Lenny) van Title: From security to attachment : Mary Ainsworth's
Nadere informatieJohn Bowlby als icoon
Ethologische noties in de gehechtheidstheorie Frank van der Horst & René van der Veer, Universiteit Leiden Inleiding In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw ontwikkelde de kinderpsychiater John
Nadere informatieVroegdetectie van een autismespectrumstoornis bij jonge kinderen. Dr. Jo Wellens, kinder- en jeugdpsychiater TheA
Vroegdetectie van een autismespectrumstoornis bij jonge kinderen Dr. Jo Wellens, kinder- en jeugdpsychiater TheA 7-12-2018 Inhoud Vroegdetectie in een relationeel perspectief Infant and Early Childhood
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Ervaringen in de vroege kindertijd zijn van grote invloed op de ontwikkeling van de regulatie van emoties en stress. Onderzoek bij dieren en bij kinderen in
Nadere informatieGehechtheid of regulatie?
Gehechtheid of regulatie? Peter Emmery 20.04.2010 Classificatie? Inleiding DSM-IV schiet tekort, niet gebaseerd op klinische data Weinig betrouwbaar epidemiologisch onderzoek Meer verfijning in DC: 0-3R
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch) [Samenvatting Proefschrift M.A.M. Zegers, Gehechtheid bij Jongeren in een Justitiële Behandelinrichting]
Samenvatting (Summary in Dutch) [Samenvatting Proefschrift M.A.M. Zegers, Gehechtheid bij Jongeren in een Justitiële Behandelinrichting] Gehechtheid bij Jongeren in een Justitiële Behandelinrichting: Mentale
Nadere informatieOnderzoeksfiche e00295.pdf. 1. Referentie
1. Referentie Referentie Juffer, F., Duyvensteyn, M.G.C. & van Ijzendoorn, M.H., (1995). Opvoedingsondersteuning en intergenerationele overdracht van gehechtheid: Kan de cirkel worden doorbroken? Kind
Nadere informatieHechting en hechtingsproblemen. Risico- en beschermende factoren
Hechting en hechtingsproblemen Risico- en beschermende factoren September 2017 2017 Nederlands Jeugdinstituut Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,
Nadere informatiePruning. Pasgeborene Vroege kinderjaren Late kinderjaren
Gehechtheid of regulatie? Peter Emmery 20.11.2012 Inleiding Classificatie? DSM-IV schiet tekort, niet gebaseerd opklinische data Weinig betrouwbaar epidemiologisch onderzoek Meer verfijning in DC: 0-3R
Nadere informatieAppendix A. Samenvatting. (Summary in Dutch)
Appendix A Samenvatting (Summary in Dutch) Gehechtheid, zorg en pro-sociaal gedrag Dit proefschrift heeft tot doel de relatie tussen onveilige gehechtheid (vermijding, angst) en prosociaal gedrag te onderzoeken
Nadere informatieSamenvatting Dit proefschrift beschrijft een aantal onderzoeken op het gebied van gehechtheid en psychosociaal functioneren in de volwassenheid. In hoofdstuk 1 wordt een overzicht gegeven van de gehechtheidstheorie.
Nadere informatieAIT studiedag Multidisciplinair kijken!
AIT studiedag Multidisciplinair kijken! Lezing Multidisciplinair werken en kijken bij jonge kinderen in gezinnen, verwezen vanwege ontwikkelings- en gedragsproblemen Frederike Scheper, Kinderpsychiater
Nadere informatieWat weet u nog over HECHTING
Wat weet u nog over HECHTING John Bowlby 1907-1990 Hechtingstheorie HECHTING BOWLBY : Attachment theory : Hechting : is een duurzame emotionele binding tussen het kind en zijn verzorgers intern schema
Nadere informatieInhoud. - Hechting - Werkplek - Visie - Video-interactiebegeleiding - Tot slot
Wie Ben ik? Inhoud - Hechting - Werkplek - Visie - Video-interactiebegeleiding - Tot slot Kind en ziekenhuis Ouderparticipatie september 1993 Kind en ziekenhuis kindgericht = gezinsgericht februari 2009
Nadere informatieHoofdstuk 1 Inleiding 11
5 INHOUD Hoofdstuk 1 Inleiding 11 1.1. De ontwikkeling van het kind: gewikt en gewogen 11 1.2. Wat is ontwikkeling? 13 1.3. Wat is psychologie? 14 1.4. Hoe ontstaat ontwikkeling? 15 1.4.1. De natuur (je
Nadere informatieNEJA conferentie Integraal werken in de Amsterdamse zorg voor jeugd: Handvat of hype?
NEJA conferentie Integraal werken in de Amsterdamse zorg voor jeugd: Handvat of hype? Workshop Integraal werken aan gehechtheid bij jonge kinderen in gezinnen Frederike Scheper, kinderpsychiater, Infant
Nadere informatieSamen op weg: over gehechtheid, hechtingsproblemen en hechtingsstoornissen. dr. Anneke JG Vinke
Samen op weg: over gehechtheid, hechtingsproblemen en hechtingsstoornissen dr. Anneke JG Vinke Adoptiepraktijk Bilthoven www.adoptiepraktijk.nl 2010 - XONAR Vanavond Theorie Pleegkind zijn... Bouwen aan
Nadere informatieeffecten van stress tijdens de zwangerschap op de feutale ontwikkeling Een longitudinale studie
effecten van stress tijdens de zwangerschap op de feutale ontwikkeling Een longitudinale studie 1 Mechanisme Dierstudies geven aan dat de placenta stress gerelateerde hormonen (cortisol) doorlaat naar
Nadere informatieHet hechtingsproces. bij kinderen tussen de 0 en 2 jaar. Kindergeneeskunde. Hechting. Hoe verloopt het hechtingsproces?
Het hechtingsproces bij kinderen tussen de 0 en 2 jaar Kindergeneeskunde In deze brochure leest u meer over de hechtingsprocessen bij baby s in de leeftijd van 0 tot 12 maanden. Daar waar ouders staat
Nadere informatieDe invloed van affectieve betrokkenheid op moeilijk verstaanbaar gedrag
Date 14-10-2011 1 De invloed van affectieve betrokkenheid op moeilijk verstaanbaar gedrag Marga Martens Promovenda Rijksuniversiteit Groningen Consulent doofblindheid Koninklijke Kentalis Begeleiderscongres
Nadere informatiediagnostiek en behandeling voor de professional Gehechtheid en trauma Rien van IJzendoorn Marian Bakermans-Kranenburg
diagnostiek en behandeling voor de professional Gehechtheid en trauma Rien van IJzendoorn Marian Bakermans-Kranenburg Gehechtheid en trauma Diagnostiek en behandeling voor de professional Rien van IJzendoorn
Nadere informatieIs er in de toekomst van coaching nog plek voor een olifant?
28 TvC maart nr. 1 2013 ACHTERGROND Is er in de toekomst van coaching nog plek voor een olifant? TOEKOMST Er lijkt zich een tweedeling voor te doen in coachland. Enerzijds roepen mensen vooral: Ik wil
Nadere informatieNo part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.
Bedankt voor het downloaden van dit artikel. De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding)
Nadere informatieMary Main en Erik Hesse: van gedrag naar representatie en AAI. Peter Fonagy en Mary Target. Reflexieve functie en verbinding met moderne psychoanalyse
John Bowlby 1907-1990 Brits psychoanalyticus. Attachment, Separation en Loss Mary Ainsworth (1913-1999) Strange Situation Mary Main en Erik Hesse: van gedrag naar representatie en AAI Peter Fonagy en Mary
Nadere informatieBelang van de gehechtheidstheorie
Gehechtheid, Hersens, Hulpverlening Gehecht of Niet Gehecht Hersens en Hulpverlening Anneke Vinke Orthopedagoog/GZ-psycholoog/Kinder-en Jeugdpsycholoog NIP www.adoptiepraktijk.nl / www.adoptionresearch.nl
Nadere informatieDe Hechtingsstijllijst (HSL): Handleiding. Jan Pieter van Oudenhoven & Jacomijn Hofstra. Rijksuniversiteit Groningen
Hechtingsstijlen 1 De Hechtingsstijllijst (HSL): Handleiding Jan Pieter van Oudenhoven & Jacomijn Hofstra Rijksuniversiteit Groningen Correspondentie: Jan Pieter van Oudenhoven Psychologie Grote Kruisstraat
Nadere informatieVIPP-Foster Care. Nikita Schoemaker, MSc. November Discover the world at Leiden University. Centre for Child and Family Studies
VIPP-Foster Care Nikita Schoemaker, MSc. November 4 2016 Centre for Child and Family Studies Prof. dr. Lenneke Alink Prof. dr. Femmie Juffer Dr. Harriet Vermeer Dr. Athanasios Maras Gabrine Jagersma, MSc.
Nadere informatieDe studie steunt op het theoretische en empirische fundament van de gehechtheidstheorie. Hoofdstuk 1 geeft een overzicht van de stand van zaken binnen
samenvatting Deze dissertatie bestaat uit de rapportage van een studie onder55adoptiegezinnen. De 55 adoptiekinderen waren internationaal geadopteerd, kwamen als eerste kind in het gezin en waren jonger
Nadere informatiePredictors of infant attachment and responses to crying
PARENTING UNRAVELED Predictors of infant attachment and responses to crying Er wordt de laatste tijd veel aandacht gegeven aan het vroegtijdig signaleren van insensitief en hardhandig ouderschap, zowel
Nadere informatieHechting en psychopathologie: een literatuuroverzicht
overzichtsartikel Hechting en psychopathologie: een literatuuroverzicht n. nicolai achtergrond In het werk van John Bowlby wordt een relatie gepostuleerd tussen hechtingservaringen op jonge leeftijd en
Nadere informatieHoofdlijnen van de gehechtheidstheorie
Hoofdlijnen van de gehechtheidstheorie Henk Stulp Inleiding De gehechtheidstheorie is binnen de psychologie een centrale rol gaan spelen in het beschrijven en verklaren van de meest uiteenlopende gedragingen
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29874 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Voort, Anja van der Title: The importance of sensitive parenting : a longitudinal
Nadere informatie>Theoriebron 1: Hechting
>Theoriebron 1: Hechting In ieders leven speelt hechting een belangrijke rol. Maar wat is hechting eigenlijk? Het woord hechten doet in eerste instantie denken aan een wond. En aan een draad en naald,
Nadere informatieDo Fathers Matter? The Relative Influence of Fathers versus Mothers on the Development of Infant and Child Anxiety E.L. Möller
Do Fathers Matter? The Relative Influence of Fathers versus Mothers on the Development of Infant and Child Anxiety E.L. Möller Samenvatting 207 Samenvatting Zijn vaders belangrijk? De relatieve invloed
Nadere informatieSamenvatting. Inleiding
General discussion Samenvatting Inleiding Jaarlijks worden tienduizenden kinderen na een internationale adoptie opgenomen in een nieuw gezin. De meeste van deze internationaal geadopteerde kinderen komen
Nadere informatiehechtingstheorie spelen de
Jonge kinderen en scheiding PIETER VERMEULEN Jonge kinderen en scheiding De hechtingstheorie als richtlijn bij beslissingen over de verdeling van zorg- en opvoedingstaken en omgangsregelingen hechtingstheorie
Nadere informatieIn dienst van kinderen, jongeren en hun ouders
Gastdocent: Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist http://www.child-support-europe.com In dienst
Nadere informatieFrom expecting to experiencing
From expecting to experiencing The role of parenting self-efficacy in the transition to parenthood Marije Verhage Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Van verwachten tot ervaren De rol van parenting
Nadere informatieOUDERS EN HET JONGE KIND WERKEN IN DE TRIADE
OUDERS EN HET JONGE KIND WERKEN IN DE TRIADE Lidewei Chavannes: klinisch psycholoog, psychotherapeut, IMH specialist Triade THERE IS NO SUCH THING AS A BABY. Winnicott Visie diagnostiek en behandeling
Nadere informatieBijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI / , 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Bijlagen J. Wiersma et al., Neem de regie over je depressie, DOI 10.1007/978-90-368-1003-6, 2015 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media 50 neem de regie over je depressie Bijlage 1 Beloopstabel
Nadere informatieOnderzoeksvraag. Onderzoek Over kwintessens in handelen van leraren Interactief onderzoek naar pedagogische sensitiviteit in het onderwijs
promotieonderzoek Over kwintessens in handelen van leraren Interactief onderzoek naar pedagogische sensitiviteit in het onderwijs Promotor : Prof Dr Wiel Veugelers Co- promotor : Dr Gaby Jacobs Onderzoeksvraag
Nadere informatieIntroductie. Katrien Zabeau. 9 oktober Symposium Opvoeden anno 2015
Katrien Zabeau Symposium Opvoeden anno 2015 9 oktober 2015 Psychoanalytische pedagogiek: opvoedingsondersteuning en psychotherapie aan kinderen en jongeren (Een andere visie op de psychoanalytische pedagogiek:
Nadere informatieKinderen, ouders en primaire gehechtheid
GEZIN, Vol. 5 (1993), Nr. 4 pp. 226-240 Kinderen, ouders en primaire gehechtheid Femmie Juffer Vakgroep Algemene Pedagogiek, RU Leiden Abstract The relevance and consequences oƒ the first attachment relationship
Nadere informatieGehechtheidsrepresentatie by opvoeders in relatie tot gehechtheidsstijl, temperament en herinneringen aan de eigen opvoeding
Ped. T. (1994), nr. 3, p. 223-237 Gehechtheidsrepresentatie by opvoeders in relatie tot gehechtheidsstijl, temperament en herinneringen aan de eigen opvoeding M.A. DE HAAS, MJ. BAKERMANS-KRANENBURG en
Nadere informatieGehechtheid. Corinne Verheule
Gehechtheid Corinne Verheule 14-6-2018 Gedrag Geschiedenis; zorg; hechting; trauma 2 3 Kijken door een hechtingsbril Waar of Niet waar? Hoe een kind gehecht is, wordt bepaald binnen de eerste 5 levensjaren.
Nadere informatieWelzijn van Kinderen van Gedetineerde Moeders. Voorlopige Resultaten. Menno Ezinga, Sanne Hissel, Anne-Marie Slotboom, Catrien Bijleveld
Welzijn van Kinderen van Gedetineerde Moeders Voorlopige Resultaten Menno Ezinga, Sanne Hissel, Anne-Marie Slotboom, Catrien Bijleveld INLEIDING Stijgend aantal gedetineerde vrouwen (100%) Weinig bekend
Nadere informatieGehechtheid bij kinderen met Down's syndroom
Gehechtheid bij kinderen met Down's syndroom M.H. van IJzendoorn 1. Inleiding In de wetenschappelijke literatuur over Down's syndroom kinderen domineert de deficientie-hypothese. Kinderen met Down's syndroom
Nadere informatieHet Mamatrauma. Symposium: Trauma van wieg tot volwassenheid 15 maart Margriet Wentink
Het Mamatrauma Symposium: Trauma van wieg tot volwassenheid 15 maart 2016 Margriet Wentink 0 PROGRAMMA Wat is het? Hoe ontstaat het? Hoe werkt het? Welke gevolgen heeft het? De bron. Meergenerationele
Nadere informatieIntieme Relaties Attachment TEST. Vorig hoorcollege. Het aangaan van relaties. Aantrekkelijkheid. Nonverbaal gedrag: Flirtquiz. Dit hoorcollege.
Intieme Relaties Attachment Vorig hoorcollege Het aangaan van relaties Aantrekkelijkheid Nonverbaal gedrag: Flirtquiz College 2 C.J.Wiekens@pl.hanze.nl Dit hoorcollege Test Hechtingstheorie - John Bowlby
Nadere informatieOnderlinge verbondenheid. begeleiding en zorg voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen
Onderlinge verbondenheid begeleiding en zorg voor mensen met een verstandelijke en/of andere beperkingen Onderlinge verbondenheid Alleen in verbondenheid met de ander kan je mens zijn. Door de ander ontdek
Nadere informatieGroot Perinataal Overleg preventie en cliënten participatie
Groot Perinataal Overleg preventie en cliënten participatie 20-11-2017 MARJA REXWINKEL, KLINISCH PSYCHOLOOG INFANT MENTAL HEALTH SPECIALIST 1001 kritieke dagen groei van het brein, ontstaan van veilige
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29874 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Voort, Anja van der Title: The importance of sensitive parenting : a longitudinal
Nadere informatie#zorgvoorkinderen. Hoogleraar Pedagogiek PAUL LESEMAN. Wat is universeel (en wat niet) bij het verzorgen en opvoeden van jonge kinderen?
Hoogleraar Pedagogiek PAUL LESEMAN Wat is universeel (en wat niet) bij het verzorgen en opvoeden van jonge kinderen? Universeel of cultureel-relatief? Ethologische theorie het vrouwtjesdier bezit de juiste
Nadere informatieDe Cirkel van veiligheidinterventie
De Cirkel van veiligheidinterventie Het bevorderen van gehechtheid in vroege ouder-kindrelaties Bert Powell Glen Cooper Kent Hoffman Bob Marvin Met een voorwoord van Charles H. Zeanah jr. UITGEVERIJ NIEUWEZIJDS
Nadere informatieBebeth. Praktijk voor kinderen met gedrags- en/of hechtingsproblemen
Bebeth Praktijk voor kinderen met gedrags- en/of hechtingsproblemen Hechtingsstoornissen Auteur: Ben van Berkel Voor het laatst gewijzigd op 24 maart 2009 Link naar het artikel op Kennisnet : http://leerlingzorgpo.kennisnet.nl/archief/bijdragen2003/hechtingsstoornissen
Nadere informatie1 intergenerationele overdracht van gehechtheid
1 intergenerationele overdracht van gehechtheid De eerste vraagstelling in deze studie luidt: - in hoeverre is er sprake van een vergelijkbare concordantie tussen de klassieke gehechtheidsclassificatie
Nadere informatieSamenvatting. (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) 123 124 Introductie In de gehechtheidstheorie is altijd veel aandacht geweest voor de relatie tussen jonge kinderen en hun moeders. Gehechtheidsrelaties zijn echter nog steeds belangrijk
Nadere informatieSamenvatting Dutch Summary
Samenvatting Dutch Summary 116 Gehechtheid is een belangrijk thema in de pleegzorg. De aanwezigheid van een gehechtheidsrelatie tussen pleegouder en pleegkind kan worden gezien als een belangrijke maat
Nadere informatieSpoken bestaan niet. Over trauma, hechting en ouderlijke verantwoordelijkheid. Elisa Van Ee. 2 cogiscope 0413 Spoken bestaan niet
2 cogiscope 0413 Spoken bestaan niet Elisa Van Ee Over trauma, hechting en ouderlijke verantwoordelijkheid Spoken bestaan niet Congolees gezin in het AZC Katwijk, 2011 (Marcel van den Bergh/HH). Spoken
Nadere informatieOuder-kindbehandeling
Ouder-kindbehandeling (Gehechtheid en het vermogen tot mentaliseren ) Sandra Kleine, GZ-psycholoog/ IMH-specialist OCRN infantteam Groningen OCRN symposium 20 november 2018 Disclosure belangen spreker
Nadere informatiebasistraining een structurele aanpak van veiligheid
basistraining een structurele aanpak van veiligheid Words and pictures Doorbreken van het patroon van intergenerationele overdracht - - - - Herstel van veiligheid 2 Focus op het kind Uit onderzoek is gebleken
Nadere informatieZorgen voor je dierbaren?
Zorgen voor je dierbaren? Intergenerationele solidariteit vanuit een gehechtheidsperspectief Ouder-kindrelaties zijn de eerste en vaak belangrijkste relaties die individuen ontwikkelen. Deze relaties zijn
Nadere informatie1 Inleiding en situering De prille interactie 15. Inhoud. inhoud. Het ontstaan van de gehechtheidsrelatie
Inhoud 1 Inleiding en situering 11 Erik De Belie & Filip Morisse 2 De prille interactie 15 Het ontstaan van de gehechtheidsrelatie Nicole Vliegen Situering en samenvatting 15 2.1 Inleiding 16 2.2 De gehechtheidstheorie
Nadere informatieSummary in Dutch. Autisme en veilige gehechtheid
Summary in Dutch Autisme en veilige gehechtheid Autisme In 1943 publiceerde Kanner een artikel met uitgebreide gedragsbeschrijvingen van 11 kinderen. Hierin benadrukte hij vooral het onvermogen van deze
Nadere informatieSummer University Psychoanalyse 2017
Summer University Psychoanalyse 2017 Sacha de Reuver 3 juli t/m 7 juli 2017 UvA Wat is psychoanalyse? Mensbeeld Verzameling theorieën over psychisch functioneren Therapeutisch proces Klassieke Psychoanalyse
Nadere informatieRijksuniversiteit Groningen
Rijksuniversiteit Groningen Een verkennend onderzoek naar de bruikbaarheid van de getekende godsrepresentatie voor het meten van correspondentie dan wel compensatie van gehechtheid aan de ouders en gehechtheid
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25253 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schoenmaker, Christie Title: From infancy to young adulthood : The Leiden Longitudinal
Nadere informatieWat hebben Veilige gehechtheid en hoge zelfwaardering met elkaar gemeen? (deel1)
Wat hebben Veilige gehechtheid en hoge zelfwaardering met elkaar gemeen? (deel1) Om hier een antwoord op te hebben onderzoeken wij eerst wat de betekenis is van een veilige gehechtheid en een hoge zelfwaardering.
Nadere informatieKIND IN CONTEXT. "Successful parenting is a principal key to the mental health of the next generation." John Bowlby
KIND IN CONTEXT "Successful parenting is a principal key to the mental health of the next generation." John Bowlby Feit: Kinderen van ouders met psychiatrische problemen lopen risico zelf ook problemen
Nadere informatieZorg op Tijd. EIF Conferentie Nijmegen
Zorg op Tijd EIF Conferentie Nijmegen 19-11-2015 Projectpartners Project in Gouda Scholen in Gouda Onderdelen Training van professionals Overleg over de screening Bijeenkomsten met ouders Individuele
Nadere informatie8/03/2013. Prenatale ontwikkeling. De geboorte. Pasgeborene
Prenatale ontwikkeling De geboorte Pasgeborene 1 Baby Motorische ontwikkeling Kijkstadium (0 3m) Grijpstadium (3 6) Zitstadium (6 9) Rechtop staan (-9-12) Loopstadium (12-15) Geboorte = beperkt aantal
Nadere informatieDoel workshop. Signaleren van verstoord gehechtheidsgedrag. Best practice: wat is dat? Wat is gehechtheid?
Doel workshop Signaleren van verstoord gehechtheidsgedrag Kennismarkt 27 mei 2010 Francien Dekker Presentatie Best practice voor het diagnosticeren van gehechtheidsproblemen bij kinderen/jongeren met een
Nadere informatieKindermishandeling: korte en lange termijn gevolgen. Ramón Lindauer AMC-de Bascule
Kindermishandeling: korte en lange termijn gevolgen Ramón Lindauer AMC-de Bascule Eerste Geneeskundigen dag 15 maart 2011 Inhoud definitie en prevalentie kindermishandeling gevolgen kindermishandeling
Nadere informatieGehechtheid, mentaliseren en godsrepresentaties
Theoretisch artikel Gehechtheid, mentaliseren en godsrepresentaties Hanneke Schaap-Jonker Samenvatting De ontwikkeling van een gehechtheidsrelatie en de ontwikkeling van het mentaliserend vermogen zijn
Nadere informatieAnnah Planjer Klinisch psycholoog- psychotherapeut. Supervisor NVP (Volwassenen) en VKJP (Kinder &Jeugd)
Spiegeltjes van Malkander : mentaliseren, gehechtheid en de therapeutische relatie. Annah Planjer Klinisch psycholoog- psychotherapeut Supervisor NVP (Volwassenen) en VKJP (Kinder &Jeugd) Mentaliseren:
Nadere informatieN. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.
ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding
Nadere informatieRegulatiemoeilijkheden binnen de moeder-baby dyade
Regulatiemoeilijkheden binnen de moeder-baby dyade Inge Van der Elst, psycholoog Moeder-Baby-Eenheid PC Bethanië Pats Boeykens, logopedist Afdeling Jonge Kind en Gezin ZNA UKJA Carine Van Vlierden, kinesitherapeut
Nadere informatieIntergenerationele overdracht van onverwerkte verlieservaringen: een gehechtheidstheoretische benadering
[t H Intergenerationele overdracht van onverwerkte verlieservaringen: een gehechtheidstheoretische benadering Prof.dr. M.H. van IJzendoorn, Mw.dr. C. de Ruiter en Mw.drs. M.J. Kranenburg l Introductie.
Nadere informatieDelen is Helen. Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid
Delen is Helen Wat kan je doen bij verlies van relatie, werk, geliefde of gezondheid Rouw Is een natuurlijk proces, waarbij verdriet en eenzaamheid voorkomende gevoelens kunnen zijn. Verlies van gezondheid
Nadere informatieDeel 1: Positieve psychologie
Deel 1: Positieve psychologie Welkom bij: Positieve gezondheid. Jan Auke Walburg 2 Carla Leurs 3 4 Bloei Bloei is de ontwikkeling van het fysieke en mentaal vermogen. Welbevinden en gezondheid Verschillende
Nadere informatieMaurine Kroon 12 Paula Sterkenburg 13
DE CIRKEL VAN VEILIGHEID BIJ EEN LVB CLIENT & SYSTEEM (CVV-LVB) EEN PILOT CASE STUDY Maurine Kroon 12 Paula Sterkenburg 13 Bijna 40% van alle mensen met een verstandelijke beperking heeft psychische en
Nadere informatieTHEMABOEK voor studenten. Opleiding Verpleegkunde
THEMABOEK voor studenten Opleiding Verpleegkunde [TK1] FASE 1 THEMA 1 1.1 De gezonde ontwikkeling van de mens 1.2 Hoe blijf ik gezond? 1.3 Hoe hoort het eigenlijk? INHOUD FASE 1, THEMA 1... 3 Kennismaking...
Nadere informatieVideo interactie begeleiding bij pasgeborenen
Video interactie begeleiding bij pasgeborenen Inleiding Na de geboorte gaan u en uw baby elkaar leren kennen. Hierdoor wordt contact opgebouwd en ontstaat een hechte band. De opname in het ziekenhuis
Nadere informatieOuderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte.
Bespreking artikel Ouderschap strategieën van vaders en moeders met een psychische ziekte. Auteurs: P.C. Van der Ende, MSc, J.T. van Busschbach, phd, J. Nicholson, phd, E.L.Korevaar, phd & J.van Weeghel,
Nadere informatieGodsbeeld en persoonlijkheidsproblematiek Onderzoek lectoraat Zorg en Zingeving Henk Stulp
Godsbeeld en persoonlijkheidsproblematiek Onderzoek lectoraat Zorg en Zingeving Henk Stulp Onderzoek Hanneke Schaap-Jonker (2002): Godsconcept en Godsbeeld (steunende God; God als rechter, passieve God;
Nadere informatie